2016-01-03 11:23:58
«Συζητοῦντες ἀεὶ καὶ ἀνακρίνοντες τοὺς πρὸ ἡμῶν Πατέρας καὶ φωστῆρας μὴ παυσώμεθα, καὶ τότε εὑρήσομεν ἑαυτοὺς μηδόλως ἴχνος ἀκριβοῦς πολιτείας πατήσαντας, μηδὲ τὸ ἐπάγγελμα ὁσίως τηρήσαντας, ἀλλ’ ἔτι ἐν τῇ κοσμικῇ καταστάσει διατρίβοντας» (Κλῖμαξ ΚΒ΄, κα΄)
Ἀφιερώνεται
στοὺς νεοθαλεῖς βλαστοὺς τῆς ἐρήμου,
στοὺς νέους μοναχοὺς καὶ μοναχές,
μὲ τὴν ὁλόψυχη εὐχὴ
νὰ ἀγαπήσουν τὴν μοναχικὴ παράδοση,
νὰ ῥιζώσουν καὶ νὰ τρέφονται ἀπ’ αὐτὴν
για νὰ ἀποδώσουν ἐν καιρῷ τοὺς καρποὺς αὐτῶν.
ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ
Τὸ Ἅγιον Ὄρος τοῦ Ἄθωνος εἶναι σύμβολο ἀγάπης, ὁλοκληρωτικῆς ἀφιερώσεως τῶν μοναχῶν στὸν Θεὸ καὶ τῆς εὐλαβείας τῶν πιστῶν Ῥωμαίων Αὐτοκρατόρων, ποὺ τὸ προίκισαν μὲ τὸ Αὐτοδιοίκητο, τὸ Ἄβατο καὶ πολλὰ ἄλλα συναφῆ προνόμια. Παραμένει ἀκόμη ὡς ζωντανὸ κατάλοιπο τῆς ἄλλοτε κραταιᾶς καὶ φωτεινῆς Ῥωμαϊκῆς «Βυζαντινῆς» Αὐτοκρατορίας. Ἠ πνευματική του προσφορὰ ἀνὰ τοὺς αἰῶνες εἶναι μέγιστη καὶ ανυπολόγιστη.
Παρὰ τὶς δοκιμασίες ποὺ διῆλθε, τὸ Ἅγιον Ὄρος παραμένει ἀναλλοίωτο, μάλιστα δὲ σήμερα γίνεται περισσότερο γνωστὸ καὶ προσελκύει περισσότερους προσκυνητές «Ἔσται ἐν ταῖς ἐσχάταις ἡμέραις ἐμφανὲς τὸ Ὄρος Κυρίου» (Ἡσαΐου β΄, 2), γιατὶ τὸ ἔχει ἀνάγκη ὁ κόσμος, τὸ κρατᾶ ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ καὶ οἱ πρεσβεῖες τῆς Κυρίας Θεοτόκου.
Στὴν ἱστορία του τὸ Ἅγιον Ὄρος συνταράχθηκε ἀπὸ ἐπιδρομὲς πειρατῶν, ἀπὸ βαρβαρικὴ κατοχὴ αἰώνων, ἀπὸ λειψανδρία, ἀπὸ ἔλλειψη ὑλικῶν ἀγαθῶν, ἀπὸ ἐθνικιστικὲς διαμάχες, ἀπὸ θεολογικὲς καὶ δογματικὲς ἔριδες καὶ μύρια ἄλλα δεινά σήμερα ὅλα αὐτὰ μὲ τὴν χάρη τοῦ Θεοῦ ἐξέλιπον καὶ ὁ μόνος κίνδυνος ποὺ ἀπειλεῖ τὸ Ἅγιον Ὄρος εἶναι ἡ ἔλλειψη πιστότητος στὴν παράδοση. Αὐτὴ ἡ ζῶσα ἀσκητικὴ καὶ ἡσυχαστικὴ ἁγιορείτικη παράδοση ποὺ βιώνεται ὡς τρόπος ζωῆς, ἀσκήσεως καὶ λατρείας ἐπὶ τόσους αἰῶνες, σὲ ὅλες τὶς μορφὲς τῆς μοναχικῆς ζωῆς καὶ ἀπὸ τόσο πλῆθος μοναχῶν, καθιστᾶ τὸ Ἅγιον Ὄρος μοναδικὸ καὶ ἀνεπανάληπτο.
Ἀλλὰ δυστυχῶς σήμερα αὐτὴ ἡ ἁγιορείτικη παράδοση, ἡ τόσον πολύτιμη, διέρχεται μεγάλη κρίση καὶ κινδυνεύει νὰ ἀλλοιωθῆ ἀπὸ το κοσμικὸ φρόνημα καὶ τὶς πολλὲς κοσμικὲς ἀνέσεις καὶ ἐπιδράσεις
Ὑπάρχουν πολλῶν εἰδῶν παράδοσεις στὸ Ἅγιον Ὄρος. Ἀρχιτεκτονική, μουσική, τυπικὴ παράδοση (τὸ τυπικὸ τῶν ἀκολουθιῶν), ἁγιογραφικὴ κ.ἄ. Ὅλες εἶναι σεβαστὲς καὶ ἀξιόλογες, ἀλλὰ ἡ ἀναφορὰ ἐδῶ γίνεται γιὰ τὴν βίωση τῆς ἀσκητικῆς καὶ ἡσυχαστικῆς παραδόσεως. Αὐτὴ δὲν ἐξαρτᾶται καὶ δὲν ἐξαντλεῖται σὲ ἐξωτερικοὺς τρόπους καὶ τόπους. Ὅσοι δηλαδὴ ζοῦν στὴν ἔρημο εἶναι ἀσκητὲς καὶ ἡσυχαστές, ἀφοῦ ἡ ἄσκηση καὶ ἡ ἡσυχία εἶναι κυρίως πνευματικὴ κατάσταση, κατόρθωμα καὶ ἄθλημα. Ὅσοι εἶναι βιαστὲς τῆς φύσεώς τους καὶ ἔχουν νήψη καὶ προσευχὴ ζοῦν αὐτὴν τὴν παράδοση, ἀνεξαρτήτως ἂν ἀσκοῦνται σὲ Κελλὶ ἢ σὲ Κοινόβιο. Γιὰ αὐτὸ τὰ γραφόμενα δὲν προβάλλουν τὴν παράδοση ἑνὸς Γέροντος, ἑνὸς Κελλίου ἢ κάποιου Μοναστηριοῦ, ἀλλὰ τὴν μία, ἑνιαία, συνεχή, ζῶσα καὶ ποικιλόμορφη παράδοση συνόλου τοῦ Ἁγίου Ὄρους.
Αὐτὴ ἡ ἁγιορείτικη παράδοση βιουμένη καὶ τὸ μοναχικὸ φρόνημα μᾶς ἐξομοιώνουν με τοὺς προκατόχους μας καὶ μᾶς συνδέουν πνευματικὰ μὲ τοὺς ὁσίους Ἁγιορεῖτες Πατέρες. Αὐτὴ ἡ καλὴ ἀσκητικὴ ζύμη μεταποιεῖ τὸ γεῶδες φύραμά μας εις ἁγιασμόν, ἀφοῦ «ἡ ἄσκησις μήτηρ τοῦ ἁγιασμοῦ ἐστι» (Ἀββᾶ Ἰσαάκ, ἔκδ. Σπετσιέρη, 1895, Λόγος ιστ΄, σελ 56). Αὐτὴ μᾶς δίνει πτέρυγες νὰ ανυψωθοῦμε πνευματικά. Ἡ ἁγιορείτικη παράδοση εἶναι τὸ ὑπόγειον ὕδωρ ποὺ ἀφανῶς ἀρδεύει καὶ τρέφει τον ἁγιορείτικο μοναχισμό. Εἶναι τὸ καθαρὸ ὀξυγόνο ποὺ ζωογονεῖ. Εἶναι ἡ ἑνωτικὴ δύναμη ποὺ διακρατεῖ τὴν ἁγιορείτικη πολιτεία. Εἶναι ἡ ἐγγύηση γιὰ τὴν ὀρθὴ πορεία μας. Εἶναι ἡ συνέχιση τῆς μοναχικῆς μας ζωῆς.
Τὸ μοναχικὸ παραδοσιακὸ πνεῦμα μὲ τὸν ἀσκητικὸ τρόπο ζωῆς μποροῦν νὰ ἀνορθώσουν τὸν μοναχισμὸ καὶ νὰ ἀναδείξουν νέους ὁσίους Πατέρες. Χωρὶς τὸ ζωοποιὸ αὐτὸ πνεῦμα εἴμαστε ὀστᾶ νεκρὰ καὶ ἄψυχα. Ἐνῶ, ἂν διασωθοῦν τὰ κτίρια καὶ τὰ κειμήλια καὶ χαθῆ ἡ μοναχικὴ παράδοση μὲ τὸν περιορισμὸ τῆς λατρείας σὲ μία τύπικη πράξη, τὸ Ἅγιον Ὄρος θὰ μετατραπῆ σὲ ἀξιόλογο μουσεῖο μὲ ῥασοφόρους φύλακες.
Τὰ τιμιώτερα βέβαια κειμήλια ποὺ ὑπάρχουν στὸ Ἅγιον Ὄρος, εἶναι τὰ ἔμψυχα κειμήλια. Οἱ ἐνάρετοι ἀσκητὲς οἱ ὁποῖοι εἶναι φορεῖς καὶ ἐκφραστὲς τῆς ἁγιορετικῆς παραδόσεως.
Ἡ μοναχικὴ ζωὴ μοιάζει μὲ κάποια ἁγιορείτικα ἄνθη. Εὐδοκιμοῦν σὲ ἄνυδρα μέρη, φύονται ἀνάμεσα στὶς πέτρες τῶν πεζουλιῶν, ἀκόμα καὶ ψηλὰ στοὺς πύργους τῶν Μονῶν, ὅπου δὲ ὑπάρχει ἰκμάδα ὑγρασίας. Καὶ ὅμως, ὅταν ἀνθίζουν, τὸ ἄρωμά τους εἶναι μεθυστικό. Πολλοί, ἀφοῦ πῆραν σπόρους, καλλιέργησαν τὰ ἄνθη αὐτὰ ἔξω στὸν κόσμο σὲ εὔφορους κήπους ποτίζοντάς τα καὶ λιπαίνοντάς τα πλούσια. Ἀλλὰ δυστυχῶς ἔχασαν τὸ ἄρωμά τους. Αὐτὸ συμβαίνει καὶ στοὺς μοναχούς. Ὅσο στεροῦνται τὰ κοσμικὰ καὶ τὶς ἀνέσεις, τόσο πλουτοῦν στὰ πνευματικά, Ὅσο ζοῦν καὶ ἀσκοῦνται στὴν ἀπαράκλητη ἔρημο χωρὶς γήϊνες καὶ ἀνθρώπινες παρηγοριές, τόσο συντηροῦνται καὶ τρέφονται ἀπὸ τὶς οὐράνιες καὶ θεϊκές· γι’ αὐτὸ τότε εὐωδιάζουν ἀπὸ ἀρετὴ καὶ ἁγιότητα. Ὅταν ἐπιδιώξουμε τὸ τραχὺ τῆς ἀσκήσεως νὰ γίνει λεῖο καὶ ἡ στενὴ ὁδὸς νὰ γίνει πλατεῖα, τότε καὶ ἐμεῖς οἱ μοναχοὶ θὰ γίνουμε σὰν τὰ ἄνθη ποὺ ἔχασαν τὴν εὐωδία.
Οἱ παλαιοὶ πατέρες, ἐπώνυμοι καὶ ἀνώνυμοι, σημαντικοὶ καὶ ἄσημοι, νεώτεροι καὶ παλαιότεροι ποὺ ἀναφέρονται στὴν συνέχεια, ἦταν μὲν ὀλιγογράμματοι ἢ καὶ ἀγράμματοι καὶ μερικοὶ ἔγιναν μοναχοὶ ἀπὸ περιστατικὴ ἀποταγή. Μερικοὶ ὀρφάνεψαν ἀπὸ μικροί, χήρεψαν στὸ γάμο ἢ ἄλλοι βρέθηκαν σὲ κίνδυνο στὸν πόλεμο καὶ ἔκαναν τάμα, ἂν σωθουν νὰ γίνουν μοναχοί. Καὶ ὅμως αὐτοὶ ὄχι μόνο ἔγιναν σωστοὶ μοναχοὶ καὶ ἀκολούθησαν μία αὐστηρὴ ἀσκητικὴ ζωή, ἀλλὰ κατόρθωσαν μερικοὶ νὰ ἀνέλθουν στὴν κορυφὴ τῆς θεωρητικῆς ζωῆς, στὴν θεοπτία, καὶ νὰ δοῦν ἀπ’ αὐτὴ τὴν ζωὴ τὴν δόξαν τοῦ Θεοῦ, δηλαδὴ τὸ ἄκτιστον φῶς. Αὐτοὶ οἱ ἀγράμματοι ἔγιναν ἐκλεκτὰ δοχεῖα χάριτος καὶ ἀπέκτησαν χαρίσματα.
Καὶ ὅλα αὐτὰ γιατὶ ἀφομοιώθηκαν ἀπὸ τὸ πνεῦμα τῶν παλαιοτέρων πατέρων καὶ ἀγωνίσθηκαν ἀκολουθώντας τὰ ἴχνη τους.
Εὕρισκες παλαιὰ Γέροντες μὲ τὸ κομποσχοίνι στὸ χέρι καὶ τὸ σακκίδιο στὴν πλάτη νὰ ὁδοιποροῦν μεγάλες ἀποστάσεις μέσα στὰ δύσβατα μονοπάτια. Τὰ σώματά τους ἦταν ἀπεξηραμμένα ἀπὸ τὴν πολυετὴ ἄσκηση, τὰ μάτια τους βαθουλωμένα ἀπὸ τὶς ἀγρυπίες καὶ τὸ στόμα τους ξηρὸ ἀπὸ τὶς συνεχεῖς ἐνάτες. Μερικὰ γεροντάκια ἦταν ἔγκλειστα στὰ Κελλιά τους. Δὲν πήγαιναν στὶς Καρυὲς ἢ στὴν Δάφνη γιὰ προμήθειες, ἀλλὰ ὁ Θεὸς ἔστελνε ἀγγέλους ἀγάπης, μοναχούς, ποὺ βοηθοῦσαν. Δὲν εἶχαν ἀνθρώπινες παρηγοριὲς καὶ κοσμικὲς ἀνέσεις, ἀλλὰ αἰσθάνονταν οἱ ἴδιοι αὐτάρκεις, ἀνενδεεῖς καὶ ἦταν τελείως ἀμέριμνοι. Ἄλλοι σεβάσμιοι Γέροντες ποὺ ἔζησαν μὲ ὑπομονὴ στὸ Κοινόβιο καὶ λευκάνθηκαν στὴν ὑπακοὴ καὶ στὰ διακονήματα, ἀνέπνεαν τὸν Θεὸ καὶ τὸν Γέροντα καὶ ἔφθασαν σὲ μέτρα ἀπαθείας.
Πολλὰ γεροντάκια στεγνὰ ἀπὸ τὴν ἄσκηση ἔκρυβαν μέσα τους πνεῦμα καὶ ζωή Ἐξωτερικὰ ἦταν ἄπλυτοι μὲ παλαιά, ῥυπαρὰ καὶ σχισμένα ζωστικά, ἀλλὰ σὲ αὐτὸ τὸ ἀτημέλητο σκεῦος ἔκρυβαν τὸν πολύτιμο θησαυρό, τὴν θεία χάρη ποὺ ἀπέκτησαν μὲ τόσους ἀγῶνες καὶ νυχθήμερα παλαίσματα. Ἦταν ξένοι τοῦ κόσμου ἀλλὰ οἰκεῖοι τοῦ Θεοῦ. Ἀγνοοῦσαν τὶς κοσμικὲς ἐξελίξεις ἀλλὰ γνώριζαν καλὰ τὴν ὁδὸν τὴν ἄγουσαν εἰς ζωὴν αἰώνιον. Κακοπαθοῦσαν καὶ προσεύχονταν γιὰ τοὺς τρυφῶντες καὶ ἀναπαυομένους. Ἀγρυπνοῦσαν γιὰ τοὺς ὑπνοῦντες. Ἔχυναν δάκρυα καὶ μετανοοῦσαν γιὰ τοὺς γελῶντες. Ἂν καὶ ἀπόμακροι ἀπὸ τὸν κόσμο αἰσθάνονταν ἀδελφοὺς ὅλους τοὺς ἀνθρώπους καὶ τοὺς ἀγκάλιαζαν μὲ τὴν προσευχή τους.
Οἱ παλαιοὶ Πατέρες εἶχαν τὴν ἁπλότητα στὸν τρόπο τῆς ζωῆς τους ἀλλὰ καὶ στὸν χαρακτῆρα. Δὲν θεωροῦσαν τοὺς ἑαυτούς τους πνευματικούς. Εἶχαν ἐπίγνωση τῶν ἀδυναμιῶν τους καὶ ζοῦσαν τὴν μετάνοια. Εὔχονταν μεταξύ τους «καλὴ μετάνοια καὶ καλὸ τέλος».
Αὐτοὺς τοὺς ἁγιασμένους Γέροντες, ποὺ ὑπάρχουν μέχρι σήμερα, δὲν τοὺς βρίσκεις εὔκολα, γιατὶ γνωρίζουν νὰ κρύβονται ἔντεχνα. Ἀλλὰ καὶ ἂν τοὺς συναντήσεις πρέπει νὰ ἔχεις πνευματικὰ αἰσθητήρια γιὰ νὰ τοὺς ἀναγνωρίσεις καὶ νὰ ἐπικοινωνήσεις μαζί τους. Πολλοὶ Πατέρες δὲ ἀπεκάλυψαν τὰ βιώματά τους καὶ τὴν θεόσοφη διδασκαλία τους. Τὰ πῆραν μαζί τους ὡς μυστικὴ προσφορὰ στὸν ἀγωνοθέτη Κύριο. Ἄλλοι ὅμως γιὰ νὰ βοηθήσουν νεώτερους μοναχοὺς ἔδιναν συμβουλὲς ἢ ἀπεκάλυπταν λίγα ἀπὸ τὰ βιώματά τους, ἐνῶ ἄλλα οἰκονόμησε ὁ Θεὸς καὶ ὑπέπεσαν στὴν ἀντίληψη τρίτων. Αὐτὰ τὰ ἀγωνιστικὰ κατορθώματά τους γίνονται ἀφορμὲς ἀσκητικῶν ἀγώνων στοὺς νεωτέρους, χειροπιαστὰ παραδείγματα τῆς παρουσίας τοῦ Θεοῦ καὶ διάψευση ἐκείνων ποὺ τοὺς κατατάσσουν στὸ παρελθόν. Ἡ κάθε γενεὰ ἔχει τὸ δικό της θεοφιλὲς παρὸν ποὺ στὴν συνέχεια γίνεται παρελθόν.
Τὰ ἀγκάθια καὶ τὰ ζιζάνια δὲν ἔλειψαν ποτὲ ἀπὸ τὸ Περιβόλι τῆς Παναγίας. Ἀλλὰ παλαιότερα ὑπῆρχαν πολλοὶ ἐνάρετοι ἀγωνιστὲς στὰ Κοινόβια, στὴν ἔρημο, ἀκόμα καὶ στὰ Ἰδιόῤῥυθμα. Ἔτσι γινόταν μία καλὴ παρακίνηση γιὰ τὰ πνευματικά. Οἱ συζητήσεις ἦταν γιὰ θαύματα, ἀσκήσεις καὶ γιὰ τὴν σωτηρία. Τὸ Ἅγιον Ὄρος τότε ἦταν ἀπόμακρο ἀπὸ τὸν κόσμο, πιὸ ἡσυχαστικό, πιὸ μυστικό, πιὸ ἀθόρυβο, πιὸ ἀσκητικό. Οἱ παλαιοὶ Ἁγιορεῖτες ἐξαιρέτως εἶχαν περισσότερο σεβασμὸ στὴ Παράδοση, στὶς Ἀρχὲς καὶ στοὺς Θεσμούς. Μὲ σεβασμὸ κράτησαν ὅ,τι παρέλαβαν ἀπὸ τοὺς προκατόχους τους. Εἶχαν μεγάλη εὐλάβεια στὴν Παναγία καὶ ἐμπιστοσύνη στὴν πρόνοιά Της. Ἦταν ὑπομονετικοὶ στὶς ἀσθένειες, στοὺς πειρασμοὺς καὶ στὶς δοκιμασίες, καὶ δὲν ξεχνοῦσα τὸν σκοπὸ τῆς ἀποταγῆς τους, τὴν σωτηρία τῆς ψυχῆς τους. Εἶχαν πραγματικὴ ξενητεία, ἡ ζωή τους ἦταν συνυφασμένη μὲ τὸν κόπο. Εἶχαν ἁπλότητα καὶ ὄχι ὀρθολογισμό, βιώματα καὶ ὄχι στεῖρες γνώσεις, εἶχαν ἦθος Καλογερικό
Ἀπὸ αὐτοὺς λοιπὸν τοὺς βιαστὲς τῆς φύσεως καὶ τοὺς ἐπιθυμητὲς τῆς Βασιλείας τῶν οὐρανῶν γνωρίζοντας τὴν ἐπίμονη καὶ ποικιλόμορφη ἄσκησή τους, τὶς νηπτικὲς ἀναβάσεις τους, τὸ ἁπλὸ καὶ ἀνόθευτο ἦθός τους καὶ τὸ ὁλοκληρωτικὸ δόσιμο στὸν Θεό, μποροῦμε νὰ πάρουμε καὶ ἐμεῖς πῦρ ἄφθαρτο γιὰ νὰ ἐξαλειφθῆ ὁ ζῆλός μας γιὰ ἀγῶνες καὶ προσευχή.
Εἶναι τιμή μας ποὺ μᾶς κατέταξε ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ στὸ μοναχικὸ τάγμα καὶ ἀνήκουμε στὴν μεγάλη ἁγιορείτικη οἰκογένεια. Ἀποτελεῖ χρέος καὶ καθῆόν μας νὰ σεβαστοῦμε τὴν ἁγιορείτικη μοναχικὴ παράδοση, νὰ ἀκολουθήσουμε τὰ ἴχνη τῶν παλαιοτέρων Πατέρων, νὰ προσπαθήσουμε νὰ ζοῦμε, ὅπως ἔζησαν ἐκεῖνοι καὶ νὰ κάνουμε τὰ ἔργα τους.
Ὅλα ὅσα ἀναφέρονται στὸ ἀνὰ χεῖρας βιβλίο, εἶναι πράξεις (ἀσκητικὰ κατορθώματα ἢ πτώσεις) καὶ πρακτικὴ διδασκαλία Ἁγιορειτῶν. Γράφονται γιὰ νὰ παρακινήσουν σὲ μετάνοια καὶ σὲ μίμηση τῆς ἀσκητικῆς βιοτῆς τους ἢ νὰ μᾶς κάνουν προσεκτικοὺς μὲ τὰ παθήματά τους.
Μορφολογικὰ τὸ βιβλίο διαιρέθηκε στὰ ἑξῆς μέρη:
Α. Συναξάρια. Γίνεται ἀναφορὰ στὸν βίο, τὰ ἀσκητικὰμ κατορθώματα, τὶς θεῖες ἀντιλήψεις καὶ τὴν διδασκαλία Γερόντων γιὰ τοὺς ὁποίους βρέθηκαν ἀρκετὰ στοιχεῖα γιὰ νὰ συνθέσουν ἕνα συνοπτικὸ Συναξάρι.
Β. Περιστατικά. Σ’ αὐτὴν τὴν ἑνότητα καταχωροῦνται θαύματα, ἐμφανίσεις Ἁγίων ἢ δαιμόνων, πτώσεις καὶ πλάνες κάποιων μοναχῶν μὲ διδακτικὸ σκοπό. Παραλείπονται σκοπίμως τὰ ὀνόματα τῶν πλανηθέντων.
Γ΄. Ἀποφθέγματα. Ἀναφέρονται κατ’ ἀλφαβητικὴ σειρὰ Γέροντες μὲ σύντομη διδασκαλία καὶ ἀσκήσεις σὲ συνεπτυγμένη ἀποφθεγματικὴ μορφή. Πολλοὶ ἀπ’ αὐτοὺς εἶναι γνωστοί, ἐνῶ γιὰ μερικοὺς ἔχουν γραφῆ βιβλία, ἀλλὰ τὰ ἀναφερόμενα Ἀποφθέγματά τους εἶναι ἄγνωστα καὶ ἀνέκδοτα. Τὰ Ἀποφθέγματα εἶναι μικρά, ἀλλὰ ἔχουν πολλὴ δύναμη, γιατὶ βγαίνουν ἀπὸ τὴν πράξη καὶ τὸν ἀγῶνα τῶν Ἁγιορειτῶν καὶ ἐκφράζουν τὸ παλαιὸ πνεῦμα. Ἴσως σὲ μερικὰ Ἀποφθέγματα νὰ φαίνεται ἀντίφαση, π.χ. ὁ ἕνας συνιστᾶ στὴν ἀκολουθία νὰ λέμε τὴν εὐχή, ἐνῶ ὁ ἄλλος νὰ προσέχουμε τὰ τροπάρια. Οἱ Πατέρες μιλοῦν ἁπλὰ ἀπὸ τὴν δική τους ἐμπειρία πῶς βοηθήθηκαν οἱ ἴδιοι καὶ ὄχι δογματικά.
Δ. Ῥήσεις καὶ διηγήσεις γέροντος Παϊσίου.
Ὁ γερω-Παΐσιος διηγεῖται γιὰ γεροντάκια ποὺ γνώρισε καὶ ἀναφέρει διάφορα περιστατικά. Ὁ ἴδιος μιλᾶ γενικῶς γιὰ τὴν πνευματικὴ ζωὴ καὶ ἰδιαιτέρως γιὰ τὴν μοναχικὴ ζωὴ διατυπώνοντας διάφορες συμβουλὲς καὶ Ἀποφθέγματα. Φαίνεται ἔντονα ὁ σεβασμός του πρὸς τὴν ἁγιορείτικη παράδοση, τὸ ἐνδιαφέρον του γιὰ τὴν συνέχεια, ἐνῶ οἱ παρατηρήσεις καὶ οἱ συμβουλές του ἀποτελοῦν χρήσιμα βοηθήματα γιὰ τὸν μοναχικό μας ἀγῶνα. Λόγῳ τῆς ἐκτάσεως τοῦ ὑλικοῦ ἀποτελεῖ ξεχωριστὴ ἑνότητα.
Ε. Τὸ πνεῦμα τῶν παλαιῶν Ἁγιορειτῶν.
Αὐτὸ διαφαίνεται καὶ στὰ ὑπόλοιπα μέρη τοῦ βιβλίου, ἀλλὰ τονίζεται στὸ Πέμπτο μέρος μὲ τὶς διηγήσεις τῶν Πατέρων. Ἔτσι διακρίνεται ἡ διαφορὰ τοῦ πνεύματος καὶ τῆς βιοτῆς τῶν παλαιῶν Ἁγιορειτῶν ἀπὸ ἐμᾶς τοὺς συγχρόνους. Ἡ γενικὴ ἀλαζονία καὶ διαφθορὰ τῆς ἐποχῆς μας εἶναι φυσικὸ νὰ ἐπηρεάζουν καὶ τοὺς σημερινοὺς μοναχοὺς ποὺ εἶναι παιδιά της. Μὲ τὴν λειψανδρία τοῦ Ἁγίου Ὄρους πρὶν ἀπὸ τὸν ἑορτασμὸ τῆς χιλιετηρίδος δημιουργήθηκε κάποιο κενὸ καὶ ἀτόνησε ἡ παράδοση. Οἰκονόμησε ἡ Παναγία καὶ ἦλθε νέο ἔμψυχο ὑλικό. Ἴσως ὅμως δὲν ἀφομοιώθηκε ἀρκετὰ στὸ παλαιὸ πνεῦμα. Γι’ αὐτὸν τὸν λόγο παρουσιάζονται ἐλλείψεις πνευματικές. Ἴσως οἱ κρίσεις μας σήμερα ἁρμόζει νὰ εἶναι ἐπιεικέστερες. Μπορεῖ στὰ μάτια τοῦ Θεοῦ τὸ λίγο ποὺ κάνουν οἱ νέοι μοναχοὶ νὰ μετράει πολύ. Ὅμως εἶναι ἀναμφισβήτητο ὅτι παλαιὰ ὑπῆρχαν πολλοὶ ἐνάρετοι, ἁγιασμένοι Γέροντες ποὺ κρατοῦσαν καλογερικὴ καὶ εἶχαν μοναχικὸ φρόνημα. Τὰ ἀσκητικά τους παλαίσματα καὶ τὰ ὑπερφυσικά τους βιώματα προκαλοῦν θαυμασμό. Οἱ ἀπόψεις τῶν κεκοιμημένων Πατέρων παρατίθενται ἐπωνύμως, ἐνῶ τῶν ζώντων ἀνωνύμως. Ὅλοι τους ὅμως ἐκφράζονται μὲ σεβασμὸ καὶ νοσταλγία γιὰ τὸ παλαιό, αὐθεντικὸ ἁγιορείτικο πνεῦμα.
Εἶναι ἀπαραίτητες ἀκόμη κάποιες ἐπεξηγήσεις:
-Ἀναφέρονται μὲν γνωστοὶ Γέροντες ἀλλὰ δὲν ἀναφέρονται δημοσιευμένα στοιχεῖα ἀπὸ ἄλλους, ἐξ ὅσων εἶναι δυνατὸν νὰ γνωρίζουμε. Μόνο στὰ Συναξάρια, γιὰ νὰ μὴν ὑπάρχει κενό, γράφτηκα μερικὰ γνωστὰ περιστατικά, π.χ. ἡ ἐμφάνιση τῆς Παναγίας στὸν Ἡγούμενο παπα-Ἀνδρέα Ἁγιοπαυλίτη κ.ἄ.
-Ἀναφέρονται Ἀποφθέγματα καὶ ἀγῶνες ὀνομαστῶν Γερόντων ἀλλὰ καὶ Πατέρων «οὐ πάνυ σπουδαίων ἐν τῇ ἀσκήσει». Ἴσως κάποιοι ποὺ εἶχαν γνωρίσει αὐτοὺς τοὺς Γέροντες μὲ τὶς ἀνθρώπινες ἀτέλειές τους, νὰ δυσπιστήσουν ἢ νὰ ἔχουν ἄλλη ἐκτίμηση γιὰ αὐτούς. Γράφονται γιὰ νὰ ὠφελήσουν καὶ νὰ παρακινήσουν σὲ μετάνοια καὶ ὄχι νὰ δικαιώσουμε τοὺς Πατέρως. «Θεὸς ὁ δικαιῶν, τίς ὁ κατακρίνων;». Δὲν προσπαθοῦμε νὰ ἁγιοποιήσουμε τοὺς Πατέρες, διότι ἔτσι θὰ ὑποβιβάσουμε τοὺς Ἁγίους. Ὁρισμένοι εἶχαν ἐλλείψεις, ἀλλὰ τονίζουμε τοὺς ἀγῶνες καὶ τὶς ἀρετές τους γιὰ νὰ ὠφεληθοῦμε. Ἦταν φορεῖς τοῦ παλαιοῦ μοναχικοῦ πνεύματος τῆς ἁγιορείτικης παραδόσεως. Ὅσα γράφονται εἶναι ἀντιπροσωπευτικὰ καὶ λίγα, λόγῳ ἐλλείψεως διασωθέντων στοιχείων.
-Τονίζεται ἡ ἀξία τῆς ἁγιορείτικης παραδόσεως καὶ ἐκ τοῦ θησαυροῦ της ἐξάγονται καινὰ καὶ παλαιά. Ἀναφέρονται Πατέρες ποὺ ἔζησαν παλαιότερα, ἀλλὰ καὶ σύγχρονοι (ἀνωνύμως), ποὺ ζοῦν ἀκόμη, ἀφοῦ ἡ παράδοση εἶναι ζῶσα χωρὶς ὅμως νὰ κρίνει τὴν παροῦσα κατάσταση.
Τὰ στοιχεῖα συνελέγησαν μὲ πολὺ κόπο καὶ προσοχὴ εἴτε ἀπὸ ἄμεση ἀντίληψη καὶ αὐτηκοΐα, εἶτε ἀπὸ διηγήσεις ἄλλων Γερόντων γιὰ παλαιοτέρους, καὶ ἀφοῦ ἐλέγχθηκαν, καταγράφηκαν ὅσο τὸ δυνατὸν ἁπλά, εἰλικρινὰ καὶ χωρὶς ὑπερβολές.
Εὐχαριστίες ἄπειρες ὀφείλονται σὲ ὅσους ἐμπιστεύτηκαν διάφορα στοιχεῖα καὶ αὐτοὶ εἶναι πολλοί, καὶ σὲ ὅσους ἄλλους ἀφανῶς συνήργησαν μὲ ὁποιονδήποτε τρόπο γιὰ τὴν παροῦσα ἔκδοση.
Ἂς μὲ συγχωρήσουν οἱ ἀναφερόμενοι Πατέρες ποὺ τόλμησα νὰ δημοσιεύσω τὰ κατορθώματά τους. Αὐτοὶ πλέον δὲν ἔχουν ἀνάγκη ἀπὸ ἐπαίνους καὶ ἐγκώμια, ἀλλὰ γιὰ μᾶς εἶναι καθοδηγητικὰ καὶ σωτήρια αὐτά, γιατὶ αὐτοὶ εἶναι τὰ πρότυπά μας καὶ οἱ ὁδηγοί μας.
Ἂς μὲ συγχωρήσει καὶ ὁ καλὸς Θεός διότι, ὰν καὶ γνώρισα ἐναρέτους Γέροντες, μὴ ἔχοντας ὅμως ὑγιῆ πνευματικὰ αἰσθητήρια δὲν κατενόησα τὴν θεία χάρη ποὺ ἔκρυβαν μέσα τους μὲ ἀποτέλεσμα νὰ μὴν ὠφεληθῶ. Ἀπὸ τὴν ὑπερηφάνειά μου τοὺς ὑποτίμησα καὶ τοὺς περιφρόνησα κρίνοντας ἀπὸ τὰ ἐξωτερικά. Τοὐλάχιστον νὰ ὠφεληθοῦν οἱ ἀναγνῶστες καὶ νὰ εὔχονται γιὰ τὸν κοπιάσαντα ἀμόναχο μοναχό, τὸν ὑμνητὴ μόνο τῶν Ἁγιορειτῶν Πατέρων ἀλλὰ δυστυχῶς ὄχι καὶ μιμητή τους.
Σημείωσις διαχειριστοῦ ἱστολογίου "ΒΟΥΤΣΙΝΑΣ ΗΛΙΑΣ (ΠΕΡΙ ΑΓΙΟΥ ΟΡΟΥΣ)": Τὸ βιβλίο ὅλο, ὡς καὶ τὰ Προλεγόμενα, εἶναι ἔργο τοῦ Γέροντος Εὐθυμίου, τοῦ Ἱεροῦ Κελλίου τῆς Ἀναστάσεως στὴν Καψάλα· ἂν καὶ πουθενὰ στὸ βιβλίο δὲν ἀναφέρεται τὸ ὄνομά του, οὔτε ὑπογράφει κάπου, μᾶλλον ἀπὸ ταπεινοφροσύνη.
http://periagiouorous.blogspot.gr
Ἀφιερώνεται
στοὺς νεοθαλεῖς βλαστοὺς τῆς ἐρήμου,
στοὺς νέους μοναχοὺς καὶ μοναχές,
μὲ τὴν ὁλόψυχη εὐχὴ
νὰ ἀγαπήσουν τὴν μοναχικὴ παράδοση,
νὰ ῥιζώσουν καὶ νὰ τρέφονται ἀπ’ αὐτὴν
για νὰ ἀποδώσουν ἐν καιρῷ τοὺς καρποὺς αὐτῶν.
ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ
Τὸ Ἅγιον Ὄρος τοῦ Ἄθωνος εἶναι σύμβολο ἀγάπης, ὁλοκληρωτικῆς ἀφιερώσεως τῶν μοναχῶν στὸν Θεὸ καὶ τῆς εὐλαβείας τῶν πιστῶν Ῥωμαίων Αὐτοκρατόρων, ποὺ τὸ προίκισαν μὲ τὸ Αὐτοδιοίκητο, τὸ Ἄβατο καὶ πολλὰ ἄλλα συναφῆ προνόμια. Παραμένει ἀκόμη ὡς ζωντανὸ κατάλοιπο τῆς ἄλλοτε κραταιᾶς καὶ φωτεινῆς Ῥωμαϊκῆς «Βυζαντινῆς» Αὐτοκρατορίας. Ἠ πνευματική του προσφορὰ ἀνὰ τοὺς αἰῶνες εἶναι μέγιστη καὶ ανυπολόγιστη.
Παρὰ τὶς δοκιμασίες ποὺ διῆλθε, τὸ Ἅγιον Ὄρος παραμένει ἀναλλοίωτο, μάλιστα δὲ σήμερα γίνεται περισσότερο γνωστὸ καὶ προσελκύει περισσότερους προσκυνητές «Ἔσται ἐν ταῖς ἐσχάταις ἡμέραις ἐμφανὲς τὸ Ὄρος Κυρίου» (Ἡσαΐου β΄, 2), γιατὶ τὸ ἔχει ἀνάγκη ὁ κόσμος, τὸ κρατᾶ ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ καὶ οἱ πρεσβεῖες τῆς Κυρίας Θεοτόκου.
Στὴν ἱστορία του τὸ Ἅγιον Ὄρος συνταράχθηκε ἀπὸ ἐπιδρομὲς πειρατῶν, ἀπὸ βαρβαρικὴ κατοχὴ αἰώνων, ἀπὸ λειψανδρία, ἀπὸ ἔλλειψη ὑλικῶν ἀγαθῶν, ἀπὸ ἐθνικιστικὲς διαμάχες, ἀπὸ θεολογικὲς καὶ δογματικὲς ἔριδες καὶ μύρια ἄλλα δεινά σήμερα ὅλα αὐτὰ μὲ τὴν χάρη τοῦ Θεοῦ ἐξέλιπον καὶ ὁ μόνος κίνδυνος ποὺ ἀπειλεῖ τὸ Ἅγιον Ὄρος εἶναι ἡ ἔλλειψη πιστότητος στὴν παράδοση. Αὐτὴ ἡ ζῶσα ἀσκητικὴ καὶ ἡσυχαστικὴ ἁγιορείτικη παράδοση ποὺ βιώνεται ὡς τρόπος ζωῆς, ἀσκήσεως καὶ λατρείας ἐπὶ τόσους αἰῶνες, σὲ ὅλες τὶς μορφὲς τῆς μοναχικῆς ζωῆς καὶ ἀπὸ τόσο πλῆθος μοναχῶν, καθιστᾶ τὸ Ἅγιον Ὄρος μοναδικὸ καὶ ἀνεπανάληπτο.
Ἀλλὰ δυστυχῶς σήμερα αὐτὴ ἡ ἁγιορείτικη παράδοση, ἡ τόσον πολύτιμη, διέρχεται μεγάλη κρίση καὶ κινδυνεύει νὰ ἀλλοιωθῆ ἀπὸ το κοσμικὸ φρόνημα καὶ τὶς πολλὲς κοσμικὲς ἀνέσεις καὶ ἐπιδράσεις
Ὑπάρχουν πολλῶν εἰδῶν παράδοσεις στὸ Ἅγιον Ὄρος. Ἀρχιτεκτονική, μουσική, τυπικὴ παράδοση (τὸ τυπικὸ τῶν ἀκολουθιῶν), ἁγιογραφικὴ κ.ἄ. Ὅλες εἶναι σεβαστὲς καὶ ἀξιόλογες, ἀλλὰ ἡ ἀναφορὰ ἐδῶ γίνεται γιὰ τὴν βίωση τῆς ἀσκητικῆς καὶ ἡσυχαστικῆς παραδόσεως. Αὐτὴ δὲν ἐξαρτᾶται καὶ δὲν ἐξαντλεῖται σὲ ἐξωτερικοὺς τρόπους καὶ τόπους. Ὅσοι δηλαδὴ ζοῦν στὴν ἔρημο εἶναι ἀσκητὲς καὶ ἡσυχαστές, ἀφοῦ ἡ ἄσκηση καὶ ἡ ἡσυχία εἶναι κυρίως πνευματικὴ κατάσταση, κατόρθωμα καὶ ἄθλημα. Ὅσοι εἶναι βιαστὲς τῆς φύσεώς τους καὶ ἔχουν νήψη καὶ προσευχὴ ζοῦν αὐτὴν τὴν παράδοση, ἀνεξαρτήτως ἂν ἀσκοῦνται σὲ Κελλὶ ἢ σὲ Κοινόβιο. Γιὰ αὐτὸ τὰ γραφόμενα δὲν προβάλλουν τὴν παράδοση ἑνὸς Γέροντος, ἑνὸς Κελλίου ἢ κάποιου Μοναστηριοῦ, ἀλλὰ τὴν μία, ἑνιαία, συνεχή, ζῶσα καὶ ποικιλόμορφη παράδοση συνόλου τοῦ Ἁγίου Ὄρους.
Αὐτὴ ἡ ἁγιορείτικη παράδοση βιουμένη καὶ τὸ μοναχικὸ φρόνημα μᾶς ἐξομοιώνουν με τοὺς προκατόχους μας καὶ μᾶς συνδέουν πνευματικὰ μὲ τοὺς ὁσίους Ἁγιορεῖτες Πατέρες. Αὐτὴ ἡ καλὴ ἀσκητικὴ ζύμη μεταποιεῖ τὸ γεῶδες φύραμά μας εις ἁγιασμόν, ἀφοῦ «ἡ ἄσκησις μήτηρ τοῦ ἁγιασμοῦ ἐστι» (Ἀββᾶ Ἰσαάκ, ἔκδ. Σπετσιέρη, 1895, Λόγος ιστ΄, σελ 56). Αὐτὴ μᾶς δίνει πτέρυγες νὰ ανυψωθοῦμε πνευματικά. Ἡ ἁγιορείτικη παράδοση εἶναι τὸ ὑπόγειον ὕδωρ ποὺ ἀφανῶς ἀρδεύει καὶ τρέφει τον ἁγιορείτικο μοναχισμό. Εἶναι τὸ καθαρὸ ὀξυγόνο ποὺ ζωογονεῖ. Εἶναι ἡ ἑνωτικὴ δύναμη ποὺ διακρατεῖ τὴν ἁγιορείτικη πολιτεία. Εἶναι ἡ ἐγγύηση γιὰ τὴν ὀρθὴ πορεία μας. Εἶναι ἡ συνέχιση τῆς μοναχικῆς μας ζωῆς.
Τὸ μοναχικὸ παραδοσιακὸ πνεῦμα μὲ τὸν ἀσκητικὸ τρόπο ζωῆς μποροῦν νὰ ἀνορθώσουν τὸν μοναχισμὸ καὶ νὰ ἀναδείξουν νέους ὁσίους Πατέρες. Χωρὶς τὸ ζωοποιὸ αὐτὸ πνεῦμα εἴμαστε ὀστᾶ νεκρὰ καὶ ἄψυχα. Ἐνῶ, ἂν διασωθοῦν τὰ κτίρια καὶ τὰ κειμήλια καὶ χαθῆ ἡ μοναχικὴ παράδοση μὲ τὸν περιορισμὸ τῆς λατρείας σὲ μία τύπικη πράξη, τὸ Ἅγιον Ὄρος θὰ μετατραπῆ σὲ ἀξιόλογο μουσεῖο μὲ ῥασοφόρους φύλακες.
Τὰ τιμιώτερα βέβαια κειμήλια ποὺ ὑπάρχουν στὸ Ἅγιον Ὄρος, εἶναι τὰ ἔμψυχα κειμήλια. Οἱ ἐνάρετοι ἀσκητὲς οἱ ὁποῖοι εἶναι φορεῖς καὶ ἐκφραστὲς τῆς ἁγιορετικῆς παραδόσεως.
Ἡ μοναχικὴ ζωὴ μοιάζει μὲ κάποια ἁγιορείτικα ἄνθη. Εὐδοκιμοῦν σὲ ἄνυδρα μέρη, φύονται ἀνάμεσα στὶς πέτρες τῶν πεζουλιῶν, ἀκόμα καὶ ψηλὰ στοὺς πύργους τῶν Μονῶν, ὅπου δὲ ὑπάρχει ἰκμάδα ὑγρασίας. Καὶ ὅμως, ὅταν ἀνθίζουν, τὸ ἄρωμά τους εἶναι μεθυστικό. Πολλοί, ἀφοῦ πῆραν σπόρους, καλλιέργησαν τὰ ἄνθη αὐτὰ ἔξω στὸν κόσμο σὲ εὔφορους κήπους ποτίζοντάς τα καὶ λιπαίνοντάς τα πλούσια. Ἀλλὰ δυστυχῶς ἔχασαν τὸ ἄρωμά τους. Αὐτὸ συμβαίνει καὶ στοὺς μοναχούς. Ὅσο στεροῦνται τὰ κοσμικὰ καὶ τὶς ἀνέσεις, τόσο πλουτοῦν στὰ πνευματικά, Ὅσο ζοῦν καὶ ἀσκοῦνται στὴν ἀπαράκλητη ἔρημο χωρὶς γήϊνες καὶ ἀνθρώπινες παρηγοριές, τόσο συντηροῦνται καὶ τρέφονται ἀπὸ τὶς οὐράνιες καὶ θεϊκές· γι’ αὐτὸ τότε εὐωδιάζουν ἀπὸ ἀρετὴ καὶ ἁγιότητα. Ὅταν ἐπιδιώξουμε τὸ τραχὺ τῆς ἀσκήσεως νὰ γίνει λεῖο καὶ ἡ στενὴ ὁδὸς νὰ γίνει πλατεῖα, τότε καὶ ἐμεῖς οἱ μοναχοὶ θὰ γίνουμε σὰν τὰ ἄνθη ποὺ ἔχασαν τὴν εὐωδία.
Οἱ παλαιοὶ πατέρες, ἐπώνυμοι καὶ ἀνώνυμοι, σημαντικοὶ καὶ ἄσημοι, νεώτεροι καὶ παλαιότεροι ποὺ ἀναφέρονται στὴν συνέχεια, ἦταν μὲν ὀλιγογράμματοι ἢ καὶ ἀγράμματοι καὶ μερικοὶ ἔγιναν μοναχοὶ ἀπὸ περιστατικὴ ἀποταγή. Μερικοὶ ὀρφάνεψαν ἀπὸ μικροί, χήρεψαν στὸ γάμο ἢ ἄλλοι βρέθηκαν σὲ κίνδυνο στὸν πόλεμο καὶ ἔκαναν τάμα, ἂν σωθουν νὰ γίνουν μοναχοί. Καὶ ὅμως αὐτοὶ ὄχι μόνο ἔγιναν σωστοὶ μοναχοὶ καὶ ἀκολούθησαν μία αὐστηρὴ ἀσκητικὴ ζωή, ἀλλὰ κατόρθωσαν μερικοὶ νὰ ἀνέλθουν στὴν κορυφὴ τῆς θεωρητικῆς ζωῆς, στὴν θεοπτία, καὶ νὰ δοῦν ἀπ’ αὐτὴ τὴν ζωὴ τὴν δόξαν τοῦ Θεοῦ, δηλαδὴ τὸ ἄκτιστον φῶς. Αὐτοὶ οἱ ἀγράμματοι ἔγιναν ἐκλεκτὰ δοχεῖα χάριτος καὶ ἀπέκτησαν χαρίσματα.
Καὶ ὅλα αὐτὰ γιατὶ ἀφομοιώθηκαν ἀπὸ τὸ πνεῦμα τῶν παλαιοτέρων πατέρων καὶ ἀγωνίσθηκαν ἀκολουθώντας τὰ ἴχνη τους.
Εὕρισκες παλαιὰ Γέροντες μὲ τὸ κομποσχοίνι στὸ χέρι καὶ τὸ σακκίδιο στὴν πλάτη νὰ ὁδοιποροῦν μεγάλες ἀποστάσεις μέσα στὰ δύσβατα μονοπάτια. Τὰ σώματά τους ἦταν ἀπεξηραμμένα ἀπὸ τὴν πολυετὴ ἄσκηση, τὰ μάτια τους βαθουλωμένα ἀπὸ τὶς ἀγρυπίες καὶ τὸ στόμα τους ξηρὸ ἀπὸ τὶς συνεχεῖς ἐνάτες. Μερικὰ γεροντάκια ἦταν ἔγκλειστα στὰ Κελλιά τους. Δὲν πήγαιναν στὶς Καρυὲς ἢ στὴν Δάφνη γιὰ προμήθειες, ἀλλὰ ὁ Θεὸς ἔστελνε ἀγγέλους ἀγάπης, μοναχούς, ποὺ βοηθοῦσαν. Δὲν εἶχαν ἀνθρώπινες παρηγοριὲς καὶ κοσμικὲς ἀνέσεις, ἀλλὰ αἰσθάνονταν οἱ ἴδιοι αὐτάρκεις, ἀνενδεεῖς καὶ ἦταν τελείως ἀμέριμνοι. Ἄλλοι σεβάσμιοι Γέροντες ποὺ ἔζησαν μὲ ὑπομονὴ στὸ Κοινόβιο καὶ λευκάνθηκαν στὴν ὑπακοὴ καὶ στὰ διακονήματα, ἀνέπνεαν τὸν Θεὸ καὶ τὸν Γέροντα καὶ ἔφθασαν σὲ μέτρα ἀπαθείας.
Πολλὰ γεροντάκια στεγνὰ ἀπὸ τὴν ἄσκηση ἔκρυβαν μέσα τους πνεῦμα καὶ ζωή Ἐξωτερικὰ ἦταν ἄπλυτοι μὲ παλαιά, ῥυπαρὰ καὶ σχισμένα ζωστικά, ἀλλὰ σὲ αὐτὸ τὸ ἀτημέλητο σκεῦος ἔκρυβαν τὸν πολύτιμο θησαυρό, τὴν θεία χάρη ποὺ ἀπέκτησαν μὲ τόσους ἀγῶνες καὶ νυχθήμερα παλαίσματα. Ἦταν ξένοι τοῦ κόσμου ἀλλὰ οἰκεῖοι τοῦ Θεοῦ. Ἀγνοοῦσαν τὶς κοσμικὲς ἐξελίξεις ἀλλὰ γνώριζαν καλὰ τὴν ὁδὸν τὴν ἄγουσαν εἰς ζωὴν αἰώνιον. Κακοπαθοῦσαν καὶ προσεύχονταν γιὰ τοὺς τρυφῶντες καὶ ἀναπαυομένους. Ἀγρυπνοῦσαν γιὰ τοὺς ὑπνοῦντες. Ἔχυναν δάκρυα καὶ μετανοοῦσαν γιὰ τοὺς γελῶντες. Ἂν καὶ ἀπόμακροι ἀπὸ τὸν κόσμο αἰσθάνονταν ἀδελφοὺς ὅλους τοὺς ἀνθρώπους καὶ τοὺς ἀγκάλιαζαν μὲ τὴν προσευχή τους.
Οἱ παλαιοὶ Πατέρες εἶχαν τὴν ἁπλότητα στὸν τρόπο τῆς ζωῆς τους ἀλλὰ καὶ στὸν χαρακτῆρα. Δὲν θεωροῦσαν τοὺς ἑαυτούς τους πνευματικούς. Εἶχαν ἐπίγνωση τῶν ἀδυναμιῶν τους καὶ ζοῦσαν τὴν μετάνοια. Εὔχονταν μεταξύ τους «καλὴ μετάνοια καὶ καλὸ τέλος».
Αὐτοὺς τοὺς ἁγιασμένους Γέροντες, ποὺ ὑπάρχουν μέχρι σήμερα, δὲν τοὺς βρίσκεις εὔκολα, γιατὶ γνωρίζουν νὰ κρύβονται ἔντεχνα. Ἀλλὰ καὶ ἂν τοὺς συναντήσεις πρέπει νὰ ἔχεις πνευματικὰ αἰσθητήρια γιὰ νὰ τοὺς ἀναγνωρίσεις καὶ νὰ ἐπικοινωνήσεις μαζί τους. Πολλοὶ Πατέρες δὲ ἀπεκάλυψαν τὰ βιώματά τους καὶ τὴν θεόσοφη διδασκαλία τους. Τὰ πῆραν μαζί τους ὡς μυστικὴ προσφορὰ στὸν ἀγωνοθέτη Κύριο. Ἄλλοι ὅμως γιὰ νὰ βοηθήσουν νεώτερους μοναχοὺς ἔδιναν συμβουλὲς ἢ ἀπεκάλυπταν λίγα ἀπὸ τὰ βιώματά τους, ἐνῶ ἄλλα οἰκονόμησε ὁ Θεὸς καὶ ὑπέπεσαν στὴν ἀντίληψη τρίτων. Αὐτὰ τὰ ἀγωνιστικὰ κατορθώματά τους γίνονται ἀφορμὲς ἀσκητικῶν ἀγώνων στοὺς νεωτέρους, χειροπιαστὰ παραδείγματα τῆς παρουσίας τοῦ Θεοῦ καὶ διάψευση ἐκείνων ποὺ τοὺς κατατάσσουν στὸ παρελθόν. Ἡ κάθε γενεὰ ἔχει τὸ δικό της θεοφιλὲς παρὸν ποὺ στὴν συνέχεια γίνεται παρελθόν.
Τὰ ἀγκάθια καὶ τὰ ζιζάνια δὲν ἔλειψαν ποτὲ ἀπὸ τὸ Περιβόλι τῆς Παναγίας. Ἀλλὰ παλαιότερα ὑπῆρχαν πολλοὶ ἐνάρετοι ἀγωνιστὲς στὰ Κοινόβια, στὴν ἔρημο, ἀκόμα καὶ στὰ Ἰδιόῤῥυθμα. Ἔτσι γινόταν μία καλὴ παρακίνηση γιὰ τὰ πνευματικά. Οἱ συζητήσεις ἦταν γιὰ θαύματα, ἀσκήσεις καὶ γιὰ τὴν σωτηρία. Τὸ Ἅγιον Ὄρος τότε ἦταν ἀπόμακρο ἀπὸ τὸν κόσμο, πιὸ ἡσυχαστικό, πιὸ μυστικό, πιὸ ἀθόρυβο, πιὸ ἀσκητικό. Οἱ παλαιοὶ Ἁγιορεῖτες ἐξαιρέτως εἶχαν περισσότερο σεβασμὸ στὴ Παράδοση, στὶς Ἀρχὲς καὶ στοὺς Θεσμούς. Μὲ σεβασμὸ κράτησαν ὅ,τι παρέλαβαν ἀπὸ τοὺς προκατόχους τους. Εἶχαν μεγάλη εὐλάβεια στὴν Παναγία καὶ ἐμπιστοσύνη στὴν πρόνοιά Της. Ἦταν ὑπομονετικοὶ στὶς ἀσθένειες, στοὺς πειρασμοὺς καὶ στὶς δοκιμασίες, καὶ δὲν ξεχνοῦσα τὸν σκοπὸ τῆς ἀποταγῆς τους, τὴν σωτηρία τῆς ψυχῆς τους. Εἶχαν πραγματικὴ ξενητεία, ἡ ζωή τους ἦταν συνυφασμένη μὲ τὸν κόπο. Εἶχαν ἁπλότητα καὶ ὄχι ὀρθολογισμό, βιώματα καὶ ὄχι στεῖρες γνώσεις, εἶχαν ἦθος Καλογερικό
Ἀπὸ αὐτοὺς λοιπὸν τοὺς βιαστὲς τῆς φύσεως καὶ τοὺς ἐπιθυμητὲς τῆς Βασιλείας τῶν οὐρανῶν γνωρίζοντας τὴν ἐπίμονη καὶ ποικιλόμορφη ἄσκησή τους, τὶς νηπτικὲς ἀναβάσεις τους, τὸ ἁπλὸ καὶ ἀνόθευτο ἦθός τους καὶ τὸ ὁλοκληρωτικὸ δόσιμο στὸν Θεό, μποροῦμε νὰ πάρουμε καὶ ἐμεῖς πῦρ ἄφθαρτο γιὰ νὰ ἐξαλειφθῆ ὁ ζῆλός μας γιὰ ἀγῶνες καὶ προσευχή.
Εἶναι τιμή μας ποὺ μᾶς κατέταξε ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ στὸ μοναχικὸ τάγμα καὶ ἀνήκουμε στὴν μεγάλη ἁγιορείτικη οἰκογένεια. Ἀποτελεῖ χρέος καὶ καθῆόν μας νὰ σεβαστοῦμε τὴν ἁγιορείτικη μοναχικὴ παράδοση, νὰ ἀκολουθήσουμε τὰ ἴχνη τῶν παλαιοτέρων Πατέρων, νὰ προσπαθήσουμε νὰ ζοῦμε, ὅπως ἔζησαν ἐκεῖνοι καὶ νὰ κάνουμε τὰ ἔργα τους.
Ὅλα ὅσα ἀναφέρονται στὸ ἀνὰ χεῖρας βιβλίο, εἶναι πράξεις (ἀσκητικὰ κατορθώματα ἢ πτώσεις) καὶ πρακτικὴ διδασκαλία Ἁγιορειτῶν. Γράφονται γιὰ νὰ παρακινήσουν σὲ μετάνοια καὶ σὲ μίμηση τῆς ἀσκητικῆς βιοτῆς τους ἢ νὰ μᾶς κάνουν προσεκτικοὺς μὲ τὰ παθήματά τους.
Μορφολογικὰ τὸ βιβλίο διαιρέθηκε στὰ ἑξῆς μέρη:
Α. Συναξάρια. Γίνεται ἀναφορὰ στὸν βίο, τὰ ἀσκητικὰμ κατορθώματα, τὶς θεῖες ἀντιλήψεις καὶ τὴν διδασκαλία Γερόντων γιὰ τοὺς ὁποίους βρέθηκαν ἀρκετὰ στοιχεῖα γιὰ νὰ συνθέσουν ἕνα συνοπτικὸ Συναξάρι.
Β. Περιστατικά. Σ’ αὐτὴν τὴν ἑνότητα καταχωροῦνται θαύματα, ἐμφανίσεις Ἁγίων ἢ δαιμόνων, πτώσεις καὶ πλάνες κάποιων μοναχῶν μὲ διδακτικὸ σκοπό. Παραλείπονται σκοπίμως τὰ ὀνόματα τῶν πλανηθέντων.
Γ΄. Ἀποφθέγματα. Ἀναφέρονται κατ’ ἀλφαβητικὴ σειρὰ Γέροντες μὲ σύντομη διδασκαλία καὶ ἀσκήσεις σὲ συνεπτυγμένη ἀποφθεγματικὴ μορφή. Πολλοὶ ἀπ’ αὐτοὺς εἶναι γνωστοί, ἐνῶ γιὰ μερικοὺς ἔχουν γραφῆ βιβλία, ἀλλὰ τὰ ἀναφερόμενα Ἀποφθέγματά τους εἶναι ἄγνωστα καὶ ἀνέκδοτα. Τὰ Ἀποφθέγματα εἶναι μικρά, ἀλλὰ ἔχουν πολλὴ δύναμη, γιατὶ βγαίνουν ἀπὸ τὴν πράξη καὶ τὸν ἀγῶνα τῶν Ἁγιορειτῶν καὶ ἐκφράζουν τὸ παλαιὸ πνεῦμα. Ἴσως σὲ μερικὰ Ἀποφθέγματα νὰ φαίνεται ἀντίφαση, π.χ. ὁ ἕνας συνιστᾶ στὴν ἀκολουθία νὰ λέμε τὴν εὐχή, ἐνῶ ὁ ἄλλος νὰ προσέχουμε τὰ τροπάρια. Οἱ Πατέρες μιλοῦν ἁπλὰ ἀπὸ τὴν δική τους ἐμπειρία πῶς βοηθήθηκαν οἱ ἴδιοι καὶ ὄχι δογματικά.
Δ. Ῥήσεις καὶ διηγήσεις γέροντος Παϊσίου.
Ὁ γερω-Παΐσιος διηγεῖται γιὰ γεροντάκια ποὺ γνώρισε καὶ ἀναφέρει διάφορα περιστατικά. Ὁ ἴδιος μιλᾶ γενικῶς γιὰ τὴν πνευματικὴ ζωὴ καὶ ἰδιαιτέρως γιὰ τὴν μοναχικὴ ζωὴ διατυπώνοντας διάφορες συμβουλὲς καὶ Ἀποφθέγματα. Φαίνεται ἔντονα ὁ σεβασμός του πρὸς τὴν ἁγιορείτικη παράδοση, τὸ ἐνδιαφέρον του γιὰ τὴν συνέχεια, ἐνῶ οἱ παρατηρήσεις καὶ οἱ συμβουλές του ἀποτελοῦν χρήσιμα βοηθήματα γιὰ τὸν μοναχικό μας ἀγῶνα. Λόγῳ τῆς ἐκτάσεως τοῦ ὑλικοῦ ἀποτελεῖ ξεχωριστὴ ἑνότητα.
Ε. Τὸ πνεῦμα τῶν παλαιῶν Ἁγιορειτῶν.
Αὐτὸ διαφαίνεται καὶ στὰ ὑπόλοιπα μέρη τοῦ βιβλίου, ἀλλὰ τονίζεται στὸ Πέμπτο μέρος μὲ τὶς διηγήσεις τῶν Πατέρων. Ἔτσι διακρίνεται ἡ διαφορὰ τοῦ πνεύματος καὶ τῆς βιοτῆς τῶν παλαιῶν Ἁγιορειτῶν ἀπὸ ἐμᾶς τοὺς συγχρόνους. Ἡ γενικὴ ἀλαζονία καὶ διαφθορὰ τῆς ἐποχῆς μας εἶναι φυσικὸ νὰ ἐπηρεάζουν καὶ τοὺς σημερινοὺς μοναχοὺς ποὺ εἶναι παιδιά της. Μὲ τὴν λειψανδρία τοῦ Ἁγίου Ὄρους πρὶν ἀπὸ τὸν ἑορτασμὸ τῆς χιλιετηρίδος δημιουργήθηκε κάποιο κενὸ καὶ ἀτόνησε ἡ παράδοση. Οἰκονόμησε ἡ Παναγία καὶ ἦλθε νέο ἔμψυχο ὑλικό. Ἴσως ὅμως δὲν ἀφομοιώθηκε ἀρκετὰ στὸ παλαιὸ πνεῦμα. Γι’ αὐτὸν τὸν λόγο παρουσιάζονται ἐλλείψεις πνευματικές. Ἴσως οἱ κρίσεις μας σήμερα ἁρμόζει νὰ εἶναι ἐπιεικέστερες. Μπορεῖ στὰ μάτια τοῦ Θεοῦ τὸ λίγο ποὺ κάνουν οἱ νέοι μοναχοὶ νὰ μετράει πολύ. Ὅμως εἶναι ἀναμφισβήτητο ὅτι παλαιὰ ὑπῆρχαν πολλοὶ ἐνάρετοι, ἁγιασμένοι Γέροντες ποὺ κρατοῦσαν καλογερικὴ καὶ εἶχαν μοναχικὸ φρόνημα. Τὰ ἀσκητικά τους παλαίσματα καὶ τὰ ὑπερφυσικά τους βιώματα προκαλοῦν θαυμασμό. Οἱ ἀπόψεις τῶν κεκοιμημένων Πατέρων παρατίθενται ἐπωνύμως, ἐνῶ τῶν ζώντων ἀνωνύμως. Ὅλοι τους ὅμως ἐκφράζονται μὲ σεβασμὸ καὶ νοσταλγία γιὰ τὸ παλαιό, αὐθεντικὸ ἁγιορείτικο πνεῦμα.
Εἶναι ἀπαραίτητες ἀκόμη κάποιες ἐπεξηγήσεις:
-Ἀναφέρονται μὲν γνωστοὶ Γέροντες ἀλλὰ δὲν ἀναφέρονται δημοσιευμένα στοιχεῖα ἀπὸ ἄλλους, ἐξ ὅσων εἶναι δυνατὸν νὰ γνωρίζουμε. Μόνο στὰ Συναξάρια, γιὰ νὰ μὴν ὑπάρχει κενό, γράφτηκα μερικὰ γνωστὰ περιστατικά, π.χ. ἡ ἐμφάνιση τῆς Παναγίας στὸν Ἡγούμενο παπα-Ἀνδρέα Ἁγιοπαυλίτη κ.ἄ.
-Ἀναφέρονται Ἀποφθέγματα καὶ ἀγῶνες ὀνομαστῶν Γερόντων ἀλλὰ καὶ Πατέρων «οὐ πάνυ σπουδαίων ἐν τῇ ἀσκήσει». Ἴσως κάποιοι ποὺ εἶχαν γνωρίσει αὐτοὺς τοὺς Γέροντες μὲ τὶς ἀνθρώπινες ἀτέλειές τους, νὰ δυσπιστήσουν ἢ νὰ ἔχουν ἄλλη ἐκτίμηση γιὰ αὐτούς. Γράφονται γιὰ νὰ ὠφελήσουν καὶ νὰ παρακινήσουν σὲ μετάνοια καὶ ὄχι νὰ δικαιώσουμε τοὺς Πατέρως. «Θεὸς ὁ δικαιῶν, τίς ὁ κατακρίνων;». Δὲν προσπαθοῦμε νὰ ἁγιοποιήσουμε τοὺς Πατέρες, διότι ἔτσι θὰ ὑποβιβάσουμε τοὺς Ἁγίους. Ὁρισμένοι εἶχαν ἐλλείψεις, ἀλλὰ τονίζουμε τοὺς ἀγῶνες καὶ τὶς ἀρετές τους γιὰ νὰ ὠφεληθοῦμε. Ἦταν φορεῖς τοῦ παλαιοῦ μοναχικοῦ πνεύματος τῆς ἁγιορείτικης παραδόσεως. Ὅσα γράφονται εἶναι ἀντιπροσωπευτικὰ καὶ λίγα, λόγῳ ἐλλείψεως διασωθέντων στοιχείων.
-Τονίζεται ἡ ἀξία τῆς ἁγιορείτικης παραδόσεως καὶ ἐκ τοῦ θησαυροῦ της ἐξάγονται καινὰ καὶ παλαιά. Ἀναφέρονται Πατέρες ποὺ ἔζησαν παλαιότερα, ἀλλὰ καὶ σύγχρονοι (ἀνωνύμως), ποὺ ζοῦν ἀκόμη, ἀφοῦ ἡ παράδοση εἶναι ζῶσα χωρὶς ὅμως νὰ κρίνει τὴν παροῦσα κατάσταση.
Τὰ στοιχεῖα συνελέγησαν μὲ πολὺ κόπο καὶ προσοχὴ εἴτε ἀπὸ ἄμεση ἀντίληψη καὶ αὐτηκοΐα, εἶτε ἀπὸ διηγήσεις ἄλλων Γερόντων γιὰ παλαιοτέρους, καὶ ἀφοῦ ἐλέγχθηκαν, καταγράφηκαν ὅσο τὸ δυνατὸν ἁπλά, εἰλικρινὰ καὶ χωρὶς ὑπερβολές.
Εὐχαριστίες ἄπειρες ὀφείλονται σὲ ὅσους ἐμπιστεύτηκαν διάφορα στοιχεῖα καὶ αὐτοὶ εἶναι πολλοί, καὶ σὲ ὅσους ἄλλους ἀφανῶς συνήργησαν μὲ ὁποιονδήποτε τρόπο γιὰ τὴν παροῦσα ἔκδοση.
Ἂς μὲ συγχωρήσουν οἱ ἀναφερόμενοι Πατέρες ποὺ τόλμησα νὰ δημοσιεύσω τὰ κατορθώματά τους. Αὐτοὶ πλέον δὲν ἔχουν ἀνάγκη ἀπὸ ἐπαίνους καὶ ἐγκώμια, ἀλλὰ γιὰ μᾶς εἶναι καθοδηγητικὰ καὶ σωτήρια αὐτά, γιατὶ αὐτοὶ εἶναι τὰ πρότυπά μας καὶ οἱ ὁδηγοί μας.
Ἂς μὲ συγχωρήσει καὶ ὁ καλὸς Θεός διότι, ὰν καὶ γνώρισα ἐναρέτους Γέροντες, μὴ ἔχοντας ὅμως ὑγιῆ πνευματικὰ αἰσθητήρια δὲν κατενόησα τὴν θεία χάρη ποὺ ἔκρυβαν μέσα τους μὲ ἀποτέλεσμα νὰ μὴν ὠφεληθῶ. Ἀπὸ τὴν ὑπερηφάνειά μου τοὺς ὑποτίμησα καὶ τοὺς περιφρόνησα κρίνοντας ἀπὸ τὰ ἐξωτερικά. Τοὐλάχιστον νὰ ὠφεληθοῦν οἱ ἀναγνῶστες καὶ νὰ εὔχονται γιὰ τὸν κοπιάσαντα ἀμόναχο μοναχό, τὸν ὑμνητὴ μόνο τῶν Ἁγιορειτῶν Πατέρων ἀλλὰ δυστυχῶς ὄχι καὶ μιμητή τους.
Σημείωσις διαχειριστοῦ ἱστολογίου "ΒΟΥΤΣΙΝΑΣ ΗΛΙΑΣ (ΠΕΡΙ ΑΓΙΟΥ ΟΡΟΥΣ)": Τὸ βιβλίο ὅλο, ὡς καὶ τὰ Προλεγόμενα, εἶναι ἔργο τοῦ Γέροντος Εὐθυμίου, τοῦ Ἱεροῦ Κελλίου τῆς Ἀναστάσεως στὴν Καψάλα· ἂν καὶ πουθενὰ στὸ βιβλίο δὲν ἀναφέρεται τὸ ὄνομά του, οὔτε ὑπογράφει κάπου, μᾶλλον ἀπὸ ταπεινοφροσύνη.
http://periagiouorous.blogspot.gr
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Τα Κονάκια του Μπέη (η κατοικία του Μεχμέτ Τάγου)
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
