2016-05-21 16:46:54
Ενα νέο εκπαιδευτικό πρόγραμμα άρχισε να εφαρμόζεται δοκιμαστικά από την Τετάρτη 10 Απριλίου στο Σχολικό Μουσείο Δήμου Ρεθύμνου στην Αμνάτο. Έχει τίτλο «1912, στο λυκαυγές της Ένωσης. Μια μέρα στο σχολείο της ύστερης Κρητικής Πολιτείας» και χωρίζεται σε δύο σκέλη.
13/04/2013 του Χάρη Στρατιδάκη
Το ένα σκέλος αφορά τα σχολεία της στοιχειώδους εκπαίδευσης (με τετραετή και εξαετή φοίτηση) και το άλλο αφορά τα σχολεία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, τα επονομαζόμενα και ελληνικά και τα οποία στο τελείωμα της Κρητικής Πολιτείας (1898-1913) συγχωνεύτηκαν με τα γυμνάσια.
Υπό σχεδιασμό βρίσκεται και ένα ακόμη εκπαιδευτικό πρόγραμμα, για το μοναδικό νηπιακό σχολείο που λειτούργησε επί Κρητικής Πολιτείας στο Ρέθυμνο, το ιδιωτικό της Αμαλίας Μανουσάκη-Τζανιδάκη, το οποίο είχε λειτουργήσει με το σύστημα Φρέμπελ. Περισσότερα για το πρότυπο εκείνο σχολείο μπορεί ο ενδιαφερόμενος αναγνώστης να βρει στο βιβλίο του υπογραφόμενου «Η πρώτη εκατονταετία της νηπιακής εκπαίδευσης στο Ρέθυμνο 1861-1965)», που εκδόθηκε το 2009 από τον Σύλλογο Εκπαιδευτικών Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Νομού Ρεθύμνης.
Γνωριμία με το Σχολικό Μουσείο,
Το Σχολικό Μουσείο Δήμου Αρκαδίου (σήμερα Δήμου Ρεθύμνου) δημιουργήθηκε το έτος 2001, με την υπ. αριθμόν 4/2001 απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου Αρκαδίου, σε συνεργασία με το Τμήμα Περιβαλλοντικής της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης. Είχε σκοπούς, μεταξύ άλλων, τη διάσωση του αρχειακού υλικού του Δήμου, τη διάσωση του εκπαιδευτικού υλικού, το οποίο μέχρι τότε σε μεγάλο βαθμό καταστρεφόταν στα περισσότερα από 120 κλειστά σχολεία του Νομού Ρεθύμνου, τη συντήρηση και δημοσίευσή του, την ενημέρωση των επισκεπτών του για την εκπαιδευτική ιστορία του διαμερίσματος Ρεθύμνου από το 1665 μέχρι και το έτος 1965, την πραγματοποίηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων κ.λπ.
Το ίδιο έτος, με βάση την απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου, δημιουργήθηκε Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου, μετά και τη δημοσίευση στο σχετικό ΦΕΚ. Για τη στέγασή του επιλέγηκε ένα από τα κλειστά σχολεία του Ρεθύμνου, εκείνο της Αμνάτου, από την χρησιμοποίηση, του οποίου ως στέγης παραιτήθηκε ο τοπικός Πολιτιστικός Σύλλογος Αμνάτου, προκειμένου να συντελέσει στην επισκεψιμότητα στον οικισμό. Μέχρι σήμερα το Σχολικό Μουσείο έχουν επισκεφθεί και έχουν ξεναγηθεί σ’ αυτό περισσότεροι από 1800 μαθητές και αρκετές εκατοντάδες ενήλικες, ενώ εκπαιδευτικά προγράμματα έχουν παρακολουθήσει περισσότεροι από 600 μαθητές, όλων των ηλικιών. Το πρώτο εκπαιδευτικό πρόγραμμα προσφέρθηκε σε μαθητές το έτος 2002.
Το Σχολικό Μουσείο δεν ζήτησε να επιχορηγηθεί ποτέ, από το ξεκίνημά του πριν από 12 χρόνια, από ευρωπαϊκά προγράμματα και τα τελευταία 4 χρόνια δεν έχει ενισχυθεί από κανένα φορέα, ευρωπαϊκό ή ελληνικό. Στηρίζεται αποκλειστικά στους εθελοντές του και δεν πρέπει να συγχέεται με προσφάτως εμφανισθέν παρόμοιο ίδρυμα, που διατείνεται ότι έχει ακριβώς τους ίδιους στόχους, αντιγράφει το μέχρι σήμερα πεπραγμένα του Σχολικού Μουσείου και στεγάζεται όχι σε σχολικό χώρο αλλά σε ανακαινισμένο ισόγειο τέως ξενοδοχείου. Σε κάθε περίπτωση το Σχολικό Μουσείο και οι φίλοι του είναι όλοι εθελοντές και δεν αποβλέπουν σε κανενός είδους και μορφής ΕΣΠΑ.
Οι Ρεθεμνιώτες, και όχι μόνο, που θα ήθελαν να βοηθήσουν μπορούν να το κάνουν χωρίς τυμπανοκρουσίες μέσω του Πολιτιστικού Συλλόγου Αμνάτου. Η βοήθειά τους μπορεί να αναφέρεται τόσο σε δωρεές υλικού όσο και σε προσφορά προσωπικής εργασίας, για την καθαριότητα των χώρων, το εξωτερικό βάψιμο, τη διαμόρφωση και περιποίηση του σχολικού κήπου, τη σχεδίαση και εφαρμογή εκπαιδευτικών προγραμμάτων και με όποιον άλλο τρόπο κρίνουν εκείνοι πρόσφορο, όντας σίγουροι ότι η προσπάθεια θα συνεχιστεί και μετά το πέρας των όποιων χρηματοδοτήσεων. Άλλωστε η δεκάχρονη λειτουργία σε επίσης εθελοντική βάση του Λαογραφικού Μουσείου Αμνάτου εγγυάται για τη συνέχεια των προσπαθειών.
Μια μέρα στο σχολείο της ύστερης Κρητικής Πολιτείας,
Το νέο πρόγραμμα του Σχολικού Μουσείου δεν επιχορηγείται βέβαια και αυτό, όπως και τα άλλα των προηγούμενων χρόνων, από κανένα φορέα, παρότι προσφέρεται με την ευκαιρία των 100 χρόνων από την Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα.
Αφορά μια ολόκληρη σχολική ημέρα και απευθύνεται σε μαθητές γυμνασίων και λυκείων και στους καθηγητές τους. Τα εγκαίνια έκαναν τα τρία τμήματα του Πειραματικού Γυμνασίου του Πανεπιστημίου Κρήτης, την περασμένη Τετάρτη, οι οποίοι φαίνεται να έφυγαν ευχαριστημένοι και ελπίζουμε να καταγράψουν την εμπειρία τους αυτή. Το προσέφεραν ο Γιώργος Κανακάκης και ο υπογραφόμενος.
Ξεκίνησε τις προηγούμενες μέρες μέσα στις σχολικές αίθουσες και συνεχίστηκε με ειδική προβολή στο Πολιτιστικό Στέκι του Συλλόγου, όπου οι μαθητές είχαν την ευκαιρία να κάνουν μια πρώτη γνωριμία με την Αμνάτο και την ιστορία της, να πληροφορηθούν για τη γεωγραφική της θέση και την οικονομία της και για την παραδοσιακή της σχέση με τη Μονή Αρκαδίου, η οποία επεκτεινόταν και στον τομέα της εκπαίδευσης.
Είχαν επίσης την ευκαιρία να μπουν στο κλίμα της εποχής της Κρητικής Πολιτείας με την προβολή σχετικών φωτογραφιών, αντικειμένων και αρχειακών τεκμηρίων. Στη συνέχεια ξεναγήθηκαν στο Λαογραφικό Μουσείο Αμνάτου, όπου και γνώρισαν από κοντά τις υλικές συνθήκες διαβίωσης της εποχής, το κρητικό σπίτι, τη στέγασή του, τις ασχολίες των ανθρώπων κ.λπ. Στη συνέχεια μετέβησαν στο Σχολικό Μουσείο, όπου παρακολούθησαν το πρόγραμμα της ημέρας σε μια προσομοίωση, σύμφωνη με τα ιστορικά τεκμήρια. Να σημειωθεί εδώ ότι στο Σχολικό Μουσείο φυλάσσεται το αυθεντικό πρόγραμμα του έτους 1909 του Ημιγυμνασίου Ρεθύμνης.
Ημερήσιον Πρόγραμμα Μαθημάτων
10ης Απριλίου 1912
Κωδωνοκρουσία συγκέντρωσε τους μαθητές κοντά στο εικονοστάσι και στον ιστό της σημαίας, όπου οι καθηγήτριές τους φρόντισαν για τη σύνταξή τους, σε αγόρια και κορίτσια. Ακολούθησε προσευχή.
Προσευχή
Πέφτω κάνω το σταυρό μου
άγγελο έχω στο πλευρό μου
δούλος του Θεού λογιούμαι
και κανέναν δε φοβούμαι.
Στη συνέχεια έγινε συμβολική έπαρση σημαίας ή για την ακρίβεια μίας από τις πολλές σημαίες της Κρητικής Πολιτείας, και ψάλθηκε ο Ύμνος της Κρήτης.
Έπαρσις σημαίας. Ύμνος της Κρήτης
Από φλόγες η Κρήτη ζωσμένη,
τα βαριά της τα σίδερα σπα
Και σαν πρώτα χτυπιέται -χτυπά
και γοργή κατεβαίνει.
Με μεγάλο θεόρατο δόρυ,
όλη νιάτα πετά και ζωή,
Και σε τόση φωτιά και βοή,
τρέμουν δάση και όρη.
Χτύπα! Χτύπα, της θάλασσας Σούλι!
Χτύπα, κόρη γλυκιά του γιαλού.
Εδώ, άντρες παλεύουν. Αλλού,
ζουν γυναίκες ή δούλοι.
Από δω Σελινιώτες, Λακκιώτες,
από κει στη φωτιά, οι Σφακιανοί.
Να βουίζει παντού μια φωνή:
Στις σπαθιές σας τις πρώτες!
Έλεγχος καθαριότητος. Ο συμβολικός έλεγχος καθαριότητας αφορούσε τα νύχια των μαθητών, τις ρινικές τους κοιλότητες, τα μαλλιά τους για την ύπαρξη ζωυφίων (τα οποία είναι διαχρονικά), τα αυτιά τους, την κάσα των γονάτων κ.λπ.. Εξυπακούεται ότι κανένας μαθητής δεν βρέθηκε «κασογόνατος». Απεναντίας βρέθηκαν αρκετοί με ανεπτυγμένη κόμη, οι οποίοι και υπέστησαν συμβολική κουρά με τις κουρευτικές μηχανές του Μουσείου.
Ανάγνωσις εγκυκλίων. Μέσα στην αίθουσα διδασκαλίας πια ακολούθησε η συνηθισμένη σε παλιότερες εποχές ανάγνωση εγκυκλίου. Επιλέχθηκε εγκύκλιος της εποχής με θέμα τη διοργάνωση εράνων για την ενίσχυση του Ταμείου Εθνικού Στόλου και Εθνικής Άμυνας του ελεύθερου ελληνικού βασιλείου. Η εγκύκλιος είχε εξαπολυθεί από την Ανωτέρα Διεύθυνση της Παιδείας και της Δικαιοσύνης της Κρητικής Πολιτείας.
Θριαμβική Ανταπόκρισις. Ακολούθησε η συγχαρητήρια επιστολή του υπουργείου των Οικονομικών του Βασιλείου της Ελλάδος προς δημοτικό σχολείο του Ρεθύμνου (Μελάμπων).
Οι μαθητές του συγκέντρωσαν -ούτε λίγες ούτε πολλές-114 χρυσές δραχμές με τα κάλαντα που είπαν τις ημέρες των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς στο χωρίο τους και στα γύρω χωριά.
Ανάγνωσις. Η Ανάγνωση πραγματοποιήθηκε από το τότε αναγνωστικό βιβλίο «Η Κρήτη παλαίουσα», εν Ηρακλείω 1911, του Αντωνίου Βορρεάδου, ο οποίος μεταξύ άλλων διετέλεσε και Νομάρχης Ρεθύμνης.)
Γραμματική. Η Γραμματική διδάχτηκε από το κλασικό για την εποχή βιβλίο «Γραμματική της αρχαίας ελληνικής γλώσσης», εν Αθήναις 1910, του Ρεθεμνιώτη Εμμανουήλ Γενεράλι. Το βιβλίο αυτό, το οποίο πραγματοποίησε αλλεπάλληλες εκδόσεις, είχε χρησιμοποιηθεί όχι μόνο στην Κρήτη αλλά σε πανελλήνιο επίπεδο.
Γραφή. Η Γραφή αποδείχτηκε για τους μαθητές περισσότερο συναρπαστική, αφού κλήθηκαν να πραγματοποιήσουν:
-Γραφή σε πλάκα εμπορίου με μολυβοκόντυλο
-Γραφή σε πλάκα σχιστολιθική με μολυβοκόντυλο
-Γραφή με μελάνη και φτερό
-Γραφή με μελάνη και πένα
-Γραφή με καλαμάρι
-Γραφή στον μαυροπίνακα
-Γραφή στο αμμοδοχείο
Θεωρητική Αριθμητική. Η Θεωρητική Αριθμητική διδάχτηκε από το βιβλίο «Θεωρητική Αριθμητική», εν Αθήναις 1909, του Νικολάου Νυστεράκη και δεν δυσκόλεψε ιδιαίτερα τους μαθητές.
Πρακτική Αριθμητική. Η Πρακτική Αριθμητική, η οποία πραγματοποιήθηκε όπως και τότε «με το μυαλό» αποδείχτηκε βουνό για πολλούς από τους μαθητές, οι οποίοι είναι παντελώς ασυνήθιστοι σ’ αυτό τον τρόπο εργασίας.
Άγνωστες αποδείχτηκαν για μερικούς από αυτούς και οι μονάδες μέτρησης όπως το μίστατο (14 οκάδες) και η οκά. Το μάθημα διδάχτηκε από το βιβλίο «Συλλογή αριθμητικών ασκήσεων», εν Αθήναις 1902, του Κωνσταντίνου Παπαδάκη.
Γεωμετρία. Η Γεωμετρία διδάχτηκε από την «Πρακτική Γεωμετρία», εν Αθήναις 1906, του ίδιου συγγραφέα (Κωνσταντίνου Παπαδάκη) και δεν παρουσίασε ιδιαίτερες δυσκολίες.
Επίδειξις βιβλίου. Ακολούθησε επίδειξη ενός ακόμη «μπεστ σέλερ» της εποχής, της «Στοιχειώδους Αριθμητικής» του Ιωάννου Χατζιδάκι, εν Αθήναις 1901 και δόθηκαν μερικά στοιχεία για τον συγγραφέα της.
Ιερά Ιστορία. Η Ιερή Ιστορία (και όχι Θρησκευτικά) διδάχτηκε από το ομώνυμο βιβλίο «Ιερά Ιστορία», εν Ηρακλείω 1912, του Φωτίου Ξηρουδάκη.
Επιλέχθηκε ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου, ο οποίος κοσμούνταν από σχετική παράσταση, γεγονός απρόσμενο για την εποχή και για ένα βιβλίο που τυπώθηκε στην Κρήτη. Ήταν βέβαια το τυπογραφείο του Σπυρίδωνος Αλεξίου, της γνωστής οικογένειας, από το οποίο πέρασαν πολλά κρητικά αριστουργήματα, μέχρι που η προσπάθεια μεταστέγασής του στην Αθήνα το οδήγησε σε κλείσιμο.
Ιστορία. Η Ιστορία διδάχτηκε από την «Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδος», εν Ηρακλείω 1912, του Στυλιανού Καταλαγαριανού και αποδείχτηκε αρκετά κοντινή σ’ αυτήν που διδάσκεται σήμερα.
Ιστορία Κρήτης. Διδάχτηκε επίσης Κρητική Ιστορία από το κλασικό τότε σχολικό βιβλίο «Ιστορία της Κρήτης», εν Αθήναις 1905, του Κωνσταντίνου Φουντουκάκη.
Γεωγραφία. Η Γεωγραφία της Κρήτης και πιο συγκεκριμένα του Ρεθύμνου διδάχτηκε από την «Γεωγραφία της Ελληνικής Μεγαλονήσου Κρήτης», εν Χανίοις 1900, του Ιωάννου Λανδράκι. Με τη διδασκαλία της οι μαθητές έμαθαν ότι το πρώτο Αρχαιολογικό Μουσείο Ρεθύμνου είχε στεγαστεί στο βενετσιάνικο λιμάνι, στους χώρους των νεωρίων του. Η πληροφορία αυτή διασταυρώνει αντίστοιχη του Γ. Π. Εκκεκάκη για την ύπαρξη νεωρίων και στο Ρέθυμνο.
Φυσική Ιστορία. Η Φυσική Ιστορία διδάχτηκε από το «Εγχειρίδιον Φυσικής Ιστορίας», εν Αθήναις 1913, του Σπυρίδωνος Μηλιαράκη. Εξυπακούεται ότι η προσομοίωση της διδασκαλίας κάθε μαθήματος έγινε με επιλεγμένα αποσπάσματα και είχε πολύ μικρή διάρκεια.
Φυσική Πειραματική. Φυσική Πειραματική, αν και είχα προγραμματιστεί να γίνει με τα όργανα του Σχολικού μουσείου (μερικά από τα οποία αυτοσχέδια δασκάλων), δεν έγινε εφικτό να διδαχτεί, αφού ο χρόνος ήταν περιορισμένος.
Χημεία. Η Χημεία διδάχτηκε από το σχολικό βιβλίο «Στοιχεία Χημείας», εν Χανίοις 1910, του Κωνσταντίνου Καλεμικέρη και αφορούσε τη σύσταση του ατμοσφαιρικού αέρα.
Γυμναστική. Η Γυμναστική δεν έγινε επίσης εφικτό να διδαχτεί, εξαιτίας του περιορισμένου χρόνου. Είχε επιλεγεί το βιβλίο «Οδηγός Σκοποβολής», εν Χανίοις 1913, του Εμμανουήλ Πολιουδάκη. Οι μαθητές έμαθαν όμως ότι την εποχή εκείνη η «Φυσική Αγωγή» είχε άλλους από τους σημερινούς στόχους και οπωσδήποτε συναρτούνταν με το έργο της εθνικής απελευθέρωσης.
Επιβολή ποινών ημέρας. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον είχε η συμβολική επιβολή ποινών. Επιλέχτηκε για ανάγνωση απόσπασμα από το βιβλίο του Ιωάννου Κονδυλάκη «Ο Πατούχας» (Αθήναι 1955). Μαθητές και καθηγητές έφριξαν με τα φρονηματιστικά μέσα της εποχής του Κονδυλάκη, λίγο προγενέστερα, αλλά καθόλου διαφορετικά από εκείνα της αναπαριστούμενης περιόδου. Το απόσπασμα παρατίθεται:
Ο Μανώλης είχε δείξει από μικράς ηλικίας τόσην αγάπην προς την ποιμενικήν ζωήν, ώστε μετά δυσκολίας τον απέσπασεν ο πατήρ του από τα πρόβατα, δια να τον παραδώση εις τον διδάσκαλον, ένα καλόγηρον, όστις προ ολίγου είχε ανοίξει σχολείον, όπου έδιδε περισσοτέρους ραβδισμούς παρά μαθήματα.
Ο καλόγηρος εδίδασκε τα κοινά ή εκκλησιαστικά λεγόμενα γράμματα και κατήρτιζεν αναγνώστας, δυναμένους να ψάλλουν εις την εκκλησίαν και φέροντας εις την ζώνην, ως έμβλημα της αξίας των, το μακρόν ορειχάλκινον καλαμάρι. Αλλ’ εις διάστημα δεκαπέντε ημερών ο Μανώλης δεν κατώρθωσε να μάθει τίποτε περισσότερον από την φράσιν «Σταυρέ βοήθει», την οποίαν προέτασσον τότε του αλφαβήτου. Ο δε διδάσκαλος, αφού εις μάτην εξήντλησεν εναντίον του όλας τας δευτερευούσας τιμωρίας και έσπασεν εις την ράχιν του δεκάδας ράβδων, εδοκίμασεν και τον περιβόητον φάλαγγα. Ο μανώλης, όστις είχεν φοβεράν ιδέαν περί του διδασκαλικού τούτου κολαστηρίου, αντέταξεν απελπιστικήν αντίστασιν. Αλλ’ ο καλόγηρος, βοηθούμενος υπό των πρωτοσκόλων, κατώρθωσε να συλλάβη τας γυμνάς του κνήμας εις τον φάλαγγα και να του μετρήση παρά μίαν τεσσαράκοντα.
Το παιδίον, αιμάσσον τους πόδας, ωρκίσθη να μη επανέλθη πλέον εις την κόλασιν εκείνην. Αλλά και ο πατήρ του είχε ορκισθή «να τον κάμη άνθρωπον». Δεν ήθελε να μείνη το παιδί του, όπως αυτός, ξύλον απελέκητον. Και την επιούσαν τον ωδήγησε δια της βίας εις το σχολείον, κλαίοντα και ικετεύοντα, και έδωκε προς τον διδάσκαλον την φοβεράν παραγγελίαν: «Μόνο τα κόκκαλα γερά, δάσκαλε».
ΜΕΣΗΜΒΡΙΝΟΝ ΔΙΑΛΕΙΜΜΑ.
Τη ζοφερή ατμόσφαιρα έσπασε το απαραίτητο μεσημβρινό διάλειμμα, εν όψει του απογευματινού προγράμματος.
Ο χρόνος δεν επέτρεψε την αναπαράσταση των παιχνιδιών που είχαν προγραμματιστεί, τα οποία απλώς αναφέρθηκαν (αλεκατρίδες, γεράκι, καρφωτό, κεραμίδι κ.ά.)
ΕΣΤΙΑΣΙΣ. Ευτυχώς υπήρξε χρόνος για το κολατσιό (δεκατιανό) της εποχής, το οποίο προσφέρθηκε από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Αμνάτου, και περιείχε ελιές, ψαρές (παπούλες), παξιμάδι και σταφίδες. Δυστυχώς δεν έγινε εφικτό να προσφερθούν οι σοκολάτες της εποχής, τα φουρνιστά χαρούπια, ούτε βέβαια να αναλυθεί στους μαθητές η διατροφική τους αξία, ιδιαίτερα ως προς το περιεχόμενο σ’ αυτά ασβέστιο.
Ακολούθησε ξενάγηση των μαθητών που το επιθυμούσαν στους χώρους του Μουσείου και δόθηκαν εξηγήσεις για πολλά από τα εκθέματά του, άγνωστα σήμερα όχι μόνο σε μαθητές αλλά και σε ανθρώπους μεγαλύτερων ηλικιών.
Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «1912, στο λυκαυγές της Ένωσης. Μια μέρα στο σχολείο της ύστερης Κρητικής Πολιτείας» σταθμίστηκε και φαίνεται να στέφεται από επιτυχία. Σ’ αυτό συντέλεσε η προετοιμασία των μαθητών από τις καθηγήτριές τους, Αθηνά Δρανδάκη, Πόλυ Παπαδοπούλου και Μαρία Σαμωνάκη, τις οποίες και θα ήθελα να ευχαριστήσω και από αυτή εδώ τη θέση.
Θα ήθελα επίσης να ευχαριστήσω θερμά τον φίλο ερευνητή και συλλέκτη Γ. Π. Εκκεκάκη, για την βοήθεια στον εντοπισμό και αναπαραγωγή των βιβλίων που διδάσκονταν στα σχολεία της ύστερης Κρητικής Πολιτείας. Πραγματικά ο συμπολίτης αυτός είναι ο «κρυμμένος θησαυρός» του Ρεθύμνου.
Οι μαθητές του Πειραματικού Γυμνασίου του Πανεπιστημίου Κρήτης, μερικοί από τους οποίους και δικοί μου παλιότεροι μαθητές στο δημοτικό σχολείο, κλήθηκαν να γίνουν εθελοντές του Σχολικού Μουσείου ή όποιας άλλης αντίστοιχης, ανυστερόβουλης όμως, προσπάθειας. Είμαι σίγουρος ότι ο σπόρος που σπείραμε και που καλλιεργούν οι ακούραστες καθηγήτριές τους, θα βλαστήσει. Ίσως όχι άμεσα, αλλά αργότερα. Οπωσδήποτε όμως δεν θα χαθεί. Είμαστε υποχρεωμένοι να το πιστεύουμε, μιας και η δικές μας γενιές της αρπαχτής, του βολέματος και του ωχαδερφισμού έφτασαν την Ελλάδα στο «ου παρέκει», στο βάθος του πηγαδιού.
Δεν έχουμε να ελπίζουμε παρά μόνο από την επόμενη γενιά, αν δεν προλάβουμε να την «χαλάσουμε» κι αυτήν *Ο Χάρης Στρατιδάκης
είναι Δάσκαλος-Σχολικός Σύμβουλος
Αναδημοσιευσα Απο Ρεθεμνιωτικα Νεα
molibixarti
13/04/2013 του Χάρη Στρατιδάκη
Το ένα σκέλος αφορά τα σχολεία της στοιχειώδους εκπαίδευσης (με τετραετή και εξαετή φοίτηση) και το άλλο αφορά τα σχολεία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, τα επονομαζόμενα και ελληνικά και τα οποία στο τελείωμα της Κρητικής Πολιτείας (1898-1913) συγχωνεύτηκαν με τα γυμνάσια.
Υπό σχεδιασμό βρίσκεται και ένα ακόμη εκπαιδευτικό πρόγραμμα, για το μοναδικό νηπιακό σχολείο που λειτούργησε επί Κρητικής Πολιτείας στο Ρέθυμνο, το ιδιωτικό της Αμαλίας Μανουσάκη-Τζανιδάκη, το οποίο είχε λειτουργήσει με το σύστημα Φρέμπελ. Περισσότερα για το πρότυπο εκείνο σχολείο μπορεί ο ενδιαφερόμενος αναγνώστης να βρει στο βιβλίο του υπογραφόμενου «Η πρώτη εκατονταετία της νηπιακής εκπαίδευσης στο Ρέθυμνο 1861-1965)», που εκδόθηκε το 2009 από τον Σύλλογο Εκπαιδευτικών Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Νομού Ρεθύμνης.
Γνωριμία με το Σχολικό Μουσείο,
Το Σχολικό Μουσείο Δήμου Αρκαδίου (σήμερα Δήμου Ρεθύμνου) δημιουργήθηκε το έτος 2001, με την υπ. αριθμόν 4/2001 απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου Αρκαδίου, σε συνεργασία με το Τμήμα Περιβαλλοντικής της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης. Είχε σκοπούς, μεταξύ άλλων, τη διάσωση του αρχειακού υλικού του Δήμου, τη διάσωση του εκπαιδευτικού υλικού, το οποίο μέχρι τότε σε μεγάλο βαθμό καταστρεφόταν στα περισσότερα από 120 κλειστά σχολεία του Νομού Ρεθύμνου, τη συντήρηση και δημοσίευσή του, την ενημέρωση των επισκεπτών του για την εκπαιδευτική ιστορία του διαμερίσματος Ρεθύμνου από το 1665 μέχρι και το έτος 1965, την πραγματοποίηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων κ.λπ.
Το ίδιο έτος, με βάση την απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου, δημιουργήθηκε Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου, μετά και τη δημοσίευση στο σχετικό ΦΕΚ. Για τη στέγασή του επιλέγηκε ένα από τα κλειστά σχολεία του Ρεθύμνου, εκείνο της Αμνάτου, από την χρησιμοποίηση, του οποίου ως στέγης παραιτήθηκε ο τοπικός Πολιτιστικός Σύλλογος Αμνάτου, προκειμένου να συντελέσει στην επισκεψιμότητα στον οικισμό. Μέχρι σήμερα το Σχολικό Μουσείο έχουν επισκεφθεί και έχουν ξεναγηθεί σ’ αυτό περισσότεροι από 1800 μαθητές και αρκετές εκατοντάδες ενήλικες, ενώ εκπαιδευτικά προγράμματα έχουν παρακολουθήσει περισσότεροι από 600 μαθητές, όλων των ηλικιών. Το πρώτο εκπαιδευτικό πρόγραμμα προσφέρθηκε σε μαθητές το έτος 2002.
Το Σχολικό Μουσείο δεν ζήτησε να επιχορηγηθεί ποτέ, από το ξεκίνημά του πριν από 12 χρόνια, από ευρωπαϊκά προγράμματα και τα τελευταία 4 χρόνια δεν έχει ενισχυθεί από κανένα φορέα, ευρωπαϊκό ή ελληνικό. Στηρίζεται αποκλειστικά στους εθελοντές του και δεν πρέπει να συγχέεται με προσφάτως εμφανισθέν παρόμοιο ίδρυμα, που διατείνεται ότι έχει ακριβώς τους ίδιους στόχους, αντιγράφει το μέχρι σήμερα πεπραγμένα του Σχολικού Μουσείου και στεγάζεται όχι σε σχολικό χώρο αλλά σε ανακαινισμένο ισόγειο τέως ξενοδοχείου. Σε κάθε περίπτωση το Σχολικό Μουσείο και οι φίλοι του είναι όλοι εθελοντές και δεν αποβλέπουν σε κανενός είδους και μορφής ΕΣΠΑ.
Οι Ρεθεμνιώτες, και όχι μόνο, που θα ήθελαν να βοηθήσουν μπορούν να το κάνουν χωρίς τυμπανοκρουσίες μέσω του Πολιτιστικού Συλλόγου Αμνάτου. Η βοήθειά τους μπορεί να αναφέρεται τόσο σε δωρεές υλικού όσο και σε προσφορά προσωπικής εργασίας, για την καθαριότητα των χώρων, το εξωτερικό βάψιμο, τη διαμόρφωση και περιποίηση του σχολικού κήπου, τη σχεδίαση και εφαρμογή εκπαιδευτικών προγραμμάτων και με όποιον άλλο τρόπο κρίνουν εκείνοι πρόσφορο, όντας σίγουροι ότι η προσπάθεια θα συνεχιστεί και μετά το πέρας των όποιων χρηματοδοτήσεων. Άλλωστε η δεκάχρονη λειτουργία σε επίσης εθελοντική βάση του Λαογραφικού Μουσείου Αμνάτου εγγυάται για τη συνέχεια των προσπαθειών.
Μια μέρα στο σχολείο της ύστερης Κρητικής Πολιτείας,
Το νέο πρόγραμμα του Σχολικού Μουσείου δεν επιχορηγείται βέβαια και αυτό, όπως και τα άλλα των προηγούμενων χρόνων, από κανένα φορέα, παρότι προσφέρεται με την ευκαιρία των 100 χρόνων από την Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα.
Αφορά μια ολόκληρη σχολική ημέρα και απευθύνεται σε μαθητές γυμνασίων και λυκείων και στους καθηγητές τους. Τα εγκαίνια έκαναν τα τρία τμήματα του Πειραματικού Γυμνασίου του Πανεπιστημίου Κρήτης, την περασμένη Τετάρτη, οι οποίοι φαίνεται να έφυγαν ευχαριστημένοι και ελπίζουμε να καταγράψουν την εμπειρία τους αυτή. Το προσέφεραν ο Γιώργος Κανακάκης και ο υπογραφόμενος.
Ξεκίνησε τις προηγούμενες μέρες μέσα στις σχολικές αίθουσες και συνεχίστηκε με ειδική προβολή στο Πολιτιστικό Στέκι του Συλλόγου, όπου οι μαθητές είχαν την ευκαιρία να κάνουν μια πρώτη γνωριμία με την Αμνάτο και την ιστορία της, να πληροφορηθούν για τη γεωγραφική της θέση και την οικονομία της και για την παραδοσιακή της σχέση με τη Μονή Αρκαδίου, η οποία επεκτεινόταν και στον τομέα της εκπαίδευσης.
Είχαν επίσης την ευκαιρία να μπουν στο κλίμα της εποχής της Κρητικής Πολιτείας με την προβολή σχετικών φωτογραφιών, αντικειμένων και αρχειακών τεκμηρίων. Στη συνέχεια ξεναγήθηκαν στο Λαογραφικό Μουσείο Αμνάτου, όπου και γνώρισαν από κοντά τις υλικές συνθήκες διαβίωσης της εποχής, το κρητικό σπίτι, τη στέγασή του, τις ασχολίες των ανθρώπων κ.λπ. Στη συνέχεια μετέβησαν στο Σχολικό Μουσείο, όπου παρακολούθησαν το πρόγραμμα της ημέρας σε μια προσομοίωση, σύμφωνη με τα ιστορικά τεκμήρια. Να σημειωθεί εδώ ότι στο Σχολικό Μουσείο φυλάσσεται το αυθεντικό πρόγραμμα του έτους 1909 του Ημιγυμνασίου Ρεθύμνης.
Ημερήσιον Πρόγραμμα Μαθημάτων
10ης Απριλίου 1912
Κωδωνοκρουσία συγκέντρωσε τους μαθητές κοντά στο εικονοστάσι και στον ιστό της σημαίας, όπου οι καθηγήτριές τους φρόντισαν για τη σύνταξή τους, σε αγόρια και κορίτσια. Ακολούθησε προσευχή.
Προσευχή
Πέφτω κάνω το σταυρό μου
άγγελο έχω στο πλευρό μου
δούλος του Θεού λογιούμαι
και κανέναν δε φοβούμαι.
Στη συνέχεια έγινε συμβολική έπαρση σημαίας ή για την ακρίβεια μίας από τις πολλές σημαίες της Κρητικής Πολιτείας, και ψάλθηκε ο Ύμνος της Κρήτης.
Έπαρσις σημαίας. Ύμνος της Κρήτης
Από φλόγες η Κρήτη ζωσμένη,
τα βαριά της τα σίδερα σπα
Και σαν πρώτα χτυπιέται -χτυπά
και γοργή κατεβαίνει.
Με μεγάλο θεόρατο δόρυ,
όλη νιάτα πετά και ζωή,
Και σε τόση φωτιά και βοή,
τρέμουν δάση και όρη.
Χτύπα! Χτύπα, της θάλασσας Σούλι!
Χτύπα, κόρη γλυκιά του γιαλού.
Εδώ, άντρες παλεύουν. Αλλού,
ζουν γυναίκες ή δούλοι.
Από δω Σελινιώτες, Λακκιώτες,
από κει στη φωτιά, οι Σφακιανοί.
Να βουίζει παντού μια φωνή:
Στις σπαθιές σας τις πρώτες!
Έλεγχος καθαριότητος. Ο συμβολικός έλεγχος καθαριότητας αφορούσε τα νύχια των μαθητών, τις ρινικές τους κοιλότητες, τα μαλλιά τους για την ύπαρξη ζωυφίων (τα οποία είναι διαχρονικά), τα αυτιά τους, την κάσα των γονάτων κ.λπ.. Εξυπακούεται ότι κανένας μαθητής δεν βρέθηκε «κασογόνατος». Απεναντίας βρέθηκαν αρκετοί με ανεπτυγμένη κόμη, οι οποίοι και υπέστησαν συμβολική κουρά με τις κουρευτικές μηχανές του Μουσείου.
Ανάγνωσις εγκυκλίων. Μέσα στην αίθουσα διδασκαλίας πια ακολούθησε η συνηθισμένη σε παλιότερες εποχές ανάγνωση εγκυκλίου. Επιλέχθηκε εγκύκλιος της εποχής με θέμα τη διοργάνωση εράνων για την ενίσχυση του Ταμείου Εθνικού Στόλου και Εθνικής Άμυνας του ελεύθερου ελληνικού βασιλείου. Η εγκύκλιος είχε εξαπολυθεί από την Ανωτέρα Διεύθυνση της Παιδείας και της Δικαιοσύνης της Κρητικής Πολιτείας.
Θριαμβική Ανταπόκρισις. Ακολούθησε η συγχαρητήρια επιστολή του υπουργείου των Οικονομικών του Βασιλείου της Ελλάδος προς δημοτικό σχολείο του Ρεθύμνου (Μελάμπων).
Οι μαθητές του συγκέντρωσαν -ούτε λίγες ούτε πολλές-114 χρυσές δραχμές με τα κάλαντα που είπαν τις ημέρες των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς στο χωρίο τους και στα γύρω χωριά.
Ανάγνωσις. Η Ανάγνωση πραγματοποιήθηκε από το τότε αναγνωστικό βιβλίο «Η Κρήτη παλαίουσα», εν Ηρακλείω 1911, του Αντωνίου Βορρεάδου, ο οποίος μεταξύ άλλων διετέλεσε και Νομάρχης Ρεθύμνης.)
Γραμματική. Η Γραμματική διδάχτηκε από το κλασικό για την εποχή βιβλίο «Γραμματική της αρχαίας ελληνικής γλώσσης», εν Αθήναις 1910, του Ρεθεμνιώτη Εμμανουήλ Γενεράλι. Το βιβλίο αυτό, το οποίο πραγματοποίησε αλλεπάλληλες εκδόσεις, είχε χρησιμοποιηθεί όχι μόνο στην Κρήτη αλλά σε πανελλήνιο επίπεδο.
Γραφή. Η Γραφή αποδείχτηκε για τους μαθητές περισσότερο συναρπαστική, αφού κλήθηκαν να πραγματοποιήσουν:
-Γραφή σε πλάκα εμπορίου με μολυβοκόντυλο
-Γραφή σε πλάκα σχιστολιθική με μολυβοκόντυλο
-Γραφή με μελάνη και φτερό
-Γραφή με μελάνη και πένα
-Γραφή με καλαμάρι
-Γραφή στον μαυροπίνακα
-Γραφή στο αμμοδοχείο
Θεωρητική Αριθμητική. Η Θεωρητική Αριθμητική διδάχτηκε από το βιβλίο «Θεωρητική Αριθμητική», εν Αθήναις 1909, του Νικολάου Νυστεράκη και δεν δυσκόλεψε ιδιαίτερα τους μαθητές.
Πρακτική Αριθμητική. Η Πρακτική Αριθμητική, η οποία πραγματοποιήθηκε όπως και τότε «με το μυαλό» αποδείχτηκε βουνό για πολλούς από τους μαθητές, οι οποίοι είναι παντελώς ασυνήθιστοι σ’ αυτό τον τρόπο εργασίας.
Άγνωστες αποδείχτηκαν για μερικούς από αυτούς και οι μονάδες μέτρησης όπως το μίστατο (14 οκάδες) και η οκά. Το μάθημα διδάχτηκε από το βιβλίο «Συλλογή αριθμητικών ασκήσεων», εν Αθήναις 1902, του Κωνσταντίνου Παπαδάκη.
Γεωμετρία. Η Γεωμετρία διδάχτηκε από την «Πρακτική Γεωμετρία», εν Αθήναις 1906, του ίδιου συγγραφέα (Κωνσταντίνου Παπαδάκη) και δεν παρουσίασε ιδιαίτερες δυσκολίες.
Επίδειξις βιβλίου. Ακολούθησε επίδειξη ενός ακόμη «μπεστ σέλερ» της εποχής, της «Στοιχειώδους Αριθμητικής» του Ιωάννου Χατζιδάκι, εν Αθήναις 1901 και δόθηκαν μερικά στοιχεία για τον συγγραφέα της.
Ιερά Ιστορία. Η Ιερή Ιστορία (και όχι Θρησκευτικά) διδάχτηκε από το ομώνυμο βιβλίο «Ιερά Ιστορία», εν Ηρακλείω 1912, του Φωτίου Ξηρουδάκη.
Επιλέχθηκε ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου, ο οποίος κοσμούνταν από σχετική παράσταση, γεγονός απρόσμενο για την εποχή και για ένα βιβλίο που τυπώθηκε στην Κρήτη. Ήταν βέβαια το τυπογραφείο του Σπυρίδωνος Αλεξίου, της γνωστής οικογένειας, από το οποίο πέρασαν πολλά κρητικά αριστουργήματα, μέχρι που η προσπάθεια μεταστέγασής του στην Αθήνα το οδήγησε σε κλείσιμο.
Ιστορία. Η Ιστορία διδάχτηκε από την «Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδος», εν Ηρακλείω 1912, του Στυλιανού Καταλαγαριανού και αποδείχτηκε αρκετά κοντινή σ’ αυτήν που διδάσκεται σήμερα.
Ιστορία Κρήτης. Διδάχτηκε επίσης Κρητική Ιστορία από το κλασικό τότε σχολικό βιβλίο «Ιστορία της Κρήτης», εν Αθήναις 1905, του Κωνσταντίνου Φουντουκάκη.
Γεωγραφία. Η Γεωγραφία της Κρήτης και πιο συγκεκριμένα του Ρεθύμνου διδάχτηκε από την «Γεωγραφία της Ελληνικής Μεγαλονήσου Κρήτης», εν Χανίοις 1900, του Ιωάννου Λανδράκι. Με τη διδασκαλία της οι μαθητές έμαθαν ότι το πρώτο Αρχαιολογικό Μουσείο Ρεθύμνου είχε στεγαστεί στο βενετσιάνικο λιμάνι, στους χώρους των νεωρίων του. Η πληροφορία αυτή διασταυρώνει αντίστοιχη του Γ. Π. Εκκεκάκη για την ύπαρξη νεωρίων και στο Ρέθυμνο.
Φυσική Ιστορία. Η Φυσική Ιστορία διδάχτηκε από το «Εγχειρίδιον Φυσικής Ιστορίας», εν Αθήναις 1913, του Σπυρίδωνος Μηλιαράκη. Εξυπακούεται ότι η προσομοίωση της διδασκαλίας κάθε μαθήματος έγινε με επιλεγμένα αποσπάσματα και είχε πολύ μικρή διάρκεια.
Φυσική Πειραματική. Φυσική Πειραματική, αν και είχα προγραμματιστεί να γίνει με τα όργανα του Σχολικού μουσείου (μερικά από τα οποία αυτοσχέδια δασκάλων), δεν έγινε εφικτό να διδαχτεί, αφού ο χρόνος ήταν περιορισμένος.
Χημεία. Η Χημεία διδάχτηκε από το σχολικό βιβλίο «Στοιχεία Χημείας», εν Χανίοις 1910, του Κωνσταντίνου Καλεμικέρη και αφορούσε τη σύσταση του ατμοσφαιρικού αέρα.
Γυμναστική. Η Γυμναστική δεν έγινε επίσης εφικτό να διδαχτεί, εξαιτίας του περιορισμένου χρόνου. Είχε επιλεγεί το βιβλίο «Οδηγός Σκοποβολής», εν Χανίοις 1913, του Εμμανουήλ Πολιουδάκη. Οι μαθητές έμαθαν όμως ότι την εποχή εκείνη η «Φυσική Αγωγή» είχε άλλους από τους σημερινούς στόχους και οπωσδήποτε συναρτούνταν με το έργο της εθνικής απελευθέρωσης.
Επιβολή ποινών ημέρας. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον είχε η συμβολική επιβολή ποινών. Επιλέχτηκε για ανάγνωση απόσπασμα από το βιβλίο του Ιωάννου Κονδυλάκη «Ο Πατούχας» (Αθήναι 1955). Μαθητές και καθηγητές έφριξαν με τα φρονηματιστικά μέσα της εποχής του Κονδυλάκη, λίγο προγενέστερα, αλλά καθόλου διαφορετικά από εκείνα της αναπαριστούμενης περιόδου. Το απόσπασμα παρατίθεται:
Ο Μανώλης είχε δείξει από μικράς ηλικίας τόσην αγάπην προς την ποιμενικήν ζωήν, ώστε μετά δυσκολίας τον απέσπασεν ο πατήρ του από τα πρόβατα, δια να τον παραδώση εις τον διδάσκαλον, ένα καλόγηρον, όστις προ ολίγου είχε ανοίξει σχολείον, όπου έδιδε περισσοτέρους ραβδισμούς παρά μαθήματα.
Ο καλόγηρος εδίδασκε τα κοινά ή εκκλησιαστικά λεγόμενα γράμματα και κατήρτιζεν αναγνώστας, δυναμένους να ψάλλουν εις την εκκλησίαν και φέροντας εις την ζώνην, ως έμβλημα της αξίας των, το μακρόν ορειχάλκινον καλαμάρι. Αλλ’ εις διάστημα δεκαπέντε ημερών ο Μανώλης δεν κατώρθωσε να μάθει τίποτε περισσότερον από την φράσιν «Σταυρέ βοήθει», την οποίαν προέτασσον τότε του αλφαβήτου. Ο δε διδάσκαλος, αφού εις μάτην εξήντλησεν εναντίον του όλας τας δευτερευούσας τιμωρίας και έσπασεν εις την ράχιν του δεκάδας ράβδων, εδοκίμασεν και τον περιβόητον φάλαγγα. Ο μανώλης, όστις είχεν φοβεράν ιδέαν περί του διδασκαλικού τούτου κολαστηρίου, αντέταξεν απελπιστικήν αντίστασιν. Αλλ’ ο καλόγηρος, βοηθούμενος υπό των πρωτοσκόλων, κατώρθωσε να συλλάβη τας γυμνάς του κνήμας εις τον φάλαγγα και να του μετρήση παρά μίαν τεσσαράκοντα.
Το παιδίον, αιμάσσον τους πόδας, ωρκίσθη να μη επανέλθη πλέον εις την κόλασιν εκείνην. Αλλά και ο πατήρ του είχε ορκισθή «να τον κάμη άνθρωπον». Δεν ήθελε να μείνη το παιδί του, όπως αυτός, ξύλον απελέκητον. Και την επιούσαν τον ωδήγησε δια της βίας εις το σχολείον, κλαίοντα και ικετεύοντα, και έδωκε προς τον διδάσκαλον την φοβεράν παραγγελίαν: «Μόνο τα κόκκαλα γερά, δάσκαλε».
ΜΕΣΗΜΒΡΙΝΟΝ ΔΙΑΛΕΙΜΜΑ.
Τη ζοφερή ατμόσφαιρα έσπασε το απαραίτητο μεσημβρινό διάλειμμα, εν όψει του απογευματινού προγράμματος.
Ο χρόνος δεν επέτρεψε την αναπαράσταση των παιχνιδιών που είχαν προγραμματιστεί, τα οποία απλώς αναφέρθηκαν (αλεκατρίδες, γεράκι, καρφωτό, κεραμίδι κ.ά.)
ΕΣΤΙΑΣΙΣ. Ευτυχώς υπήρξε χρόνος για το κολατσιό (δεκατιανό) της εποχής, το οποίο προσφέρθηκε από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Αμνάτου, και περιείχε ελιές, ψαρές (παπούλες), παξιμάδι και σταφίδες. Δυστυχώς δεν έγινε εφικτό να προσφερθούν οι σοκολάτες της εποχής, τα φουρνιστά χαρούπια, ούτε βέβαια να αναλυθεί στους μαθητές η διατροφική τους αξία, ιδιαίτερα ως προς το περιεχόμενο σ’ αυτά ασβέστιο.
Ακολούθησε ξενάγηση των μαθητών που το επιθυμούσαν στους χώρους του Μουσείου και δόθηκαν εξηγήσεις για πολλά από τα εκθέματά του, άγνωστα σήμερα όχι μόνο σε μαθητές αλλά και σε ανθρώπους μεγαλύτερων ηλικιών.
Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «1912, στο λυκαυγές της Ένωσης. Μια μέρα στο σχολείο της ύστερης Κρητικής Πολιτείας» σταθμίστηκε και φαίνεται να στέφεται από επιτυχία. Σ’ αυτό συντέλεσε η προετοιμασία των μαθητών από τις καθηγήτριές τους, Αθηνά Δρανδάκη, Πόλυ Παπαδοπούλου και Μαρία Σαμωνάκη, τις οποίες και θα ήθελα να ευχαριστήσω και από αυτή εδώ τη θέση.
Θα ήθελα επίσης να ευχαριστήσω θερμά τον φίλο ερευνητή και συλλέκτη Γ. Π. Εκκεκάκη, για την βοήθεια στον εντοπισμό και αναπαραγωγή των βιβλίων που διδάσκονταν στα σχολεία της ύστερης Κρητικής Πολιτείας. Πραγματικά ο συμπολίτης αυτός είναι ο «κρυμμένος θησαυρός» του Ρεθύμνου.
Οι μαθητές του Πειραματικού Γυμνασίου του Πανεπιστημίου Κρήτης, μερικοί από τους οποίους και δικοί μου παλιότεροι μαθητές στο δημοτικό σχολείο, κλήθηκαν να γίνουν εθελοντές του Σχολικού Μουσείου ή όποιας άλλης αντίστοιχης, ανυστερόβουλης όμως, προσπάθειας. Είμαι σίγουρος ότι ο σπόρος που σπείραμε και που καλλιεργούν οι ακούραστες καθηγήτριές τους, θα βλαστήσει. Ίσως όχι άμεσα, αλλά αργότερα. Οπωσδήποτε όμως δεν θα χαθεί. Είμαστε υποχρεωμένοι να το πιστεύουμε, μιας και η δικές μας γενιές της αρπαχτής, του βολέματος και του ωχαδερφισμού έφτασαν την Ελλάδα στο «ου παρέκει», στο βάθος του πηγαδιού.
Δεν έχουμε να ελπίζουμε παρά μόνο από την επόμενη γενιά, αν δεν προλάβουμε να την «χαλάσουμε» κι αυτήν *Ο Χάρης Στρατιδάκης
είναι Δάσκαλος-Σχολικός Σύμβουλος
Αναδημοσιευσα Απο Ρεθεμνιωτικα Νεα
molibixarti
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
![Τα... άκουσε η Βαγιωνάκη του ΣΥΡΙΖΑ στα Χανιά [video]](https://images.newsnowgreece.com/93/931614/ta-akouse-i-vagionaki-tou-syriza-sta-xania-video-1-124x78.jpg)
ΕΠΟΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Τα... "άκουσε" η Βαγιωνάκη του ΣΥΡΙΖΑ στα Χανιά [video]
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
