ΝΕΑ VIDEO NEA PHOTO NEA

 | 

Ιούνιος 1822: Ποιος και γιατί αφορίζει τον Οδυσσέα Ανδρούτσο;

Στέργιος Π. Ζυγούρας

Στις 4 Ιουνίου 1822 (16 Ιουνίου με το σημερινό ημερολόγιο) ο Μινίστρος της Θρησκείας και Επίσκοπος Ανδρούσης, Ιωσήφ αφορίζει τον Οδυσσέα, γιo του Ανδρίτσου, γνωστό σήμερα ως Οδυσσέα Ανδρούτσο. Τι σημαίνει αυτός ο αφορισμός; Ποιος είναι ο πραγματικός συντάκτης του και ποιος ο στόχος του; Πρόκειται για ένα θέμα πολύ σημαντικό. Πηγάζει από το διχαστικό κλίμα που υπάρχει προεπαναστατικά εντός της Φιλικής Εταιρείας και το οποίο -μετά την Β΄ Εθνοσυνέλευση- θα εξελιχθεί σταδιακά σ’ αυτό που ονομάζουμε «εμφύλιο πόλεμο».

Ο αφορισμός είναι μια πολιτική πράξη που ως προς την φραστική της ακολουθεί την βαρύτερη μορφή αναθέματος που μπορεί να επιβάλλει η Ανατολική Ορθόδοξος Εκκλησία προς τα μέλη της. Ταυτόχρονα είναι και ένα εκφοβιστικό ανάθεμα σε όσους τυχόν συνδράμουν τον αναθεματιζόμενο. Τυπικά υπογράφεται από τον Υπουργό Θρησκείας και Δικαίου, ουσιαστικά όμως, υπογράφεται από τον Θεόδωρο Νέγρη, τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο και τον Ιωάννη Κωλέττη. Πώς χρησιμοποιείται λοιπόν η θεία καταδίκη δια χειρός μητροπολίτη που την υπογράφει ως δημόσιος λειτουργός ενός υπό ίδρυση κράτους του οποίου το έθνος δεν έχει ξεκαθαρίσει υπό ποια έννοια επαναστατεί και πού στοχεύει;

Το κατά πόσο υπήρχε ταύτιση του επισκόπου Ιωσήφ με τους δυο κύριους υποστηρικτές της ιδέας ενός εθνικού κράτους είναι ζήτημα προς διερεύνηση. [Εργασίες όπως η διατριβή του Ι. Π. Μπουγά δεν αντιμετωπίζουν το θέμα σ’ αυτή την διάσταση]. Αποτελεί μια σημαντική παράμετρο, όχι όμως την πλέον ουσιώδη. Σημειώνουμε μερικά στοιχεία: όταν κορυφώνεται η σύγκρουση της νεωτερικότητας με την παράδοση (1824) ο Ιωσήφ βρίσκεται τυπικά στην πρώτη πλευρά, όμως υποστηρίζει και το αίτημα της πλευράς του Κολοκοτρώνη για σύγκληση Εθνικής Συνέλευσης. Οι θέσεις και οι διατυπώσεις του στο διάστημα 1822-23 και κυρίως το 1828 (επί Καποδίστρια) δείχνουν την προτίμησή του για την συγκρότηση ενός πολιτικού έθνους που θα ορίζει και θα ελέγχει την Εκκλησία. Μια Εθνική Εκκλησία, ανεξάρτητη από το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Την πράξη αυτή της αντιβασιλείας (1833) που ταυτόχρονα διέλυε πολλά μοναστήρια, υπέγραψε ο μ. Ιωσήφ, αν και αρχικά είχε αρνηθεί.

ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΣΙΟ – ΑΘΗΝΑ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΦΟΙΝΙΚΑ

Ο Οδυσσέας αποτελεί μια ξεχωριστή πολιτικοστρατιωτική προσωπικότητα. Συνδυάζει παιδεία, οξύνοια, φυσική ρώμη και ανδρεία. Ταυτόχρονα είναι από εκείνους που γνωρίζουν σε βάθος το θέμα της Επανάστασης. Ο πατέρας του Ανδρέας ή Ανδρίτσος (απ’ όπου και το υποκοριστικό «Ανδρούτσος») μαρτύρησε στην Κων/πολη το 1797. Πολέμησε με τον Λ. Κατσώνη στο ελλαδικό τμήμα της αποτυχημένης επανάστασης του 1787 (αυστρο-ρωσική συμμαχία με τους Φαναριώτες σε καίρια θέση του διεθνούς εταιρικού σχεδίου). Ο Κατσώνης βάφτισε «Οδυσσέα» το γεννημένο στην Ιθάκη παιδί του συμπολεμιστή του. Η ονοματοδοσία αυτή εντασσόταν στο πνεύμα της ελληνικής αναγέννησης που προωθούσε η χριστιανική πλευρά από αιώνες, ιδιαίτερα όμως από το 1750. Στην Λευκάδα ο μικρός Οδυσσέας ήρθε σε επαφή με τον Ι. Ζαμπέλιο, καίριο παράγοντα της Φιλικής Εταιρείας (στο σπίτι του έγινε η σύνοδος των οπλαρχηγών της Στερεάς – αντίστοιχη με την σύνοδο της Βοστίτσας). Στα Ιωάννινα ο Οδυσσέας γνώρισε από κοντά τον εταιρικό κύκλο που συνδεόταν με τα Επτάνησα, την Αυστροουγγαρία, την Ρωσία και την Γαλλία.

Την άνοιξη του 1821 ο Οδυσσέας αγωνιά και πιέζει για ν’ αρχίσει η Επανάσταση στην Ρούμελη. Το σχέδιο της Φιλικής να αδειάσει η Πελοπόννησος από τον οθωμανικό στρατό έχει πετύχει. Η περιοχή ευθύνης του Οδυσσέα είναι το βασικότερο πέρασμα στρατευμάτων προς την Πελοπόννησο. Όμως από τον Αύγουστο του 21 την ευθύνη πολιτικής οργάνωσης στην Στερεά αναλαμβάνουν -σε πνεύμα ενωτικό από τον Δ. Υψηλάντη- οι δυο αντίπαλοι της Φιλικής Εταιρείας και της Υπερεθνικής Επανάστασης. Ο Θ. Νέγρης (Αν. Στερεά) και ο Αλ. Μαυροκορδάτος (Δ. Στερεά) ανήκουν στην Φιλική Εταιρεία, αλλά και στα αντίστοιχα μυστικά σχήματα της Δύσης που αντιτίθενται στην παλινόρθωση της χριστιανικής Ανατολής. Έχουν μεταξύ τους μυστική συμφωνία καταστροφής των ηγετικών κεφαλών και οι διώξεις κατά Οδυσσέα, Βαρνακιώτη, Καραϊσκάκη εντάσσονται σ’ αυτό το πλαίσιο. Οι χαρακτήρες του Νέγρη και του Οδυσσέα έχουν κοινά στοιχεία, συνεπώς η σύγκρουση στην Αν. Στερεά θα είναι άμεση και σφοδρή.

Τον Ιανουάριο του 1822 η Επανάσταση δηλώνει από την Επίδαυρο προς την Δύση ότι επιδιώκει ένα εθνικό κράτος. Η κεντρική εξουσία έχει μοιραστεί απόλυτα μεταξύ της υπερεθνικής παράδοσης και της εθνικής νεωτερικότητας, όμως παρέμειναν οι τρεις τοπικές Διοικήσεις από τις οποίες η παράδοση κατείχε μόνον την Πελοπόννησο. Ο αφορισμός του Οικουμενικού Πατριαρχείου,  η απουσία της Ρωσίας, η «αποτυχία» του Αλ. Υψηλάντη και η εχθρική στάση της Βρετανίας κάνει υποχωρητική την παραδοσιακή πλευρά, με αποτέλεσμα την Διακήρυξη της Επιδαύρου που μιλά για «Έλληνα» εντός των κρατικών τειχών, για «επικρατούσα θρησκεία» και αποσιωπά την Φιλική Εταιρεία και τον «Φοίνικα» (την καποδιστριακή Εταιρεία που καθοδηγούσε την Φιλική) με το πρόσχημα ότι η αντίθεση της Δύσης προς την Επανάσταση είχε να κάνει με τα νεωτερικά στοιχεία της διακήρυξης του Αλ. Υψηλάντη. Στις 15-1-1822 ο Νέγρης διορίζει τον Ιωσήφ Ανδρούσης Υπουργό της Θρησκείας και τρεις μήνες αργότερα ο Ιωσήφ διορίζεται και Υπουργός του Δικαίου. Την εποχή αυτή διεξάγονται στην Βιέννη οι διαπραγματεύσεις Αυστρίας-Ρωσίας. Υπό την γενική πίεση της δυτικής διπλωματίας ο τσάρος Αλέξανδρος θα μείνει εκτός της «γραμμής Καποδίστρια». Οι τουρκικές υπερβάσεις στις ηγεμονίες και οι σφαγές των χριστιανών αμάχων δεν θα αποτελέσουν αιτία ρωσοτουρκικού πολέμου. Η Επανάσταση στον ελλαδικό χώρο θα μείνει χαλαρά συνδεδεμένη με τον Αλ. Υψηλάντη. Έτσι οι εγχώριες δυτικόφιλες δυνάμεις που συγκροτούν την παράταξη της Αθηνάς προσπαθούν να απαλλαγούν από τα μέλη της παράταξης του Φοίνικα και να δηλώσουν ότι αυτές ήταν εξ αρχής οι δυνάμεις που οργάνωσαν και πυροδότησαν την Επανάσταση.

Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ ΕΔΩ:karavaki.wordpress.com