2018-02-12 09:06:21
Όπως ανακάλυψαν οι Ντάρλεϊ και Λατανέ, είναι πιθανότερο να μην βοηθήσουμε άλλους συνανθρώπους μας μάλλον λόγω της παρουσίας άλλων παρατηρητών παρά λόγω έμφυτης απάθειας.
Τι συμβαίνει, όμως, όταν αυτός ο «άλλος» που χρειάζεται βοήθεια είμαστε εμείς; Τι γίνεται όταν βρεθούμε σε κοινωνικές συνθήκες κατά τις οποίες είμαστε εκτεθειμένοι σε πιθανό κίνδυνο; Θα ενεργήσουμε τουλάχιστον για λογαριασμό της δικής μας σωματικής ακεραιότητας;
Οι κρίσιμες λέξεις σ’ αυτό το σημείο είναι «πιθανός κίνδυνος». Σε ένα σαφή κίνδυνο, όπως μια πυρκαγιά, ο αρχέγονος εγκέφαλος που ενστικτωδώς λειτουργεί σαν φίδι, ξετυλίγεται και «σφυρίζει» τις κατευθυντήριες γραμμές. Μα στο μεγαλύτερο μέρος της, η ζωή και οι περισσότερες καταστάσεις εκτάκτου ανάγκης κινούνται σε πιο γκρίζες περιοχές- στο λυκόφως, εκεί που η ερμηνεία τους είναι δύσκολη. Αισθάνεσαι ένα εξόγκωμα στο στήθος- τι να είναι; Το σπίτι μυρίζει κάτι που μοιάζει με αέριο ή μήπως είναι τσάι;
Η εργασία των Ντάρλεϊ και Λατανέ αποδεικνύει ότι, ακόμα κι αν υποθετικά μια κατάσταση μπορεί να χαρακτηριστεί προφανώς ως κρίση, στην πραγματικότητα είναι μια εύπλαστη ιστορία. Οι καταστάσεις εκτάκτου ανάγκης δεν είναι γεγονότα αλλά συνειδητές ερμηνείες και σ’ αυτό ίσως να οφείλεται η αποτυχία μας. Οι ιστορίες μας δίνουν νόημα στις ζωές μας, γράφει ο ψυχολόγος Ρόμπερτ Κόουλς στο βιβλίο του The Call of Stories: Teaching and the Moral Imagination [To κάλεσμα των ιστοριών: διδασκαλία και ηθική φαντασία]. Η άλλη πλευρά του νομίσματος σχετικά με τις ιστορίες είναι η εξής: ότι μπορεί να μας παραπλανήσουν.
Οι Ντάρλεϊ και Λατανέ πραγματοποίησαν κι ένα δεύτερο πείραμα μέσα σ’ ένα δωμάτιο με αγωγούς εξαερισμού. Οι δύο ψυχολόγοι προσέλαβαν δύο φοιτητές ως ηθοποιούς.Ένας άλλος ήταν το ανυποψίαστο υποκείμενο. Σύμφωνα με το πείραμα, και οι τρεις τους θα κάθονταν σε μια αίθουσα και θα συμπλήρωναν ένα ερωτηματολόγιο σχετικά με την πανεπιστημιακή ζωή. Αρκετά λεπτά μετά την έναρξη του πειράματος, οι ψυχολόγοι, που θα ήταν κάπου χωμένοι μέσα στο σύστημα αεραγωγών του κτηρίου, θα απελευθέρωναν ένα είδος ακίνδυνου αλλά απόλυτα πειστικού καπνού μέσα απ’ τον αγωγό εξαερισμού της αίθουσας.
Για φανταστείτε το. Αρχικά, μια μικρή ποσότητα καπνού θα ανέβαινε αργά προς τα πάνω, όχι όμως και τόσο αργά που να μην τη δει αμέσως το ανυποψίαστο υποκείμενο. Οι φοιτητές-ηθοποιοί είχαν καθοδηγηθεί να συνεχίσουν να συμπληρώνουν τα ερωτηματολόγιά τους και να μην δείξουν φόβο. Κι αυτό έκαναν. Ο καπνός άρχισε να ξεχύνεται μέσα στην αίθουσα σαν κρέμα, να έρχεται πιο γρήγορα, να γίνεται πιο βαρύς, να θολώνει την ατμόσφαιρα- και να σβήνει σιλουέτες και πρόσωπα’ προκαλούσε ερεθισμό και κάποιος άρχισε να βήχει. Κάθε φορά, το υποκείμενο έδειχνε ανήσυχο. Τη μία έβλεπε τις τολύπες του καπνού και τον μύριζε στην ατμόσφαιρα, την άλλη κοίταζε τους ήρεμους φοιτητές κι ύστερα, σαφώς μπερδεμένο, συνέχιζε να συμπληρώνει το ερωτηματολόγιο.
Ορισμένα υποκείμενα πήγαν κι εξέτασαν τον εξαεριστήρα, ύστερα κοίταξαν τους φοιτητές-ηθοποιούς, που δεν έδειχναν να νοιάζονται, κι έπειτα συνέχισαν τη δουλειά τους με το ερωτηματολόγιο.
Δεν είναι παράξενο; Κάποιοι ρώτησαν αν αυτό το φαινόμενο -ότι έμπαινε δηλαδή καπνός μέσα απ’ τον εξαεριστήρα- ήταν κάτι ασυνήθιστο, αλλά οι συνεργάτες των Ντάρλεϊ και Λατανέ απάντησαν ανασηκώνοντας τους ώμους. Σ’ ολόκληρο το πείραμα, μόνο ένα υποκείμενο ενημέρωσε για τον καπνό μέσα στα 4 πρώτα λεπτά τον υπεύθυνο του πειράματος ο οποίος βρισκόταν στο τέλος του διαδρόμου. Σ’ όλη τη διάρκεια του πειράματος, μόνο 3 άτομα αναφέρθηκαν στον καπνό, ενώ τα υπόλοιπα δεν ανέφεραν τον καπνό καθόλου.
Παρά τις απτές αποδείξεις, βασίστηκαν στις κοινωνικές αντιδράσεις που προήλθαν απ’ τους συνεργάτες των Ντάρλεϊ και Λατανέ κι αποφάσισαν να ερμηνεύσουν την έκτακτη ανάγκη ως μια ακίνδυνη βλάβη του συστήματος κλιματισμού. Υπό την επήρεια αυτής της εκδοχής, ροκάνιζαν το χρόνο μέχρι που πέρασαν αρκετά λεπτά και ένα φίνο άσπρο στρώμα αιθάλης σχηματίστηκε στα μαλλιά και τα χείλη τους κι ο εξεταστής μπήκε στην αίθουσα και τερμάτισε το πείραμα.
Δεν είναι παράδοξο; Ίσως αυτό το πείραμα, περισσότερο απ’ οποιοδήποτε άλλο, να καταδεικνύει την καθαρή τρέλα που υπάρχει στα μύχια των ανθρώπινων όντων, μια τρέλα που αντιστέκεται τόσο σθεναρά στην κοινή λογική κάνοντάς μας να προτιμάμε να θέτουμε τη ζωή μας σε κίνδυνο παρά να ενεργούμε αντίθετα μ’ αυτό που κάνουν όλοι- να δίνουμε δηλαδή μεγαλύτερη αξία στα κοινωνικά πρότυπα απ’ ό,τι στην επιβίωσή μας.
Αυτή η διαπίστωση δίνει μια εντελώς νέα προοπτική στο βιβλίο της Έμιλι Ποστ. Οι τρόποι συμπεριφοράς δεν είναι κάτι το επιπόλαιο. Είναι πιο ισχυροί ακόμα κι από τον πόθο, το φόβο’ πιο αρχέγονοι κι απ’ το ράμφισμα του φτερώματος των πτηνών. Όταν οι Ντάρλεϊ και Λατανέ διαφοροποίησαν το πείραμα κατά τρόπον ώστε το ανυποψίαστο υποκείμενο να είναι μόνο του στην αίθουσα, σχεδόν σ’ όλες τις περιπτώσεις τα υποκείμενα εξέλαβαν την ιστορία του καπνού ως κατάσταση εκτάκτου ανάγκης κι ανέφεραν το γεγονός αμέσως.
Κοινωνική επιρροή. Φαινόμενο της απάθειας του παρατηρητή. Η άγνοια του πλήθους. Φράσεις που ακούγονται επιστημονικές, αλλά διαψεύδουν τις ανοησίες που περιγράφουν.
Απέναντι απ’ το δρόμο όπου μένω, βρίσκεται μια όμορφη εκκλησία που στους πέτρινους τοίχους της έχουν φυτρώσει σμαραγδί βρύα. Μερικές φορές πηγαίνω εκεί για ν’ ακούσω τις ψαλμωδίες. Μετά το κυριακάτικο κήρυγμα, βγαίνει στη γύρα ένα καλάθι για τον οβολό των πιστών. Μια μέρα, ενώ διάβαζα ιστορίες για καπνούς και μαχαιρώματα, παρατήρησα ότι το καλάθι, πριν περάσει από τα πρώτα στασίδια, ήταν ήδη φορτωμένο με κακοδιπλωμένα χαρτονομίσματα. Μερικές εβδομάδες νωρίτερα, η αδελφή μου, που εργάζεται σε μπαρ, μου εξομολογήθηκε πως «εμπλουτίζει» το κυπελλάκι για τα φιλοδωρήματα στην αρχή κάθε μέρας με μερικά χαρτονομίσματα των 5 και 10 δολαρίων: «Μ’ αυτό τον τρόπο παίρνω πολύ περισσότερα φιλοδωρήματα», μου είπε. «Ο κόσμος πιστεύει ότι τα έδωσαν άλλοι πριν από εκείνους κι έτσι δίνουν κι εκείνοι». Παρακινούμαστε από τη μίμηση.
Τα πειράματα των Ντάρλεϊ και Λατανέ ώθησαν τους ηθολόγους να ψάξουν για παρόμοιες τάσεις στις «άγριες» κοινωνίες. Μήπως, λόγου χάρη, οι καμηλοπαρδάλεις ρίχνουν πολλές κλεφτές ματιές πριν φάνε από την κορυφή εκείνου του δέντρου; Μήπως τα πρωτεύοντα θηλαστικά εξαρτώνται απ’ τις αντιδράσεις της αγέλης πριν αποφασίσουν πώς να προχωρήσουν;
Να μια ιστορία με γαλοπούλες: οι μητέρες γαλοπούλες γνωρίζουν ότι πρέπει να φροντίσουν τα μικρά τους μόνο όταν τ’ ακούσουν να κάνουν ένα ιδιαίτερο τιτίβισμα. Αν οι νεοσσοί δεν βγάλουν αυτό τον ήχο, το μήνυμα που λαμβάνει η μάνα είναι ανεπαρκές και τα γαλοπούλα πεθαίνουν. Η επιρροή αυτού του συγκεκριμένου κοινωνικού ερεθίσματος είναι τόσο ισχυρή ώστε οι επιστήμονες κατάφεραν να προσαρμόσουν μαγνητόφωνα με τις φωνές των νεοσσών σ’ ένα κουνάβι (που είναι ο κύριος εχθρός της γαλοπούλας), κι έτσι ξεγέλασαν το ένστικτο της μητέρας η οποία δολοφονήθηκε απ’ το καλωδιωμένο ζώο.
Οι ηθολόγοι ισχυρίζονται ότι το κοινωνικό ερέθισμα ή αλλιώς τα καθορισμένα πρότυπα συμπεριφοράς στα ζώα, π.χ. στα πουλιά, είναι ενστικτώδη και ότι αποτελούν μέρος του κυκλώματος και του υλικού του εγκεφάλου τους, ενώ στους ανθρώπους αυτά τα πρότυπα υπάρχουν σε άλλο επίπεδο. Στους ανθρώπους είναι προϊόν μάθησης.
Lauren Slater – «Το κουτί της Ψυχής», Οξύ.
Πηγή
Tromaktiko
Τι συμβαίνει, όμως, όταν αυτός ο «άλλος» που χρειάζεται βοήθεια είμαστε εμείς; Τι γίνεται όταν βρεθούμε σε κοινωνικές συνθήκες κατά τις οποίες είμαστε εκτεθειμένοι σε πιθανό κίνδυνο; Θα ενεργήσουμε τουλάχιστον για λογαριασμό της δικής μας σωματικής ακεραιότητας;
Οι κρίσιμες λέξεις σ’ αυτό το σημείο είναι «πιθανός κίνδυνος». Σε ένα σαφή κίνδυνο, όπως μια πυρκαγιά, ο αρχέγονος εγκέφαλος που ενστικτωδώς λειτουργεί σαν φίδι, ξετυλίγεται και «σφυρίζει» τις κατευθυντήριες γραμμές. Μα στο μεγαλύτερο μέρος της, η ζωή και οι περισσότερες καταστάσεις εκτάκτου ανάγκης κινούνται σε πιο γκρίζες περιοχές- στο λυκόφως, εκεί που η ερμηνεία τους είναι δύσκολη. Αισθάνεσαι ένα εξόγκωμα στο στήθος- τι να είναι; Το σπίτι μυρίζει κάτι που μοιάζει με αέριο ή μήπως είναι τσάι;
Η εργασία των Ντάρλεϊ και Λατανέ αποδεικνύει ότι, ακόμα κι αν υποθετικά μια κατάσταση μπορεί να χαρακτηριστεί προφανώς ως κρίση, στην πραγματικότητα είναι μια εύπλαστη ιστορία. Οι καταστάσεις εκτάκτου ανάγκης δεν είναι γεγονότα αλλά συνειδητές ερμηνείες και σ’ αυτό ίσως να οφείλεται η αποτυχία μας. Οι ιστορίες μας δίνουν νόημα στις ζωές μας, γράφει ο ψυχολόγος Ρόμπερτ Κόουλς στο βιβλίο του The Call of Stories: Teaching and the Moral Imagination [To κάλεσμα των ιστοριών: διδασκαλία και ηθική φαντασία]. Η άλλη πλευρά του νομίσματος σχετικά με τις ιστορίες είναι η εξής: ότι μπορεί να μας παραπλανήσουν.
Οι Ντάρλεϊ και Λατανέ πραγματοποίησαν κι ένα δεύτερο πείραμα μέσα σ’ ένα δωμάτιο με αγωγούς εξαερισμού. Οι δύο ψυχολόγοι προσέλαβαν δύο φοιτητές ως ηθοποιούς.Ένας άλλος ήταν το ανυποψίαστο υποκείμενο. Σύμφωνα με το πείραμα, και οι τρεις τους θα κάθονταν σε μια αίθουσα και θα συμπλήρωναν ένα ερωτηματολόγιο σχετικά με την πανεπιστημιακή ζωή. Αρκετά λεπτά μετά την έναρξη του πειράματος, οι ψυχολόγοι, που θα ήταν κάπου χωμένοι μέσα στο σύστημα αεραγωγών του κτηρίου, θα απελευθέρωναν ένα είδος ακίνδυνου αλλά απόλυτα πειστικού καπνού μέσα απ’ τον αγωγό εξαερισμού της αίθουσας.
Για φανταστείτε το. Αρχικά, μια μικρή ποσότητα καπνού θα ανέβαινε αργά προς τα πάνω, όχι όμως και τόσο αργά που να μην τη δει αμέσως το ανυποψίαστο υποκείμενο. Οι φοιτητές-ηθοποιοί είχαν καθοδηγηθεί να συνεχίσουν να συμπληρώνουν τα ερωτηματολόγιά τους και να μην δείξουν φόβο. Κι αυτό έκαναν. Ο καπνός άρχισε να ξεχύνεται μέσα στην αίθουσα σαν κρέμα, να έρχεται πιο γρήγορα, να γίνεται πιο βαρύς, να θολώνει την ατμόσφαιρα- και να σβήνει σιλουέτες και πρόσωπα’ προκαλούσε ερεθισμό και κάποιος άρχισε να βήχει. Κάθε φορά, το υποκείμενο έδειχνε ανήσυχο. Τη μία έβλεπε τις τολύπες του καπνού και τον μύριζε στην ατμόσφαιρα, την άλλη κοίταζε τους ήρεμους φοιτητές κι ύστερα, σαφώς μπερδεμένο, συνέχιζε να συμπληρώνει το ερωτηματολόγιο.
Ορισμένα υποκείμενα πήγαν κι εξέτασαν τον εξαεριστήρα, ύστερα κοίταξαν τους φοιτητές-ηθοποιούς, που δεν έδειχναν να νοιάζονται, κι έπειτα συνέχισαν τη δουλειά τους με το ερωτηματολόγιο.
Δεν είναι παράξενο; Κάποιοι ρώτησαν αν αυτό το φαινόμενο -ότι έμπαινε δηλαδή καπνός μέσα απ’ τον εξαεριστήρα- ήταν κάτι ασυνήθιστο, αλλά οι συνεργάτες των Ντάρλεϊ και Λατανέ απάντησαν ανασηκώνοντας τους ώμους. Σ’ ολόκληρο το πείραμα, μόνο ένα υποκείμενο ενημέρωσε για τον καπνό μέσα στα 4 πρώτα λεπτά τον υπεύθυνο του πειράματος ο οποίος βρισκόταν στο τέλος του διαδρόμου. Σ’ όλη τη διάρκεια του πειράματος, μόνο 3 άτομα αναφέρθηκαν στον καπνό, ενώ τα υπόλοιπα δεν ανέφεραν τον καπνό καθόλου.
Παρά τις απτές αποδείξεις, βασίστηκαν στις κοινωνικές αντιδράσεις που προήλθαν απ’ τους συνεργάτες των Ντάρλεϊ και Λατανέ κι αποφάσισαν να ερμηνεύσουν την έκτακτη ανάγκη ως μια ακίνδυνη βλάβη του συστήματος κλιματισμού. Υπό την επήρεια αυτής της εκδοχής, ροκάνιζαν το χρόνο μέχρι που πέρασαν αρκετά λεπτά και ένα φίνο άσπρο στρώμα αιθάλης σχηματίστηκε στα μαλλιά και τα χείλη τους κι ο εξεταστής μπήκε στην αίθουσα και τερμάτισε το πείραμα.
Δεν είναι παράδοξο; Ίσως αυτό το πείραμα, περισσότερο απ’ οποιοδήποτε άλλο, να καταδεικνύει την καθαρή τρέλα που υπάρχει στα μύχια των ανθρώπινων όντων, μια τρέλα που αντιστέκεται τόσο σθεναρά στην κοινή λογική κάνοντάς μας να προτιμάμε να θέτουμε τη ζωή μας σε κίνδυνο παρά να ενεργούμε αντίθετα μ’ αυτό που κάνουν όλοι- να δίνουμε δηλαδή μεγαλύτερη αξία στα κοινωνικά πρότυπα απ’ ό,τι στην επιβίωσή μας.
Αυτή η διαπίστωση δίνει μια εντελώς νέα προοπτική στο βιβλίο της Έμιλι Ποστ. Οι τρόποι συμπεριφοράς δεν είναι κάτι το επιπόλαιο. Είναι πιο ισχυροί ακόμα κι από τον πόθο, το φόβο’ πιο αρχέγονοι κι απ’ το ράμφισμα του φτερώματος των πτηνών. Όταν οι Ντάρλεϊ και Λατανέ διαφοροποίησαν το πείραμα κατά τρόπον ώστε το ανυποψίαστο υποκείμενο να είναι μόνο του στην αίθουσα, σχεδόν σ’ όλες τις περιπτώσεις τα υποκείμενα εξέλαβαν την ιστορία του καπνού ως κατάσταση εκτάκτου ανάγκης κι ανέφεραν το γεγονός αμέσως.
Κοινωνική επιρροή. Φαινόμενο της απάθειας του παρατηρητή. Η άγνοια του πλήθους. Φράσεις που ακούγονται επιστημονικές, αλλά διαψεύδουν τις ανοησίες που περιγράφουν.
Απέναντι απ’ το δρόμο όπου μένω, βρίσκεται μια όμορφη εκκλησία που στους πέτρινους τοίχους της έχουν φυτρώσει σμαραγδί βρύα. Μερικές φορές πηγαίνω εκεί για ν’ ακούσω τις ψαλμωδίες. Μετά το κυριακάτικο κήρυγμα, βγαίνει στη γύρα ένα καλάθι για τον οβολό των πιστών. Μια μέρα, ενώ διάβαζα ιστορίες για καπνούς και μαχαιρώματα, παρατήρησα ότι το καλάθι, πριν περάσει από τα πρώτα στασίδια, ήταν ήδη φορτωμένο με κακοδιπλωμένα χαρτονομίσματα. Μερικές εβδομάδες νωρίτερα, η αδελφή μου, που εργάζεται σε μπαρ, μου εξομολογήθηκε πως «εμπλουτίζει» το κυπελλάκι για τα φιλοδωρήματα στην αρχή κάθε μέρας με μερικά χαρτονομίσματα των 5 και 10 δολαρίων: «Μ’ αυτό τον τρόπο παίρνω πολύ περισσότερα φιλοδωρήματα», μου είπε. «Ο κόσμος πιστεύει ότι τα έδωσαν άλλοι πριν από εκείνους κι έτσι δίνουν κι εκείνοι». Παρακινούμαστε από τη μίμηση.
Τα πειράματα των Ντάρλεϊ και Λατανέ ώθησαν τους ηθολόγους να ψάξουν για παρόμοιες τάσεις στις «άγριες» κοινωνίες. Μήπως, λόγου χάρη, οι καμηλοπαρδάλεις ρίχνουν πολλές κλεφτές ματιές πριν φάνε από την κορυφή εκείνου του δέντρου; Μήπως τα πρωτεύοντα θηλαστικά εξαρτώνται απ’ τις αντιδράσεις της αγέλης πριν αποφασίσουν πώς να προχωρήσουν;
Να μια ιστορία με γαλοπούλες: οι μητέρες γαλοπούλες γνωρίζουν ότι πρέπει να φροντίσουν τα μικρά τους μόνο όταν τ’ ακούσουν να κάνουν ένα ιδιαίτερο τιτίβισμα. Αν οι νεοσσοί δεν βγάλουν αυτό τον ήχο, το μήνυμα που λαμβάνει η μάνα είναι ανεπαρκές και τα γαλοπούλα πεθαίνουν. Η επιρροή αυτού του συγκεκριμένου κοινωνικού ερεθίσματος είναι τόσο ισχυρή ώστε οι επιστήμονες κατάφεραν να προσαρμόσουν μαγνητόφωνα με τις φωνές των νεοσσών σ’ ένα κουνάβι (που είναι ο κύριος εχθρός της γαλοπούλας), κι έτσι ξεγέλασαν το ένστικτο της μητέρας η οποία δολοφονήθηκε απ’ το καλωδιωμένο ζώο.
Οι ηθολόγοι ισχυρίζονται ότι το κοινωνικό ερέθισμα ή αλλιώς τα καθορισμένα πρότυπα συμπεριφοράς στα ζώα, π.χ. στα πουλιά, είναι ενστικτώδη και ότι αποτελούν μέρος του κυκλώματος και του υλικού του εγκεφάλου τους, ενώ στους ανθρώπους αυτά τα πρότυπα υπάρχουν σε άλλο επίπεδο. Στους ανθρώπους είναι προϊόν μάθησης.
Lauren Slater – «Το κουτί της Ψυχής», Οξύ.
Πηγή
Tromaktiko
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Ρόδος: Σήμερα δικάζεται ο 56χρονος που εμβόλισε περιπολικό
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
