2020-05-02 21:40:21
Ποιος ήταν ο Δημήτριος Ψαρρός- Η οργάνωση ΕΚΚΑ και το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων- Η σύγκρουση με τον ΕΛΑΣ και η σύλληψη του Δ. Ψαρρού- Ποιοι ήταν οι φυσικοί και ηθικοί αυτουργοί της δολοφονίας του;
Με τον Δημήτριο Ψαρρό, τον στρατιωτικό που υπήρξε ηγετική μορφή της Εθνικής Αντίστασης και είχε τραγικό τέλος καθώς δολοφονήθηκε από μέλη του ΕΑΜ το 1944 θα ασχοληθούμε στο σημερινό μας άρθρο. Η δολοφονία Ψαρρού συγκλόνισε την κοινή γνώμη και έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο στις μετέπειτα εξελίξεις. Θα αναφερθούμε βέβαια και στην οργάνωση ΕΚΚΑ, την τρίτη σημαντικότερη αντιστασιακή οργάνωση της χώρας μας μετά τον ΕΛΑΣ και τον ΕΔΕΣ και με το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων, το στρατιωτικό σκέλος της ΕΚΚΑ.
Ποιος ήταν ο Δημήτριος Ψαρρός;
Ο Δημήτριος Ψαρρός γεννήθηκε στο Χρισσό Παρνασσίδας το 1893. Φοίτησε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και μετά το ξέσπασμα του Α’ Βαλκανικού Πολέμου (1912) κατατάχθηκε εθελοντικά στον Στρατό
. Στη συνέχεια γράφτηκε στη Σχολή Ευελπίδων απ’ όπου αποφοίτησε το 1916 με τον βαθμό του Ανθυπολοχαγού του Πεζικού. Ο Ψαρρός ήταν οπαδός της βενιζελικής παράταξης και από τους πρώτους που προσχώρησαν στο Κίνημα της Εθνικής Άμυνας (1916). Στη συνέχεια πήρε μέρος στις επιχειρήσεις του μακεδονικού μετώπου (1917-1918) και στην εκστρατεία της Ουκρανίας (1919). Το 1920 συμπλήρωσε τις στρατιωτικές του σπουδές στο Παρίσι ενώ συμμετείχε και στη μικρασιατική εκστρατεία (1921-22) όπου και διακρίθηκε. Το 1923 ανέλαβε κυρίως επιτελικά καθήκοντα. Συνέβαλε αποφασιστικά στην αναδιοργάνωση των Ενόπλων Δυνάμεων της χώρας μας. Πολύ μεγάλη ήταν η συμβολή του στη συγκρότηση της στρατιάς του Έβρου (με την οποία θα ασχοληθούμε εκτενώς πολύ σύντομα). Τα επόμενα χρόνια είχε συμμετοχή σε διάφορες πολιτικές και στρατιωτικές κινήσεις ,πάντα ως οπαδός του ευρύτερου βενιζελικού χώρου ενώ δίδαξε και στη Σχολή Πολέμου. Ως επιτελάρχης της 10ης Μεραρχίας κατηγορήθηκε για συμμετοχή στο φιλοβενιζελικό κίνημα του 1935 και καταδικάστηκε από το στρατοδικείο Θεσσαλονίκης, έχοντας τον βαθμό του Ταγματάρχη, σε 12ετή φυλάκιση και απόταξη, ωστόσο αφέθηκε ελεύθερος και αποφάσισε να ασχοληθεί με το εμπόριο.
Η αντιστασιακή δράση του Δ. Ψαρρού
Η αντιστασιακή δράση του Δ. Ψαρρού άρχισε μετά τη γερμανική εισβολή στην Ελλάδα τον Απρίλιο του 1941. Συνεργάστηκε με στελέχη του Μακεδονικού Γραφείου του Κ.Κ.Ε. για τη συγκρότηση ένοπλου αντιστασιακού κινήματος ,ωστόσο οι αρχές Κατοχής αντιλήφθηκαν τη δράση του. Τον Μάιο του 1941 ο Ψαρρός συνυπέγραψε το σύμφωνο για την ίδρυσης μίας από τις πρώτες αντιστασιακές οργανώσεις με το όνομα «Ελευθερία». Λίγο αργότερα τον Αύγουστο του 1941 ο Ψαρρός συμφώνησε με τον Ταγματάρχη Γιάννη Παπαθανασίου για συγχώνευση της « Ελευθερίας» με την οργάνωση Υ.Β.Ε. (Υπερασπιστές Βορείου Ελλάδος που τον Ιούλιο του 1942 μετονομάστηκε σε ΠΑΟ, Πανελλήνια Απελευθερωτική Οργάνωση) αν και δεν είχε εξουσιοδότηση. Η σύλληψη στενών συνεργατών του Ψαρρού το φθινόπωρο του 1941 από τους Γερμανούς, τον ανάγκασαν να διακόψει τις σχέσεις του με την «Ελευθερία», να περάσει στην παρανομία και να έρθει στην Αθήνα.
Η ίδρυση της ΕΚΚΑ
Το φθινόπωρο του 1943 ο Δ. Ψαρρός μαζί με τον απόστρατο ,επίσης από το 1935 και το φιλοβενιζελικό κίνημα Ευρυπίδη Μπακιρτζή, τον πολιτικό Γεώργιο Καρτάλη και τον δικηγόρο Ανδρέα Καψαλόπουλο ίδρυσαν την ΕΚΚΑ (Εθνική και Κοινωνική Απελευθέρωση), η οποία κατά τον Γ. Καρτάλη είχε διπλή αποστολή «ήτοι εθνικοαπελευθερωτικήν κατά πρώτον και έπειτα κοινωνικοαπελευθερωτική».
Στις 17 Απριλίου 1943, στο πρώτο φύλλο της αντιστασιακής εφημερίδας ‘’Απελευθέρωση’’ δημοσιεύθηκε το πολιτικό πρόγραμμα της ΕΚΚΑ, με το οποίο οριζόταν ως πολίτευμα της μεταπολεμικής Ελλάδας η λαοκρατούμενη δημοκρατία. Το πρόγραμμα της ΕΚΚΑ υποσχόταν την κοινωνικοποίηση των βασικών οικονομικών και τεχνικών μέσων παραγωγής τα οποία θα περιέρχονταν σε κοινωνικούς οργανισμούς υπό την εποπτεία του κράτους. Ακόμα εξαγγελόταν η δήμευση των μεγάλων περιουσιών με την ταυτόχρονη προστασία της μικρής έγγειας και αστικής ιδιοκτησίας και η αποκατάσταση των ατομικών ελευθεριών. Οι απόψεις για την ιδεολογία της ΕΚΚΑ ήταν διιστάμενες: η Άκρα Δεξιά χαρακτήριζε τους οπαδούς της ως κομμουνιστές, ενώ το Κ.Κ.Ε. τους κατηγορούσε ως καπηλευτές του εθνικού αγώνα λόγω της μη προσχώρησής τους στο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ.
Βέβαια η ΕΚΚΑ είχε στους κόλπους της στελέχη με τελείως διαφορετικές ιδεολογίες. Ο Ε. Μπακιρτζής ήταν γνωστός και ως «κόκκινος συνταγματάρχης», ενώ ένας από τους κορυφαίους στρατιωτικούς της ο Λοχαγός Δεδούσης ήταν γνωστός για τα φιλοβασιλικά του αισθήματα
Το Σύνταγμα 5/42 Ευζώνων
Η ΕΚΚΑ φιλοδοξούσε να αποτελέσει τον τρίτο αντιστασιακό πόλο στη χώρα μας. Στρατιωτικός της βραχίονας ήταν το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων που πήρε το όνομά του από το ομώνυμο θρυλικό 5/42 ΣΕ που είχε μεγαλουργήσει στους Βαλκανικούς πολέμους, την εκστρατεία της Ουκρανίας, τη μικρασιατική εκστρατεία και τον ελληνοϊταλικό πόλεμο ,αλλά διαλύθηκε μετά τη γερμανική εισβολή στην Ελλάδα.
Τον αρχικό πυρήνα του 5/42 ΣΕ συγκρότησαν ένοπλες ομάδες που δρούσαν στη Ρούμελη από την άνοιξη του 1942 έχοντας ως σήμα στα πηλήκια τους τα αρχικά ΕΑΣ (Εθνικός Απελευθερωτικός Στρατός). Ο Ψαρρός που όπως αναφέραμε καταγόταν από την περιοχή, πρότεινε συνεργασία στις ομάδες αυτές αναλαμβάνοντας τον εξοπλισμό τους μέσω ρίψεων από συμμαχικά αεροπλάνα. Οι ομάδες του ΕΑΣ δέχτηκαν κι έτσι στις 20 Απριλίου 1943 στο χωριό Βουνιχώρα ιδρύθηκε επίσημα το 5/42 ΣΕ. Διοικητής του Συντάγματος ορίστηκε ο Δημήτριος Ψαρρός και Υποδιοικητής ο Αντισυνταγματάρχης Κωνσταντίνος Λαγγουράνης. Αρχικά το 5/42 ΣΕ απαρτιζόταν από πέντε λόχους με επικεφαλής τον Λοχαγό Αθανάσιο Κούτρα και τους Υπολοχαγούς Γεώργιο Καϊμάρα, Γεώργιο Ντούρο, Ανδρέα Μήταλα και Αλέξανδρο Καραδήμα ενώ στη συνέχεια χωρίστηκε σε τρία τάγματα: Παρνασσίδας, Δωρίδας και Δεσφίνας -Αράχωβας. Επίσης προβλεπόταν η δημιουργία μιας ομάδας καταστροφών που όμως δεν έγινε ποτέ και η σύσταση Γενικού Στρατηγείου της ΕΚΚΑ με έδρα το Καρπενήσι και επιτελάρχη τον Ταγματάρχη Σπυρίδωνα Βλάχο.
Το πρόβλημα για το 5/42 ΣΕ, ήταν άτι δρούσε στην ίδια περίπου περιοχή με τον, ισχυρότερο στρατιωτικά, ΕΛΑΣ. Ο Καρτάλης και ο Ψαρρός, ακολούθησαν τη γραμμή συνεργασίας με τον ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, την ίδια στιγμή που ο ΕΛΑΣ αναγκάστηκε να δεχτεί (ή να ανεχθεί…) τη συνύπαρξη με την ΕΚΚΑ, καθώς η επίσημη κομματική γραμμή του Κ.Κ.Ε. εκείνη την περίοδο, ήταν διαλλακτική σε σχέση με τις άλλες αντιστασιακές οργανώσεις.
Τον Απρίλιο του 1943, λίγο μετά τη συγκρότηση του 5/42 ΣΕ, ο Ταγματάρχης Ευθύμιος Ζούλας, διοικητής της V Ταξιαρχίας του ΕΛΑΣ της Ρούμελης, επισκέφθηκε τον σταθμό διοίκησης του Συντάγματος στη Βουνιχώρα, για να καθοριστεί το πλαίσιο συνεργασίας των δύο οργανώσεων. Όμως στις 12 Μαΐου, εμφανίστηκε στην περιοχή ο «Ορέστης», αρχηγός του ΕΛΑΣ στην Αττικοβοιωτία, ο οποίος ανέφερε στους τοπικούς καπετάνιους, ότι ο Γ.Γ. του Κ.Κ.Ε. Γιώργος Σιάντος, του είχε εκμυστηρευθεί σε πρόσφατη συζήτηση, ότι το Κ.Κ.Ε. δεν θα ανεχόταν πλέον τη δράση άλλων ομάδων στην περιοχή, ούτε βέβαια και το 5/42 ΣΕ. Το απόγευμα της ίδιας μέρας, ομάδα καπετάνιων του ΕΛΑΣ, με επικεφαλής τον Άρη Βελουχιώτη, επισκέφθηκε τον Ψαρρό στο χωριό Στρώμνη, για συζητήσεις σε φιλικό κλίμα.
Οι δύο αφοπλισμοί της Ε.Κ.Κ.Α.
Ωστόσο, το ίδιο βράδυ, δυνάμεις του ΕΛΑΣ περικύκλωσαν την περιοχή και τα ξημερώματα ο Βελουχιώτης επέδωσε τελεσίγραφο στον Ψαρρό, με το οποίο απαιτούσε είτε τη διάλυσή του 5/42 ΣΕ, είτε την προσχώρησή του στον ΕΛΑΣ. Ο Ψαρρός, διαμαρτυρήθηκε έντονα. Θέλοντας όμως να αποφευχθεί η αιματοχυσία, δέχθηκε να αφοπλιστούν οι άνδρες του. Μάλιστα τέθηκε υπό περιορισμό και απελευθερώθηκε μόνο μετά από παρέμβαση του Βρετανού Ταξίαρχου Έντι Μάγιερς (E.C.W. Myers), γνωστού ως «Έντι», αρχηγού του αποσπάσματος της SOE (ειδική βρετανική μυστική παραστρατιωτική υπηρεσία που έδρασε στα χρόνια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου).
Ο πολιτικός αρχηγός του ΕΛΑΣ Ανδρέας Τζήμας, επέκρινε έντονα την ενέργεια αυτή, τη χαρακτήρισε αυθαίρετη και επέκρινε τους Βελουχιώτη και «Ορέστη», ενώ ταυτόχρονα έδωσε εντολή για άμεση επιστροφή του οπλισμού και των εφοδίων του 5/42 ΣΕ. Μάλιστα, ο Τζήμας απέστειλε έγγραφο στον Ψαρρό, με το οποίο του ζητούσε συγγνώμη για το γεγονός και του καλούσε σε συνομιλίες. Όμως κανένας δεν τιμωρήθηκε για απειθαρχία στην επίσημη κομματική γραμμή Στις 27 Μαΐου 1943, ο Ψαρρός συναντήθηκε με το τριμελές αρχηγείου του ΕΛΑΣ στην Αγία Τριάδα Καρπενησίου. Δόθηκαν αμοιβαίες εξηγήσεις και ο Τζήμας τον διαβεβαίωσε ότι ήθελε ειλικρινά την ανασυγκρότηση του 5/42 ΣΕ. Μάλιστα, ο Στέφανος Σαράφης, στρατιωτικός αρχηγός του ΕΛΑΣ, πρότεινε στον Ψαρρό να προσχωρήσει στο ΕΑΜ και να αναλάβει τη γενική αρχηγία όλων των ανταρτών της Ρούμελης, όμως ο Ψαρρός αρνήθηκε.
Η ανασυγκρότηση του 5/42 ΣΕ έγινε και ο Μάγιερς, έδωσε διαβεβαιώσεις για άμεσο ανεφοδιασμό του Συντάγματος, μέσω ρίψεων από συμμαχικά αεροσκάφη. Οι τοπικοί καπετάνιοι του ΕΛΑΣ, δεν είδαν με καλό μάτι την επαναδραστηριοποίηση του 5/42 ΣΕ. Ο Ψαρρός στο μεταξύ, αρνήθηκε να δεχθεί την προσχώρηση του 5/42 ΣΕ στο Σύμφωνο Εθνικών Ομάδων Ανταρτών Ελλάδος του Συμμαχικού Στρατηγείου Μέσης Ανατολής (ΣΜΑ ή ΣΣΜΑ), πριν λάβει την έγκριση της Κεντρικής Επιτροπής της ΕΚΚΑ.
Αυτό αποτέλεσε δικαιολογία για την αποστολή στο αρχηγείο του ΕΛΑΣ της Ανατολικής Στερεάς, εντολής διάλυσης του 5/42 ΣΕ. Στις 23 Ιουνίου 1943, στο χωριό Ταράτσα της Γκιώνας, ύστερα από αιματηρή μάχη με απώλειες από τον ΕΛΑΣ και το 5/42 ΣΕ, έγινε η δεύτερη διάλυση του Συντάγματος. Ο Ψαρρός, καθώς έβλεπε ότι δεν θα μπορούσε να αντιπαρατεθεί με τον ισχυρότερο στρατιωτικά ΕΛΑΣ, αποφάσισε την αυτοδιάλυση του 5/42 ΣΕ και με μία ομάδα αξιωματικών του, κατέφυγε στο Αίγιο, περνώντας προφανώς με κάποιο πλωτό μέσο από τις ακτές της Φωκίδας.
Ο Μάγιερς, ζήτησε από τον Σαράφη «να παρέμβει άμεσα για την κατάπαυση των εχθροπραξιών». Ο στρατιωτικός διοικητής του ΕΛΑΣ, απάντησε ότι η επίθεση κατά του 5/42 ΣΕ, ήταν «αντίθετη με τις διαταγές μας» και σε συνεννόηση με τον Άρη Βελουχιώτη ζήτησε να αποδοθούν άμεσα τα όπλα στους άνδρες του 5/42 ΣΕ και να μην γίνει στο μέλλον οποιαδήποτε προσπάθεια αφοπλισμού τους. Η πολιτική ηγεσία του ΕΑΜ αντέδρασε και πάλι έντονα και καταδίκασε τις ενέργειες των ανδρών του ΕΛΑΣ. Ο Ορφέας Βλαχόπουλος, μέλος της ΚΕ του Κ.Κ.Ε., συγκάλεσε σύσκεψη για να βρεθεί ποιος έδωσε την εντολή επίθεσης στο 5/42 ΣΕ. Τελικά, έγινε γνωστό ότι η εντολή δόθηκε από τον Ευθύμιο Ζούλα. Και πάλι όμως, δεν υπήρξε καμία κύρωση εναντίον του καπετάνιου που παραβίασε την επίσημη κομματική γραμμή…
Ο εκπρόσωπος της ηγεσίας του Κ.Κ.Ε. Π. Καραγκίτσης, χαρακτήρισε την επίθεση του ΕΛΑΣ εναντίον του 5/42 ΣΕ, «νέο σοβαρό στραπάτσο της κομματικής γραμμής που προσανατολιζόταν προς την εθνική ενότητα».
Η γραμμή αυτή, είχε ενισχυθεί αποφασιστικά μετά την αναγγελία διάλυσης της Κομμουνιστικής Διεθνούς, στις 15 Μαΐου 1943.
Διεργασίες μεταξύ των ελληνικών αντιστασιακών οργανώσεων-Συγκρούσεις ΕΔΕΣ-ΕΑΜ
Στις 5 Ιουλίου 1943, υπογράφηκε το Σύμφωνο Σύστασης Εθνικών Ομάδων Ανταρτών Ελλάδος, μεταξύ του ΣΜΑ και του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και αποφασίστηκε η συγκρότηση Κοινού Γενικού Στρατηγείου Ανταρτών (ΚΓΣΑ). Σύντομα, το Σύμφωνο υπογράφτηκε και από τον ΕΔΕΣ. Το ΣΜΑ, άσκησε πιέσεις για την ένταξη της ΕΚΚΑ στο Σύμφωνο και την ανασυγκρότηση του 5/42 ΣΕ. Στα τέλη Ιουλίου 1943, έφτασε στο Περτούλι Τρικάλων, όπου είχε μεταφερθεί η έδρα του Γενικού Στρατηγείου του ΕΛΑΣ, αντιπροσωπεία του ΕΔΕΣ, ενώ στις 29 Ιουλίου, πήγαν εκεί οι Καρτάλης και Ψαρρός για συνομιλίες. Η ΕΚΚΑ με τον ΕΛΑΣ, συμφώνησαν να εξομαλυνθούν όλες οι διαφορές και να συνεργαστούν, αφού οι στόχοι και των δύο οργανώσεων, συνέπιπταν. Ο Ψαρρός έθεσε ως όρο για την ανασυγκρότηση του 5/42 ΣΕ, τον εφοδιασμό του με 1.000 όπλα και τη σταδιακή αύξηση της δύναμής του σε 4.000 άνδρες. Παράλληλα, ζήτησε και τη σύμφωνη γνώμη του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, κάτι που έγινε δεκτό. Έτσι, στις 31 Ιουλίου 1943, υπογράφηκε κείμενο συνεργασίας μεταξύ ΕΚΚΑ και ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, το οποίο όριζε τον Ψαρρό γενικό αρχηγό των μεικτών δυνάμεων των δύο οργανώσεων στην περιοχή της Ρούμελης.
Και πάλι, οι αντάρτες του ΕΛΑΣ αντέδρασαν έντονα καθώς θεώρησαν ότι οι Άγγλοι «επέβαλαν τον Ψαρρό με το ζόρι ως αρχηγό τους», ενώ και ο Σαράφης είχε αντιρρήσεις στο να δοθούν όλα αυτά τα όπλα στο 5/42 ΣΕ.
Σε συνάντηση των Σιάντου και Καρτάλη στο χωριό Νεράιδα, ο Γ.Γ. του Κ.Κ.Ε χαρακτήρισε αυτό το σύμφωνο «περίεργη και εχθρική ενέργεια εναντίον του ΕΑΜ».
Παράλληλα, αρνήθηκε την αρμοδιότητα των εκπροσώπων του ΕΛΑΣ (Τζήμα-Βελουχιώτη), που υπέγραψαν αυτή τη συμφωνία και επέμεινε ότι το 5/42 ΣΕ έπρεπε να ενταχθεί στο ΕΑΜ. Ο Καρτάλης, απάντησε ότι η παραμονή του 5/42 ΣΕ εκτός του ΕΑΜ εξυπηρετούσε καλύτερα τον εθνικό αγώνα. Τότε ο Σιάντος είπε ότι θεωρούσε καθέναν εκτός ΕΑΜ «γκεσταπίτη»!
Τον Αύγουστο του 1943, λίγο μετά την υπογραφή του συμφωνητικού, αντιπρόσωποι του ΕΑΜ, του ΕΔΕΣ και της ΕΚΚΑ, έφτασαν στο Κάιρο, ύστερα από έγκριση του ΣΜΑ. Παραδόξως, εκεί οι τρεις οργανώσεις παρουσίασαν ένα αξιοζήλευτο ενωτικό πνεύμα που εκφράστηκε κυρίως με το πολιτειακό ζήτημα και ειδικότερα τον θεσμό της βασιλείας, καθώς με υπόμνημα που παρέδωσαν στον Εμμανουήλ Τσουδερό (17/8/1943), ζητούσαν να αποφανθεί για τη μορφή του πολιτεύματος ο ελληνικός λαός.
Η ενωτική πολιτική των αντιστασιακών οργανώσεων για το πολιτειακό ζήτημα, ανησύχησε τους Βρετανούς, οι οποίοι έδωσαν εντολή στους συνδέσμους τους στην Ελλάδα, να προωθούν φιλοβασιλικές θέσεις μεταξύ των αντιστασιακών οργανώσεων.
Τον Οκτώβριο του 1943, ξέσπασαν συγκρούσεις ανάμεσα στον ΕΔΕΣ και τον ΕΛΑΣ και η ΕΚΚΑ, κάτω από την πίεση του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, κλήθηκε να πάρει ξεκάθαρη θέσεις για τη διαμάχη αυτή. Πραγματικά, στις 10 Οκτωβρίου 1943, ο εκπρόσωπος του ΕΚΚΑ στο ΚΓΣΑ, εξέδωσε προκήρυξη με την οποία στηλίτευε «τις προδοτικές και αντεθνικές ενέργειες του ΕΔΕΣ κατά του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος και κατά των λαοκρατικών επιδιώξεών του». Παράλληλα, ο Μπακιρτζής και ο Καρτάλης, πίεζαν τον Ψαρρό να συνδράμει στρατιωτικά τον ΕΛΑΣ. Στις 24/10/1943, ο Ψαρρός συγκάλεσε σύσκεψη στο Κάστρο Σαλώνων (Άμφισσας), με τη συμμετοχή του Καρτάλη και του Μπακιρτζή. Ο Καρτάλης πρότεινε η ΕΚΚΑ να ενισχύσει με 30 άνδρες τον ΕΛΑΣ, κάτι που ο Ψαρρός απέρριψε. Ο Λοχαγός Ευθύμιος Δεδούσης, κατηγόρησε την ΕΚΚΑ για «κρυφοκομμουνισμό» και χαρακτήρισε την προκήρυξη της ΕΚΚΑ η οποία στρεφόταν κατά του ΕΔΕΣ ως «εθνικώς απαράδεκτη». Τελικά επικράτησε η άποψη του Ψαρρού που δεν επιθυμούσε την εμπλοκή της ΕΚΚΑ σ’ έναν αδελφοκτόνο πόλεμο. Όμως, στις 12 Δεκεμβρίου 1943, η ΕΚΚΑ εξέδωσε νέα προκήρυξη, με την οποία «στιγματίζει την προδοτική στάση του ΕΔΕΣ και τάσσεται υπέρ των σκοπών του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ». Πιθανότητα, ο Ψαρρός που συνυπέγραφε αυτή την προκήρυξη, φοβήθηκε νέες πιέσεις από τον ΕΛΑΣ και Τρίτη διάλυση του 5/42 ΣΕ.
Τελικά, στη σύσκεψη Μυριόφυλλου-Πλάκας, τον Φεβρουάριο του 1944, με τη μεσολάβηση του ΣΜΑ και της εξόριστης ελληνικής κυβέρνησης του Καΐρου, οι εχθροπραξίες μεταξύ ΕΔΕΣ και ΕΑΜ τερματίστηκαν.
Κατά τη διάρκεια όμως των εργασιών της σύσκεψης, εκδόθηκε ένα πρωτόκολλο από την πλειοψηφία των αξιωματικών και οπλιτών του 5/42 ΣΕ, με το οποίο αποκήρυτταν την ΕΚΚΑ και δήλωναν ότι προσέφεραν τις υπηρεσίες τους στον βασιλιά Γεώργιο Β’, στην ελληνική κυβέρνηση του Καΐρου και στο ΣΜΑ. Συντάκτης του πρωτοκόλλου αυτού, ήταν ο Λοχαγός Ευθύμιος Δεδούσης, ο οποίος έτσι υπονόμευε τον Ψαρρό, που είχε πλήρη άγνοια για το πρωτόκολλο. Το σημαντικότερο όμως, είναι ότι το πρωτόκολλο αυτό έδωσε αφορμή στον ΕΛΑΣ, να εκτοξεύσει κατηγορίες για ύπαρξη ενός φιλοβασιλικού και αντιεαμικού πόλου στην ΕΚΚΑ.
Αυτό έγινε η αιτία για την τρίτη διάλυση του Συντάγματος και τη δολοφονία του Δ. Ψαρρού.
Η ΠΕΕΑ, η διάλυση του 5/42 ΣΕ και η δολοφονία Ψαρρού
Από τις αρχές Μαρτίου 1944, εντάθηκαν οι αντεγκλήσεις μεταξύ των ανταρτών του ΕΛΑΣ και του 5/42 ΣΕ ενώ πλήθαιναν και οι κατηγορίες για άσκηση βίας κι από τις δύο πλευρές. Στις 10 Μαρτίου 1944, συγκροτήθηκε η «Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης» (ΠΕΕΑ), γνωστή ως «Κυβέρνηση του Βουνού». Η ΕΚΚΑ αρνήθηκε να συμμετάσχει σ’ αυτήν, καθώς σύμφωνα με τον Καρτάλη θα δημιουργείτο κυβερνητική δυαρχία, αφού υπήρχε η Κυβέρνηση του Καΐρου. Ο Μπακιρτζής, που ήταν Αντιπρόεδρος της ΠΕΕΑ, ζήτησε από τον Ψαρρό να προσχωρήσει στην «Κυβέρνηση του Βουνού». Ο Ψαρρός απάντησε ότι το 5/42 ΣΕ, δεχόταν επιθέσεις από δυνάμεις του ΕΛΑΣ.
Στη διάρκεια μιας σύγκρουσης μεταξύ ανδρών του ΕΛΑΣ Κροκυλείου και του 5/42 ΣΕ, άνδρες του Λοχαγού Δεδούση, σκότωσαν τον επικεφαλής των δυνάμεων του ΕΛΑΣ Βάρσο. Στις 12 Απριλίου 1944, ο Ταγματάρχης του ΕΛΑΣ Ζούλας, σε επιστολή του στον Ψαρρό, ζήτησε τη σύλληψη του Δεδούση. Ο Ψαρρός διαφώνησε με την παραπομπή του Δεδούση στο ανταρτοδικείο και πρότεινε μόνο την αντικατάστασή του. Η μη εκπλήρωση των όρων του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και η άρνηση προσχώρησης του 5/42 ΣΕ στην ΠΕΕΑ, επιτάχυναν την οριστική ρήξη μεταξύ των δύο πλευρών.
Ο Ψαρρός θέλοντας να αποφύγει τη διάλυση του 5/42 ΣΕ, δέχτηκε την προσχώρηση του στην ΠΕΕΑ ως ανεξάρτητου σώματος. Ωστόσο, από τον ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, είχε ληφθεί απόφαση για τη διάλυση του Συντάγματος. Στις 16 Απριλίου 1944, εξαπολύθηκε σφοδρή επίθεση εναντίον του 5/42 ΣΕ.
Παρών σ’ αυτήν ήταν και ο Άρης Βελουχιώτης ο οποίος μετέβαινε στην Πελοπόννησο.
Ο Βελουχιώτης, λοξοδρόμησε από τη διαδρομή που έπρεπε ν’ ακολουθήσει και αναμείχθηκε στη σύγκρουση ως αρχηγός της επιχείρησης. Η τελική μάχη έγινε στο Κλήμα Δωρίδας. 1.400 αντάρτες του ΕΛΑΣ, αντιμετώπισαν 450 άνδρες του 5/42 ΣΕ, οι οποίοι εγκατέλειψαν σύντομα τις θέσεις τους και σκόρπισαν σε διάφορες κατευθύνσεις.
Το τμήμα που διοικούσε ο Ψαρρός κατηφόρισε προς την παραλιακή Σκάλα Καραΐσκου. Ο Ψαρρός, αν και θα μπορούσε να διαφύγει, δεν εγκατέλειψε τους 150 άνδρες του.
Κατά την επικρατέστερη εκδοχή, συνελήφθη από τους άνδρες του 23χρονου καπετάν Νικηφόρου (Δημήτρη Δημητρίου), ο οποίος τον έστειλε με συνοδεία μικρού αποσπάσματος ανταρτών στον Σταθμό Διοίκησης του ΕΛΑΣ που βρισκόταν στον κοντινό λόφο του Άι-Λια, για να παραδοθεί στον αρχηγό της τοπικής μεραρχίας Αντισυνταγματάρχη Γεώργιο Ρήγο. Στη διαδρομή, συνάντησαν τον Ταγματάρχη του ΕΛΑΣ Ευθύμιο Ζούλα που ερχόταν από το Αρχηγείο. Μόλις αντίκρισε τον Ψαρρό, με τον οποίο είχαν διαφορές, λόγω ερωτικής αντιζηλίας για την ίδια γυναίκα, από τότε που φοιτούσαν στη Σχολή Ευελπίδων (30 χρόνια πριν…), εξοργίστηκε. Στα επόμενα λεπτά, ο Ψαρρός δολοφονήθηκε. Ποιος ήταν ο δολοφόνος του;Σε πρόσφατο άρθρο του στο «Έθνος» (26 Απριλίου 2020), ο Γεώργιος Σαρρής, παραθέτει τις εξής εκδοχές:
Σύμφωνα με την πρώτη, που υποστηρίζει ο Γραμματέας του ΕΑΜ Θανάσης Χατζής, ο Ζούλας διαπληκτίστηκε με τον Ψαρρό και εξοργισμένος, γύρισε προς τους αντάρτες και είπε: «Τι τον κρατάτε μωρέ και δεν τον σκοτώνετε»;
Ο επικεφαλής των ανταρτών Κώστας Βελέντζας, που είχε το ψευδώνυμο «Ψυχοβγάλτης», θεώρησε σαν εντολή τα λόγια του Ζούλα και με το αυτόματο όπλο του σκότωσε τον Ψαρρό.
Ο Διονύσης Χαριτόπουλος, στο βιβλίο του «Άρης, ο Αρχηγός των Ατάκτων», γράφει: «… τον σκότωσε ο ίδιος ο Ζούλας με το πιστόλι του, αλλά τότε δεν συνέφερε να βγουν και να πουν ότι ένας ταγματάρχης του ΕΛΑΣ σκότωσε τον Ψαρρό. Ήταν προτιμότερο να πουν ότι τον σκότωσε ένας ανεύθυνος αντάρτης. Από την έρευνα που έκανα, εντόπισα ένα ιδιόχειρο σημείωμα του Ζούλα που το παραδεχόταν».
Σύμφωνα με την τρίτη εκδοχή, ο Ψαρρός δολοφονήθηκε από τον Ζούλα μετά από εντολή ηγετικού στελέχους του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Ηθικός αυτουργός, ήταν πιθανότατα ο τότε Γ.Γ. του Κ.Κ.Ε. Γ. Σιάντος, του οποίου ο Ζούλας ήταν άνθρωπος απόλυτης εμπιστοσύνης.
Το 1951, ο Ζούλας ομολόγησε ότι σκότωσε τον Ψαρρό για να μην επανασυσταθεί το 5/42 ΣΕ. Ενοχοποιεί όμως και τον Άρη Βελουχιώτη, υποστηρίζοντας ότι ήταν σύμφωνος με τη δολοφονία. «Τον Ψαρρό τον σκότωσα εγώ, όπως είμαστε σύμφωνοι με, τον Άρη». Παράλληλα ο Βελουχιώτης φέρεται ότι ευθύνεται και για τις μαζικές εκτελέσεις των 66 ανδρών του Συντάγματος, που συνελήφθησαν μαζί με τον Ψαρρό. Μόνο 60 άνδρες του 5/42 ΣΕ κατόρθωσαν να διαφύγουν προς την πλευρά του Παρνασσού, ενώ άλλοι 100 με επικεφαλής τον φιλοβασιλικό Ταγματάρχη Καπετζώνη, πήγαν στην Πάτρα όπου εντάχθηκαν στα τοπικά Τάγματα Ασφαλείας.
Δεν υπάρχει αμφιβολία, ότι δολοφόνος του Ψαρρού ήταν ο Ευθύμιος Ζούλας. Ο Δρ. Ιώαννης Παπαφλωράτος στη δίτομη «Ιστορία του Ελληνικού Στρατού (1833-1949)» (εκδ. ΣΑΚΚΟΥΛΑ 2014), δίνει συγκλονιστικές λεπτομέρειες.
«Ο Ψαρρός εδέχθη τις ριπές αυτομάτου όπλου, οι οποίες τον έπληξαν στο μέτωπο και στο στήθος. Αν και ήταν ημιθανής, ο Ζούλας βύθισε στον λαιμό του την μάχαιρά του με τόση λύσσα, ώστε οι χείρες του «βάφτηκαν» με το αίμα του θύματος. Κατόπιν, ο Ζούλας διέταξε και φόρτωσαν το πτώμα του Ψαρρού και το μετέφεραν στο Κλήμα, όπου παρέμεινε άταφο για πολύ χρόνο, ενώ παρήλαυναν, χλευάζοντάς το πολλοί αντάρτες του Ε.Λ.Α.Σ.».
Οι συνέπειες της δολοφονίας Ψαρρού
Όπως αναφέραμε, φυσικός αυτουργούς της δολοφονίας του Δημήτριου Ψαρρού, ήταν ο Ευθύμιος Ζούλας. Ποιος ήταν όμως ο ηθικός αυτουργός; Ο Βελουχιώτης, ο Σιάντος ή κάποιος άλλος; Ο Βελουχιώτης ισχυριζόταν ότι ο Ψαρρός σκοτώθηκε στη διάρκεια της μάχης, ενώ ο Σιάντος μόλις πληροφορήθηκε από τον Τσιριμώκο τη δολοφονία Ψαρρού, είπε: «Αυτό είναι καταστροφή». Ο αείμνηστος Γρηγόρης Φαράκος, που έφερε στην επιφάνεια την ομολογία Ζούλα, εκφράζει ορισμένους ενδοιασμούς γι’ αυτή, γράφει όμως για «ωσεί επιβράβευση» του Ζούλα από το Κ.Κ.Ε.
Ο πρόεδρος της «Κυβέρνησης του Βουνού» Αλέξανδρος Σβώλος, μόλις πληροφορήθηκε την δολοφονία Ψαρρού έγινε έξαλλος και ζήτησε την αυστηρή τιμωρία των υπευθύνων. Δυστυχώς, πότε και κανένας δεν τιμωρήθηκε για το αποτρόπαιο αυτό έγκλημα.
Η δολοφονία Ψαρρού, ενός ένθερμου πατριώτη, έντιμου και ικανού αξιωματικού και ιδιαίτερα μετριοπαθούς ατόμου, προκάλεσε πανελλήνια συγκίνηση. Ακόμα και στους κόλπους του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, υπήρξαν αντιδράσεις, ενώ έπαιξε σημαντικό ρόλο και στις μετέπειτα εξελίξεις. Στο Συνέδριο του Λιβάνου (17-20 Μαΐου 1944), έγινε πολύς λόγος για τη δολοφονία Ψαρρού, η οποία και στιγματίστηκε.
Ο Γ. Καρτάλης, στενός φίλους του Ψαρρού, αποκάλεσε τους αντιπροσώπους του ΕΛΑΣ «δολοφόνους». Δυστυχώς, για μία ακόμη φορά, ένας σπουδαίος Έλληνας, χάθηκε άδικα και πρόωρα, χωρίς κανένας να τιμωρηθεί γι’ αυτό…
Πηγές: Φοίβος Οικονομίδης, «Η ΕΚΚΑ, το 5/42 ΚΑΙ Η ΕΜΦΥΛΙΑ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ», περιοδικό «ΙΣΤΟΡΙΚΑ» της «Ελευθεροτυπίας» τ. 110
Μανώλης Σαρλάμης, «Η οργάνωση ΕΚΚΑ και το 5/42 ΣΕ», περιοδικό «Ιστορικά Θέματα» τ.12 Δεκέμβριος 2012.
«ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ»,Τ.10,ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ
anatakti
Με τον Δημήτριο Ψαρρό, τον στρατιωτικό που υπήρξε ηγετική μορφή της Εθνικής Αντίστασης και είχε τραγικό τέλος καθώς δολοφονήθηκε από μέλη του ΕΑΜ το 1944 θα ασχοληθούμε στο σημερινό μας άρθρο. Η δολοφονία Ψαρρού συγκλόνισε την κοινή γνώμη και έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο στις μετέπειτα εξελίξεις. Θα αναφερθούμε βέβαια και στην οργάνωση ΕΚΚΑ, την τρίτη σημαντικότερη αντιστασιακή οργάνωση της χώρας μας μετά τον ΕΛΑΣ και τον ΕΔΕΣ και με το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων, το στρατιωτικό σκέλος της ΕΚΚΑ.
Ποιος ήταν ο Δημήτριος Ψαρρός;
Ο Δημήτριος Ψαρρός γεννήθηκε στο Χρισσό Παρνασσίδας το 1893. Φοίτησε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και μετά το ξέσπασμα του Α’ Βαλκανικού Πολέμου (1912) κατατάχθηκε εθελοντικά στον Στρατό
Η αντιστασιακή δράση του Δ. Ψαρρού
Η αντιστασιακή δράση του Δ. Ψαρρού άρχισε μετά τη γερμανική εισβολή στην Ελλάδα τον Απρίλιο του 1941. Συνεργάστηκε με στελέχη του Μακεδονικού Γραφείου του Κ.Κ.Ε. για τη συγκρότηση ένοπλου αντιστασιακού κινήματος ,ωστόσο οι αρχές Κατοχής αντιλήφθηκαν τη δράση του. Τον Μάιο του 1941 ο Ψαρρός συνυπέγραψε το σύμφωνο για την ίδρυσης μίας από τις πρώτες αντιστασιακές οργανώσεις με το όνομα «Ελευθερία». Λίγο αργότερα τον Αύγουστο του 1941 ο Ψαρρός συμφώνησε με τον Ταγματάρχη Γιάννη Παπαθανασίου για συγχώνευση της « Ελευθερίας» με την οργάνωση Υ.Β.Ε. (Υπερασπιστές Βορείου Ελλάδος που τον Ιούλιο του 1942 μετονομάστηκε σε ΠΑΟ, Πανελλήνια Απελευθερωτική Οργάνωση) αν και δεν είχε εξουσιοδότηση. Η σύλληψη στενών συνεργατών του Ψαρρού το φθινόπωρο του 1941 από τους Γερμανούς, τον ανάγκασαν να διακόψει τις σχέσεις του με την «Ελευθερία», να περάσει στην παρανομία και να έρθει στην Αθήνα.
Η ίδρυση της ΕΚΚΑ
Το φθινόπωρο του 1943 ο Δ. Ψαρρός μαζί με τον απόστρατο ,επίσης από το 1935 και το φιλοβενιζελικό κίνημα Ευρυπίδη Μπακιρτζή, τον πολιτικό Γεώργιο Καρτάλη και τον δικηγόρο Ανδρέα Καψαλόπουλο ίδρυσαν την ΕΚΚΑ (Εθνική και Κοινωνική Απελευθέρωση), η οποία κατά τον Γ. Καρτάλη είχε διπλή αποστολή «ήτοι εθνικοαπελευθερωτικήν κατά πρώτον και έπειτα κοινωνικοαπελευθερωτική».
Στις 17 Απριλίου 1943, στο πρώτο φύλλο της αντιστασιακής εφημερίδας ‘’Απελευθέρωση’’ δημοσιεύθηκε το πολιτικό πρόγραμμα της ΕΚΚΑ, με το οποίο οριζόταν ως πολίτευμα της μεταπολεμικής Ελλάδας η λαοκρατούμενη δημοκρατία. Το πρόγραμμα της ΕΚΚΑ υποσχόταν την κοινωνικοποίηση των βασικών οικονομικών και τεχνικών μέσων παραγωγής τα οποία θα περιέρχονταν σε κοινωνικούς οργανισμούς υπό την εποπτεία του κράτους. Ακόμα εξαγγελόταν η δήμευση των μεγάλων περιουσιών με την ταυτόχρονη προστασία της μικρής έγγειας και αστικής ιδιοκτησίας και η αποκατάσταση των ατομικών ελευθεριών. Οι απόψεις για την ιδεολογία της ΕΚΚΑ ήταν διιστάμενες: η Άκρα Δεξιά χαρακτήριζε τους οπαδούς της ως κομμουνιστές, ενώ το Κ.Κ.Ε. τους κατηγορούσε ως καπηλευτές του εθνικού αγώνα λόγω της μη προσχώρησής τους στο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ.
Βέβαια η ΕΚΚΑ είχε στους κόλπους της στελέχη με τελείως διαφορετικές ιδεολογίες. Ο Ε. Μπακιρτζής ήταν γνωστός και ως «κόκκινος συνταγματάρχης», ενώ ένας από τους κορυφαίους στρατιωτικούς της ο Λοχαγός Δεδούσης ήταν γνωστός για τα φιλοβασιλικά του αισθήματα
Το Σύνταγμα 5/42 Ευζώνων
Η ΕΚΚΑ φιλοδοξούσε να αποτελέσει τον τρίτο αντιστασιακό πόλο στη χώρα μας. Στρατιωτικός της βραχίονας ήταν το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων που πήρε το όνομά του από το ομώνυμο θρυλικό 5/42 ΣΕ που είχε μεγαλουργήσει στους Βαλκανικούς πολέμους, την εκστρατεία της Ουκρανίας, τη μικρασιατική εκστρατεία και τον ελληνοϊταλικό πόλεμο ,αλλά διαλύθηκε μετά τη γερμανική εισβολή στην Ελλάδα.
Τον αρχικό πυρήνα του 5/42 ΣΕ συγκρότησαν ένοπλες ομάδες που δρούσαν στη Ρούμελη από την άνοιξη του 1942 έχοντας ως σήμα στα πηλήκια τους τα αρχικά ΕΑΣ (Εθνικός Απελευθερωτικός Στρατός). Ο Ψαρρός που όπως αναφέραμε καταγόταν από την περιοχή, πρότεινε συνεργασία στις ομάδες αυτές αναλαμβάνοντας τον εξοπλισμό τους μέσω ρίψεων από συμμαχικά αεροπλάνα. Οι ομάδες του ΕΑΣ δέχτηκαν κι έτσι στις 20 Απριλίου 1943 στο χωριό Βουνιχώρα ιδρύθηκε επίσημα το 5/42 ΣΕ. Διοικητής του Συντάγματος ορίστηκε ο Δημήτριος Ψαρρός και Υποδιοικητής ο Αντισυνταγματάρχης Κωνσταντίνος Λαγγουράνης. Αρχικά το 5/42 ΣΕ απαρτιζόταν από πέντε λόχους με επικεφαλής τον Λοχαγό Αθανάσιο Κούτρα και τους Υπολοχαγούς Γεώργιο Καϊμάρα, Γεώργιο Ντούρο, Ανδρέα Μήταλα και Αλέξανδρο Καραδήμα ενώ στη συνέχεια χωρίστηκε σε τρία τάγματα: Παρνασσίδας, Δωρίδας και Δεσφίνας -Αράχωβας. Επίσης προβλεπόταν η δημιουργία μιας ομάδας καταστροφών που όμως δεν έγινε ποτέ και η σύσταση Γενικού Στρατηγείου της ΕΚΚΑ με έδρα το Καρπενήσι και επιτελάρχη τον Ταγματάρχη Σπυρίδωνα Βλάχο.
Το πρόβλημα για το 5/42 ΣΕ, ήταν άτι δρούσε στην ίδια περίπου περιοχή με τον, ισχυρότερο στρατιωτικά, ΕΛΑΣ. Ο Καρτάλης και ο Ψαρρός, ακολούθησαν τη γραμμή συνεργασίας με τον ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, την ίδια στιγμή που ο ΕΛΑΣ αναγκάστηκε να δεχτεί (ή να ανεχθεί…) τη συνύπαρξη με την ΕΚΚΑ, καθώς η επίσημη κομματική γραμμή του Κ.Κ.Ε. εκείνη την περίοδο, ήταν διαλλακτική σε σχέση με τις άλλες αντιστασιακές οργανώσεις.
Τον Απρίλιο του 1943, λίγο μετά τη συγκρότηση του 5/42 ΣΕ, ο Ταγματάρχης Ευθύμιος Ζούλας, διοικητής της V Ταξιαρχίας του ΕΛΑΣ της Ρούμελης, επισκέφθηκε τον σταθμό διοίκησης του Συντάγματος στη Βουνιχώρα, για να καθοριστεί το πλαίσιο συνεργασίας των δύο οργανώσεων. Όμως στις 12 Μαΐου, εμφανίστηκε στην περιοχή ο «Ορέστης», αρχηγός του ΕΛΑΣ στην Αττικοβοιωτία, ο οποίος ανέφερε στους τοπικούς καπετάνιους, ότι ο Γ.Γ. του Κ.Κ.Ε. Γιώργος Σιάντος, του είχε εκμυστηρευθεί σε πρόσφατη συζήτηση, ότι το Κ.Κ.Ε. δεν θα ανεχόταν πλέον τη δράση άλλων ομάδων στην περιοχή, ούτε βέβαια και το 5/42 ΣΕ. Το απόγευμα της ίδιας μέρας, ομάδα καπετάνιων του ΕΛΑΣ, με επικεφαλής τον Άρη Βελουχιώτη, επισκέφθηκε τον Ψαρρό στο χωριό Στρώμνη, για συζητήσεις σε φιλικό κλίμα.
Οι δύο αφοπλισμοί της Ε.Κ.Κ.Α.
Ωστόσο, το ίδιο βράδυ, δυνάμεις του ΕΛΑΣ περικύκλωσαν την περιοχή και τα ξημερώματα ο Βελουχιώτης επέδωσε τελεσίγραφο στον Ψαρρό, με το οποίο απαιτούσε είτε τη διάλυσή του 5/42 ΣΕ, είτε την προσχώρησή του στον ΕΛΑΣ. Ο Ψαρρός, διαμαρτυρήθηκε έντονα. Θέλοντας όμως να αποφευχθεί η αιματοχυσία, δέχθηκε να αφοπλιστούν οι άνδρες του. Μάλιστα τέθηκε υπό περιορισμό και απελευθερώθηκε μόνο μετά από παρέμβαση του Βρετανού Ταξίαρχου Έντι Μάγιερς (E.C.W. Myers), γνωστού ως «Έντι», αρχηγού του αποσπάσματος της SOE (ειδική βρετανική μυστική παραστρατιωτική υπηρεσία που έδρασε στα χρόνια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου).
Ο πολιτικός αρχηγός του ΕΛΑΣ Ανδρέας Τζήμας, επέκρινε έντονα την ενέργεια αυτή, τη χαρακτήρισε αυθαίρετη και επέκρινε τους Βελουχιώτη και «Ορέστη», ενώ ταυτόχρονα έδωσε εντολή για άμεση επιστροφή του οπλισμού και των εφοδίων του 5/42 ΣΕ. Μάλιστα, ο Τζήμας απέστειλε έγγραφο στον Ψαρρό, με το οποίο του ζητούσε συγγνώμη για το γεγονός και του καλούσε σε συνομιλίες. Όμως κανένας δεν τιμωρήθηκε για απειθαρχία στην επίσημη κομματική γραμμή Στις 27 Μαΐου 1943, ο Ψαρρός συναντήθηκε με το τριμελές αρχηγείου του ΕΛΑΣ στην Αγία Τριάδα Καρπενησίου. Δόθηκαν αμοιβαίες εξηγήσεις και ο Τζήμας τον διαβεβαίωσε ότι ήθελε ειλικρινά την ανασυγκρότηση του 5/42 ΣΕ. Μάλιστα, ο Στέφανος Σαράφης, στρατιωτικός αρχηγός του ΕΛΑΣ, πρότεινε στον Ψαρρό να προσχωρήσει στο ΕΑΜ και να αναλάβει τη γενική αρχηγία όλων των ανταρτών της Ρούμελης, όμως ο Ψαρρός αρνήθηκε.
Η ανασυγκρότηση του 5/42 ΣΕ έγινε και ο Μάγιερς, έδωσε διαβεβαιώσεις για άμεσο ανεφοδιασμό του Συντάγματος, μέσω ρίψεων από συμμαχικά αεροσκάφη. Οι τοπικοί καπετάνιοι του ΕΛΑΣ, δεν είδαν με καλό μάτι την επαναδραστηριοποίηση του 5/42 ΣΕ. Ο Ψαρρός στο μεταξύ, αρνήθηκε να δεχθεί την προσχώρηση του 5/42 ΣΕ στο Σύμφωνο Εθνικών Ομάδων Ανταρτών Ελλάδος του Συμμαχικού Στρατηγείου Μέσης Ανατολής (ΣΜΑ ή ΣΣΜΑ), πριν λάβει την έγκριση της Κεντρικής Επιτροπής της ΕΚΚΑ.
Αυτό αποτέλεσε δικαιολογία για την αποστολή στο αρχηγείο του ΕΛΑΣ της Ανατολικής Στερεάς, εντολής διάλυσης του 5/42 ΣΕ. Στις 23 Ιουνίου 1943, στο χωριό Ταράτσα της Γκιώνας, ύστερα από αιματηρή μάχη με απώλειες από τον ΕΛΑΣ και το 5/42 ΣΕ, έγινε η δεύτερη διάλυση του Συντάγματος. Ο Ψαρρός, καθώς έβλεπε ότι δεν θα μπορούσε να αντιπαρατεθεί με τον ισχυρότερο στρατιωτικά ΕΛΑΣ, αποφάσισε την αυτοδιάλυση του 5/42 ΣΕ και με μία ομάδα αξιωματικών του, κατέφυγε στο Αίγιο, περνώντας προφανώς με κάποιο πλωτό μέσο από τις ακτές της Φωκίδας.
Ο Μάγιερς, ζήτησε από τον Σαράφη «να παρέμβει άμεσα για την κατάπαυση των εχθροπραξιών». Ο στρατιωτικός διοικητής του ΕΛΑΣ, απάντησε ότι η επίθεση κατά του 5/42 ΣΕ, ήταν «αντίθετη με τις διαταγές μας» και σε συνεννόηση με τον Άρη Βελουχιώτη ζήτησε να αποδοθούν άμεσα τα όπλα στους άνδρες του 5/42 ΣΕ και να μην γίνει στο μέλλον οποιαδήποτε προσπάθεια αφοπλισμού τους. Η πολιτική ηγεσία του ΕΑΜ αντέδρασε και πάλι έντονα και καταδίκασε τις ενέργειες των ανδρών του ΕΛΑΣ. Ο Ορφέας Βλαχόπουλος, μέλος της ΚΕ του Κ.Κ.Ε., συγκάλεσε σύσκεψη για να βρεθεί ποιος έδωσε την εντολή επίθεσης στο 5/42 ΣΕ. Τελικά, έγινε γνωστό ότι η εντολή δόθηκε από τον Ευθύμιο Ζούλα. Και πάλι όμως, δεν υπήρξε καμία κύρωση εναντίον του καπετάνιου που παραβίασε την επίσημη κομματική γραμμή…
Ο εκπρόσωπος της ηγεσίας του Κ.Κ.Ε. Π. Καραγκίτσης, χαρακτήρισε την επίθεση του ΕΛΑΣ εναντίον του 5/42 ΣΕ, «νέο σοβαρό στραπάτσο της κομματικής γραμμής που προσανατολιζόταν προς την εθνική ενότητα».
Η γραμμή αυτή, είχε ενισχυθεί αποφασιστικά μετά την αναγγελία διάλυσης της Κομμουνιστικής Διεθνούς, στις 15 Μαΐου 1943.
Διεργασίες μεταξύ των ελληνικών αντιστασιακών οργανώσεων-Συγκρούσεις ΕΔΕΣ-ΕΑΜ
Στις 5 Ιουλίου 1943, υπογράφηκε το Σύμφωνο Σύστασης Εθνικών Ομάδων Ανταρτών Ελλάδος, μεταξύ του ΣΜΑ και του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και αποφασίστηκε η συγκρότηση Κοινού Γενικού Στρατηγείου Ανταρτών (ΚΓΣΑ). Σύντομα, το Σύμφωνο υπογράφτηκε και από τον ΕΔΕΣ. Το ΣΜΑ, άσκησε πιέσεις για την ένταξη της ΕΚΚΑ στο Σύμφωνο και την ανασυγκρότηση του 5/42 ΣΕ. Στα τέλη Ιουλίου 1943, έφτασε στο Περτούλι Τρικάλων, όπου είχε μεταφερθεί η έδρα του Γενικού Στρατηγείου του ΕΛΑΣ, αντιπροσωπεία του ΕΔΕΣ, ενώ στις 29 Ιουλίου, πήγαν εκεί οι Καρτάλης και Ψαρρός για συνομιλίες. Η ΕΚΚΑ με τον ΕΛΑΣ, συμφώνησαν να εξομαλυνθούν όλες οι διαφορές και να συνεργαστούν, αφού οι στόχοι και των δύο οργανώσεων, συνέπιπταν. Ο Ψαρρός έθεσε ως όρο για την ανασυγκρότηση του 5/42 ΣΕ, τον εφοδιασμό του με 1.000 όπλα και τη σταδιακή αύξηση της δύναμής του σε 4.000 άνδρες. Παράλληλα, ζήτησε και τη σύμφωνη γνώμη του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, κάτι που έγινε δεκτό. Έτσι, στις 31 Ιουλίου 1943, υπογράφηκε κείμενο συνεργασίας μεταξύ ΕΚΚΑ και ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, το οποίο όριζε τον Ψαρρό γενικό αρχηγό των μεικτών δυνάμεων των δύο οργανώσεων στην περιοχή της Ρούμελης.
Και πάλι, οι αντάρτες του ΕΛΑΣ αντέδρασαν έντονα καθώς θεώρησαν ότι οι Άγγλοι «επέβαλαν τον Ψαρρό με το ζόρι ως αρχηγό τους», ενώ και ο Σαράφης είχε αντιρρήσεις στο να δοθούν όλα αυτά τα όπλα στο 5/42 ΣΕ.
Σε συνάντηση των Σιάντου και Καρτάλη στο χωριό Νεράιδα, ο Γ.Γ. του Κ.Κ.Ε χαρακτήρισε αυτό το σύμφωνο «περίεργη και εχθρική ενέργεια εναντίον του ΕΑΜ».
Παράλληλα, αρνήθηκε την αρμοδιότητα των εκπροσώπων του ΕΛΑΣ (Τζήμα-Βελουχιώτη), που υπέγραψαν αυτή τη συμφωνία και επέμεινε ότι το 5/42 ΣΕ έπρεπε να ενταχθεί στο ΕΑΜ. Ο Καρτάλης, απάντησε ότι η παραμονή του 5/42 ΣΕ εκτός του ΕΑΜ εξυπηρετούσε καλύτερα τον εθνικό αγώνα. Τότε ο Σιάντος είπε ότι θεωρούσε καθέναν εκτός ΕΑΜ «γκεσταπίτη»!
Τον Αύγουστο του 1943, λίγο μετά την υπογραφή του συμφωνητικού, αντιπρόσωποι του ΕΑΜ, του ΕΔΕΣ και της ΕΚΚΑ, έφτασαν στο Κάιρο, ύστερα από έγκριση του ΣΜΑ. Παραδόξως, εκεί οι τρεις οργανώσεις παρουσίασαν ένα αξιοζήλευτο ενωτικό πνεύμα που εκφράστηκε κυρίως με το πολιτειακό ζήτημα και ειδικότερα τον θεσμό της βασιλείας, καθώς με υπόμνημα που παρέδωσαν στον Εμμανουήλ Τσουδερό (17/8/1943), ζητούσαν να αποφανθεί για τη μορφή του πολιτεύματος ο ελληνικός λαός.
Η ενωτική πολιτική των αντιστασιακών οργανώσεων για το πολιτειακό ζήτημα, ανησύχησε τους Βρετανούς, οι οποίοι έδωσαν εντολή στους συνδέσμους τους στην Ελλάδα, να προωθούν φιλοβασιλικές θέσεις μεταξύ των αντιστασιακών οργανώσεων.
Τον Οκτώβριο του 1943, ξέσπασαν συγκρούσεις ανάμεσα στον ΕΔΕΣ και τον ΕΛΑΣ και η ΕΚΚΑ, κάτω από την πίεση του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, κλήθηκε να πάρει ξεκάθαρη θέσεις για τη διαμάχη αυτή. Πραγματικά, στις 10 Οκτωβρίου 1943, ο εκπρόσωπος του ΕΚΚΑ στο ΚΓΣΑ, εξέδωσε προκήρυξη με την οποία στηλίτευε «τις προδοτικές και αντεθνικές ενέργειες του ΕΔΕΣ κατά του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος και κατά των λαοκρατικών επιδιώξεών του». Παράλληλα, ο Μπακιρτζής και ο Καρτάλης, πίεζαν τον Ψαρρό να συνδράμει στρατιωτικά τον ΕΛΑΣ. Στις 24/10/1943, ο Ψαρρός συγκάλεσε σύσκεψη στο Κάστρο Σαλώνων (Άμφισσας), με τη συμμετοχή του Καρτάλη και του Μπακιρτζή. Ο Καρτάλης πρότεινε η ΕΚΚΑ να ενισχύσει με 30 άνδρες τον ΕΛΑΣ, κάτι που ο Ψαρρός απέρριψε. Ο Λοχαγός Ευθύμιος Δεδούσης, κατηγόρησε την ΕΚΚΑ για «κρυφοκομμουνισμό» και χαρακτήρισε την προκήρυξη της ΕΚΚΑ η οποία στρεφόταν κατά του ΕΔΕΣ ως «εθνικώς απαράδεκτη». Τελικά επικράτησε η άποψη του Ψαρρού που δεν επιθυμούσε την εμπλοκή της ΕΚΚΑ σ’ έναν αδελφοκτόνο πόλεμο. Όμως, στις 12 Δεκεμβρίου 1943, η ΕΚΚΑ εξέδωσε νέα προκήρυξη, με την οποία «στιγματίζει την προδοτική στάση του ΕΔΕΣ και τάσσεται υπέρ των σκοπών του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ». Πιθανότητα, ο Ψαρρός που συνυπέγραφε αυτή την προκήρυξη, φοβήθηκε νέες πιέσεις από τον ΕΛΑΣ και Τρίτη διάλυση του 5/42 ΣΕ.
Τελικά, στη σύσκεψη Μυριόφυλλου-Πλάκας, τον Φεβρουάριο του 1944, με τη μεσολάβηση του ΣΜΑ και της εξόριστης ελληνικής κυβέρνησης του Καΐρου, οι εχθροπραξίες μεταξύ ΕΔΕΣ και ΕΑΜ τερματίστηκαν.
Κατά τη διάρκεια όμως των εργασιών της σύσκεψης, εκδόθηκε ένα πρωτόκολλο από την πλειοψηφία των αξιωματικών και οπλιτών του 5/42 ΣΕ, με το οποίο αποκήρυτταν την ΕΚΚΑ και δήλωναν ότι προσέφεραν τις υπηρεσίες τους στον βασιλιά Γεώργιο Β’, στην ελληνική κυβέρνηση του Καΐρου και στο ΣΜΑ. Συντάκτης του πρωτοκόλλου αυτού, ήταν ο Λοχαγός Ευθύμιος Δεδούσης, ο οποίος έτσι υπονόμευε τον Ψαρρό, που είχε πλήρη άγνοια για το πρωτόκολλο. Το σημαντικότερο όμως, είναι ότι το πρωτόκολλο αυτό έδωσε αφορμή στον ΕΛΑΣ, να εκτοξεύσει κατηγορίες για ύπαρξη ενός φιλοβασιλικού και αντιεαμικού πόλου στην ΕΚΚΑ.
Αυτό έγινε η αιτία για την τρίτη διάλυση του Συντάγματος και τη δολοφονία του Δ. Ψαρρού.
Η ΠΕΕΑ, η διάλυση του 5/42 ΣΕ και η δολοφονία Ψαρρού
Από τις αρχές Μαρτίου 1944, εντάθηκαν οι αντεγκλήσεις μεταξύ των ανταρτών του ΕΛΑΣ και του 5/42 ΣΕ ενώ πλήθαιναν και οι κατηγορίες για άσκηση βίας κι από τις δύο πλευρές. Στις 10 Μαρτίου 1944, συγκροτήθηκε η «Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης» (ΠΕΕΑ), γνωστή ως «Κυβέρνηση του Βουνού». Η ΕΚΚΑ αρνήθηκε να συμμετάσχει σ’ αυτήν, καθώς σύμφωνα με τον Καρτάλη θα δημιουργείτο κυβερνητική δυαρχία, αφού υπήρχε η Κυβέρνηση του Καΐρου. Ο Μπακιρτζής, που ήταν Αντιπρόεδρος της ΠΕΕΑ, ζήτησε από τον Ψαρρό να προσχωρήσει στην «Κυβέρνηση του Βουνού». Ο Ψαρρός απάντησε ότι το 5/42 ΣΕ, δεχόταν επιθέσεις από δυνάμεις του ΕΛΑΣ.
Στη διάρκεια μιας σύγκρουσης μεταξύ ανδρών του ΕΛΑΣ Κροκυλείου και του 5/42 ΣΕ, άνδρες του Λοχαγού Δεδούση, σκότωσαν τον επικεφαλής των δυνάμεων του ΕΛΑΣ Βάρσο. Στις 12 Απριλίου 1944, ο Ταγματάρχης του ΕΛΑΣ Ζούλας, σε επιστολή του στον Ψαρρό, ζήτησε τη σύλληψη του Δεδούση. Ο Ψαρρός διαφώνησε με την παραπομπή του Δεδούση στο ανταρτοδικείο και πρότεινε μόνο την αντικατάστασή του. Η μη εκπλήρωση των όρων του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και η άρνηση προσχώρησης του 5/42 ΣΕ στην ΠΕΕΑ, επιτάχυναν την οριστική ρήξη μεταξύ των δύο πλευρών.
Ο Ψαρρός θέλοντας να αποφύγει τη διάλυση του 5/42 ΣΕ, δέχτηκε την προσχώρηση του στην ΠΕΕΑ ως ανεξάρτητου σώματος. Ωστόσο, από τον ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, είχε ληφθεί απόφαση για τη διάλυση του Συντάγματος. Στις 16 Απριλίου 1944, εξαπολύθηκε σφοδρή επίθεση εναντίον του 5/42 ΣΕ.
Παρών σ’ αυτήν ήταν και ο Άρης Βελουχιώτης ο οποίος μετέβαινε στην Πελοπόννησο.
Ο Βελουχιώτης, λοξοδρόμησε από τη διαδρομή που έπρεπε ν’ ακολουθήσει και αναμείχθηκε στη σύγκρουση ως αρχηγός της επιχείρησης. Η τελική μάχη έγινε στο Κλήμα Δωρίδας. 1.400 αντάρτες του ΕΛΑΣ, αντιμετώπισαν 450 άνδρες του 5/42 ΣΕ, οι οποίοι εγκατέλειψαν σύντομα τις θέσεις τους και σκόρπισαν σε διάφορες κατευθύνσεις.
Το τμήμα που διοικούσε ο Ψαρρός κατηφόρισε προς την παραλιακή Σκάλα Καραΐσκου. Ο Ψαρρός, αν και θα μπορούσε να διαφύγει, δεν εγκατέλειψε τους 150 άνδρες του.
Κατά την επικρατέστερη εκδοχή, συνελήφθη από τους άνδρες του 23χρονου καπετάν Νικηφόρου (Δημήτρη Δημητρίου), ο οποίος τον έστειλε με συνοδεία μικρού αποσπάσματος ανταρτών στον Σταθμό Διοίκησης του ΕΛΑΣ που βρισκόταν στον κοντινό λόφο του Άι-Λια, για να παραδοθεί στον αρχηγό της τοπικής μεραρχίας Αντισυνταγματάρχη Γεώργιο Ρήγο. Στη διαδρομή, συνάντησαν τον Ταγματάρχη του ΕΛΑΣ Ευθύμιο Ζούλα που ερχόταν από το Αρχηγείο. Μόλις αντίκρισε τον Ψαρρό, με τον οποίο είχαν διαφορές, λόγω ερωτικής αντιζηλίας για την ίδια γυναίκα, από τότε που φοιτούσαν στη Σχολή Ευελπίδων (30 χρόνια πριν…), εξοργίστηκε. Στα επόμενα λεπτά, ο Ψαρρός δολοφονήθηκε. Ποιος ήταν ο δολοφόνος του;Σε πρόσφατο άρθρο του στο «Έθνος» (26 Απριλίου 2020), ο Γεώργιος Σαρρής, παραθέτει τις εξής εκδοχές:
Σύμφωνα με την πρώτη, που υποστηρίζει ο Γραμματέας του ΕΑΜ Θανάσης Χατζής, ο Ζούλας διαπληκτίστηκε με τον Ψαρρό και εξοργισμένος, γύρισε προς τους αντάρτες και είπε: «Τι τον κρατάτε μωρέ και δεν τον σκοτώνετε»;
Ο επικεφαλής των ανταρτών Κώστας Βελέντζας, που είχε το ψευδώνυμο «Ψυχοβγάλτης», θεώρησε σαν εντολή τα λόγια του Ζούλα και με το αυτόματο όπλο του σκότωσε τον Ψαρρό.
Ο Διονύσης Χαριτόπουλος, στο βιβλίο του «Άρης, ο Αρχηγός των Ατάκτων», γράφει: «… τον σκότωσε ο ίδιος ο Ζούλας με το πιστόλι του, αλλά τότε δεν συνέφερε να βγουν και να πουν ότι ένας ταγματάρχης του ΕΛΑΣ σκότωσε τον Ψαρρό. Ήταν προτιμότερο να πουν ότι τον σκότωσε ένας ανεύθυνος αντάρτης. Από την έρευνα που έκανα, εντόπισα ένα ιδιόχειρο σημείωμα του Ζούλα που το παραδεχόταν».
Σύμφωνα με την τρίτη εκδοχή, ο Ψαρρός δολοφονήθηκε από τον Ζούλα μετά από εντολή ηγετικού στελέχους του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Ηθικός αυτουργός, ήταν πιθανότατα ο τότε Γ.Γ. του Κ.Κ.Ε. Γ. Σιάντος, του οποίου ο Ζούλας ήταν άνθρωπος απόλυτης εμπιστοσύνης.
Το 1951, ο Ζούλας ομολόγησε ότι σκότωσε τον Ψαρρό για να μην επανασυσταθεί το 5/42 ΣΕ. Ενοχοποιεί όμως και τον Άρη Βελουχιώτη, υποστηρίζοντας ότι ήταν σύμφωνος με τη δολοφονία. «Τον Ψαρρό τον σκότωσα εγώ, όπως είμαστε σύμφωνοι με, τον Άρη». Παράλληλα ο Βελουχιώτης φέρεται ότι ευθύνεται και για τις μαζικές εκτελέσεις των 66 ανδρών του Συντάγματος, που συνελήφθησαν μαζί με τον Ψαρρό. Μόνο 60 άνδρες του 5/42 ΣΕ κατόρθωσαν να διαφύγουν προς την πλευρά του Παρνασσού, ενώ άλλοι 100 με επικεφαλής τον φιλοβασιλικό Ταγματάρχη Καπετζώνη, πήγαν στην Πάτρα όπου εντάχθηκαν στα τοπικά Τάγματα Ασφαλείας.
Δεν υπάρχει αμφιβολία, ότι δολοφόνος του Ψαρρού ήταν ο Ευθύμιος Ζούλας. Ο Δρ. Ιώαννης Παπαφλωράτος στη δίτομη «Ιστορία του Ελληνικού Στρατού (1833-1949)» (εκδ. ΣΑΚΚΟΥΛΑ 2014), δίνει συγκλονιστικές λεπτομέρειες.
«Ο Ψαρρός εδέχθη τις ριπές αυτομάτου όπλου, οι οποίες τον έπληξαν στο μέτωπο και στο στήθος. Αν και ήταν ημιθανής, ο Ζούλας βύθισε στον λαιμό του την μάχαιρά του με τόση λύσσα, ώστε οι χείρες του «βάφτηκαν» με το αίμα του θύματος. Κατόπιν, ο Ζούλας διέταξε και φόρτωσαν το πτώμα του Ψαρρού και το μετέφεραν στο Κλήμα, όπου παρέμεινε άταφο για πολύ χρόνο, ενώ παρήλαυναν, χλευάζοντάς το πολλοί αντάρτες του Ε.Λ.Α.Σ.».
Οι συνέπειες της δολοφονίας Ψαρρού
Όπως αναφέραμε, φυσικός αυτουργούς της δολοφονίας του Δημήτριου Ψαρρού, ήταν ο Ευθύμιος Ζούλας. Ποιος ήταν όμως ο ηθικός αυτουργός; Ο Βελουχιώτης, ο Σιάντος ή κάποιος άλλος; Ο Βελουχιώτης ισχυριζόταν ότι ο Ψαρρός σκοτώθηκε στη διάρκεια της μάχης, ενώ ο Σιάντος μόλις πληροφορήθηκε από τον Τσιριμώκο τη δολοφονία Ψαρρού, είπε: «Αυτό είναι καταστροφή». Ο αείμνηστος Γρηγόρης Φαράκος, που έφερε στην επιφάνεια την ομολογία Ζούλα, εκφράζει ορισμένους ενδοιασμούς γι’ αυτή, γράφει όμως για «ωσεί επιβράβευση» του Ζούλα από το Κ.Κ.Ε.
Ο πρόεδρος της «Κυβέρνησης του Βουνού» Αλέξανδρος Σβώλος, μόλις πληροφορήθηκε την δολοφονία Ψαρρού έγινε έξαλλος και ζήτησε την αυστηρή τιμωρία των υπευθύνων. Δυστυχώς, πότε και κανένας δεν τιμωρήθηκε για το αποτρόπαιο αυτό έγκλημα.
Η δολοφονία Ψαρρού, ενός ένθερμου πατριώτη, έντιμου και ικανού αξιωματικού και ιδιαίτερα μετριοπαθούς ατόμου, προκάλεσε πανελλήνια συγκίνηση. Ακόμα και στους κόλπους του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, υπήρξαν αντιδράσεις, ενώ έπαιξε σημαντικό ρόλο και στις μετέπειτα εξελίξεις. Στο Συνέδριο του Λιβάνου (17-20 Μαΐου 1944), έγινε πολύς λόγος για τη δολοφονία Ψαρρού, η οποία και στιγματίστηκε.
Ο Γ. Καρτάλης, στενός φίλους του Ψαρρού, αποκάλεσε τους αντιπροσώπους του ΕΛΑΣ «δολοφόνους». Δυστυχώς, για μία ακόμη φορά, ένας σπουδαίος Έλληνας, χάθηκε άδικα και πρόωρα, χωρίς κανένας να τιμωρηθεί γι’ αυτό…
Πηγές: Φοίβος Οικονομίδης, «Η ΕΚΚΑ, το 5/42 ΚΑΙ Η ΕΜΦΥΛΙΑ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ», περιοδικό «ΙΣΤΟΡΙΚΑ» της «Ελευθεροτυπίας» τ. 110
Μανώλης Σαρλάμης, «Η οργάνωση ΕΚΚΑ και το 5/42 ΣΕ», περιοδικό «Ιστορικά Θέματα» τ.12 Δεκέμβριος 2012.
«ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ»,Τ.10,ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ
anatakti
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΕΠΟΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Κωνσταντίνος Μαυρομουστακάκης, Αναστάσιμες ανησυχίες
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
