2024-10-14 20:51:37
Του Ηλία Μαγκλίνη Καθημερινή
Tο CERN γιόρτασε την περασμένη Τρίτη τα 70ά του γενέθλια εν μέσω βροχής. Η Γενεύη ήταν υγρή και μουντή, ωστόσο, στη μεγάλη αίθουσα των εκδηλώσεων, το κλίμα ήταν πανηγυρικό. Τα μέτρα ασφαλείας ήταν επίσης δρακόντεια, κατά το γνωστό κλισέ, καθώς το παρόν έδωσαν αρχηγοί κρατών και αντιπροσωπείες (όπως η ελληνική, της οποίας ηγείτο ο υπουργός Ανάπτυξης Τάκης Θεοδωρικάκος).
Τον βασικό τόνο έδωσε η Γενική Διευθύντρια του CERN, Φαμπιόλα Τζιανότι, την οποία χαιρέτησε εγκάρδια η Κριστίν Λανγκάρντ, πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, καθήμενη στην πρώτη σειρά («Τσάο μπέλα!», της φώναξε και την αγκάλιασε).
Μεταξύ των ομιλιών, προβλήθηκαν και σειρά από βίντεο πάνω στην ιστορία και την επιστήμη του CERN. Σε ένα από αυτά, ένας φυσικός ακούγεται να λέει «Η ομορφιά δεν είναι ορατή· είναι κρυμμένη». Περιγραφή που ταιριάζει γάντι στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο για την Ατομική Ερευνα (αυτό σημαίνει CERN), που ιδρύθηκε το 1954 (περισσότερα για την ιστορία και τους σκοπούς του CERN, βλ. «Τα μπλουζ της αντιύλης», «Κ», 10.07.23). Ταιριάζει γάντι βαθιά μέσα στους γιγάντιους ανιχνευτές των πειραμάτων κρύβονται τα μυστικά της απειροελάχιστης δομής της ύλης του σύμπαντος.
«Το CERN είναι μια τεράστια επιτυχία για την Ευρώπη. Είναι ένα σύστημα αξιών που συνενώνει πολλές διαφορετικές κουλτούρες, ένα χωνευτήρι σε μια εποχή όπου οι συγκρούσεις κυριαρχούν», τόνισε η Τζιανότι. «Είναι πολλά ερωτήματα ζωτικής σημασίας για την επιστήμη που εκκρεμούν και προς τα μέσα του 2040 αναμένεται ο νέος κυκλικός επιταχυντής (FCC) να είναι το πιο προχωρημένο εργαλείο στην έρευνα. Την ίδια στιγμή, όμως έχουμε και εφαρμογές στην τεχνολογία, την ιατρική, το περιβάλλον, οι οποίες προέρχονται από το CERN. Οι ιδρυτές του θα ήταν υπερήφανοι σήμερα. Γι’ αυτό απευθύνουμε έκκληση στους πολιτικούς. Χρειαζόμαστε τη στήριξή σας».«
Οι ανακαλύψεις στη φυσική έρχονται κάθε 10-20 χρόνια, δεν συμβαίνουν κάθε μέρα ή κάθε χρόνο. Οι πολιτικοί περιμένουν άμεσα αποτελέσματα, αλλά δεν μπορείς να υπαγορεύσεις μια επιστημονική ανακάλυψη, λέει ο Κώστας Φουντάς με αφορμή τις διαφωνίες ως προς την έγκριση της μελέτης για την κατασκευή του νέου επιταχυντή.
Αυτός ο νέος κυκλικός επιταχυντής, διάδοχος στον σημερινό Μεγάλο Επιταχυντή Αδρονίων (LHC), αποτελεί αντικείμενο συζήτησης αλλά και διχογνωμίας μεταξύ ορισμένων κρατών-μελών του CERN. Αιτία, φυσικά, το κόστος – αλλά και μια γενικευμένη πεποίθηση ότι μετά την ανακάλυψη του σωματιδίου Χιγκς το 2012, ίσως το CERN δεν έχει κάτι άλλο να ανακαλύψει.
Τα εβδομηκοστά γενέθλια του CERN συνέπεσαν με την εκλογή ενός Ελληνα στην προεδρία του Συμβουλίου, του φυσικού Κώστα Φουντά, Καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Η «Κ» τον συνάντησε το βράδυ, στο εστιατόριο του CERN (το περίφημο R1). Επειτα από μια έντονη ημέρα, έπινε ένα ποτήρι κόκκινο κρασί, αποδεχόμενος την πρότασή μας για μια συζήτηση.
Ο δρ. Φουντάς είναι σήμερα αντιπρόεδρος του Συμβουλίου (από το 2022), ενώ θα αναλάβει τα καθήκοντα του προέδρου την 1η Ιανουαρίου και για τρία χρόνια. «Ο πρόεδρος», μας εξηγεί, «καθορίζει τα θέματα που κουβεντιάζονται στο Συμβούλιο, σε συνεργασία πάντοτε με τη Γενική Διευθύντρια (ΓΔ) σήμερα. Επίσης, ο πρόεδρος, κάθε φορά που προκύπτει μια δύσκολη απόφαση, οφείλει να μιλήσει με όλα τα μέλη για να δει τι θα γίνει και να προετοιμάσει συγκλίσεις».
Είναι σε αυτά τα πλαίσια που προκύπτουν διαφωνίες ως προς την έγκριση της μελέτης για την κατασκευή του FCC. «Οσοι είναι κατά», μας εξηγεί ο κ. Φουντάς, «λένε πως θα τον κατασκευάσουμε χωρίς λόγο διότι δεν θα βρούμε τίποτα νέο πλέον. Σα να τελείωσε η φυσική. Αλλά αυτό δεν το ξέρεις. Λένε πως πέρασαν χρόνια μετά την ανακάλυψη του Χιγκς άρα δεν υπάρχει τίποτα σε αυτή την ενεργειακή στάθμη αλλά δεν ξέρουμε τι μπορεί να υπάρχει αν εξερευνήσουμε σε ενέργειες δέκα φορές υψηλότερες από αυτές που έχουμε σήμερα. Οι ανακαλύψεις στη φυσική έρχονται κάθε 10-20 χρόνια, δεν συμβαίνουν κάθε μέρα ή κάθε χρόνο. Οι πολιτικοί περιμένουν άμεσα αποτελέσματα, αλλά δεν μπορείς να υπαγορεύσεις μια επιστημονική ανακάλυψη. Για να ανακαλύψεις κάτι σοβαρό πρέπει να έχεις ένα υγιές υπόβαθρο στοιχειώδους έρευνας».
Η συζήτηση για τον μελλοντικό FCC περιπλέκεται καθώς μπαίνει στη μέση ένας άλλος «παίκτης» που δεν είναι Ευρωπαίος: η Κίνα, το «Μάτι της Τίγρης», όπως τη χαρακτήρισε στην ομιλία του ο πρόεδρος της Σερβίας Αλεξάνταρ Βούτσιτς, ο οποίος ανακοίνωσε πως θα διπλασιάσει τη χρηματοδότηση της χώρας του προς το CERN. «Δεν είναι σημαντικό ποσό», πρόσθεσε, «αλλά αν και οι άλλες χώρες παραδειγματιστούν από τη Σερβία, ίσως κάτι αλλάξει προς το καλύτερο».
«Σήμερα ο μεγάλος εχθρός κάθε κοινού ευρωπαϊκού οράματος –και ένα τέτοιο είναι ο προτεινόμενος νέος επιταχυντής– είναι ο εθνολαϊκισμός, που αποτελεί εμπόδιο στην εξέλιξη και την πρόοδο», λέει ο καθηγητής Παρασκευάς Σφήκας.
Η «απειλή» της Κίνας συνίσταται ότι έχει σχέδια για την κατασκευή ενός μεγάλου επιταχυντή. Όπως μας έλεγαν φυσικοί στο CERN που γνωρίζουν την υπόθεση σε βάθος, ακόμα δεν έχει εξασφαλιστεί η χρηματοδότηση του έργου. Ο στόχος είναι να αναλάβει το έργο, με την ενίσχυση και του Πεκίνου, μια επαρχία με καλό εργοστασιακό υπόβαθρο ώστε να αναπτυχθεί εκεί και μια προχωρημένη επιστημονική, πανεπιστημιακή κοινότητα. Αυτό είναι που φοβούνται οι Ευρωπαίοι: ένα brain drain προς την Κίνα, σε περίπτωση που το CERN μείνει πίσω. «
Ακούω τον σκεπτικισμό για τις νέες έρευνες, αλλά θα σας πω κάτι: είναι όπως όταν ξεκινάει το ταξίδι του ένας εξερευνητής. Ενας Κολόμβος. Δεν ξέρει πού ακριβώς πάει, κάτι ανακαλύπτει όμως. Ουδείς έχει “ταξιδέψει” σε αυτές τις νέες ενεργειακές στάθμες που συζητάμε», τονίζει ο Εμμανουήλ Τσεσμελής.
Ο κ. Φουντάς επιβεβαιώνει αυτή την ανταγωνιστική κούρσα με τους Κινέζους. «Υπάρχει και σε άλλους τομείς έτσι κι αλλιώς. Αλλά η Ιστορία θα μπορούσε να επαναληφθεί. Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Αμερική απορρόφησε την αφρόκρεμα των Ευρωπαίων επιστημόνων. Αυτό το άλλαξε το CERN. Το ίδιο θα πρέπει να γίνει και τώρα και είμαι χαρούμενος επειδή σήμερα, στην εκδήλωση, η Ουρσουλα φον ντερ Λάιεν (σ.σ. Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής) ήταν ιδιαίτερα υποστηρικτική».
Πράγματι, η φον ντερ Λάιεν τόνισε στην ομιλία της ότι «η Ευρώπη σήμερα χάνει έδαφος. Κι όμως η κλίμακα μετράει. Καμία ευρωπαϊκή χώρα από μόνη της δεν θα μπορούσε να κάνει αυτό που κάνει το CERN. Εχουμε και μια πρόκληση που έρχεται από την Κίνα. Γι’ αυτό και είμαι υπερήφανη που χρηματοδοτούμε το CERN και το νέο του επιταχυντή. Η ευρωπαϊκή ενότητα είναι ζωτικής σημασίας. Πρέπει να επενδύσουμε σε αυτή. Επίσης, πρέπει να υπάρξει πιο διευρυμένη συνεργασία αν θέλουμε να υπάρχει ακόμα μεγαλύτερη αριστεία. Το CERN είναι το ζωντανό παράδειγμα της συνεργασίας επιχειρηματικότητας και επιστήμης. Χρειαζόμαστε την ευρηματικότητα και την έρευνα στην καρδιά της Ευρώπης. Και το CERN πάντοτε διέψευδε τους σκεπτικιστές του».
«Χθες ήταν μια ημέρα αναζωογόνησης», μου είπε την επομένη ο δρ. Παρασκευάς Σφήκας, Καθηγητής στο Τμήμα Φυσικής του ΕΚΠΑ, Principal Scientist στο CERN και Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Μελλοντικών Επιταχυντών (είναι επίσης μεταξύ των τριών υποψηφίων για την επόμενη θητεία του Γενικού Διευθυντή στο CERN). «Η φον ντερ Λάιεν εξήγησε πολύ καλά ότι η Ευρώπη μένει πίσω σε ανταγωνισμό. Εχεις μια Κίνα που έχει πάει στη σκοτεινή πλευρά της Σελήνης, που εξερευνά τα βάθη των ωκεανών, πράγματα που έως τώρα τα έκανε η Δύση. Και λέει εκπληκτικά πράγματα η Έκθεση Ντράγκι για τη σημασία του CERN: ότι η στήριξη προς αυτό θα έπρεπε να είναι πρώτης προτεραιότητας. Αφήστε που όποτε στο παρελθόν είπαμε ότι τα ανακαλύψαμε όλα, διαψευστήκαμε. Η Ιστορία είναι με το μέρος μας. Η φον ντερ Λάιεν μίλησε για αύξηση του προϋπολογισμού. Σήμερα, ο μεγάλος εχθρός κάθε κοινού ευρωπαϊκού οράματος -και ένα τέτοιο είναι ο προτεινόμενος νέος επιταχυντής, το FCC-, είναι ο εθνολαϊκισμός, που αποτελεί εμπόδιο στην εξέλιξη και την πρόοδο. Σκεφτείτε όμως ότι όταν το CERN δημιουργήθηκε, το 1954, η Ευρώπη ήταν ακόμα μέσα στις στάχτες. To 1953 η Γερμανία έζησε μια πρωτοφανή απεργία 1.000.000 εργαζομένων που δεν άντεχαν την τότε πίεση για ακόμα μεγαλύτερη παραγωγικότητα. Η Γαλλία είχε πόλεμο στην Αλγερία και την Ινδοκίνα, ενώ το 1962 είχαμε, παραλίγο, πυρηνικό πόλεμο. Ήταν πολύ πιο αντίξοες οι συνθήκες τότε».
Ο δρ. Παρασκευάς Σφήκας, Καθηγητής στο Τμήμα Φυσικής του ΕΚΠΑ, Principal Scientist στο CERN και Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Μελλοντικών Επιταχυντών.
Ωστόσο, οι σκεπτικιστές υποστηρίζουν πως η έρευνα δεν αρκεί. Χρειάζονται και πρακτικές εφαρμογές, π.χ. στη βιομηχανία. «Οι νέες τεχνολογίες που αναπτύσσει το CERN εφαρμόζονται τόσο στη βιομηχανία όσο στην ιατρική. απλώς δεν είναι ευρέως γνωστό ότι το 97% των 30.000 επιταχυντών παγκοσμίως χρησιμοποιούνται εκτός ερευνητικών κέντρων, για πρακτικούς σκοπούς! », εξηγεί ο κ. Σφήκας. «Στην ιατρική, π.χ. στην πλειονότητά τους, οι επιταχυντές χρησιμοποιούνται για στη διάγνωση και στη θεραπεία. Μάλιστα, για κάποια είδη καρκίνου, μόνο δέσμες πρωτονίων μπορούν να χρησιμοποιηθούν! Αλλά ακόμα τα μεγέθη και τα κόστη είναι υψηλά. Πρέπει να προχωρήσουμε ώστε να μειωθεί το μέγεθος του επιταχυντή και να μειωθεί το κόστος».
«Το CERN έχει γλιτώσει πολλά εκατομμύρια από βιομηχανίες, προσφέροντας έτοιμες τεχνολογίες για να δουλέψουν», μου έλεγε και ο κ. Φουντάς. «Ποτέ το CERN δεν ήταν σκέτη έρευνα και θεωρητική φυσική».
Ο καθηγητής Εμμανουήλ Τσεσμελής (Principal Physicist, Head of Associate Member and Non-Member State Relations), ο οποίος εποπτεύει και συντονίζει τις σχέσεις του CERN με κράτη που είτε δεν είναι πλήρη μέλη είτε και καθόλου, μου λέει πως πέρα από την κατασκευή του νέου επιταχυντή, βρίσκεται σε εξέλιξη και η αναβάθμιση του υπάρχοντος, ο οποίος αναμένεται να ξεκινήσει τη λειτουργία του (ως High Luminosity LHC) μέσα στο 2030. «Εμείς συνεχίζουμε να έχουμε τον δικό μας οδικό χάρτη, πρόγραμμα και στόχο, εξάλλου και στο παρελθόν το CERN δεν ήταν μοναδικό σε όσα έκανε. Η εμπειρία μου έχει δείξει ότι αν αποφασίσουμε να κάνουμε κάτι και το εγκρίνει το συμβούλιο, το ολοκληρώνουμε. Σήμερα (σ.σ. Στην εκδήλωση) ήμουνα συνέχεια με την ελληνική αντιπροσωπεία και εισέπραξα τον ενθουσιασμό της. Εχουμε εδώ, εξάλλου, μεγάλο αριθμό Ελλήνων φυσικών και άλλων επιστημόνων που εργάζονται. Ακούω τον σκεπτικισμό για τις νέες έρευνες αλλά θα σας πω κάτι: Είναι όπως όταν ξεκινά το ταξίδι του ένας εξερευνητής. Ενας Κολόμβος. Δεν ξέρει που ακριβώς πάει, κάτι ανακαλύπτει όμως. Ουδείς έχει “ταξιδέψει” σε αυτές τις νέες ενεργειακές στάθμες που συζητάμε αλλά ίσως έχουμε απαντήσεις γύρω από το τι είναι, π.χ., η σκοτεινή ύλη. Υπάρχουν επίσης πολλά ουσιαστικά ερωτήματα σχετικά με το σωματίδιο Χιγκς».
Ζητώ από τον κ. Τσεσμελή να μου δώσει ένα χρονοδιάγραμμα ως προς την κατασκευή του νέου επιταχυντή. «Αν υποθέσουμε ότι ξεκινούν τα έργα τη δεκαετία του 2030, υπολογίζουμε η πρώτη φάση της λειτουργίας του να είναι μέσα στο 2045. Εχουμε πολύ δρόμο μπροστά μας».
Το πολιτικό στίγμα
Η εκδήλωση πάντως είχε πολιτικό χαρακτήρα. Δεν ήταν μονάχα ότι οι ομιλίες δεν περιορίστηκαν σε τυπικά ευχολόγια αλλά και η επιλογή των ομιλητών. Οι αρχηγοί κρατών όπως της Λετονίας, της Σλοβακίας, της Βουλγαρίας και της Σερβίας, η επιλογή επίσης να μιλήσουν νέοι ερευνητές στο CERN, όπως από την Ουκρανία, συνιστούν μια τοποθέτηση ως προς τι είναι η Ευρώπη σήμερα και τι μπορεί να πετύχει (αν το θελήσει). Πολύ εύστοχα το έθεσε ο Πέτερ Πελεγκρίνι, πρόεδρος της Σλοβακίας. «Σήμερα στεκόμαστε σε ένα μέρος όπου κάποτε υπήρξε ένα όραμα. Ο νέος επιταχυντής που θέλουμε να φτιάξουμε, θα βρει κάτι; Κανείς δεν ξέρει. Αλλά έχει σημασία; Ο επιστήμονας μέσα μου λέει ναι, να προχωρήσουμε. Είναι οι πολιτικοί που πρέπει να πειστούν. Ο νέος επιταχυντής είναι ένα παγκόσμιο πρότζεκτ. Θα έλεγα “αμήν” αλλά προτιμώ να πω, είθε το σωματίδιο του Χιγκς να μας οδηγήσει εν σοφία».
Κεντρική φωτό: Τεχνικός εργάζεται σε ένα από τα τμήματα του LHC στη Γενεύη, του πιο ισχυρού επιταχυντή σωματιδίων του κόσμου με μήκος 27 χιλιομέτρων. Η κατασκευή ενός νέου κυκλικού επιταχυντή αποτελεί αντικείμενο διχογνωμίας. Αιτία το κόστος, καθώς και μια γενικευμένη πεποίθηση ότι μετά την ανακάλυψη του σωματιδίου Χιγκς το 2012, ίσως το CERN δεν έχει κάτι άλλο να ανακαλύψει. [CERN]
https://www.kathimerini.gr/society/563268928/oi-ellines-toy-cern-kai-o-polemos-ton-somatidion/
Tο CERN γιόρτασε την περασμένη Τρίτη τα 70ά του γενέθλια εν μέσω βροχής. Η Γενεύη ήταν υγρή και μουντή, ωστόσο, στη μεγάλη αίθουσα των εκδηλώσεων, το κλίμα ήταν πανηγυρικό. Τα μέτρα ασφαλείας ήταν επίσης δρακόντεια, κατά το γνωστό κλισέ, καθώς το παρόν έδωσαν αρχηγοί κρατών και αντιπροσωπείες (όπως η ελληνική, της οποίας ηγείτο ο υπουργός Ανάπτυξης Τάκης Θεοδωρικάκος).
Τον βασικό τόνο έδωσε η Γενική Διευθύντρια του CERN, Φαμπιόλα Τζιανότι, την οποία χαιρέτησε εγκάρδια η Κριστίν Λανγκάρντ, πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, καθήμενη στην πρώτη σειρά («Τσάο μπέλα!», της φώναξε και την αγκάλιασε).
Μεταξύ των ομιλιών, προβλήθηκαν και σειρά από βίντεο πάνω στην ιστορία και την επιστήμη του CERN. Σε ένα από αυτά, ένας φυσικός ακούγεται να λέει «Η ομορφιά δεν είναι ορατή· είναι κρυμμένη». Περιγραφή που ταιριάζει γάντι στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο για την Ατομική Ερευνα (αυτό σημαίνει CERN), που ιδρύθηκε το 1954 (περισσότερα για την ιστορία και τους σκοπούς του CERN, βλ. «Τα μπλουζ της αντιύλης», «Κ», 10.07.23). Ταιριάζει γάντι βαθιά μέσα στους γιγάντιους ανιχνευτές των πειραμάτων κρύβονται τα μυστικά της απειροελάχιστης δομής της ύλης του σύμπαντος.
«Το CERN είναι μια τεράστια επιτυχία για την Ευρώπη. Είναι ένα σύστημα αξιών που συνενώνει πολλές διαφορετικές κουλτούρες, ένα χωνευτήρι σε μια εποχή όπου οι συγκρούσεις κυριαρχούν», τόνισε η Τζιανότι. «Είναι πολλά ερωτήματα ζωτικής σημασίας για την επιστήμη που εκκρεμούν και προς τα μέσα του 2040 αναμένεται ο νέος κυκλικός επιταχυντής (FCC) να είναι το πιο προχωρημένο εργαλείο στην έρευνα. Την ίδια στιγμή, όμως έχουμε και εφαρμογές στην τεχνολογία, την ιατρική, το περιβάλλον, οι οποίες προέρχονται από το CERN. Οι ιδρυτές του θα ήταν υπερήφανοι σήμερα. Γι’ αυτό απευθύνουμε έκκληση στους πολιτικούς. Χρειαζόμαστε τη στήριξή σας».«
Οι ανακαλύψεις στη φυσική έρχονται κάθε 10-20 χρόνια, δεν συμβαίνουν κάθε μέρα ή κάθε χρόνο. Οι πολιτικοί περιμένουν άμεσα αποτελέσματα, αλλά δεν μπορείς να υπαγορεύσεις μια επιστημονική ανακάλυψη, λέει ο Κώστας Φουντάς με αφορμή τις διαφωνίες ως προς την έγκριση της μελέτης για την κατασκευή του νέου επιταχυντή.
Αυτός ο νέος κυκλικός επιταχυντής, διάδοχος στον σημερινό Μεγάλο Επιταχυντή Αδρονίων (LHC), αποτελεί αντικείμενο συζήτησης αλλά και διχογνωμίας μεταξύ ορισμένων κρατών-μελών του CERN. Αιτία, φυσικά, το κόστος – αλλά και μια γενικευμένη πεποίθηση ότι μετά την ανακάλυψη του σωματιδίου Χιγκς το 2012, ίσως το CERN δεν έχει κάτι άλλο να ανακαλύψει.
Τα εβδομηκοστά γενέθλια του CERN συνέπεσαν με την εκλογή ενός Ελληνα στην προεδρία του Συμβουλίου, του φυσικού Κώστα Φουντά, Καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Η «Κ» τον συνάντησε το βράδυ, στο εστιατόριο του CERN (το περίφημο R1). Επειτα από μια έντονη ημέρα, έπινε ένα ποτήρι κόκκινο κρασί, αποδεχόμενος την πρότασή μας για μια συζήτηση.
Ο δρ. Φουντάς είναι σήμερα αντιπρόεδρος του Συμβουλίου (από το 2022), ενώ θα αναλάβει τα καθήκοντα του προέδρου την 1η Ιανουαρίου και για τρία χρόνια. «Ο πρόεδρος», μας εξηγεί, «καθορίζει τα θέματα που κουβεντιάζονται στο Συμβούλιο, σε συνεργασία πάντοτε με τη Γενική Διευθύντρια (ΓΔ) σήμερα. Επίσης, ο πρόεδρος, κάθε φορά που προκύπτει μια δύσκολη απόφαση, οφείλει να μιλήσει με όλα τα μέλη για να δει τι θα γίνει και να προετοιμάσει συγκλίσεις».
Είναι σε αυτά τα πλαίσια που προκύπτουν διαφωνίες ως προς την έγκριση της μελέτης για την κατασκευή του FCC. «Οσοι είναι κατά», μας εξηγεί ο κ. Φουντάς, «λένε πως θα τον κατασκευάσουμε χωρίς λόγο διότι δεν θα βρούμε τίποτα νέο πλέον. Σα να τελείωσε η φυσική. Αλλά αυτό δεν το ξέρεις. Λένε πως πέρασαν χρόνια μετά την ανακάλυψη του Χιγκς άρα δεν υπάρχει τίποτα σε αυτή την ενεργειακή στάθμη αλλά δεν ξέρουμε τι μπορεί να υπάρχει αν εξερευνήσουμε σε ενέργειες δέκα φορές υψηλότερες από αυτές που έχουμε σήμερα. Οι ανακαλύψεις στη φυσική έρχονται κάθε 10-20 χρόνια, δεν συμβαίνουν κάθε μέρα ή κάθε χρόνο. Οι πολιτικοί περιμένουν άμεσα αποτελέσματα, αλλά δεν μπορείς να υπαγορεύσεις μια επιστημονική ανακάλυψη. Για να ανακαλύψεις κάτι σοβαρό πρέπει να έχεις ένα υγιές υπόβαθρο στοιχειώδους έρευνας».
Η συζήτηση για τον μελλοντικό FCC περιπλέκεται καθώς μπαίνει στη μέση ένας άλλος «παίκτης» που δεν είναι Ευρωπαίος: η Κίνα, το «Μάτι της Τίγρης», όπως τη χαρακτήρισε στην ομιλία του ο πρόεδρος της Σερβίας Αλεξάνταρ Βούτσιτς, ο οποίος ανακοίνωσε πως θα διπλασιάσει τη χρηματοδότηση της χώρας του προς το CERN. «Δεν είναι σημαντικό ποσό», πρόσθεσε, «αλλά αν και οι άλλες χώρες παραδειγματιστούν από τη Σερβία, ίσως κάτι αλλάξει προς το καλύτερο».
«Σήμερα ο μεγάλος εχθρός κάθε κοινού ευρωπαϊκού οράματος –και ένα τέτοιο είναι ο προτεινόμενος νέος επιταχυντής– είναι ο εθνολαϊκισμός, που αποτελεί εμπόδιο στην εξέλιξη και την πρόοδο», λέει ο καθηγητής Παρασκευάς Σφήκας.
Η «απειλή» της Κίνας συνίσταται ότι έχει σχέδια για την κατασκευή ενός μεγάλου επιταχυντή. Όπως μας έλεγαν φυσικοί στο CERN που γνωρίζουν την υπόθεση σε βάθος, ακόμα δεν έχει εξασφαλιστεί η χρηματοδότηση του έργου. Ο στόχος είναι να αναλάβει το έργο, με την ενίσχυση και του Πεκίνου, μια επαρχία με καλό εργοστασιακό υπόβαθρο ώστε να αναπτυχθεί εκεί και μια προχωρημένη επιστημονική, πανεπιστημιακή κοινότητα. Αυτό είναι που φοβούνται οι Ευρωπαίοι: ένα brain drain προς την Κίνα, σε περίπτωση που το CERN μείνει πίσω. «
Ακούω τον σκεπτικισμό για τις νέες έρευνες, αλλά θα σας πω κάτι: είναι όπως όταν ξεκινάει το ταξίδι του ένας εξερευνητής. Ενας Κολόμβος. Δεν ξέρει πού ακριβώς πάει, κάτι ανακαλύπτει όμως. Ουδείς έχει “ταξιδέψει” σε αυτές τις νέες ενεργειακές στάθμες που συζητάμε», τονίζει ο Εμμανουήλ Τσεσμελής.
Ο κ. Φουντάς επιβεβαιώνει αυτή την ανταγωνιστική κούρσα με τους Κινέζους. «Υπάρχει και σε άλλους τομείς έτσι κι αλλιώς. Αλλά η Ιστορία θα μπορούσε να επαναληφθεί. Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Αμερική απορρόφησε την αφρόκρεμα των Ευρωπαίων επιστημόνων. Αυτό το άλλαξε το CERN. Το ίδιο θα πρέπει να γίνει και τώρα και είμαι χαρούμενος επειδή σήμερα, στην εκδήλωση, η Ουρσουλα φον ντερ Λάιεν (σ.σ. Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής) ήταν ιδιαίτερα υποστηρικτική».
Πράγματι, η φον ντερ Λάιεν τόνισε στην ομιλία της ότι «η Ευρώπη σήμερα χάνει έδαφος. Κι όμως η κλίμακα μετράει. Καμία ευρωπαϊκή χώρα από μόνη της δεν θα μπορούσε να κάνει αυτό που κάνει το CERN. Εχουμε και μια πρόκληση που έρχεται από την Κίνα. Γι’ αυτό και είμαι υπερήφανη που χρηματοδοτούμε το CERN και το νέο του επιταχυντή. Η ευρωπαϊκή ενότητα είναι ζωτικής σημασίας. Πρέπει να επενδύσουμε σε αυτή. Επίσης, πρέπει να υπάρξει πιο διευρυμένη συνεργασία αν θέλουμε να υπάρχει ακόμα μεγαλύτερη αριστεία. Το CERN είναι το ζωντανό παράδειγμα της συνεργασίας επιχειρηματικότητας και επιστήμης. Χρειαζόμαστε την ευρηματικότητα και την έρευνα στην καρδιά της Ευρώπης. Και το CERN πάντοτε διέψευδε τους σκεπτικιστές του».
«Χθες ήταν μια ημέρα αναζωογόνησης», μου είπε την επομένη ο δρ. Παρασκευάς Σφήκας, Καθηγητής στο Τμήμα Φυσικής του ΕΚΠΑ, Principal Scientist στο CERN και Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Μελλοντικών Επιταχυντών (είναι επίσης μεταξύ των τριών υποψηφίων για την επόμενη θητεία του Γενικού Διευθυντή στο CERN). «Η φον ντερ Λάιεν εξήγησε πολύ καλά ότι η Ευρώπη μένει πίσω σε ανταγωνισμό. Εχεις μια Κίνα που έχει πάει στη σκοτεινή πλευρά της Σελήνης, που εξερευνά τα βάθη των ωκεανών, πράγματα που έως τώρα τα έκανε η Δύση. Και λέει εκπληκτικά πράγματα η Έκθεση Ντράγκι για τη σημασία του CERN: ότι η στήριξη προς αυτό θα έπρεπε να είναι πρώτης προτεραιότητας. Αφήστε που όποτε στο παρελθόν είπαμε ότι τα ανακαλύψαμε όλα, διαψευστήκαμε. Η Ιστορία είναι με το μέρος μας. Η φον ντερ Λάιεν μίλησε για αύξηση του προϋπολογισμού. Σήμερα, ο μεγάλος εχθρός κάθε κοινού ευρωπαϊκού οράματος -και ένα τέτοιο είναι ο προτεινόμενος νέος επιταχυντής, το FCC-, είναι ο εθνολαϊκισμός, που αποτελεί εμπόδιο στην εξέλιξη και την πρόοδο. Σκεφτείτε όμως ότι όταν το CERN δημιουργήθηκε, το 1954, η Ευρώπη ήταν ακόμα μέσα στις στάχτες. To 1953 η Γερμανία έζησε μια πρωτοφανή απεργία 1.000.000 εργαζομένων που δεν άντεχαν την τότε πίεση για ακόμα μεγαλύτερη παραγωγικότητα. Η Γαλλία είχε πόλεμο στην Αλγερία και την Ινδοκίνα, ενώ το 1962 είχαμε, παραλίγο, πυρηνικό πόλεμο. Ήταν πολύ πιο αντίξοες οι συνθήκες τότε».
Ο δρ. Παρασκευάς Σφήκας, Καθηγητής στο Τμήμα Φυσικής του ΕΚΠΑ, Principal Scientist στο CERN και Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Μελλοντικών Επιταχυντών.
Ωστόσο, οι σκεπτικιστές υποστηρίζουν πως η έρευνα δεν αρκεί. Χρειάζονται και πρακτικές εφαρμογές, π.χ. στη βιομηχανία. «Οι νέες τεχνολογίες που αναπτύσσει το CERN εφαρμόζονται τόσο στη βιομηχανία όσο στην ιατρική. απλώς δεν είναι ευρέως γνωστό ότι το 97% των 30.000 επιταχυντών παγκοσμίως χρησιμοποιούνται εκτός ερευνητικών κέντρων, για πρακτικούς σκοπούς! », εξηγεί ο κ. Σφήκας. «Στην ιατρική, π.χ. στην πλειονότητά τους, οι επιταχυντές χρησιμοποιούνται για στη διάγνωση και στη θεραπεία. Μάλιστα, για κάποια είδη καρκίνου, μόνο δέσμες πρωτονίων μπορούν να χρησιμοποιηθούν! Αλλά ακόμα τα μεγέθη και τα κόστη είναι υψηλά. Πρέπει να προχωρήσουμε ώστε να μειωθεί το μέγεθος του επιταχυντή και να μειωθεί το κόστος».
«Το CERN έχει γλιτώσει πολλά εκατομμύρια από βιομηχανίες, προσφέροντας έτοιμες τεχνολογίες για να δουλέψουν», μου έλεγε και ο κ. Φουντάς. «Ποτέ το CERN δεν ήταν σκέτη έρευνα και θεωρητική φυσική».
Ο καθηγητής Εμμανουήλ Τσεσμελής (Principal Physicist, Head of Associate Member and Non-Member State Relations), ο οποίος εποπτεύει και συντονίζει τις σχέσεις του CERN με κράτη που είτε δεν είναι πλήρη μέλη είτε και καθόλου, μου λέει πως πέρα από την κατασκευή του νέου επιταχυντή, βρίσκεται σε εξέλιξη και η αναβάθμιση του υπάρχοντος, ο οποίος αναμένεται να ξεκινήσει τη λειτουργία του (ως High Luminosity LHC) μέσα στο 2030. «Εμείς συνεχίζουμε να έχουμε τον δικό μας οδικό χάρτη, πρόγραμμα και στόχο, εξάλλου και στο παρελθόν το CERN δεν ήταν μοναδικό σε όσα έκανε. Η εμπειρία μου έχει δείξει ότι αν αποφασίσουμε να κάνουμε κάτι και το εγκρίνει το συμβούλιο, το ολοκληρώνουμε. Σήμερα (σ.σ. Στην εκδήλωση) ήμουνα συνέχεια με την ελληνική αντιπροσωπεία και εισέπραξα τον ενθουσιασμό της. Εχουμε εδώ, εξάλλου, μεγάλο αριθμό Ελλήνων φυσικών και άλλων επιστημόνων που εργάζονται. Ακούω τον σκεπτικισμό για τις νέες έρευνες αλλά θα σας πω κάτι: Είναι όπως όταν ξεκινά το ταξίδι του ένας εξερευνητής. Ενας Κολόμβος. Δεν ξέρει που ακριβώς πάει, κάτι ανακαλύπτει όμως. Ουδείς έχει “ταξιδέψει” σε αυτές τις νέες ενεργειακές στάθμες που συζητάμε αλλά ίσως έχουμε απαντήσεις γύρω από το τι είναι, π.χ., η σκοτεινή ύλη. Υπάρχουν επίσης πολλά ουσιαστικά ερωτήματα σχετικά με το σωματίδιο Χιγκς».
Ζητώ από τον κ. Τσεσμελή να μου δώσει ένα χρονοδιάγραμμα ως προς την κατασκευή του νέου επιταχυντή. «Αν υποθέσουμε ότι ξεκινούν τα έργα τη δεκαετία του 2030, υπολογίζουμε η πρώτη φάση της λειτουργίας του να είναι μέσα στο 2045. Εχουμε πολύ δρόμο μπροστά μας».
Το πολιτικό στίγμα
Η εκδήλωση πάντως είχε πολιτικό χαρακτήρα. Δεν ήταν μονάχα ότι οι ομιλίες δεν περιορίστηκαν σε τυπικά ευχολόγια αλλά και η επιλογή των ομιλητών. Οι αρχηγοί κρατών όπως της Λετονίας, της Σλοβακίας, της Βουλγαρίας και της Σερβίας, η επιλογή επίσης να μιλήσουν νέοι ερευνητές στο CERN, όπως από την Ουκρανία, συνιστούν μια τοποθέτηση ως προς τι είναι η Ευρώπη σήμερα και τι μπορεί να πετύχει (αν το θελήσει). Πολύ εύστοχα το έθεσε ο Πέτερ Πελεγκρίνι, πρόεδρος της Σλοβακίας. «Σήμερα στεκόμαστε σε ένα μέρος όπου κάποτε υπήρξε ένα όραμα. Ο νέος επιταχυντής που θέλουμε να φτιάξουμε, θα βρει κάτι; Κανείς δεν ξέρει. Αλλά έχει σημασία; Ο επιστήμονας μέσα μου λέει ναι, να προχωρήσουμε. Είναι οι πολιτικοί που πρέπει να πειστούν. Ο νέος επιταχυντής είναι ένα παγκόσμιο πρότζεκτ. Θα έλεγα “αμήν” αλλά προτιμώ να πω, είθε το σωματίδιο του Χιγκς να μας οδηγήσει εν σοφία».
Κεντρική φωτό: Τεχνικός εργάζεται σε ένα από τα τμήματα του LHC στη Γενεύη, του πιο ισχυρού επιταχυντή σωματιδίων του κόσμου με μήκος 27 χιλιομέτρων. Η κατασκευή ενός νέου κυκλικού επιταχυντή αποτελεί αντικείμενο διχογνωμίας. Αιτία το κόστος, καθώς και μια γενικευμένη πεποίθηση ότι μετά την ανακάλυψη του σωματιδίου Χιγκς το 2012, ίσως το CERN δεν έχει κάτι άλλο να ανακαλύψει. [CERN]
https://www.kathimerini.gr/society/563268928/oi-ellines-toy-cern-kai-o-polemos-ton-somatidion/
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Αλλαγή σχεδίου για το «Αλ Τσαντίρι Νιουζ» στο Mega
ΕΠΟΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Ντοκιμαντέρ: Ο Άγιος Καλλίνικος (Α’ Μέρος)
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
