2012-09-11 17:53:13
του Αρ. Δοξιάδη
Επέτειος σήμερα για το ΠΑΣΟΚ. Ανασύρω από το 'χρονοντούλαπο' ένα κείμενο που έγραψα τον Ιανουάριο 2003 (τελευταία χρονιά της διακυβέρνησης Σημίτη). Κυκλοφόρησε μόνο μέσω email σε φίλους, και δεν θέλησα τότε να το δημοσιεύσω. Σχεδόν δέκα χρόνια μετά, δεν έχω τίποτε να αλλάξω ως προς την αποτίμηση των κυβερνήσεων Σημίτη -- ίσα ίσα νομίζω οτι η εκτίμηση μου αποδείχθηκε σωστή. Λάθος μου, μεγάλο, ήταν οτι πίστευα πώς μια επερχόμενη κυβέρνηση της ΝΔ θα ήταν καλύτερη, έστω και μόνο μέσα από τον μηχανισμό της εναλλαγής.
(Σημείωση: οι εκτενείς αριθμημένες υποσημειώσεις είναι αναπόσπαστο μέρος της ανάλυσης)
Τα τελευταία χρόνια όλο και πιο πολύ διαφωνώ με τους παλιούς φίλους για τις πολιτικές μας επιλογές. Σκέφτηκα λοιπόν, αντί να τα λέμε μεταξύ τυρού και αχλαδιού, συχνά σε υψηλούς τόνους, να κάτσω να γράψω τις απόψεις μου για το εκσυγχρονιστικό ΠΑΣΟΚ, αφού εκεί εστιάζεται η διαφωνία. Με χαρά και ενδιαφέρον θα ακούσω τον όποιο αντίλογο. Το κείμενο αυτό είναι μια ‘κλειστή επιστολή’ και παρακαλώ να μην κυκλοφορήσει ευρύτερα. Ισως αποφασίσω να δημοσιεύσω κάτι αργότερα.
Απευθύνομαι σε φίλους που έχουν ευρεία μόρφωση, είναι ανοιχτοί στον κόσμο, στις διεθνείς εξελίξεις, έχουν αίσθηση της ιστορίας, δεν επιλέγουν την πολιτική τους ένταξη από ιδιοτέλεια, ενδιαφέρονται για το μέλλον περισσότερο από το σήμερα. Εχουμε κοινές πολιτικές και ιδεολογικές καταβολές, παρόμοια μόρφωση, και εν πολλοίς κοινές αξίες: έγνοια για το «δημόσιο συμφέρον», για την θέση της Ελλάδας στον κόσμο, και μια αίσθηση αλληλεγγύης στους αδύναμους και αποκλεισμένους. Δεν αθροίζουμε τα επιμέρους συμφέροντα για να αξιολογήσουμε την πρόοδο, αλλά προσπαθούμε να δούμε τη συνολική κίνηση της κοινωνίας. Και, νομίζω, οτι μπορούμε να διαχωρίζουμε στο μυαλό μας το πολιτικά πετυχημένο – το δημοφιλές – από το προοδευτικό – αυτό που η ανεξάρτητη ανάλυση μας για τη δυναμική της κονωνίας μας οδηγεί να θεωρούμε προτιμότερο.
Γιατί λοιπόν τα τελευταία χρόνια οι πολιτικές μας επιλογές αποκλίνουν; Καμμιά φορά μοιάζει για διαφορά αισθητικής ή για αντίδραση σε πρόσωπα: πόσο μας τη σπάει π.χ. ο Λαλιώτης ή ο Μεϊμαράκης, ο Βενιζέλος ή ο Παυλόπουλος, η επιλογή της Γεννηματά ή του Τζανετάκου. Επειδή όμως έχουμε τα πιο πάνω κοινά χαρακτηριστικά, οι πολιτικές μας επιλογές δεν (θα έπρεπε να) διαμορφώνονται από επιμέρους θέματα ήθους και ύφους.
Νομίζω οτι διαβάζουμε διαφορετικά το σύγχρονο κόσμο, τις αδυναμίες και τις δυνατότητες της Ελλάδας μέσα σε αυτόν, και τις προτεραιότητες που απορρέουν από αυτή τη σύγκριση. Ζητάω λοιπόν από τους φίλους που ασχολήθηκαν τόσα χρόνια με τις κοινωνικές επιστήμες, και ιδίως όσους έχουν μαρξιστικές καταβολές, να δουν αυτό που συμβαίνει σήμερα με όρους πολιτικής οικονομίας. Παραθέτω τη δική μου εκδοχή.
Ο ΕΣΩΣΤΡΕΦΗΣ ΚΟΡΠΟΡΑΤΙΣΜΟΣ
Ολες οι προτεραιότητες και οι παραλείψεις του πασοκικού εκσυγχρονισμού εντάσσονται σε ένα συγκροτημένο πρότυπο ανάπτυξης, που άρχισε να μορφοποιείται στις αρχές της δεκαετίας του 1990, προωθήθηκε πολύ συστηματικά από τις κυβερνήσεις Σημίτη, και θα παγιωθεί για πολλές δεκαετίες αν η κοινωνία δεν αντιδράσει γρηγορα. Ενας καλός χαρακτηρισμός του μοντέλου είναι «εσωστρεφής κορπορατισμός», σε αντιδιαστολή και με την ανταγωνιστική οικονομία της αγοράς (Αμερική, Βρετανία, Ιρλανδία, Ολλανδία κτλ) και με τον εξωστρεφή κορπορατισμό της μεταπολεμικής Γερμανίας ή της Ιαπωνίας.
Το κύριο στοιχείο του μοντέλου είναι:
Συγκέντρωση οικονομικής εξουσίας σε ένα μικρό πλέγμα εταιριών και οργανισμών γύρω από το κράτος (είτε με ελεγχόμενη διοίκηση, είτε προμηθευτών του δημοσίου). Τα έσοδα και τα κέρδη αυτών δεν στηρίζονται σε ότι κάνει μια επιχείρηση ανταγωνιστική στην αγορά (τιμή, ποιότητα, καινοτομίες, μάρκετιγκ, δίκτυο διανομής,service) αλλά σε προνομιακές σχέσεις με το κράτος, είτε ως ρυθμιστή δικαιωμάτων είτε ως πελάτη. Οι κλάδοι των εταιριών αυτών είναι κυρίως τα δίκτυα υποδομής και οι προμηθευτές αυτών (εργολάβοι κτλ), αλλά και το τραπεζικό σύστημα. Δεν είναι κλάδοι όπου υπάρχει ανταγωνιστική διεθνής αγορά, όπως είναι τα τρόφιμα, τα αυτοκίνητα, τα υλικά συσκευασίας ή οι μηχανές κλωστοϋφαντουργίας. Η πολιτική εξουσία επικεντρώνει πόρους και προσπάθειες κυρίως για την κερδοφορία και την ανάπτυξη των εταιριών του πλέγματος. Αν τα συμφέροντα των εταιριών αυτών έρχονται σε αντίθεση με τα συμφέροντα των πελατών τους, δηλάδη των υπόλοιπων επιχειρήσεων και των καταναλωτών, υπερισχύουν τα πρώτα.
Οι εταιρίες αυτές παράγουν προϊόντα ή υπηρεσίες σε μια ποιότητα ίσα ίσα ικανή «για να μη μας κράξουνε», και σε τιμή αποδεκτή, αν πληρώνει ο καταναλωτής, ή σκανδαλωδώς ακριβή αν πληρώνει (με αδιαφάνεια) το κράτος. Επειδή η Ελλάδα είναι μια μικρή και ανοιχτή χώρα, και οι Ελληνες ξέρουν περίπου τι αγαθά έχουν οι Ευρωπαίοι, η ποιότητα των προϊόντων που προσφέρουν οι εταιρίες του πλέγματος δεν μένει στάσιμη. Βελτιώνεται σιγά σιγά, αλλά μένει πάντα και νομοτελειακά πίσω από την Ευρωπαϊκή, γιατί οι εταιρίες του πλέγματος δεν πιέζονται άμεσα από τον ανταγωνισμό. [1]
Από τη διαπλοκή αυτή έχει άμεσο οικονομικό όφελος:
μια μικρή ομάδα επιχειρηματιώνένας σοβαρός αριθμός στελεχών του δημοσίου (που μοιράζουν παιχνίδι και συχνά δωροδοκούνται), καιμερικές δεκάδες ή εκατοντάδες χιλιάδες εργαζόμενοι στον ευρύτερο δημόσιο τομέα και στους προμηθευτές του, που πληρώνονται καλύτερα, ή δουλεύουν λιγότερο, από ότι θα συνέβαινε σε μια ανταγωνιστική επιχείρηση.
Αυτές οι τρεις ομάδες αποτελούν και το σκληρό πυρήνα στήριξης του ΠΑΣΟΚ σήμερα – μια άμεση αντανάκλαση της βάσης στο εποικοδόμημα, όπως θα λέγαμε κάποτε. (Μερικοί υποστηρίζουν οτι και οι υπόλοιποι έχουμε έμμεσο όφελος από το καθεστώς αυτό, αφού προσφέρει ένα σταθερό πλαίσιο για να αναπτυχθούν ισχυρές επιχειρήσεις. Εγώ - όπως και οι περισσότεροι οικονομολόγοι, πολιτικοί και επιχειρηματίες του αναπτυγμένου κόσμου - διαφωνώ.) [2]
Για να εδραιωθεί το μοντέλο αυτό, μετά τις περιπέτειες της μεταπολίτευσης και της πρώτης περιόδου του ΠΑΣΟΚ, απαιτήθηκαν κατ’ αρχήν ένα θεσμικό και πολιτικό περιβάλλον με τα εξής χαρακτηριστικά:
Περιορισμός του λαϊκισμού, κοινωνική νομιμοποίηση του κέρδους.Νομισματική σταθερότητα, αποτροπή μεγάλων κύκλων.Σταθερές διεθνείς σχέσεις, όχι κρίσειςΕμφαση στα δημόσια έργα.
Τα παραπάνω ευνόησε η ένταξη στην ΕΕ και μετά στην ΟΝΕ. Ως εδώ, το περιβάλλον είναι συμβατό και με πιο ανταγωνιστικά ή εξωστρεφή μοντέλα ανάπτυξης. Και ως εδώ, είναι μεγάλη και θετική η ιστορική προσφορά του Κώστα Σημίτη.
Αλλά το πασοκικό εκσυγχρονιστικό πρότυπο σημαίνει περαιτέρω και τα εξής:
Α: ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ
Για τα δημόσια έργα υποδομής, και τις προμήθειες εξοπλισμού: η έμφαση είναι στην ανάθεση της κατασκευής, με διαδικασίες που ευνοούν τους δικτυωμένους. Ο διεθνής ανταγωνισμός αποθαρρύνεται. Τα συμφέροντα του χρήστη της υποδομής υποβαθμίζονται – αν δεν μπορεί να τα καλύψει η τεχνογνωσία των προμηθευτών του πλέγματος, δεν θα επιλεγεί κάποιος ξένος καλύτερος. Παραμελείται η εκ των υστέρων συντήρηση ή αξιοποίηση του έργου. Ο εργολάβος σπανίως πληρώνει για κακοτεχνίες και καθυστερήσεις. [3]Καλές σχέσεις με τους εργαζόμενους στο κράτος και τις ΔΕΚΟ, δηλαδή εκατέρωθεν ανοχή στα προνόμια, επιχειρηματικά και συντεχνιακά. Κατά συνέπεια, μέτρια ποιότητα, χαμηλή παραγωγικότητα, ψηλό κόστος.Πολιτικο-οικονομική «διείσδυση» στα Βαλκάνια και την πρώην ΕΣΣΔ, με στόχο κυρίως τους δημόσιους πόρους των χωρών αυτών (προμήθειες, αλλά και άδειες μεταλλείων, τζόγου κτλ) – αυτούς δηλαδή τους κλάδους που στοχεύουν οι εταιρίες του πλέγματος. Οι εταιρίες αυτές δεν έχουν να πουλήσουν προϊόντα στη διεθνή ανταγωνιστική αγορά, ούτε μπορούν να γίνουν προμηθευτές του δημοσίου σε αναπτυγμένες χώρες. Αρα οι αναθέσεις από το βουλγάρικο ή το αρμένικο δημόσιο είναι μονόδρομος για την μεγέθυνση τους. [4]Συγκέντρωση (περιορισμός του ανταγωνισμού) του τραπεζικού συστήματος, και μάλιστα σε ελληνικά χέρια, για να διευκολύνεται η χρηματοδότηση του πλέγματος.
Αντίθετα, σε αυτό το πρότυπο υποβαθμίζονται (και χειροτερεύουν):
Η ανταγωνιστικότητα στις διεθνείς αγορές (σε αντίθεση με τις προνομιακές αναθέσεις) [5]Η παιδεία και η υγεία, που είναι δύσκολα οργανωτικά και θεσμικά ζητήματα, αλλά που η βελτίωση τους δεν είναι απαραίτητη για μια οικονομία με χαμηλή έμφαση στην ανταγωνιστικότητα.Το θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας των επιχειρήσεων, με κατεύθυνση την ευελιξία και τη διαφάνεια. Αντίθετα, εντείνεται η υπερρύθμιση με τρόπο που αυξάνει την εξουσία του δημοσίου υπαλλήλου και ενισχύει την ανάγκη για παράνομη συναλλαγή.Η αναμόρφωση του φορολογικού συστήματος με κατεύθυνση την απλότητα και τη διαφάνεια. [6]Η απελευθέρωση σε ωράρια, κλειστά επαγγέλματα κτλΗ ευελιξία στην αγορά εργασίας – την οποία οι προμηθευτές του δημοσίου δεν χρειάζονται ιδιαίτερα, αφού μετακυλύουν το χρόνο παράδοσης και το κόστοςΟ ανταγωνισμός στα δίκτυα κοινής ωφέλειας (εκτός αν μπορεί να ελεγχθεί από το πλέγμα – οι ξενοι παίκτες αποθαρρύνονται) [7]Η μέτρηση της παραγωγικότητας και η αξιολόγηση στο δημόσιο τομέα (που μπορεί να θίξει κεκτημένα των συντεχνιών) [8]
Η υποβάθμιση αυτών είναι νομοτέλεια στον εσωστρεφή κορπορατισμό. Αντίθετα, συντιστούν κύρια στοιχεία του ιρλανδικού μοντέλου, που σαφώς αποκυρήσσει ο Σημίτης.
Β. ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
Σε ιδεολογικό επίπεδο το ζητούμενο του εσωστρεφούς κορπορατισμού είναι να νομιμοποιηθεί το ιδιωτικό κέρδος αλλά όχι και ο ανταγωνισμός – μια βασική ιδεολογική αντίφαση, που δεν μπορεί να στηρίξει συγκροτημένη θεωρία. Θεμελιώδης νομιμοποίηση του κέρδους στον καπιταλισμό είναι ο ανταγωνισμός: το άνισο εισόδημα προκύπτει από ίσες ευκαιρίες. Οταν το κέρδος, ή ακόμα και οι ψηλές απολαβές, προκύπτουν από προνόμια, απαιτούνται άλλοι μηχανισμοί για να περιοριστούν οι αντιδράσεις.
Ετσι ο ελληνικός κορπορατισμός χτίζει ένα consensus χωρίς αρχές, που στηρίζεται στα εξής στοιχεία:
Ελεγχος των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας, μέσω οικονομικών μηχανισμών (δάνεια, αγγελιόσημο, προσωρινές άδειες, διαπλεκόμενη ιδιοκτησία) [9α]Μια αριστερίζουσα εκσυγχρονιστική ελίτ (εν πολλοίς μέσα στα Πανεπιστήμια) που δεν είναι πολύ εξοικειωμένη με τους θεσμούς της αγοράς, δεν καταλαβαίνει τη σημασία του ανταγωνισμού, και δεν ενοχλείται αν κάποιες αρχές παραβιάζονται (π.χ «διαφθορά υπάρχει σε όλο τον κόσμο» κ.α.) [9β]Μια σοβαρότητα στο λόγο, ένας αντι-λαϊκισμός, που προσελκύει το «μεσαίο χώρο»Ενσωμάτωση και έλεγχος των ιστορικών στελεχών του αριστερού λαϊκισμού.
Ιδεολογικά αποτελέσματα της βασικής ιδεολογικής αντίφασης (νομιμοποιούμε το επιχειρηματικό κέρδος αλλά όχι τον ανταγωνισμό) είναι :
Μια επιμονή στην έννοια του κοινωνικού σχεδιασμού (social engineering) που όμως επειδή συνυπάρχει με την παντελή έλλειψη κυρώσεων για τους σχεδιαστές (είτε από την αγορά είτε από ένα θεσμικό σύστημα με checks and balances) στην πράξη σημαίνει αυθαιρεσία και γραφειοκρατικούς φραγμούς. Και αντίστροφα, ένας φόβος για το καινούργιο και το μη ελεγχόμενο, που δεν υπάρχει στις φιλελεύθερες χώρες.[10]Μια στρεβλή εικόνα για την ευελιξία και την επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα. Στα στελέχη του ΠΑΣΟΚ επικρατεί η εντύπωση οτι δεν υπάρχει «κοινωνική δυναμική για την ανάπτυξη» (Χριστοδουλάκης), οτι η ελληνική κοινωνία δεν αντέχει σε γρήγορες αλλαγές, οτι οι Ελληνες δεν μπορούν να δεχτούν την αγορά και τις ανασφάλειες της. Αυτό δεν στηρίζεται ούτε στην ιστορία, ούτε στο σήμερα – η Ελλάδα έχει εξαιρετική επιχειρηματική παράδοση (με την έννοια του εμπόρου ή του entrepreneur), περισσότερη κινητικότητα στην απασχόληση από τις πιο πολλές ευρωπαϊκές χώρες, και πολλούς νέους επιχειρηματίες που ρισκάρουν. Ο φόβος της αγοράς υπάρχει όμως σε αυτούς που είναι πιο κοντά στην πολιτική εξουσία, και αυτοί διαμορφώνουν την εικόνα του «πολιτικού κόστους» για το ΠΑΣΟΚ.Μια βαθεία ριζωμένη και διαβρωτική υποκρισία για την σχέση δημόσιου/ ιδιωτικούσε τομείς όπως η παιδεία, η υγεία, η ασφάλιση, οι μεταφορές -- δηλαδή εκεί όπου η ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία έχτισε ένα αξιοθαύμαστο δημόσιο τομέα και στήριξε τη νομιμοποίηση του μεγάλου κράτους. Στην Ελλάδα όλοι καταφεύγουν σε ιδιωτικά μέσα και δαπάνες (αν μπορούν), με πρώτα τα στελέχη του ΠΑΣΟΚ, αλλά το ΠΑΣΟΚ συνεχίζει τη σοσιαλδημοκρατική ρητορεία. Ετσι, ενώ δεν πιέζεται αρκετά να βελτιώσει το δημόσιο σκέλος, εμποδίζει και τη βελτίωση του ιδιωτικού. [11]
Τα παραπάνω οικονομικά, πολιτικά και ιδεολογικά στοιχεία συνιστούν ένα συγκροτημένο σύνολο, με συγκροτημένο εκφραστή τον Κώστα Σημίτη και τους περί αυτόν. Διασφαλίζουν μια τομή από ένα ασταθές και τριτοκοσμικό παρελθόν, αλλά ταυτόχρονα καθηλώνουν νομοτελειακά την Ελλάδα σε μια από τις τελευταίες θέσεις της ΕΕ. [12] Και, εφόσον διαιωνιστεί, αυτό το κλειστό σύστημα εξουσίας θα είναι όλο και πιο ανήθικο και απεχθές.
Οπως σε όλα τα συγκροτημένα συστήματα, οι εκφραστές του έχουν πολλαπλά προσωπικά χαρακτηριστικά – πολλαπλό «ήθος και ύφος». Ο Σημίτης και μερικοί στενοί του συνεργάτες έχουν ένα ύφος χαμηλών τόνων, ιδιαίτερα συμπαθές σε εμάς, και ένα προσωπικό ήθος υψηλό για πολιτικό: φαίνεται να πορεύεται με βάση τις πεποιθήσεις του για το κοινό καλό, και όχι από αρχομανία ή οικονομική ιδιοτέλεια. Είναι ένας διανοούμενος πολιτικός, και γι΄αυτό συμπαθής στους διανοούμενους.
Αλλά ο εσωστρεφής κορπορατισμός που με τόση επιμονή χτίζει ο Σημίτης είναι ένα σύστημα που στηρίζεται στη αδιαφάνεια και εκτρέφει την διαφθορά και την αλαζονεία, πολύ περισσότερο από ότι μια οικονομία αγοράς. Η αντίληψη οτι τα προνόμια είναι αναπτυξιακός μηχανισμός, η μεγάλη εξουσία του κάθε κρατικού λειτουργού, το μεγάλο κράτος χωρίς checks and balances: αυτά είναι το υπόβαθρο της μίζας, της διαπλοκής και της αλαζονείας. Μπορεί ο Σημίτης να ήθελε να μην είναι έτσι. Αλλά είναι υπευθυνος για τις συνέπειες των επιλογών του, όταν αυτές είναι τόσο προβλέψιμες. Και αν δεν βλέπει τις συνέπειες, είναι υπεύθυνος και για αυτό. Για το λόγο αυτό, δεν καταλαβαίνω την αγανάκτηση αυτών που γνωρίζουν μεν την έκταση της διαπλοκής και της διαφθοράς, αλλά εξανίστανται όταν κατηγορείται για αυτό ο Σημίτης. [13]
Θεωρώ επίσης ότι πλανώνται οικτρά όσοι φίλοι ελπίζουν οτι μπορεί να υπάρξει ένα ΠΑΣΟΚ ισχυρό μεν, αλλά με την νοοτροπία του Λαλιώτη ή του Βενιζέλου στο περιθώριο. Ο πασοκικός εκσυγχρονισμός είναι το καθεστώς των εργολάβων. Και οι εργολάβοι συνεννοούνται μια χαρά με το Λαλιώτη. [14]
Μπορεί να αλλάξει κάτι μια κυβέρνηση της ΝΔ; Δυστυχώς όχι και δυστυχώς ναι. Δυστυχώς οχι, για όλους τους γνωστούς λόγους (ποιότητα αρχηγού, λαϊκισμός, έλλειψη προγραμματικού λόγου). [15]
Δυστυχώς ναι, γιατί αυτό το προβληματικό κόμμα προσφέρει διέξοδο μέσα από αυτό που δεν είναι. Δεν είναι ταγμένο να εξυπηρετήσει κανένα σχέδιο κοινωνικής μηχανικής. Δεν έχει την αλαζονεία και την αυτοπεποίθηση που δίνει η μακριά παραμονή στην εξουσία και η διαπλοκή. Δεν ταυτίζει το δημόσιο συμφέρον ή το «πολιτικό κόστος» με τα ειδικά συμφέροντα του κορπορατισμού, και άρα φοβάται λιγότερο την ανταγωνισμό που μπορεί να τα θίξει. [16]
Για να κάνει διαφορά η Νεα Δημοκρατία δεν χρειάζεται ούτε μεγάλο όραμα, ούτε μεγάλες τεχνοκρατικές ικανότητες, ούτε καν σταθερότητα στην υλοποίηση προγράμματος – αν είχε και αυτά τα στοιχεία, θα ήταν φυσικά καλύτερα. Αλλά αν απλώς περάσουμε τέσσερα χρόνια χωρίς νέες σοσιαλιστικές εμπνεύσεις του τύπου «απαγορεύονται οι υπερωρίες» ή «δεν απολύονται οι ιδιωτικοί εκπαιδευτικοί», αν βάλει λίγο χέρι στους εργολάβους, αν βάλει στις ΔΕΚΟ διοικήσεις που ασχολούνται κυρίως με την παροχή των υπηρεσιών και όχι με «βιομηχανική στρατηγική», αν αφήσει τους δημόσιους πόρους να διαχυθούν ευρύτερα, αν επιτρέψει σε ξένους να συμμετάσχουν στην ιδιωτικοποίηση των υποδομών, τότε οι ζωντανές, εξωστρεφείς και ανταγωνιστικές δυνάμεις της οικονομίας θα μπορέσουν να κάνουν τη δουλειά τους, χωρίς περισσότερη βοήθεια. Η δημοκρατία θα ωφεληθεί από την εναλλαγή. Στην παιδεία και στην υγεία ίσως να αναγνωριστούν τα πραγματικά προβλήματα, με τη βοήθεια και της αντιπολίτευσης. Και το εκσυγχρονιστικό ΠΑΣΟΚ θα έχει την ευκαιρία να ξεκαθαρίσει την ιδεολογία του. [17]
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Τεχνολογική πρόοδος και συγκριτική υστέρηση
Μερικοί βλέπουν την πρόοδο σε σχέση με το χτες, αλλά όχι την υστέρηση σε σχέση με τους άλλους. Στη χρήση της τεχνολογίας (πληροφορική και τηλεπικοινωνίες) η Ελλάδα μένει όλο και πιο πίσω, παρόλο που προχωράει.
Οταν η τεχνολογία των επικοινωνιών προόδευε αργά, η δική μας βραδυπορεία δεν είχε μεγάλες επιπτώσεις στην ανταγωνιστικότητα. Τα τελευταία είκοσι χρόνια είναι αλλιώς. Αν ο Ολλανδός μείωσε το χρόνο που απαιτείται για κάποιες δουλειές από πέντε ανθρωποώρες σε μία, και εμείς τον μειώσαμε σε τέσσερις, αυτό επιδεινώνει την ανταγωνιστική μας θέση. Ούτε είναι κανένα επίτευγμα οτι κουτσά στραβά αγοράσαμε κάποιο εξοπλισμό και γράψαμε πέντε προγράμματα για μερικές δουλειές.
Σήμερα, το να θεωρείς αναβάθμιση τη γραμμή ISDN, όταν όλη η Ευρώπη έχει δίκτυαDSL, είναι οπισθοχώρηση. Και αν βάλεις ISDN στο κέντρο της Αθήνας, περίπου μια φορά το μήνα μένεις από σύνδεση είτε γιατί τα modem του ΟΤΕ είναι υπερφορτωμένα, είτε γιατί κάποιος έσκαψε τα καλώδια και τα συνεργεία δεν δουλεύουν Σαββατοκύριακο. Ή, ανακαλύπτεις οτι τα Windows XP δεν είναι συμβατά με τις συσκευές της ΙΝΤΡΑΚΟΜ που δίνει ο ΟΤΕ για σύνδεση στο δίκτυο.
Αν ζητήσεις να συνδέσεις επτά σημεία της επικράτειας με ευθείες γραμμές (που είναι μια ακριβή λύση αλλά τι να κάνεις χωρίς DSL), θα δεις οτι χρειάζονται τουλάχιστο τέσσερις μήνες για να το καταφέρεις (τουλάχιστο, και στο τέλος Φεβρουαρίου θα σας πω αν τελειώσαμε...) -- βέβαια ο ΟΤΕ αρχικά σου είπε ένα μήνα, αλλά ποιός μετράει... Και όταν σκέφτηκες να κάνεις τη δουλειά σου με ασύρματη λύση μέσω Vodafone, έμαθες οτι θα ήταν μεν φτηνή και αξιόπιστη, πλην όμως παράνομη, γιατί δεν έχουν δοθεί άδειες για αυτό στη Vodafone, και μπορεί να ξυλωθούν οι κεραίες της!
Καλό είναι που μπορούμε να υποβάλουμε δήλωση φόρου από το Διαδίκτυο, αλλά πολύ χειρότερο το απόλυτο χάος, που διαιωνίζεται, π.χ., στα κεντρικά databases του Υπουργείου Οικονομικών, ή η μεσαιωνική πληροφορική του ΙΚΑ, και των Νοσοκομείων.
Δεν είναι ανάγκη αυτό να είναι έτσι. Τα θέματα αυτά έχουν λυθεί πολλές φορές σε άλλες χώρες, πριν από μας. Αρκεί να δόσουμε προτεραιότητα στη λύση, όχι στην παραγωγή της λύσης. Ας φέρει ο ΟΤΕ εξοπλισμό DSL απ’ έξω αν δεν μπορεί να τον παράγει η ΙΝΤΡΑΚΟΜ. Ας φέρουν τα Νοσοκομεία software και συμβούλους απ’ έξω αν η (πρώην) INTRASOFT δεν μπορεί, που αποδεδειγμένα δεν μπορεί, να δόσει λύση.
Γιατί δεν γίνεται αυτό: για τρείς λόγους που έχουν σχέση με το σύστημα διακυβέρνησης.
Πρώτον: ο Πασοκικός εκσυγχρονισμός θεωρεί ακόμα οτι είναι αναπτυξιακό να ενισχύεις τον Ελληνα παραγωγό τεχνολογικών προϊόντων σε βάρος του Ελληνα χρήστη – industrial policy της 10ετίας του 1970 που εγκαταλείφθηκε σε όλο το δυτικό κόσμο από την πίεση των ραγδαίων αλλαγών μετά το 1980. Σε μερικά στελέχη, αυτό είναι μια καλοπροαίρετη πλάνη.
Δεύτερον: το ΠΑΣΟΚ αντλεί τα στελέχη του από το δημόσιο τομέα (ΔΕΚΟ, ΑΕΙ, Υπουργεία). Οι παραστάσεις που έχουν περί παραγωγικότητας και περί ποιότητας υπηρεσιών έχουν διαμορφωθεί εκεί, μακριά από τον ανταγωνισμό και την εξουσία του χρήστη, που τον χάνεις από πελάτη όταν δυσαρεστηθεί. Ετσι οι στόχοι μπαίνουν χαμηλά, και όλοι ικανοποιούνται απο μετριότατα αποτελέσματα.
Τρίτο, όμως, και πολύ χειρότερο, η πλάνη και η μετριότητα είναι συνυφασμένη με τη διαπλοκή και τη μίζα που στηρίζει το μηχανισμό του ΠΑΣΟΚ σχεδόν είκοσι χρόνια, και που ενισχύει με πολλούς τρόπους την ιδεολογία του κρατισμού και του κορπορατισμού.
Τα τρία αυτά στοιχεία δεν χαρακτηρίζουν συλλήβδην όλο το πολιτικό φάσμα. Αφορούν ειδκότερα στο ΠΑΣΟΚ, και μάλιστα στο εκσυγχρονιστικό τμήμα του. Τα πρώτα δύο αφορούν δυστυχώς και πολλά στελέχη του Συνασπισμού.
2. Κορπορατισμός και ανταγωνιστικότητα
Οι απολογητές επικαλούνται τα παραδείγματα της Γαλλίας, της Γερμανίας ή της Ιαπωνίας για να δικαιολογήσουν τον κορπορατισμό. Είναι μεγάλη συζήτηση, που θα την κάνω με όποιον θέλει, αλλά η επιχειρηματολογία δε στέκει. Επιγραμματικά:
· Οι επιτυχίες εκείνων ανάγονται σε άλλη εποχή, με πιο αργή τεχνολογική πρόοδο και πιο κλειστές αγορές.
· Οι πρακτικές εκείνες έχουν εν πολλοίς εγακαταλειφθεί (Γερμανία) ή έχουν οδηγήσει σήμερα σε αδιέξοδο (Ιαπωνία).
· Οι προϋποθέσεις του πετυχημένου κορπορατισμού περιλαμβάνουν μια εργασιακή και κονωνική πειθαρχία που δεν υπάρχουν στην Ελλάδα, και που κανείς δε θέλει να αναπτύξουμε.
· Οι οικονομίες τους είχαν και άλλα ισχυρά και μοναδικά πλεονεκτήματα που στήριζαν την ανταγωνιστικότητα των ηγετικών εταιρών (Μittelstand, γαλλική δημόσια διοίκηση)
· Εταιρίες σαν τη Siemens, τη Mitsubishi και τη Renault στράφηκαν από νωρίς στη διεθνή αγορά και επιδίωξαν να γίνουν διεθνείς ηγέτες στον κλάδο τους με βάση την ποιότητα τους. Εταιρίες σαν την ΑΚΤΩΡ και την ΙΝΤΡΑΚΟΜ δεν έχουν τέτοια δυναμική. Ενώ αντίθετα, τέτοια δυναμική έχουν άλλοι κλάδοι της ελληνικής οικονομίας, που δεν ζουν από το κράτος.
3. Η ασυδοσία των εργολάβων
Οι υπερβάσεις κόστους και χρόνου και η απόκλιση από τις προδιαγραφές είναι ο κανόνας στα δημόσια έργα, και ο κύριος τροπος που αποκομίζουν κέρδη οι εργολάβοι (δηλαδή και οι πάσης φύσεως προμηθευτές εξοπλισμού, ολοκληρωμένων λύσεων πληροφορικής κτλ). Τίποτα σχεδόν δεν έγινε, από κανένα υπουργό του ΠΑΣΟΚ, για να αλλάξει αυτό. Και δεν είναι τόσο δύσκολο να αλλάξει. Θυμίζω τις συμβάσεις για το Μετρό και το Αεροδρόμιο, όπου τα φαινόμενα αυτά ήταν πολύ περιορισμένα, γιατί η αρχική φιλοσοφία της σύμβασης δεν σχεδιάστηκε από τους επιτελείς του Λαλιώτη και της Βάσως. Είναι τόσο γενική η αδράνεια των υπουργών γύρω από το πρόβλημα, ώστε μόνο σε σαφή πολιτική επιλογή μπορεί να αποδοθεί. Στην καλή περίπτωση, το πρόβλημα θεωρείται άλυτο (= ανικανότητα). Στην κακή, είναι μια κυνική συναλλαγή.
4. Η επέκταση στην ανατολική Ευρώπη
Είναι ευκαιρία για την Ελλάδα η ανάπτυξη των οικονομικών σχέσεων με την ανατολική Ευρώπη. Αλλά είναι λάθος οι μεγάλες προσδοκίες και η τόσο ψηλή προτεραίοτητα που δίνεται στο στόχο αυτό. Η επέκταση του ΟΤΕ , της Εθνικής Τράπεζας και της ΙΝΤΡΑΚΟΜ δημιουργούν μια πλασματική εικόνα διεθνοποίησης και ανταγωνιστικότητας, ενώ στηρίζονται σε παρόμοιους μηχανισμούς προνομιακών σχέσεων όπως στην Ελλάδα, ή σε ένα παροδικό κενό ανταγωνισμού.
Δυστυχώς ένας οργανισμός που είναι από το γονίδιο του μη ανταγωνιστικός δεν θα γίνει ανταγωνιστικός επειδή μεγάλωσε. Κάθε άλλο. Ετσι για πολλούς, η ευκαιρία των Βαλκανίων λειτουργεί αποπροσανατολιστικά.
Αντίθετα, πολλές επιχειρήσεις που αναπτύχθηκαν εξ αρχής σε ανταγωνιστικό περιβάλλον μπορούν να κερδίσουν μακροπρόθεσμα από την ευκαιρία αυτή (π.χ.Chipita, Alumil, Χαρτοποιϊα Θράκης). Οι δραστηριότητες στην αν. Ευρώπη προσθέτουν οικονομίες κλίμακας. Αλλά για αυτές η αγορά της ανατολικής Ευρώπης είναι ένας από τους πολλούς στόχους, όπως είναι και η ΕΕ ή η Αίγυπτος. Το γενικό ζητούμενο της ανταγωνιστικότητας είναι πιο σημαντικό από την ειδική περιφερειακή ευκαιρία.
5. Η Ελλάδα χάνει σε ανταγωνιστικότητα
Οι διάφοροι δείκτες ανταγωνιστικότητας δίνουν μεικτή εικόνα για την πορεία της Ελλάδας, αλλά σε γενικές γραμμές έδειχναν μια βελτίωση από το 1995 ως το 2000, και μια επιδείνωση έκτοτε. Πρόσφατα κρούει κώδωνα κινδύνου ο Διοικητής της Τράπεζας Ελλάδας και πολλοί άλλοι. Ποιά είναι η δυναμική;
Την ανταγωνιστικότητα την έχουν ενισχύσει σημαντικά ορισμένοι μακροοικονομικοί παράγοντες, όπως τα χαμηλά επιτόκια και ο χαμηλός πληθωρισμός, που οφείλονται στην ένταξη μας στην ζώνη του Ευρώ, και στις αλλαγές πολιτικής που έγιναν για να πετύχουμε αυτό το στόχο. Επίσης, η μαζική εισροή μεταναστών τα τελευταία δέκα χρόνια. Την δε μεγέθυνση του ΑΕΠ, που δεν υποδηλώνει πάντα ανταγωνιστικότητα, την ενισχύει επίσης το fiscal stimulus του ΚΠΣ και των Ολυμπιακών Αγώνων. Οι παράγοντες αυτοί είτε αποτελούν πλέον κεκτημένο, είτε έχουν ημερομηνία λήξης.
Αντίθετα, στο μικροοικονομικό επίπεδο, τα πράγματα επιδεινώνονται σταθερά. Οι στρεβλώσεις στον ανταγωνισμό που δημιουργεί η διαπλοκή εντείνονται αντί να μειώνονται. Και όσο, λόγω του ΚΠΣ, το δημόσιο εξακολουθεί να καθορίζει σε πολλούς κλάδους τους νικητές και τους ηττημένους (πληροφορική, εξοπλισμός τηλεπικονωνωνιών, κατασκευαστές, οικοδομικά υλικά, ηλεκτρολογικά, εργολαβίες ΥΠΕΘΑ κ.α.) τόσο η νοοτροπία των επιχειρήσεων στρεβλώνεται: στον ιδιώτη πελάτη κερδίζεις όταν παραδώσεις το έργο στην ώρα του, εντός προδιαγραφών, και χωρίς υπερβάσεις κόστους. Στο δημόσιο, κερδίζεις αν κάνεις ακριβώς το αντίθετο.
Αποτέλεσμα: όσες επιχειρήσεις ζουν από έργα και προμήθειες του δημοσίου δεν μπορούν να ανταγωνιστούν διεθνώς. Οι κατασκευαστικές εταιρίες που άλλοτε δέσποζαν στη Μέση Ανατολή τώρα έχουν περιχαρακωθεί στο εσωτερικό. Η ΙΝΤΡΑΚΟΜ, που έχει ενισχυθεί με εκατοντάδες δισεκατομμύρια από τον ΟΤΕ και το δημόσιο, που έχει προσλάβει χιλιάδες επιστήμονες με καλές σπουδές, που ξοδεύει σεβαστά ποσά σε «Ερευνα και Ανάπτυξη» δεν έχει καταφέρει να καταξιωθεί ως αξιόπιστος προμηθευτής στις δυτικές αγορές με ένα έστω εξάρτημα ή λογισμικό που να είναι διεθνώς ανταγωνιστικό (οι μικροδουλίτσες δεν μετράν για τέτοια μεγέθη). Σαν τον Ολυμπιακό, που είναι πάντα πρώτος στην Ελλάδα και πάτος στην Ευρώπη, οι προστατευμένοι προμηθευτές και εργολάβοι δεν μπορούν να γίνουν ανταγωνιστικοί σε πεδία όπου δεν τους παραχωρούνται προνόμια. Και ίσως δεν ενδιαφέρονται. Τα περιθώρια κέρδους σε βάρος του Ελληνα φορολογούμενου δεν μπορούν να τα βρουν αλλού.
Στους υπόλοιπους κλάδους η καθυστέρηση των υποδομών (ακόμα διπλής κατεύθυνσης η Εθνική Οδός Κόρινθος – Πάτρα), η γραφειοκρατία που όλο περιορίζεται και όλο ξεπροβάλλει από αλλού (τώρα θέλουμε και ενημερότητα ΙΚΑ για να αγοράσουμε οικόπεδο!), οι νέοι περιορισμοί (απαγορεύτηκαν οι υπερωρίες – από την εποχή του νόμου Γιαννίτση όλες οι επιχειρήσεις λογισμικού στην Ελλάδα λειτουργούν παράνομα) και η διαφθορά κάνουν το έργο των επιχειρήσεων πολύ δύσκολο.
6. Η προβλέψιμη έκτακτη φορολόγηση
Οσο καθαρά και τακτοποιημένα βιβλία και αν έχει, μια εμπορική επιχείρηση θα υποχρεωθεί κατά κανόνα να πληρώσει περίπου 1% του τζίρου της εκ των υστέρων, για φορολογικές διαφορές και πρόστιμα. Εκτός αν έχει ιδιαίτερα καλές σχέσεις με τον έφορο. Η επιβάρυνση αυτή ισοδυναμεί με αύξηση του φορολογικού συντελεστή επί των κερδών από 35% σε 45% και βάλε.
7. Ο φόβος των ξένων και των ιδιωτών
Σκεφτείτε τι θα γινόταν αν η κινητή τηλεφωνία είχε φτάσει εδώ επί εκσυγχρονιστικού ΠΑΣΟΚ, και χειριζόταν την ανάθεση ο Χριστοδουλάκης και ο Βερελής. Θα είχαμε δύο ανάδοχες κοινοπραξίες, την πρώτη υπό τον έλεγχο του ΟΤΕ και την άλλη υπό την την Εθνική Τράπεζα, με ξένους συνεταίρους τέταρτης κατηγορίας, και με επίπεδο υπηρεσιών εφάμιλλο του ΟΤΕ και της Εθνικής. Η απόφαση της ΝΔ να δόσει τις άδειες σε μεγάλους ξένους παίκτες θα εθεωρείτο πολύ τολμηρή αφού «η Ελληνική κοινωνία δεν αντέχει σε σοκ» (διάβαζε: θα αντιδράσει ο ΟΤΕ). Χάσαμε λοιπόν που ήρθε ηVodafone στην Ελλάδα; Θα ήταν τόσο καλός ο Cosmote (που είναι εξαίρεση για δημόσια επιχείρηση), αν δεν ήταν αναγκασμένος να ανταγωνιστεί με ισχυρούς ξένους ιδιώτες;
Αφού καταφέραμε στην κινητή τηλεφωνία να έχουμε ισάξια υποδομή και υπηρεσίες με τους Αγγλους και τους Γερμανούς (και καλύτερες από τους Γάλλους, όπου κυριαρχεί η France Telecom!), είναι ανεύθυνο και ηττοπαθές να δεχόμαστε την υστέρηση σε τόσα άλλα: σταθερή τηλεφωνία, λιμάνια και τρένα, ύδρευση, μετρό Θεσσαλονίκης, πληροφορική του δημοσίου.
Προσωπικά ο καθένας μας μπορεί να βολεύεται με κάτι χειρότερο, γιατί είμαστε σε μια ηλικία όπου το επάγγελμα μας έχει παγιωθεί, η νέα τεχνολογία μας αφήνει λίγο αδιάφορους, και κάθε μικρή βελτίωση στις υποδομές μας κάνει εντύπωση μετά από δεκαετίες ταλαιπωρίας. Αλλά για τις επιχειρήσεις, που ανταγωνίζονται τους ξένους με τις καλές υποδομές, και για τα παιδιά μας, που θελουν να είναι ισότιμοι πολιτες του νέου κόσμου της πληροφορίας και της παγκόσμιας αγοράς, αυτή η υστέρηση είναι καταδίκη.
Κάθε μήνα έχουμε και νέες αποδείξεις οτι για το ΠΑΣΟΚ οι διαρθρωτικές αλλαγές στην οικονομία έχουν τελειώσει. Πρόσφατα ο Χριστοδουλάκης δήλωσε οτι ποτέ δεν θα δοθεί το μάνατζμεντ των ΔΕΚΟ, ούτε ο μετοχικός έλεγχος, σε ιδιώτες. Μέχρι τώρα, μερικοί εκσυγχρονιστές ψιθύριζαν οτι οι «μετοχοποιήσεις» ήταν ένα πρώτο βήμα για την ιδιωτικοποίηση των ΔΕΚΟ. Τώρα μαθαίνουμε από τον πιο εκσυγχρονιστή οτι ως εδώ ήταν η μεταρρύθμιση. Είναι λοιπόν ικανοποιημένοι από την κατάσταση; Μήπως ο ΟΤΕ έφτασε τη British Telecom και δεν το έχω καταλάβει; Μήπως ο ταχυδρόμος άρχισε να φέρνει τις επιστολές την εβδομάδα που ταχυδρομήθηκαν; Μήπως μετρήσαμε την συμβολή του ΟΣΕ στην ανταγωνιστκότητα και τη βρήκαμε θετική; Η μήπως θυμηθήκαμε πάλι τους «στρατηγικούς κλάδους» που πρέπει να περιφρουρηθούν για να μην μας υπονομεύσουν οι ξένοι;
Δεν υπάρχει οικονομική ή επιχειρηματική λογική σε όλα αυτά. Είναι ένας συμβιβασμός με τη μετριότητα, και παράλληλα μια πολιτική επιλογή για ένα μέτωπο προμηθευτών, συνδικαλιστών και πολιτικού προσωπικού που πρέπει παση θυσία να μείνει αρραγές για να διατηρηθεί η εξουσία.
8. Η ασυλία των δημοσίων οργανισμών
Η αξιολόγηση του έργου των οργανισμών, ίδιως η απλή μέτρηση, είναι από τα πιο εύκολα μέτρα που μπορεί να λάβει μια μεταρρυθμιστική κυβέρνηση – εύκολο από τεχνική και δημοσιονομική άποψη. Πολιτικά όμως πολυ δύσκολο, αν τα τα στελέχη αυτών των οργανισμών είναι ένας από τους πυλώνες της εξουσίας.
Σήμερα λοιπόν, εν έτει 2003, στα ΑΕΙ συζητάν ακόμα όχι για το πώς πρέπει να γίνεται αξιολόγηση των πανεπιστημαικών τμημάτων, αλλά άν πρέπει. Τα δε Νοσοκομεία αντιδρούν με βδελυγμία στην απλή κοστολόγηση, πόσο μάλλον στην τεχνική της σύνδεσης των δαπανών με το του casemix που εφαρμόζεται σε όλο τον πολιτισμένο κόσμο, από την συγκεντρωτική Γαλλία μέχρι τη (θου κύριε φυλακή τω στοματί μου) ασύδοτη Ιρλανδία.
Αλλά η αξιόπιστη μέτρηση δεν είναι το φόρτε του εκσυγχρονισμού. Ακόμα είναι στη θέση του ο Γενικός Γραμματέας της ΕΣΥΕ κ. Κραβαρίτης, που πέρυσι κατηγορήθηκε εκ των εσω, και περίπου παραδέχτηκε, ότι μαγείρεψε τα στοιχεία της απασχόλησης.
9 α. Τα ημι-δυτικά media
Τα ΜΜΕ μας έχουν αναπτυχθεί κατά τον ένα άξονα όπως στη δύση: προβάλλουνcelebrities, πλούτο, reality shows. Είναι σύμπτωμα της ανόδου των εισοδημάτων και του απογαλακτισμού από τις παραδοσιακές αξίες της οικογένειας και του χωριού. Αλλά παραμένει τελείως ατροφικός ο άλλος άξονας των δυτικών ΜΜΕ: η ανεξάρτητη και σοβαρή δημοσιογραφία, που στηρίζει τη νομιμότητα και το ήθος του καπιταλισμού, και ελέγχει την οικονομική και την πολιτική εξουσία. Εχουμε το ύφος, αλλά όχι το ήθος, τον πλούτο χωρίς τον ανταγωνισμό.
9 β. Η μεροληψία των opinion leaders
Αυτή η ελιτ ελαστικών αρχών μαζί με τα ελεγχόμενα ΜΜΕ επιφέρουν μια ιδιαίτερη στρέβλωση στην ατζέντα του δημόσιου διαλόγου. Ολισθήματα που θα ξεσήκωναν μεγάλη κατακραυγή αν τα διέπραττε η ΝΔ περνάν στα ψιλά για το ΠΑΣΟΚ.
Μικρό παράδειγμα: στις δημοτικές εκλογές οι εθνικές ομάδες άρσης βαρών και ρυθμικής γυμναστικής επισκέφτηκαν τους υποψήφιους του ΠΑΣΟΚ στη Νίκαια και την Πάτρα αντίστοιχα, και εκφάσανε την υποστήριξή τους! Οχι ένας ή δύο αθλητές ιδιωτικά, αλλά όλη η ομάδα με επικεφαλής τον προπονητή. Τσαουσεσκικό, τριτοκοσμικό ή όχι; Πόσο κατακρίθηκε; Τι θα γινόταν αν αυτό συνέβαινε επί ΝΔ;
Μεσαίο παράδειγμα: πόσο συζητήθηκε στα ΜΜΕ η περίπτωση του ακροδεξιού Ψωμιάδη της ΝΔ, και πόσο η ακόμα πιο ακραία περίπτωση του Βουνάτσου του ΠΑΣΟΚ;
Μεγάλο παράδειγμα: η χειραγώγηση του Χρηματιστηρίου από τους δημόσιους οργανισμούς και τις τράπεζες πριν τις εκλογές του 2000, γεγονός πασίγνωστο στους χρηματιστές. Χάθηκαν πολλά δισεκατομμύρια από το δημόσιο και από μικροεπενδυτές για να εξυπηρετηθούν οι εκλογικοί στόχοι. Μόνο ο Εβερτ, με τη γνωστή προχειρότητα, προσπάθησε να δημιουργήσει ζήτημα, και η υπόθεση κουκουλώθηκε. Η ΝΔ ως κόμμα ούτε τόλμησε να το αγγίξει, γιατί οι ποινικές ευθύνες είναι τόσο μεγάλες που θα έπρεπε να δόσει μάχη μέχρι τέλους, με όλο το μηχανισμό του κράτους και της διαπλοκής εναντίον της. Αλλά οι opinion leaders του κορπορατισμού, κατά βάθος πεπεισμένοι για την ανηθικότητα του καπιταλισμού, ουδόλως ενοχλήθηκαν – «παντού γίνονται αυτά, δεν βλέπεις και την Enron;» (μόνο που εκεί κάποιοι μπήκαν φυλακή, και μια εταιρία κολοσσός διαλύθηκε εξαιτίας του σκανδάλου)
10. Η απαγόρευση των ΑΕΙ
Ο Κ. Σημίτης έχει την κύρια ευθύνη που δεν αναθεωρήθηκε το Σύνταγμα και σήμερα ακόμα απαγορεύονται τα μη κρατικά ΑΕΙ. Δεν μπορώ να σκεφτώ μεγαλύτερο σκοταδισμό σε μια δημοκρατία από το να απαγορεύεται η πανεπιστημιακή διδασκαλία έξω από τα ασφυκτικά πλαίσια του δημοσίου. Αγανακτούμε όταν κάποιοι καίνε βιβλία, αλλά ευτυχώς κανένας απ΄αυτούς δεν κατάφερε ακόμα να απαγορεύσει τη κυκλοφορία τους. Αντίθετα, το κρατικιστικό κατεστημένο απαγορεύει την ίδρυση Ανώτατων Σχολών, μια πραγματική και όχι συμβολική στέρηση δικαιώματος, και όμως πολλοί απο μας το θεωρούν φυσικό ή ασήμαντο. Ετσι η πανεπιστημιακή διδασκαλία εξομοιώνεται με τη χορήγηση μεθαδόνης: είναι οι μόνες δραστηριότητες που μπορώ να σκεφτώ που επιτρέπονται σε κρατικούς λειτουργούς και όχι σε ιδιώτες.
Εδώ δεν ισχύει καμμία από τις συνήθεις δικαιολογίες που δεν έγινε η αναθεώρηση (δημοσιονομικό κόστος, πολιτικό κόστος, αδράνεια της γραφειοκρατίας): η μόνη εξήγηση είναι ο πατερναλισμός της ηγεσίας του ΠΑΣΟΚ, που θεωρεί οτι ξέρει καλύτερα από εμάς τους πληβείους πώς πρέπει να σπουδάσουν τα παιδιά.. Και είναι ξεφτίλα η παθητική απολογία του τύπου «ε, δεν πειράζει και πολύ, αφού δεν θα μπορούσαν να γίνουν πολλές σχολές με ιδιωτική χρηματοδότηση» -- ή, όπως το διατύπωσε ο Ευάγγελος Βενιζέλος «οταν βρεθεί ο μεγάλος χορηγός θα το επανεξετάσουμε» (αυτός ο άνθρωπος είναι υπουργός Πολιτισμού και Επιστημών). Είναι ξεφτίλα για πολλούς λόγους, και σημειώνω μόνο έναν: σήμερα οι κοινωνίες πάνε μπροστά όταν αφήνουν τους ιδιώτες να δημιουργήσουν αυτά που δεν μπορεί να φανταστεί ο κάθε κυριος Βενιζέλος ή Σημίτης. Οποιος δεν ενστερνίζεται αυτή την απλή αλήθεια δεν μπορεί να λέγεται εκσυγχρονιστής. Είναι κολλημένος στην ξεπερασμένη νοοτροπία του social engineering. Και δυστυχώς αυτή είναι η κυρίαρχη τάση στην κυβέρνηση.
Και μια εύθυμη(;) νότα: ο Πέτρος Ευθυμίου (γέννημα θρέμμα του εκσυγχρονιστικού ΔΟΛ), δηλώνει πως και το Χάρβαρντ δημόσιο είναι, αφού δεν είναι κερδοσκοπικό!
11. Η υποκρισία για τη δημόσια παιδεία
Οταν προτιμάμε το ιδιωτικό αλλά παινεύουμε το δημόσιο για να μη χαλάσουμε το σοσιαλδημοκρατικό προφίλ, μεταρρυθμίζουμε άλλα αντ άλλων.
Ολοι οι Υπουργοί Παιδείας του ΠΑΣΟΚ στέλνουν τα παιδιά τους σε ιδιωτικά σχολεία. Αν τα παιδιά είναι καλοί μαθητές, θα επιδιώξουν μετά να τα στείλουν για σπουδές στο Λονδίνο ή τη Βοστώνη. Ο Γιώργος Παπανδρέου, όντας Υπουργός, είχε το παιδί του στοSt. Catherines, που δεν ανήκει καν στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα και όπου απαγορεύεται να πάει το κοινό ελληνόπουλο. Το Κολλέγιο Αθηνών έχει ένα αριθμό θέσεων κάθε χρόνο διαθέσιμο για τα ρουσφέτια των υπουργών («policy cases»).
Αυτά θα ήταν αποδεκτά, αν η πολιτική που εφαρμόζουν ως Υπουργοί δεν ερχόταν σε τόσο κραυγαλέα αντίθεση με τις ιδιωτικές τους επιλογές. Αυτό που κάνει τα ιδιωτικά και τα ξένα σχολεία προτιμητέα είναι οτι διαφέρουν από το δημόσιο λύκειο: αν έχουν καλύτερους καθηγητές προφανώς αυτό οφείλεται στις διαφορετικές εργασιακές σχέσεις. Αν προετοιμάζουν καλύτερα για το ξένο Πανεπιστήμιο ή εξοικειώνουν με την τεχνολογία ή καλλιεργούν τα καλλιτεχνικά ενδιαφέροντα, είναι γιατί έχουν ενμέρει διαφορετικό πρόγραμμα. Αντί λοιπόν να ενισχύσουν τη διαφορετικότητα του ιδιωτικού, και αντί να μπολιάσουν και το δημόσιο σύστημα με ψήγματα πλουραλισμού, επιμένουν στον κεντρικό σχεδιασμό και στον ασφυκτικό έλεγχο και επί των ιδιωτικών. Γι αυτό τα καλά σχολεία είναι συνήθως αυτά που οχυρώνονται πίσω από μια σχέση με ξένα συστήματα για να έχουν κάποιους βαθμούς ελευθερίας. Και φυσικά οι Υπουργοί, για τα δικά τους παιδιά, αυτά θα προτιμήσουν.
Υπάρχει εδώ ένα βαθύτερο και ευρύτερο ζήτημα. Η φτωχή Ελλάδα έχει το μεγαλύτερο ποσοστό ιδιωτικών δαπανών για παιδεία και υγεία από όλες (σχεδόν;) τις Ευρωπαϊκέ InfoGnomon
Επέτειος σήμερα για το ΠΑΣΟΚ. Ανασύρω από το 'χρονοντούλαπο' ένα κείμενο που έγραψα τον Ιανουάριο 2003 (τελευταία χρονιά της διακυβέρνησης Σημίτη). Κυκλοφόρησε μόνο μέσω email σε φίλους, και δεν θέλησα τότε να το δημοσιεύσω. Σχεδόν δέκα χρόνια μετά, δεν έχω τίποτε να αλλάξω ως προς την αποτίμηση των κυβερνήσεων Σημίτη -- ίσα ίσα νομίζω οτι η εκτίμηση μου αποδείχθηκε σωστή. Λάθος μου, μεγάλο, ήταν οτι πίστευα πώς μια επερχόμενη κυβέρνηση της ΝΔ θα ήταν καλύτερη, έστω και μόνο μέσα από τον μηχανισμό της εναλλαγής.
(Σημείωση: οι εκτενείς αριθμημένες υποσημειώσεις είναι αναπόσπαστο μέρος της ανάλυσης)
Τα τελευταία χρόνια όλο και πιο πολύ διαφωνώ με τους παλιούς φίλους για τις πολιτικές μας επιλογές. Σκέφτηκα λοιπόν, αντί να τα λέμε μεταξύ τυρού και αχλαδιού, συχνά σε υψηλούς τόνους, να κάτσω να γράψω τις απόψεις μου για το εκσυγχρονιστικό ΠΑΣΟΚ, αφού εκεί εστιάζεται η διαφωνία. Με χαρά και ενδιαφέρον θα ακούσω τον όποιο αντίλογο. Το κείμενο αυτό είναι μια ‘κλειστή επιστολή’ και παρακαλώ να μην κυκλοφορήσει ευρύτερα. Ισως αποφασίσω να δημοσιεύσω κάτι αργότερα.
Απευθύνομαι σε φίλους που έχουν ευρεία μόρφωση, είναι ανοιχτοί στον κόσμο, στις διεθνείς εξελίξεις, έχουν αίσθηση της ιστορίας, δεν επιλέγουν την πολιτική τους ένταξη από ιδιοτέλεια, ενδιαφέρονται για το μέλλον περισσότερο από το σήμερα. Εχουμε κοινές πολιτικές και ιδεολογικές καταβολές, παρόμοια μόρφωση, και εν πολλοίς κοινές αξίες: έγνοια για το «δημόσιο συμφέρον», για την θέση της Ελλάδας στον κόσμο, και μια αίσθηση αλληλεγγύης στους αδύναμους και αποκλεισμένους. Δεν αθροίζουμε τα επιμέρους συμφέροντα για να αξιολογήσουμε την πρόοδο, αλλά προσπαθούμε να δούμε τη συνολική κίνηση της κοινωνίας. Και, νομίζω, οτι μπορούμε να διαχωρίζουμε στο μυαλό μας το πολιτικά πετυχημένο – το δημοφιλές – από το προοδευτικό – αυτό που η ανεξάρτητη ανάλυση μας για τη δυναμική της κονωνίας μας οδηγεί να θεωρούμε προτιμότερο.
Γιατί λοιπόν τα τελευταία χρόνια οι πολιτικές μας επιλογές αποκλίνουν; Καμμιά φορά μοιάζει για διαφορά αισθητικής ή για αντίδραση σε πρόσωπα: πόσο μας τη σπάει π.χ. ο Λαλιώτης ή ο Μεϊμαράκης, ο Βενιζέλος ή ο Παυλόπουλος, η επιλογή της Γεννηματά ή του Τζανετάκου. Επειδή όμως έχουμε τα πιο πάνω κοινά χαρακτηριστικά, οι πολιτικές μας επιλογές δεν (θα έπρεπε να) διαμορφώνονται από επιμέρους θέματα ήθους και ύφους.
Νομίζω οτι διαβάζουμε διαφορετικά το σύγχρονο κόσμο, τις αδυναμίες και τις δυνατότητες της Ελλάδας μέσα σε αυτόν, και τις προτεραιότητες που απορρέουν από αυτή τη σύγκριση. Ζητάω λοιπόν από τους φίλους που ασχολήθηκαν τόσα χρόνια με τις κοινωνικές επιστήμες, και ιδίως όσους έχουν μαρξιστικές καταβολές, να δουν αυτό που συμβαίνει σήμερα με όρους πολιτικής οικονομίας. Παραθέτω τη δική μου εκδοχή.
Ο ΕΣΩΣΤΡΕΦΗΣ ΚΟΡΠΟΡΑΤΙΣΜΟΣ
Ολες οι προτεραιότητες και οι παραλείψεις του πασοκικού εκσυγχρονισμού εντάσσονται σε ένα συγκροτημένο πρότυπο ανάπτυξης, που άρχισε να μορφοποιείται στις αρχές της δεκαετίας του 1990, προωθήθηκε πολύ συστηματικά από τις κυβερνήσεις Σημίτη, και θα παγιωθεί για πολλές δεκαετίες αν η κοινωνία δεν αντιδράσει γρηγορα. Ενας καλός χαρακτηρισμός του μοντέλου είναι «εσωστρεφής κορπορατισμός», σε αντιδιαστολή και με την ανταγωνιστική οικονομία της αγοράς (Αμερική, Βρετανία, Ιρλανδία, Ολλανδία κτλ) και με τον εξωστρεφή κορπορατισμό της μεταπολεμικής Γερμανίας ή της Ιαπωνίας.
Το κύριο στοιχείο του μοντέλου είναι:
Συγκέντρωση οικονομικής εξουσίας σε ένα μικρό πλέγμα εταιριών και οργανισμών γύρω από το κράτος (είτε με ελεγχόμενη διοίκηση, είτε προμηθευτών του δημοσίου). Τα έσοδα και τα κέρδη αυτών δεν στηρίζονται σε ότι κάνει μια επιχείρηση ανταγωνιστική στην αγορά (τιμή, ποιότητα, καινοτομίες, μάρκετιγκ, δίκτυο διανομής,service) αλλά σε προνομιακές σχέσεις με το κράτος, είτε ως ρυθμιστή δικαιωμάτων είτε ως πελάτη. Οι κλάδοι των εταιριών αυτών είναι κυρίως τα δίκτυα υποδομής και οι προμηθευτές αυτών (εργολάβοι κτλ), αλλά και το τραπεζικό σύστημα. Δεν είναι κλάδοι όπου υπάρχει ανταγωνιστική διεθνής αγορά, όπως είναι τα τρόφιμα, τα αυτοκίνητα, τα υλικά συσκευασίας ή οι μηχανές κλωστοϋφαντουργίας. Η πολιτική εξουσία επικεντρώνει πόρους και προσπάθειες κυρίως για την κερδοφορία και την ανάπτυξη των εταιριών του πλέγματος. Αν τα συμφέροντα των εταιριών αυτών έρχονται σε αντίθεση με τα συμφέροντα των πελατών τους, δηλάδη των υπόλοιπων επιχειρήσεων και των καταναλωτών, υπερισχύουν τα πρώτα.
Οι εταιρίες αυτές παράγουν προϊόντα ή υπηρεσίες σε μια ποιότητα ίσα ίσα ικανή «για να μη μας κράξουνε», και σε τιμή αποδεκτή, αν πληρώνει ο καταναλωτής, ή σκανδαλωδώς ακριβή αν πληρώνει (με αδιαφάνεια) το κράτος. Επειδή η Ελλάδα είναι μια μικρή και ανοιχτή χώρα, και οι Ελληνες ξέρουν περίπου τι αγαθά έχουν οι Ευρωπαίοι, η ποιότητα των προϊόντων που προσφέρουν οι εταιρίες του πλέγματος δεν μένει στάσιμη. Βελτιώνεται σιγά σιγά, αλλά μένει πάντα και νομοτελειακά πίσω από την Ευρωπαϊκή, γιατί οι εταιρίες του πλέγματος δεν πιέζονται άμεσα από τον ανταγωνισμό. [1]
Από τη διαπλοκή αυτή έχει άμεσο οικονομικό όφελος:
μια μικρή ομάδα επιχειρηματιώνένας σοβαρός αριθμός στελεχών του δημοσίου (που μοιράζουν παιχνίδι και συχνά δωροδοκούνται), καιμερικές δεκάδες ή εκατοντάδες χιλιάδες εργαζόμενοι στον ευρύτερο δημόσιο τομέα και στους προμηθευτές του, που πληρώνονται καλύτερα, ή δουλεύουν λιγότερο, από ότι θα συνέβαινε σε μια ανταγωνιστική επιχείρηση.
Αυτές οι τρεις ομάδες αποτελούν και το σκληρό πυρήνα στήριξης του ΠΑΣΟΚ σήμερα – μια άμεση αντανάκλαση της βάσης στο εποικοδόμημα, όπως θα λέγαμε κάποτε. (Μερικοί υποστηρίζουν οτι και οι υπόλοιποι έχουμε έμμεσο όφελος από το καθεστώς αυτό, αφού προσφέρει ένα σταθερό πλαίσιο για να αναπτυχθούν ισχυρές επιχειρήσεις. Εγώ - όπως και οι περισσότεροι οικονομολόγοι, πολιτικοί και επιχειρηματίες του αναπτυγμένου κόσμου - διαφωνώ.) [2]
Για να εδραιωθεί το μοντέλο αυτό, μετά τις περιπέτειες της μεταπολίτευσης και της πρώτης περιόδου του ΠΑΣΟΚ, απαιτήθηκαν κατ’ αρχήν ένα θεσμικό και πολιτικό περιβάλλον με τα εξής χαρακτηριστικά:
Περιορισμός του λαϊκισμού, κοινωνική νομιμοποίηση του κέρδους.Νομισματική σταθερότητα, αποτροπή μεγάλων κύκλων.Σταθερές διεθνείς σχέσεις, όχι κρίσειςΕμφαση στα δημόσια έργα.
Τα παραπάνω ευνόησε η ένταξη στην ΕΕ και μετά στην ΟΝΕ. Ως εδώ, το περιβάλλον είναι συμβατό και με πιο ανταγωνιστικά ή εξωστρεφή μοντέλα ανάπτυξης. Και ως εδώ, είναι μεγάλη και θετική η ιστορική προσφορά του Κώστα Σημίτη.
Αλλά το πασοκικό εκσυγχρονιστικό πρότυπο σημαίνει περαιτέρω και τα εξής:
Α: ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ
Για τα δημόσια έργα υποδομής, και τις προμήθειες εξοπλισμού: η έμφαση είναι στην ανάθεση της κατασκευής, με διαδικασίες που ευνοούν τους δικτυωμένους. Ο διεθνής ανταγωνισμός αποθαρρύνεται. Τα συμφέροντα του χρήστη της υποδομής υποβαθμίζονται – αν δεν μπορεί να τα καλύψει η τεχνογνωσία των προμηθευτών του πλέγματος, δεν θα επιλεγεί κάποιος ξένος καλύτερος. Παραμελείται η εκ των υστέρων συντήρηση ή αξιοποίηση του έργου. Ο εργολάβος σπανίως πληρώνει για κακοτεχνίες και καθυστερήσεις. [3]Καλές σχέσεις με τους εργαζόμενους στο κράτος και τις ΔΕΚΟ, δηλαδή εκατέρωθεν ανοχή στα προνόμια, επιχειρηματικά και συντεχνιακά. Κατά συνέπεια, μέτρια ποιότητα, χαμηλή παραγωγικότητα, ψηλό κόστος.Πολιτικο-οικονομική «διείσδυση» στα Βαλκάνια και την πρώην ΕΣΣΔ, με στόχο κυρίως τους δημόσιους πόρους των χωρών αυτών (προμήθειες, αλλά και άδειες μεταλλείων, τζόγου κτλ) – αυτούς δηλαδή τους κλάδους που στοχεύουν οι εταιρίες του πλέγματος. Οι εταιρίες αυτές δεν έχουν να πουλήσουν προϊόντα στη διεθνή ανταγωνιστική αγορά, ούτε μπορούν να γίνουν προμηθευτές του δημοσίου σε αναπτυγμένες χώρες. Αρα οι αναθέσεις από το βουλγάρικο ή το αρμένικο δημόσιο είναι μονόδρομος για την μεγέθυνση τους. [4]Συγκέντρωση (περιορισμός του ανταγωνισμού) του τραπεζικού συστήματος, και μάλιστα σε ελληνικά χέρια, για να διευκολύνεται η χρηματοδότηση του πλέγματος.
Αντίθετα, σε αυτό το πρότυπο υποβαθμίζονται (και χειροτερεύουν):
Η ανταγωνιστικότητα στις διεθνείς αγορές (σε αντίθεση με τις προνομιακές αναθέσεις) [5]Η παιδεία και η υγεία, που είναι δύσκολα οργανωτικά και θεσμικά ζητήματα, αλλά που η βελτίωση τους δεν είναι απαραίτητη για μια οικονομία με χαμηλή έμφαση στην ανταγωνιστικότητα.Το θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας των επιχειρήσεων, με κατεύθυνση την ευελιξία και τη διαφάνεια. Αντίθετα, εντείνεται η υπερρύθμιση με τρόπο που αυξάνει την εξουσία του δημοσίου υπαλλήλου και ενισχύει την ανάγκη για παράνομη συναλλαγή.Η αναμόρφωση του φορολογικού συστήματος με κατεύθυνση την απλότητα και τη διαφάνεια. [6]Η απελευθέρωση σε ωράρια, κλειστά επαγγέλματα κτλΗ ευελιξία στην αγορά εργασίας – την οποία οι προμηθευτές του δημοσίου δεν χρειάζονται ιδιαίτερα, αφού μετακυλύουν το χρόνο παράδοσης και το κόστοςΟ ανταγωνισμός στα δίκτυα κοινής ωφέλειας (εκτός αν μπορεί να ελεγχθεί από το πλέγμα – οι ξενοι παίκτες αποθαρρύνονται) [7]Η μέτρηση της παραγωγικότητας και η αξιολόγηση στο δημόσιο τομέα (που μπορεί να θίξει κεκτημένα των συντεχνιών) [8]
Η υποβάθμιση αυτών είναι νομοτέλεια στον εσωστρεφή κορπορατισμό. Αντίθετα, συντιστούν κύρια στοιχεία του ιρλανδικού μοντέλου, που σαφώς αποκυρήσσει ο Σημίτης.
Β. ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
Σε ιδεολογικό επίπεδο το ζητούμενο του εσωστρεφούς κορπορατισμού είναι να νομιμοποιηθεί το ιδιωτικό κέρδος αλλά όχι και ο ανταγωνισμός – μια βασική ιδεολογική αντίφαση, που δεν μπορεί να στηρίξει συγκροτημένη θεωρία. Θεμελιώδης νομιμοποίηση του κέρδους στον καπιταλισμό είναι ο ανταγωνισμός: το άνισο εισόδημα προκύπτει από ίσες ευκαιρίες. Οταν το κέρδος, ή ακόμα και οι ψηλές απολαβές, προκύπτουν από προνόμια, απαιτούνται άλλοι μηχανισμοί για να περιοριστούν οι αντιδράσεις.
Ετσι ο ελληνικός κορπορατισμός χτίζει ένα consensus χωρίς αρχές, που στηρίζεται στα εξής στοιχεία:
Ελεγχος των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας, μέσω οικονομικών μηχανισμών (δάνεια, αγγελιόσημο, προσωρινές άδειες, διαπλεκόμενη ιδιοκτησία) [9α]Μια αριστερίζουσα εκσυγχρονιστική ελίτ (εν πολλοίς μέσα στα Πανεπιστήμια) που δεν είναι πολύ εξοικειωμένη με τους θεσμούς της αγοράς, δεν καταλαβαίνει τη σημασία του ανταγωνισμού, και δεν ενοχλείται αν κάποιες αρχές παραβιάζονται (π.χ «διαφθορά υπάρχει σε όλο τον κόσμο» κ.α.) [9β]Μια σοβαρότητα στο λόγο, ένας αντι-λαϊκισμός, που προσελκύει το «μεσαίο χώρο»Ενσωμάτωση και έλεγχος των ιστορικών στελεχών του αριστερού λαϊκισμού.
Ιδεολογικά αποτελέσματα της βασικής ιδεολογικής αντίφασης (νομιμοποιούμε το επιχειρηματικό κέρδος αλλά όχι τον ανταγωνισμό) είναι :
Μια επιμονή στην έννοια του κοινωνικού σχεδιασμού (social engineering) που όμως επειδή συνυπάρχει με την παντελή έλλειψη κυρώσεων για τους σχεδιαστές (είτε από την αγορά είτε από ένα θεσμικό σύστημα με checks and balances) στην πράξη σημαίνει αυθαιρεσία και γραφειοκρατικούς φραγμούς. Και αντίστροφα, ένας φόβος για το καινούργιο και το μη ελεγχόμενο, που δεν υπάρχει στις φιλελεύθερες χώρες.[10]Μια στρεβλή εικόνα για την ευελιξία και την επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα. Στα στελέχη του ΠΑΣΟΚ επικρατεί η εντύπωση οτι δεν υπάρχει «κοινωνική δυναμική για την ανάπτυξη» (Χριστοδουλάκης), οτι η ελληνική κοινωνία δεν αντέχει σε γρήγορες αλλαγές, οτι οι Ελληνες δεν μπορούν να δεχτούν την αγορά και τις ανασφάλειες της. Αυτό δεν στηρίζεται ούτε στην ιστορία, ούτε στο σήμερα – η Ελλάδα έχει εξαιρετική επιχειρηματική παράδοση (με την έννοια του εμπόρου ή του entrepreneur), περισσότερη κινητικότητα στην απασχόληση από τις πιο πολλές ευρωπαϊκές χώρες, και πολλούς νέους επιχειρηματίες που ρισκάρουν. Ο φόβος της αγοράς υπάρχει όμως σε αυτούς που είναι πιο κοντά στην πολιτική εξουσία, και αυτοί διαμορφώνουν την εικόνα του «πολιτικού κόστους» για το ΠΑΣΟΚ.Μια βαθεία ριζωμένη και διαβρωτική υποκρισία για την σχέση δημόσιου/ ιδιωτικούσε τομείς όπως η παιδεία, η υγεία, η ασφάλιση, οι μεταφορές -- δηλαδή εκεί όπου η ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία έχτισε ένα αξιοθαύμαστο δημόσιο τομέα και στήριξε τη νομιμοποίηση του μεγάλου κράτους. Στην Ελλάδα όλοι καταφεύγουν σε ιδιωτικά μέσα και δαπάνες (αν μπορούν), με πρώτα τα στελέχη του ΠΑΣΟΚ, αλλά το ΠΑΣΟΚ συνεχίζει τη σοσιαλδημοκρατική ρητορεία. Ετσι, ενώ δεν πιέζεται αρκετά να βελτιώσει το δημόσιο σκέλος, εμποδίζει και τη βελτίωση του ιδιωτικού. [11]
Τα παραπάνω οικονομικά, πολιτικά και ιδεολογικά στοιχεία συνιστούν ένα συγκροτημένο σύνολο, με συγκροτημένο εκφραστή τον Κώστα Σημίτη και τους περί αυτόν. Διασφαλίζουν μια τομή από ένα ασταθές και τριτοκοσμικό παρελθόν, αλλά ταυτόχρονα καθηλώνουν νομοτελειακά την Ελλάδα σε μια από τις τελευταίες θέσεις της ΕΕ. [12] Και, εφόσον διαιωνιστεί, αυτό το κλειστό σύστημα εξουσίας θα είναι όλο και πιο ανήθικο και απεχθές.
Οπως σε όλα τα συγκροτημένα συστήματα, οι εκφραστές του έχουν πολλαπλά προσωπικά χαρακτηριστικά – πολλαπλό «ήθος και ύφος». Ο Σημίτης και μερικοί στενοί του συνεργάτες έχουν ένα ύφος χαμηλών τόνων, ιδιαίτερα συμπαθές σε εμάς, και ένα προσωπικό ήθος υψηλό για πολιτικό: φαίνεται να πορεύεται με βάση τις πεποιθήσεις του για το κοινό καλό, και όχι από αρχομανία ή οικονομική ιδιοτέλεια. Είναι ένας διανοούμενος πολιτικός, και γι΄αυτό συμπαθής στους διανοούμενους.
Αλλά ο εσωστρεφής κορπορατισμός που με τόση επιμονή χτίζει ο Σημίτης είναι ένα σύστημα που στηρίζεται στη αδιαφάνεια και εκτρέφει την διαφθορά και την αλαζονεία, πολύ περισσότερο από ότι μια οικονομία αγοράς. Η αντίληψη οτι τα προνόμια είναι αναπτυξιακός μηχανισμός, η μεγάλη εξουσία του κάθε κρατικού λειτουργού, το μεγάλο κράτος χωρίς checks and balances: αυτά είναι το υπόβαθρο της μίζας, της διαπλοκής και της αλαζονείας. Μπορεί ο Σημίτης να ήθελε να μην είναι έτσι. Αλλά είναι υπευθυνος για τις συνέπειες των επιλογών του, όταν αυτές είναι τόσο προβλέψιμες. Και αν δεν βλέπει τις συνέπειες, είναι υπεύθυνος και για αυτό. Για το λόγο αυτό, δεν καταλαβαίνω την αγανάκτηση αυτών που γνωρίζουν μεν την έκταση της διαπλοκής και της διαφθοράς, αλλά εξανίστανται όταν κατηγορείται για αυτό ο Σημίτης. [13]
Θεωρώ επίσης ότι πλανώνται οικτρά όσοι φίλοι ελπίζουν οτι μπορεί να υπάρξει ένα ΠΑΣΟΚ ισχυρό μεν, αλλά με την νοοτροπία του Λαλιώτη ή του Βενιζέλου στο περιθώριο. Ο πασοκικός εκσυγχρονισμός είναι το καθεστώς των εργολάβων. Και οι εργολάβοι συνεννοούνται μια χαρά με το Λαλιώτη. [14]
Μπορεί να αλλάξει κάτι μια κυβέρνηση της ΝΔ; Δυστυχώς όχι και δυστυχώς ναι. Δυστυχώς οχι, για όλους τους γνωστούς λόγους (ποιότητα αρχηγού, λαϊκισμός, έλλειψη προγραμματικού λόγου). [15]
Δυστυχώς ναι, γιατί αυτό το προβληματικό κόμμα προσφέρει διέξοδο μέσα από αυτό που δεν είναι. Δεν είναι ταγμένο να εξυπηρετήσει κανένα σχέδιο κοινωνικής μηχανικής. Δεν έχει την αλαζονεία και την αυτοπεποίθηση που δίνει η μακριά παραμονή στην εξουσία και η διαπλοκή. Δεν ταυτίζει το δημόσιο συμφέρον ή το «πολιτικό κόστος» με τα ειδικά συμφέροντα του κορπορατισμού, και άρα φοβάται λιγότερο την ανταγωνισμό που μπορεί να τα θίξει. [16]
Για να κάνει διαφορά η Νεα Δημοκρατία δεν χρειάζεται ούτε μεγάλο όραμα, ούτε μεγάλες τεχνοκρατικές ικανότητες, ούτε καν σταθερότητα στην υλοποίηση προγράμματος – αν είχε και αυτά τα στοιχεία, θα ήταν φυσικά καλύτερα. Αλλά αν απλώς περάσουμε τέσσερα χρόνια χωρίς νέες σοσιαλιστικές εμπνεύσεις του τύπου «απαγορεύονται οι υπερωρίες» ή «δεν απολύονται οι ιδιωτικοί εκπαιδευτικοί», αν βάλει λίγο χέρι στους εργολάβους, αν βάλει στις ΔΕΚΟ διοικήσεις που ασχολούνται κυρίως με την παροχή των υπηρεσιών και όχι με «βιομηχανική στρατηγική», αν αφήσει τους δημόσιους πόρους να διαχυθούν ευρύτερα, αν επιτρέψει σε ξένους να συμμετάσχουν στην ιδιωτικοποίηση των υποδομών, τότε οι ζωντανές, εξωστρεφείς και ανταγωνιστικές δυνάμεις της οικονομίας θα μπορέσουν να κάνουν τη δουλειά τους, χωρίς περισσότερη βοήθεια. Η δημοκρατία θα ωφεληθεί από την εναλλαγή. Στην παιδεία και στην υγεία ίσως να αναγνωριστούν τα πραγματικά προβλήματα, με τη βοήθεια και της αντιπολίτευσης. Και το εκσυγχρονιστικό ΠΑΣΟΚ θα έχει την ευκαιρία να ξεκαθαρίσει την ιδεολογία του. [17]
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Τεχνολογική πρόοδος και συγκριτική υστέρηση
Μερικοί βλέπουν την πρόοδο σε σχέση με το χτες, αλλά όχι την υστέρηση σε σχέση με τους άλλους. Στη χρήση της τεχνολογίας (πληροφορική και τηλεπικοινωνίες) η Ελλάδα μένει όλο και πιο πίσω, παρόλο που προχωράει.
Οταν η τεχνολογία των επικοινωνιών προόδευε αργά, η δική μας βραδυπορεία δεν είχε μεγάλες επιπτώσεις στην ανταγωνιστικότητα. Τα τελευταία είκοσι χρόνια είναι αλλιώς. Αν ο Ολλανδός μείωσε το χρόνο που απαιτείται για κάποιες δουλειές από πέντε ανθρωποώρες σε μία, και εμείς τον μειώσαμε σε τέσσερις, αυτό επιδεινώνει την ανταγωνιστική μας θέση. Ούτε είναι κανένα επίτευγμα οτι κουτσά στραβά αγοράσαμε κάποιο εξοπλισμό και γράψαμε πέντε προγράμματα για μερικές δουλειές.
Σήμερα, το να θεωρείς αναβάθμιση τη γραμμή ISDN, όταν όλη η Ευρώπη έχει δίκτυαDSL, είναι οπισθοχώρηση. Και αν βάλεις ISDN στο κέντρο της Αθήνας, περίπου μια φορά το μήνα μένεις από σύνδεση είτε γιατί τα modem του ΟΤΕ είναι υπερφορτωμένα, είτε γιατί κάποιος έσκαψε τα καλώδια και τα συνεργεία δεν δουλεύουν Σαββατοκύριακο. Ή, ανακαλύπτεις οτι τα Windows XP δεν είναι συμβατά με τις συσκευές της ΙΝΤΡΑΚΟΜ που δίνει ο ΟΤΕ για σύνδεση στο δίκτυο.
Αν ζητήσεις να συνδέσεις επτά σημεία της επικράτειας με ευθείες γραμμές (που είναι μια ακριβή λύση αλλά τι να κάνεις χωρίς DSL), θα δεις οτι χρειάζονται τουλάχιστο τέσσερις μήνες για να το καταφέρεις (τουλάχιστο, και στο τέλος Φεβρουαρίου θα σας πω αν τελειώσαμε...) -- βέβαια ο ΟΤΕ αρχικά σου είπε ένα μήνα, αλλά ποιός μετράει... Και όταν σκέφτηκες να κάνεις τη δουλειά σου με ασύρματη λύση μέσω Vodafone, έμαθες οτι θα ήταν μεν φτηνή και αξιόπιστη, πλην όμως παράνομη, γιατί δεν έχουν δοθεί άδειες για αυτό στη Vodafone, και μπορεί να ξυλωθούν οι κεραίες της!
Καλό είναι που μπορούμε να υποβάλουμε δήλωση φόρου από το Διαδίκτυο, αλλά πολύ χειρότερο το απόλυτο χάος, που διαιωνίζεται, π.χ., στα κεντρικά databases του Υπουργείου Οικονομικών, ή η μεσαιωνική πληροφορική του ΙΚΑ, και των Νοσοκομείων.
Δεν είναι ανάγκη αυτό να είναι έτσι. Τα θέματα αυτά έχουν λυθεί πολλές φορές σε άλλες χώρες, πριν από μας. Αρκεί να δόσουμε προτεραιότητα στη λύση, όχι στην παραγωγή της λύσης. Ας φέρει ο ΟΤΕ εξοπλισμό DSL απ’ έξω αν δεν μπορεί να τον παράγει η ΙΝΤΡΑΚΟΜ. Ας φέρουν τα Νοσοκομεία software και συμβούλους απ’ έξω αν η (πρώην) INTRASOFT δεν μπορεί, που αποδεδειγμένα δεν μπορεί, να δόσει λύση.
Γιατί δεν γίνεται αυτό: για τρείς λόγους που έχουν σχέση με το σύστημα διακυβέρνησης.
Πρώτον: ο Πασοκικός εκσυγχρονισμός θεωρεί ακόμα οτι είναι αναπτυξιακό να ενισχύεις τον Ελληνα παραγωγό τεχνολογικών προϊόντων σε βάρος του Ελληνα χρήστη – industrial policy της 10ετίας του 1970 που εγκαταλείφθηκε σε όλο το δυτικό κόσμο από την πίεση των ραγδαίων αλλαγών μετά το 1980. Σε μερικά στελέχη, αυτό είναι μια καλοπροαίρετη πλάνη.
Δεύτερον: το ΠΑΣΟΚ αντλεί τα στελέχη του από το δημόσιο τομέα (ΔΕΚΟ, ΑΕΙ, Υπουργεία). Οι παραστάσεις που έχουν περί παραγωγικότητας και περί ποιότητας υπηρεσιών έχουν διαμορφωθεί εκεί, μακριά από τον ανταγωνισμό και την εξουσία του χρήστη, που τον χάνεις από πελάτη όταν δυσαρεστηθεί. Ετσι οι στόχοι μπαίνουν χαμηλά, και όλοι ικανοποιούνται απο μετριότατα αποτελέσματα.
Τρίτο, όμως, και πολύ χειρότερο, η πλάνη και η μετριότητα είναι συνυφασμένη με τη διαπλοκή και τη μίζα που στηρίζει το μηχανισμό του ΠΑΣΟΚ σχεδόν είκοσι χρόνια, και που ενισχύει με πολλούς τρόπους την ιδεολογία του κρατισμού και του κορπορατισμού.
Τα τρία αυτά στοιχεία δεν χαρακτηρίζουν συλλήβδην όλο το πολιτικό φάσμα. Αφορούν ειδκότερα στο ΠΑΣΟΚ, και μάλιστα στο εκσυγχρονιστικό τμήμα του. Τα πρώτα δύο αφορούν δυστυχώς και πολλά στελέχη του Συνασπισμού.
2. Κορπορατισμός και ανταγωνιστικότητα
Οι απολογητές επικαλούνται τα παραδείγματα της Γαλλίας, της Γερμανίας ή της Ιαπωνίας για να δικαιολογήσουν τον κορπορατισμό. Είναι μεγάλη συζήτηση, που θα την κάνω με όποιον θέλει, αλλά η επιχειρηματολογία δε στέκει. Επιγραμματικά:
· Οι επιτυχίες εκείνων ανάγονται σε άλλη εποχή, με πιο αργή τεχνολογική πρόοδο και πιο κλειστές αγορές.
· Οι πρακτικές εκείνες έχουν εν πολλοίς εγακαταλειφθεί (Γερμανία) ή έχουν οδηγήσει σήμερα σε αδιέξοδο (Ιαπωνία).
· Οι προϋποθέσεις του πετυχημένου κορπορατισμού περιλαμβάνουν μια εργασιακή και κονωνική πειθαρχία που δεν υπάρχουν στην Ελλάδα, και που κανείς δε θέλει να αναπτύξουμε.
· Οι οικονομίες τους είχαν και άλλα ισχυρά και μοναδικά πλεονεκτήματα που στήριζαν την ανταγωνιστικότητα των ηγετικών εταιρών (Μittelstand, γαλλική δημόσια διοίκηση)
· Εταιρίες σαν τη Siemens, τη Mitsubishi και τη Renault στράφηκαν από νωρίς στη διεθνή αγορά και επιδίωξαν να γίνουν διεθνείς ηγέτες στον κλάδο τους με βάση την ποιότητα τους. Εταιρίες σαν την ΑΚΤΩΡ και την ΙΝΤΡΑΚΟΜ δεν έχουν τέτοια δυναμική. Ενώ αντίθετα, τέτοια δυναμική έχουν άλλοι κλάδοι της ελληνικής οικονομίας, που δεν ζουν από το κράτος.
3. Η ασυδοσία των εργολάβων
Οι υπερβάσεις κόστους και χρόνου και η απόκλιση από τις προδιαγραφές είναι ο κανόνας στα δημόσια έργα, και ο κύριος τροπος που αποκομίζουν κέρδη οι εργολάβοι (δηλαδή και οι πάσης φύσεως προμηθευτές εξοπλισμού, ολοκληρωμένων λύσεων πληροφορικής κτλ). Τίποτα σχεδόν δεν έγινε, από κανένα υπουργό του ΠΑΣΟΚ, για να αλλάξει αυτό. Και δεν είναι τόσο δύσκολο να αλλάξει. Θυμίζω τις συμβάσεις για το Μετρό και το Αεροδρόμιο, όπου τα φαινόμενα αυτά ήταν πολύ περιορισμένα, γιατί η αρχική φιλοσοφία της σύμβασης δεν σχεδιάστηκε από τους επιτελείς του Λαλιώτη και της Βάσως. Είναι τόσο γενική η αδράνεια των υπουργών γύρω από το πρόβλημα, ώστε μόνο σε σαφή πολιτική επιλογή μπορεί να αποδοθεί. Στην καλή περίπτωση, το πρόβλημα θεωρείται άλυτο (= ανικανότητα). Στην κακή, είναι μια κυνική συναλλαγή.
4. Η επέκταση στην ανατολική Ευρώπη
Είναι ευκαιρία για την Ελλάδα η ανάπτυξη των οικονομικών σχέσεων με την ανατολική Ευρώπη. Αλλά είναι λάθος οι μεγάλες προσδοκίες και η τόσο ψηλή προτεραίοτητα που δίνεται στο στόχο αυτό. Η επέκταση του ΟΤΕ , της Εθνικής Τράπεζας και της ΙΝΤΡΑΚΟΜ δημιουργούν μια πλασματική εικόνα διεθνοποίησης και ανταγωνιστικότητας, ενώ στηρίζονται σε παρόμοιους μηχανισμούς προνομιακών σχέσεων όπως στην Ελλάδα, ή σε ένα παροδικό κενό ανταγωνισμού.
Δυστυχώς ένας οργανισμός που είναι από το γονίδιο του μη ανταγωνιστικός δεν θα γίνει ανταγωνιστικός επειδή μεγάλωσε. Κάθε άλλο. Ετσι για πολλούς, η ευκαιρία των Βαλκανίων λειτουργεί αποπροσανατολιστικά.
Αντίθετα, πολλές επιχειρήσεις που αναπτύχθηκαν εξ αρχής σε ανταγωνιστικό περιβάλλον μπορούν να κερδίσουν μακροπρόθεσμα από την ευκαιρία αυτή (π.χ.Chipita, Alumil, Χαρτοποιϊα Θράκης). Οι δραστηριότητες στην αν. Ευρώπη προσθέτουν οικονομίες κλίμακας. Αλλά για αυτές η αγορά της ανατολικής Ευρώπης είναι ένας από τους πολλούς στόχους, όπως είναι και η ΕΕ ή η Αίγυπτος. Το γενικό ζητούμενο της ανταγωνιστικότητας είναι πιο σημαντικό από την ειδική περιφερειακή ευκαιρία.
5. Η Ελλάδα χάνει σε ανταγωνιστικότητα
Οι διάφοροι δείκτες ανταγωνιστικότητας δίνουν μεικτή εικόνα για την πορεία της Ελλάδας, αλλά σε γενικές γραμμές έδειχναν μια βελτίωση από το 1995 ως το 2000, και μια επιδείνωση έκτοτε. Πρόσφατα κρούει κώδωνα κινδύνου ο Διοικητής της Τράπεζας Ελλάδας και πολλοί άλλοι. Ποιά είναι η δυναμική;
Την ανταγωνιστικότητα την έχουν ενισχύσει σημαντικά ορισμένοι μακροοικονομικοί παράγοντες, όπως τα χαμηλά επιτόκια και ο χαμηλός πληθωρισμός, που οφείλονται στην ένταξη μας στην ζώνη του Ευρώ, και στις αλλαγές πολιτικής που έγιναν για να πετύχουμε αυτό το στόχο. Επίσης, η μαζική εισροή μεταναστών τα τελευταία δέκα χρόνια. Την δε μεγέθυνση του ΑΕΠ, που δεν υποδηλώνει πάντα ανταγωνιστικότητα, την ενισχύει επίσης το fiscal stimulus του ΚΠΣ και των Ολυμπιακών Αγώνων. Οι παράγοντες αυτοί είτε αποτελούν πλέον κεκτημένο, είτε έχουν ημερομηνία λήξης.
Αντίθετα, στο μικροοικονομικό επίπεδο, τα πράγματα επιδεινώνονται σταθερά. Οι στρεβλώσεις στον ανταγωνισμό που δημιουργεί η διαπλοκή εντείνονται αντί να μειώνονται. Και όσο, λόγω του ΚΠΣ, το δημόσιο εξακολουθεί να καθορίζει σε πολλούς κλάδους τους νικητές και τους ηττημένους (πληροφορική, εξοπλισμός τηλεπικονωνωνιών, κατασκευαστές, οικοδομικά υλικά, ηλεκτρολογικά, εργολαβίες ΥΠΕΘΑ κ.α.) τόσο η νοοτροπία των επιχειρήσεων στρεβλώνεται: στον ιδιώτη πελάτη κερδίζεις όταν παραδώσεις το έργο στην ώρα του, εντός προδιαγραφών, και χωρίς υπερβάσεις κόστους. Στο δημόσιο, κερδίζεις αν κάνεις ακριβώς το αντίθετο.
Αποτέλεσμα: όσες επιχειρήσεις ζουν από έργα και προμήθειες του δημοσίου δεν μπορούν να ανταγωνιστούν διεθνώς. Οι κατασκευαστικές εταιρίες που άλλοτε δέσποζαν στη Μέση Ανατολή τώρα έχουν περιχαρακωθεί στο εσωτερικό. Η ΙΝΤΡΑΚΟΜ, που έχει ενισχυθεί με εκατοντάδες δισεκατομμύρια από τον ΟΤΕ και το δημόσιο, που έχει προσλάβει χιλιάδες επιστήμονες με καλές σπουδές, που ξοδεύει σεβαστά ποσά σε «Ερευνα και Ανάπτυξη» δεν έχει καταφέρει να καταξιωθεί ως αξιόπιστος προμηθευτής στις δυτικές αγορές με ένα έστω εξάρτημα ή λογισμικό που να είναι διεθνώς ανταγωνιστικό (οι μικροδουλίτσες δεν μετράν για τέτοια μεγέθη). Σαν τον Ολυμπιακό, που είναι πάντα πρώτος στην Ελλάδα και πάτος στην Ευρώπη, οι προστατευμένοι προμηθευτές και εργολάβοι δεν μπορούν να γίνουν ανταγωνιστικοί σε πεδία όπου δεν τους παραχωρούνται προνόμια. Και ίσως δεν ενδιαφέρονται. Τα περιθώρια κέρδους σε βάρος του Ελληνα φορολογούμενου δεν μπορούν να τα βρουν αλλού.
Στους υπόλοιπους κλάδους η καθυστέρηση των υποδομών (ακόμα διπλής κατεύθυνσης η Εθνική Οδός Κόρινθος – Πάτρα), η γραφειοκρατία που όλο περιορίζεται και όλο ξεπροβάλλει από αλλού (τώρα θέλουμε και ενημερότητα ΙΚΑ για να αγοράσουμε οικόπεδο!), οι νέοι περιορισμοί (απαγορεύτηκαν οι υπερωρίες – από την εποχή του νόμου Γιαννίτση όλες οι επιχειρήσεις λογισμικού στην Ελλάδα λειτουργούν παράνομα) και η διαφθορά κάνουν το έργο των επιχειρήσεων πολύ δύσκολο.
6. Η προβλέψιμη έκτακτη φορολόγηση
Οσο καθαρά και τακτοποιημένα βιβλία και αν έχει, μια εμπορική επιχείρηση θα υποχρεωθεί κατά κανόνα να πληρώσει περίπου 1% του τζίρου της εκ των υστέρων, για φορολογικές διαφορές και πρόστιμα. Εκτός αν έχει ιδιαίτερα καλές σχέσεις με τον έφορο. Η επιβάρυνση αυτή ισοδυναμεί με αύξηση του φορολογικού συντελεστή επί των κερδών από 35% σε 45% και βάλε.
7. Ο φόβος των ξένων και των ιδιωτών
Σκεφτείτε τι θα γινόταν αν η κινητή τηλεφωνία είχε φτάσει εδώ επί εκσυγχρονιστικού ΠΑΣΟΚ, και χειριζόταν την ανάθεση ο Χριστοδουλάκης και ο Βερελής. Θα είχαμε δύο ανάδοχες κοινοπραξίες, την πρώτη υπό τον έλεγχο του ΟΤΕ και την άλλη υπό την την Εθνική Τράπεζα, με ξένους συνεταίρους τέταρτης κατηγορίας, και με επίπεδο υπηρεσιών εφάμιλλο του ΟΤΕ και της Εθνικής. Η απόφαση της ΝΔ να δόσει τις άδειες σε μεγάλους ξένους παίκτες θα εθεωρείτο πολύ τολμηρή αφού «η Ελληνική κοινωνία δεν αντέχει σε σοκ» (διάβαζε: θα αντιδράσει ο ΟΤΕ). Χάσαμε λοιπόν που ήρθε ηVodafone στην Ελλάδα; Θα ήταν τόσο καλός ο Cosmote (που είναι εξαίρεση για δημόσια επιχείρηση), αν δεν ήταν αναγκασμένος να ανταγωνιστεί με ισχυρούς ξένους ιδιώτες;
Αφού καταφέραμε στην κινητή τηλεφωνία να έχουμε ισάξια υποδομή και υπηρεσίες με τους Αγγλους και τους Γερμανούς (και καλύτερες από τους Γάλλους, όπου κυριαρχεί η France Telecom!), είναι ανεύθυνο και ηττοπαθές να δεχόμαστε την υστέρηση σε τόσα άλλα: σταθερή τηλεφωνία, λιμάνια και τρένα, ύδρευση, μετρό Θεσσαλονίκης, πληροφορική του δημοσίου.
Προσωπικά ο καθένας μας μπορεί να βολεύεται με κάτι χειρότερο, γιατί είμαστε σε μια ηλικία όπου το επάγγελμα μας έχει παγιωθεί, η νέα τεχνολογία μας αφήνει λίγο αδιάφορους, και κάθε μικρή βελτίωση στις υποδομές μας κάνει εντύπωση μετά από δεκαετίες ταλαιπωρίας. Αλλά για τις επιχειρήσεις, που ανταγωνίζονται τους ξένους με τις καλές υποδομές, και για τα παιδιά μας, που θελουν να είναι ισότιμοι πολιτες του νέου κόσμου της πληροφορίας και της παγκόσμιας αγοράς, αυτή η υστέρηση είναι καταδίκη.
Κάθε μήνα έχουμε και νέες αποδείξεις οτι για το ΠΑΣΟΚ οι διαρθρωτικές αλλαγές στην οικονομία έχουν τελειώσει. Πρόσφατα ο Χριστοδουλάκης δήλωσε οτι ποτέ δεν θα δοθεί το μάνατζμεντ των ΔΕΚΟ, ούτε ο μετοχικός έλεγχος, σε ιδιώτες. Μέχρι τώρα, μερικοί εκσυγχρονιστές ψιθύριζαν οτι οι «μετοχοποιήσεις» ήταν ένα πρώτο βήμα για την ιδιωτικοποίηση των ΔΕΚΟ. Τώρα μαθαίνουμε από τον πιο εκσυγχρονιστή οτι ως εδώ ήταν η μεταρρύθμιση. Είναι λοιπόν ικανοποιημένοι από την κατάσταση; Μήπως ο ΟΤΕ έφτασε τη British Telecom και δεν το έχω καταλάβει; Μήπως ο ταχυδρόμος άρχισε να φέρνει τις επιστολές την εβδομάδα που ταχυδρομήθηκαν; Μήπως μετρήσαμε την συμβολή του ΟΣΕ στην ανταγωνιστκότητα και τη βρήκαμε θετική; Η μήπως θυμηθήκαμε πάλι τους «στρατηγικούς κλάδους» που πρέπει να περιφρουρηθούν για να μην μας υπονομεύσουν οι ξένοι;
Δεν υπάρχει οικονομική ή επιχειρηματική λογική σε όλα αυτά. Είναι ένας συμβιβασμός με τη μετριότητα, και παράλληλα μια πολιτική επιλογή για ένα μέτωπο προμηθευτών, συνδικαλιστών και πολιτικού προσωπικού που πρέπει παση θυσία να μείνει αρραγές για να διατηρηθεί η εξουσία.
8. Η ασυλία των δημοσίων οργανισμών
Η αξιολόγηση του έργου των οργανισμών, ίδιως η απλή μέτρηση, είναι από τα πιο εύκολα μέτρα που μπορεί να λάβει μια μεταρρυθμιστική κυβέρνηση – εύκολο από τεχνική και δημοσιονομική άποψη. Πολιτικά όμως πολυ δύσκολο, αν τα τα στελέχη αυτών των οργανισμών είναι ένας από τους πυλώνες της εξουσίας.
Σήμερα λοιπόν, εν έτει 2003, στα ΑΕΙ συζητάν ακόμα όχι για το πώς πρέπει να γίνεται αξιολόγηση των πανεπιστημαικών τμημάτων, αλλά άν πρέπει. Τα δε Νοσοκομεία αντιδρούν με βδελυγμία στην απλή κοστολόγηση, πόσο μάλλον στην τεχνική της σύνδεσης των δαπανών με το του casemix που εφαρμόζεται σε όλο τον πολιτισμένο κόσμο, από την συγκεντρωτική Γαλλία μέχρι τη (θου κύριε φυλακή τω στοματί μου) ασύδοτη Ιρλανδία.
Αλλά η αξιόπιστη μέτρηση δεν είναι το φόρτε του εκσυγχρονισμού. Ακόμα είναι στη θέση του ο Γενικός Γραμματέας της ΕΣΥΕ κ. Κραβαρίτης, που πέρυσι κατηγορήθηκε εκ των εσω, και περίπου παραδέχτηκε, ότι μαγείρεψε τα στοιχεία της απασχόλησης.
9 α. Τα ημι-δυτικά media
Τα ΜΜΕ μας έχουν αναπτυχθεί κατά τον ένα άξονα όπως στη δύση: προβάλλουνcelebrities, πλούτο, reality shows. Είναι σύμπτωμα της ανόδου των εισοδημάτων και του απογαλακτισμού από τις παραδοσιακές αξίες της οικογένειας και του χωριού. Αλλά παραμένει τελείως ατροφικός ο άλλος άξονας των δυτικών ΜΜΕ: η ανεξάρτητη και σοβαρή δημοσιογραφία, που στηρίζει τη νομιμότητα και το ήθος του καπιταλισμού, και ελέγχει την οικονομική και την πολιτική εξουσία. Εχουμε το ύφος, αλλά όχι το ήθος, τον πλούτο χωρίς τον ανταγωνισμό.
9 β. Η μεροληψία των opinion leaders
Αυτή η ελιτ ελαστικών αρχών μαζί με τα ελεγχόμενα ΜΜΕ επιφέρουν μια ιδιαίτερη στρέβλωση στην ατζέντα του δημόσιου διαλόγου. Ολισθήματα που θα ξεσήκωναν μεγάλη κατακραυγή αν τα διέπραττε η ΝΔ περνάν στα ψιλά για το ΠΑΣΟΚ.
Μικρό παράδειγμα: στις δημοτικές εκλογές οι εθνικές ομάδες άρσης βαρών και ρυθμικής γυμναστικής επισκέφτηκαν τους υποψήφιους του ΠΑΣΟΚ στη Νίκαια και την Πάτρα αντίστοιχα, και εκφάσανε την υποστήριξή τους! Οχι ένας ή δύο αθλητές ιδιωτικά, αλλά όλη η ομάδα με επικεφαλής τον προπονητή. Τσαουσεσκικό, τριτοκοσμικό ή όχι; Πόσο κατακρίθηκε; Τι θα γινόταν αν αυτό συνέβαινε επί ΝΔ;
Μεσαίο παράδειγμα: πόσο συζητήθηκε στα ΜΜΕ η περίπτωση του ακροδεξιού Ψωμιάδη της ΝΔ, και πόσο η ακόμα πιο ακραία περίπτωση του Βουνάτσου του ΠΑΣΟΚ;
Μεγάλο παράδειγμα: η χειραγώγηση του Χρηματιστηρίου από τους δημόσιους οργανισμούς και τις τράπεζες πριν τις εκλογές του 2000, γεγονός πασίγνωστο στους χρηματιστές. Χάθηκαν πολλά δισεκατομμύρια από το δημόσιο και από μικροεπενδυτές για να εξυπηρετηθούν οι εκλογικοί στόχοι. Μόνο ο Εβερτ, με τη γνωστή προχειρότητα, προσπάθησε να δημιουργήσει ζήτημα, και η υπόθεση κουκουλώθηκε. Η ΝΔ ως κόμμα ούτε τόλμησε να το αγγίξει, γιατί οι ποινικές ευθύνες είναι τόσο μεγάλες που θα έπρεπε να δόσει μάχη μέχρι τέλους, με όλο το μηχανισμό του κράτους και της διαπλοκής εναντίον της. Αλλά οι opinion leaders του κορπορατισμού, κατά βάθος πεπεισμένοι για την ανηθικότητα του καπιταλισμού, ουδόλως ενοχλήθηκαν – «παντού γίνονται αυτά, δεν βλέπεις και την Enron;» (μόνο που εκεί κάποιοι μπήκαν φυλακή, και μια εταιρία κολοσσός διαλύθηκε εξαιτίας του σκανδάλου)
10. Η απαγόρευση των ΑΕΙ
Ο Κ. Σημίτης έχει την κύρια ευθύνη που δεν αναθεωρήθηκε το Σύνταγμα και σήμερα ακόμα απαγορεύονται τα μη κρατικά ΑΕΙ. Δεν μπορώ να σκεφτώ μεγαλύτερο σκοταδισμό σε μια δημοκρατία από το να απαγορεύεται η πανεπιστημιακή διδασκαλία έξω από τα ασφυκτικά πλαίσια του δημοσίου. Αγανακτούμε όταν κάποιοι καίνε βιβλία, αλλά ευτυχώς κανένας απ΄αυτούς δεν κατάφερε ακόμα να απαγορεύσει τη κυκλοφορία τους. Αντίθετα, το κρατικιστικό κατεστημένο απαγορεύει την ίδρυση Ανώτατων Σχολών, μια πραγματική και όχι συμβολική στέρηση δικαιώματος, και όμως πολλοί απο μας το θεωρούν φυσικό ή ασήμαντο. Ετσι η πανεπιστημιακή διδασκαλία εξομοιώνεται με τη χορήγηση μεθαδόνης: είναι οι μόνες δραστηριότητες που μπορώ να σκεφτώ που επιτρέπονται σε κρατικούς λειτουργούς και όχι σε ιδιώτες.
Εδώ δεν ισχύει καμμία από τις συνήθεις δικαιολογίες που δεν έγινε η αναθεώρηση (δημοσιονομικό κόστος, πολιτικό κόστος, αδράνεια της γραφειοκρατίας): η μόνη εξήγηση είναι ο πατερναλισμός της ηγεσίας του ΠΑΣΟΚ, που θεωρεί οτι ξέρει καλύτερα από εμάς τους πληβείους πώς πρέπει να σπουδάσουν τα παιδιά.. Και είναι ξεφτίλα η παθητική απολογία του τύπου «ε, δεν πειράζει και πολύ, αφού δεν θα μπορούσαν να γίνουν πολλές σχολές με ιδιωτική χρηματοδότηση» -- ή, όπως το διατύπωσε ο Ευάγγελος Βενιζέλος «οταν βρεθεί ο μεγάλος χορηγός θα το επανεξετάσουμε» (αυτός ο άνθρωπος είναι υπουργός Πολιτισμού και Επιστημών). Είναι ξεφτίλα για πολλούς λόγους, και σημειώνω μόνο έναν: σήμερα οι κοινωνίες πάνε μπροστά όταν αφήνουν τους ιδιώτες να δημιουργήσουν αυτά που δεν μπορεί να φανταστεί ο κάθε κυριος Βενιζέλος ή Σημίτης. Οποιος δεν ενστερνίζεται αυτή την απλή αλήθεια δεν μπορεί να λέγεται εκσυγχρονιστής. Είναι κολλημένος στην ξεπερασμένη νοοτροπία του social engineering. Και δυστυχώς αυτή είναι η κυρίαρχη τάση στην κυβέρνηση.
Και μια εύθυμη(;) νότα: ο Πέτρος Ευθυμίου (γέννημα θρέμμα του εκσυγχρονιστικού ΔΟΛ), δηλώνει πως και το Χάρβαρντ δημόσιο είναι, αφού δεν είναι κερδοσκοπικό!
11. Η υποκρισία για τη δημόσια παιδεία
Οταν προτιμάμε το ιδιωτικό αλλά παινεύουμε το δημόσιο για να μη χαλάσουμε το σοσιαλδημοκρατικό προφίλ, μεταρρυθμίζουμε άλλα αντ άλλων.
Ολοι οι Υπουργοί Παιδείας του ΠΑΣΟΚ στέλνουν τα παιδιά τους σε ιδιωτικά σχολεία. Αν τα παιδιά είναι καλοί μαθητές, θα επιδιώξουν μετά να τα στείλουν για σπουδές στο Λονδίνο ή τη Βοστώνη. Ο Γιώργος Παπανδρέου, όντας Υπουργός, είχε το παιδί του στοSt. Catherines, που δεν ανήκει καν στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα και όπου απαγορεύεται να πάει το κοινό ελληνόπουλο. Το Κολλέγιο Αθηνών έχει ένα αριθμό θέσεων κάθε χρόνο διαθέσιμο για τα ρουσφέτια των υπουργών («policy cases»).
Αυτά θα ήταν αποδεκτά, αν η πολιτική που εφαρμόζουν ως Υπουργοί δεν ερχόταν σε τόσο κραυγαλέα αντίθεση με τις ιδιωτικές τους επιλογές. Αυτό που κάνει τα ιδιωτικά και τα ξένα σχολεία προτιμητέα είναι οτι διαφέρουν από το δημόσιο λύκειο: αν έχουν καλύτερους καθηγητές προφανώς αυτό οφείλεται στις διαφορετικές εργασιακές σχέσεις. Αν προετοιμάζουν καλύτερα για το ξένο Πανεπιστήμιο ή εξοικειώνουν με την τεχνολογία ή καλλιεργούν τα καλλιτεχνικά ενδιαφέροντα, είναι γιατί έχουν ενμέρει διαφορετικό πρόγραμμα. Αντί λοιπόν να ενισχύσουν τη διαφορετικότητα του ιδιωτικού, και αντί να μπολιάσουν και το δημόσιο σύστημα με ψήγματα πλουραλισμού, επιμένουν στον κεντρικό σχεδιασμό και στον ασφυκτικό έλεγχο και επί των ιδιωτικών. Γι αυτό τα καλά σχολεία είναι συνήθως αυτά που οχυρώνονται πίσω από μια σχέση με ξένα συστήματα για να έχουν κάποιους βαθμούς ελευθερίας. Και φυσικά οι Υπουργοί, για τα δικά τους παιδιά, αυτά θα προτιμήσουν.
Υπάρχει εδώ ένα βαθύτερο και ευρύτερο ζήτημα. Η φτωχή Ελλάδα έχει το μεγαλύτερο ποσοστό ιδιωτικών δαπανών για παιδεία και υγεία από όλες (σχεδόν;) τις Ευρωπαϊκέ InfoGnomon
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Μασονία... Ένα αόρατο δίχτυ πάνω από την Ελλάδα
ΕΠΟΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
ΕΠΕΣΤΡΕΨΑΝ ΔΥΝΑΜΙΚΑ ΜΑΡΟΥΛΗΣ ΚΑΙ ΤΖ. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
