2012-09-27 14:34:46
(Το άρθρο φιλοξενήθηκε στο "Βήμα" τον Ιούλιο του 2011)
Ανατομία μιας πάθησης του σύγχρονου κόσμου και πυξίδα για να ξαναβρούν ορισμένοι τον... ύπνο τους.
Τι κοινό έχει ο παρ' ολίγον πρωθυπουργός της Γαλλίας με τον παρ' ολίγον αρχηγό των Εργατικών της Βρετανίας και τον παρ' ολίγον νεκρό Μήτσο που κοιμήθηκε στο τιμόνι της νταλίκας του; Τίποτε άλλο από μια συσκευή που τώρα τους χαρίζει ύπνο φυσιολογικό και τους γλιτώνει από πιθανό εγκεφαλικό, μοιραίο πιθανόν για τους ίδιους, αλλά ίσως και για όποιους «βρεθούν στο διάβα τους».
Τις συστάσεις για τον Μήτσο τον νταλικέρη δεν τις χρειάζεστε: τις υπερκαλύπτει η στατιστική, που μας πληροφορεί ότι τις τελευταίες δεκαετίες έχουν αυξηθεί μυστηριωδώς τα ατυχήματα οδηγών φορτηγών που τους πήρε ο ύπνος στο τιμόνι. Ο επώνυμος Βρετανός είναι ο Ed Milliband, o μέχρι πρότινος υπουργός Περιβάλλοντος του Ηνωμένου Βασιλείου που διεκδίκησε το χρίσμα των Εργατικών από τον αδελφό του
. Εχασε, μολονότι όλες οι προβλέψεις ήταν υπέρ του. Αμέσως μετά, στις 23 Απριλίου 2011, ανακοινώθηκε ότι έπασχε από ασθένεια άκρως επιβαρυντική για την υγεία του και σφόδρα ανασταλτική της υπερδραστηριότητας που είχε καθημερινά. Ο επώνυμος Γάλλος είναι ακόμη πιο γνωστός σας: ο Ντομινίκ Στρος-Καν, o πρώην επικεφαλής του ΔΝΤ που βρέθηκε σιδηροδέσμιος στη φυλακή ελέω καμαριέρας, βγήκε προσωρινά από αυτήν με το επιχείρημα ότι χρειαζόταν μηχανική υποστήριξη κατά τον ύπνο του.
Από τι πάσχουν και οι τρεις και τι είδους μηχανική υποστήριξη χρειάζονται; Θα το μάθουμε στη συνέχεια. Οσοι... ροχαλίζουν, τρίζουν τα δόντια στον ύπνο τους, κλωτσούν ασυναίσθητα τον/την ομοκρέβατό τους ή νυστάζουν αφόρητα σε δημόσια θέα, καλό είναι να αναγνώσουν μετά προσοχής.
Εφιάλτης του ύπνου, σαμποτέρ του ξύπνιου
Η περί ης ο λόγος ασθένεια ονομάζεται «υπνική άπνοια». Τυπικά, δεν υπήρχε ως πριν από μισό αιώνα. Ηταν Νοέμβριος του 1956 όταν δημοσιεύθηκε στο American Journal of Medicine η πρώτη μελέτη ασθενούς που έπεφτε σε ύπνο... όπου λάχει. Συγκεκριμένα, ο δρ Sidney Burwell κατέγραφε εκεί την περίπτωση ενός χαρτοπαίκτη που, αφού πήρε απότομα βάρος, άρχισε να κοιμάται την ώρα που έπαιζε πόκερ. Πήγε στον γιατρό απελπισμένος, όταν του συνέβη να του μοιράσουν δύο ρηγάδες και τρεις άσους, αλλά αυτός κοιμήθηκε προτού ποντάρει!
Η αδικαιολόγητη αυτή υπνηλία πήρε αρχικά το όνομα «σύνδρομο Πίκγουικ». Το όφειλε στο μυθιστόρημα «Pickwick Papers» που είχε δημοσιεύσει το 1835 ο Κάρολος Ντίκενς, όπου περιγραφόταν ένα παχουλό παιδί (Τζο ο Χοντρός) που έπεφτε διαρκώς σε ύπνο. Τις πρώτες εξηγήσεις και τον μηχανισμό των διαταραχών ύπνου που οφείλονταν σε διακοπή της αναπνοής έδωσε το 1965 μια ομάδα γάλλων και γερμανών γιατρών. Εντόπισαν τρία είδη «αποφρακτικής υπνικής άπνοιας». Ως αίτια υπέδειξαν τόσο το πάχος στη γλώσσα και τον λαιμό όσο και δυσμορφία του ρινικού διαφράγματος. Η προδιάθεση για άπνοια αυξάνει με τα χρόνια, καθώς οι ανάλογοι μύες ατονούν με την ηλικία και κατά τον ύπνο χαλαρώνουν ως τον σχηματισμό «φράγματος» για την ανάσα.
Ακολούθησαν 15 χρόνια αναζήτησης για επίλυση του προβλήματος μέσω χειρουργικών επεμβάσεων ή κατασκευής παρεμβυσμάτων για το στόμα ή τη μύτη. Το 1981, ωστόσο, ο αυστραλός γιατρός Collin Sullivan είχε μια «τεχνοκρατική» φαεινή ιδέα: τι θα γινόταν αν επιβοηθούσε τον ασθενή με ένα «κομπρεσέρ αέρα»; Το μόνο που χρειαζόταν ήταν να αντιστρέψει τη λειτουργία μιας... ηλεκτρικής σκούπας! Ετσι, γεννήθηκε η πρώτη συσκευή «συνεχούς θετικής πίεσης στους ανώτερους αεραγωγούς» (CPAP). Αρχικά, οι γιατροί την αντιμετώπισαν με πολύ σκεπτικισμό, αλλά η τεχνολογική τελειοποίησή της _ με αισθητήρες ανίχνευσης της έναρξης επεισοδίου άπνοιας και μηχανισμό προοδευτικής αύξησης της πίεσης του αέρα, συν την προσθήκη φίλτρων και υγραντών του αέρα _ την ανέδειξαν την τελευταία δεκαετία στην κυρίαρχη λύση του προβλήματος. Τώρα οι γιατροί διατείνονται πως ο ένας στους δύο ασθενείς που χρησιμοποιούν CPAP κατορθώνει έπειτα από ένα ως δύο χρόνια θεραπείας να ανακτήσει πλήρως τη φυσιολογική αναπνοή του κατά τον ύπνο. Ο άλλος... συνεχίζει να κοιμάται με τη βοήθειά της διά βίου.
Συμπτώματα και διάγνωση
Τα συμπτώματα που πρέπει να μας υποψιάζουν για υπνική άπνοια και να μας οδηγούν στα «Εργαστήρια Μελέτης Υπνου» των νοσοκομείων είναι τα εξής: ροχαλητό, τρίξιμο δοντιών, μυϊκοί σπασμοί και τινάγματά μας στον ύπνο, παρατήρηση διακοπής της αναπνοής μας από τον/την σύντροφο, μόνιμος πονοκέφαλος όταν ξυπνάμε, με κόκκινα μάτια και ξηροστομία, απώλεια μνήμης, υπνηλία κατά τη διάρκεια της ημέρας και μόνιμο αίσθημα κόπωσης.
Η σωστή διάγνωση της ασθένειας γίνεται μόνο έπειτα από «μελέτη ύπνου», κατά την οποία οι γιατροί μάς συνδέουν με ηλεκτροκαρδιογράφο και εγκεφαλογράφο, καταγραφέα κινήσεων άκρων, διαφράγματος και στήθους, όπως και κίνησης οφθαλμών, μετρητή οξυγόνου και μετρητή ροής εισπνοής και εκπνοής. Εφόσον η άπνοια διαπιστωθεί, ξανακοιμόμαστε στο εργαστήριο ύπνου, φορώντας ειδική μάσκα και εισπνέοντας αέρα από συσκευή CPAP, ώστε να καταγραφεί ο βαθμός επιβοήθησης και τα όρια πιέσεων του απαιτούμενου αέρα. Η όλη διαδικασία έχει γίνει παγκοσμίως κοινή μετά τη δημοσίευση του σχετικού πρωτοκόλλου θεραπείας άπνοιας από την Αμερικανική Ενωση Διαταραχών Υπνου (ASDS), τον Ιούλιο του 1995.
Οι επιπτώσεις της άπνοιας στην όλη υγεία μας συναπαρτίζουν έναν ιδιαίτερα εντυπωσιακό κατάλογο: υψηλή αρτηριακή πίεση, καρδιακές παθήσεις, εγκεφαλικά επεισόδια, διαβήτης τύπου 2, αύξηση σωματικού βάρους, γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση, μειωμένη λίμπιντο... Το παράδοξο είναι ότι αρκετές από αυτές τις νόσους που «ποτίζονται» από την άπνοια είναι και εκείνες που την «ποτίζουν»: άπνοια εμφανίζει ποσοστό 45% όσων πάσχουν από υπέρταση, 30% όσων πάσχουν από στεφανιαία νόσο, 60% όσων έχουν υποστεί έμφραγμα και 80% όσων έχουν υπέρταση ανθεκτική στα φάρμακα. Ενας φαύλος κύκλος ανατροφοδότησης δηλαδή, που μπορεί με μεγάλη βεβαιότητα να αποβεί μοιραίος αν δεν έχει αντιληφθεί κανείς πως πάσχει από άπνοια και δεν την αντιμετωπίσει.Από σπανιότητα... επιδημία
Είτε διότι «δεν γνωρίζαμε από τι πάσχουμε» είτε γιατί ο σύγχρονος τρόπος ζωής μας «εκτρέφει την άπνοια», αυτό που κάποτε ταλάνιζε λίγους κατέληξε τώρα να μαστίζει σχεδόν το ένα τέταρτο του πληθυσμού! Χαρακτηριστικά, σε συνέδριο που πραγματοποιήθηκε τον Μάρτιο του 2005 στη Θεσσαλονίκη, ο παθολόγος του Εργαστηρίου Υπνου του νοσοκομείου «Αγιος Παύλος» της Θεσσαλονίκης Εμμανουήλ Βλαχογιάννης είχε ανακοινώσει πως «το σύνδρομο άπνοιας ταλαιπωρεί το 24% των ανδρών και το 9% των γυναικών ηλικίας 30-65 ετών». Από τότε τα ποσοστά όλο και ανεβαίνουν, με διαπιστωμένο τώρα ότι «το 70% των παχύσαρκων πάσχουν από την αποφρακτική άπνοια, με το 35% του όλου πληθυσμού να ροχαλίζει καθημερινά, ενώ το 18% πάσχει από ημερήσια υπνηλία... Το κάπνισμα, το αλκοόλ και η ρινική συμφόρηση είναι επιβαρυντικοί παράγοντες». Τον Μάρτιο του 2007 εκτιμούνταν ότι στη χώρα μας περίπου 80.000 Ελληνες έπασχαν από βαριάς μορφής άπνοια, ενώ μελέτη που διεξήγαγε το νοσοκομείο «Ευαγγελισμός» έδειξε ότι οι μισοί από τους ασθενείς του με αποφρακτική άπνοια είχαν κοιμηθεί στο τιμόνι μία ή περισσότερες φορές και σχεδόν δύο στους δέκα είχαν προκαλέσει ατύχημα συνεπεία αυτού. Μόνο δηλαδή από τους εθελοντικά προσελθόντες στα εργαστήρια ύπνου, προκύπτουν 40.000 δυνητικοί αυτόχειρες και εκτελεστές της ασφάλτου! Απόλυτα εύλογο λοιπόν το ότι στις περισσότερες δυτικές χώρες δεν ανανεώνεται η άδεια οδήγησης σε πάσχοντες από υπνική άπνοια.
Ακόμη πιο ανησυχητική είναι η διαπίστωση πως αυξάνονται αλματωδώς η παιδική και η εφηβική άπνοια - κάποιοι τις ανεβάζουν στο 40% των παιδιών! Ακούγεται δυστυχώς αναπόφευκτη αυτή η εξέλιξη, αν αναλογιστούμε ότι τα ελληνόπουλα είναι ήδη τα πλέον παχύσαρκα της Ευρώπης και ότι τα μικροσωματίδια της ρύπανσης των πόλεών μας έχουν εξακοντίσει το αλλεργικό άσθμα των παιδιών στα ύψη. Αν συναθροίσουμε και τη γονική απρονοησία μας να αφήνουμε τα παιδιά ως το ξημέρωμα κολλημένα σε οθόνες τηλεοράσεων και υπολογιστών, εύκολα βγαίνει η σούμα ενός ύπνου ελάχιστου και προβληματικού. Η πρώτη απόρροια είναι η αύξηση της υπνηλίας και της αδυναμίας συγκέντρωσης που διαπιστώνουν οι δάσκαλοι στα σχολεία, έπειτα η μειωμένη απόδοση και έλλειψη προσοχής για την οποία παραπονιούνται οι εργοδότες, για να καταλήξουμε κάποτε στις διαπιστώσεις των γιατρών. Μια ολόκληρη νέα γενιά, που θα τριγυρνά άνεργη, «με τα μάτια νυσταγμένα και βαριά»...
Ελληνικά παράδοξα
Τα προηγούμενα μας έπεισαν ότι η υπνική άπνοια εξελίσσεται σε σημαντικότατο παράγοντα κινδύνου για την ελληνική κοινωνία, καθώς η καταλυτική δράση της συνδυάζεται δηλητηριωδώς με τους πολλούς άλλους λόγους που μας κάνουν να «χάνουμε τον ύπνο μας». Διενεργήσαμε μια μικρή έρευνα για το πώς αντιμετωπίζεται η άπνοια από τις αρμόδιες αρχές υγείας και... ανησυχήσαμε έτι περισσότερο!
Καταρχήν, η ίδια η πρώτη εξέταση της άπνοιας κοστίζει ακριβά - περίπου 400 ευρώ - με αποτέλεσμα να μην την αποτολμούν όσοι δεν έχουν επαρκή ασφαλιστική κάλυψη. Επειτα η πεπατημένη είναι τα εργαστήρια μελέτης ύπνου να βρίσκονται στα χέρια πνευμονολόγων. Αυτό στην πράξη καταλήγει στο να εξωθούνται τάχιστα οι ασθενείς στην αγορά συσκευής CPAP και μόνον αν οι ίδιοι επιμείνουν, να παραπέμπονται σε ωτορινολαρυγγολόγους για πιθανή χειρουργική αντιμετώπιση. Σε αντιδιαστολή, σημειώνουμε ότι ο Ed Milliband της αρχής του άρθρου μας, παρ' ότι του διαγνώστηκε βαρύτατη άπνοια, πρώτα οδηγήθηκε στη χειρουργική διόρθωση του στραβού ρινικού του διαφράγματος και μετά «βλέπουμε για CPAP».
Ερχόμενοι τώρα στις περιβόητες αυτές συσκευές, διαπιστώσαμε τα εξής «ελληνικά». Ως τα τέλη Ιανουαρίου, οι τέσσερις-πέντε εταιρείες που τις εισάγουν τις τιμολογούσαν (αυτόματη συσκευή CPAP συν μάσκα) μεταξύ 2.500 και 3.500 ευρώ. Τα περισσότερα ασφαλιστικά ταμεία κάλυπταν τα 2.500 ευρώ συν 50% του υπολοίπου. Τότε, στις 24 Ιανουαρίου 2011 η γενική γραμματέας Κοινωνικών Ασφαλίσεων κυρία Αθηνά Δρέττα απέστειλε επείγουσα εντολή προς τα ασφαλιστικά ταμεία για περιορισμό του μέγιστου της αποζημίωσης στα 1.050 ευρώ. Αυτομάτως, με τρόπο δηλωτικό του περιθωρίου κέρδους, οι εισαγωγείς μείωσαν τις τιμές των συσκευών αυτών στα 1.400 - 1.800 ευρώ. Και πάλι, ωστόσο, έμεναν 350 - 750 ευρώ που έπρεπε να δώσει ο κάθε ασθενής εξ ιδίων.
Η έκπληξή μας μεγάλωσε όταν ψάξαμε λίγο στο Διαδίκτυο για το πόσο τιμολογούνται οι συσκευές στην υπόλοιπη Ευρώπη. Εντοπίσαμε τον ίδιο εξοπλισμό που εδώ κόστιζε 1.740 ευρώ να παρέχεται από την Ιρλανδία έναντι 775 ευρώ (με τα ταχυδρομικά). «Αέρας» ύψους 1.000 ευρώ! Απευθυνθήκαμε σε συγκεκριμένο ασφαλιστικό ταμείο και ρωτήσαμε αν θα αναγνώριζε μια τόσο συμφέρουσα για το ίδιο και τους ασφαλιζομένους του αγορά μέσω Διαδικτύου. Επειτα από αναμονή δύο εβδομάδων, μας απάντησε ότι μια τέτοια αγορά εντάσσεται στα «νοσήλια εξωτερικού», οπότε χρειάζονται επίσημες μεταφράσεις από το εκεί προξενείο μας! Απευθυνθήκαμε τότε στην ίδια τη γενική γραμματέα Κοινωνικών Ασφαλίσεων, της επισημάναμε ότι ο μόνος τρόπος να ανταποκρίνεται σε τιμή αγοράς η αποζημίωση που θέτει με την εγκύκλιό της είναι να προβεί κανείς στην προμήθεια μέσω Διαδικτύου και τη ρωτήσαμε για το αν υπάρχει σχετική διαδικασία έγκρισης τέτοιας αγοράς. Επειτα από αναμονή 25(!) ημερών, αρμόδια υπάλληλος μάς γνωστοποίησε προφορικά ότι υπάρχει. Επανήλθαμε στο Ταμείο, όπου όμως μας έδειξαν πως πέραν της εγκυκλίου για «νοσήλια εξωτερικού» δεν είχε αποσταλεί ποτέ κάτι σχετικό. Απηυδισμένοι, ζητήσαμε από την υπάλληλο του υπουργείου να μας διαβιβάσει γραπτώς την υποτιθέμενη οδηγία. Μας απάντησε: «Δεν γνωρίζω πότε θα μπορέσω να τη στείλω... Είμαστε τόσο λίγοι... και μας απασχολούν τόσο σημαντικότερα θέματα».
Είχε δίκιο. Είναι «τόσο λίγοι»... Και μέχρις ότου αυτό αλλάξει, τόσο πολλοί θα πληρώνουν τόσο πολλά, αδίκως - και εφόσον μπορούν. Η μόνη μας μικρή ικανοποίηση είναι πως, αμέσως μετά τις οχλήσεις μας προς τους αρμοδίους, οι τιμές των συσκευών CPAP μειώθηκαν κατά 250 ευρώ. Τυχαίο;
ΓΙΑΤΙ ΚΙΝΔΥΝΕΥΕΙ Ο ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ
Στις 27 Ιουνίου 2008 ερευνητές του Πανεπιστημίου της Kαλιφόρνιας UCLA ανακάλυψαν για πρώτη φορά τη φυσική καταστροφή που προξενεί η άπνοια στον εγκέφαλό μας: «Τα ευρήματά μας καταδεικνύουν ότι η προβληματική αναπνοή κατά τον ύπνο μπορεί να επιφέρει σοβαρή εγκεφαλική βλάβη που διακόπτει τη λειτουργία της μνήμης και της σκέψης» δήλωσε ο νευροβιολόγος ερευνητής Ronald Harper. Εξετάζοντας τις μαγνητικές τομογραφίες των εγκεφάλων 43 ασθενών με υπνική άπνοια, είχαν καταμετρήσει μείωση του όγκου ως και κατά 20% των «μαστικών σωματίων» που βρίσκονται πάνω από τον ιππόκαμπο. Αυτή η μείωση μοιάζει εξαιρετικά με την αντίστοιχη που παρατηρείται σε αλκοολικούς ή πάσχοντες από τη νόσο Αλτσχάιμερ, οπότε οι ερευνητές σκέφτονται πλέον την αντιμετώπισή της με το ίδιο φάρμακο: τη χορήγηση μεγάλων δόσεων βιταμίνης Β1 ή θειαμίνης. Η υπόθεσή τους για το πώς η άπνοια επιφέρει την ίδια μείωση όγκου είναι ότι το «κλείσιμο της παροχής οξυγόνου» θανατώνει πολλά κύτταρα, είτε άμεσα είτε έμμεσα, μέσω της φλεγμονής που επακολουθεί. Η παροχέτευση βιταμίνης Β1 βοηθά στο να διακινηθεί περισσότερη γλυκόζη μεταξύ των κυττάρων, αποτρέποντας τον θάνατό τους. Αξιοσημείωτο είναι πως αν μια τέτοια θεραπεία και αναζωογόνηση των κυττάρων δεν αποδώσει, οι πάσχοντες από άπνοια βρίσκονται αντιμέτωποι με μόνιμη εγκεφαλική βλάβη, ακόμη και αν η άπνοιά τους θεραπευτεί!
Στο σημείο αυτό είναι σκόπιμο να θυμηθούμε το τι μας αποκάλυψε για τη λειτουργία του ύπνου η καταγραφή των εγκεφαλικών κυμάτων, που έγινε εφικτή μόλις τις τελευταίες δεκαετίες. Ο ύπνος μας διακρίνεται στη φάση του «ύπνου αργού κύματος» και τη φάση του «ύπνου REM». Η πρώτη φάση είναι αυτή του ύπνου χωρίς όνειρα, όπου ο εγκέφαλός μας «κατεβάζει διακόπτες», με μια διαδικασία παρόμοια με εκείνη που κλείνει τον υπολογιστή μας. Κατά τη διαδικασία αυτή παράγονται ζωτικές ορμόνες και μόρια και εξουδετερώνονται τα όποια τοξικά υποπροϊόντα σε κυτταρικό επίπεδο. Κατά τη διάρκεια της φάσης REM, όπου βλέπουμε όνειρα, οι νευρώνες του εγκεφάλου μας εργάζονται ακατάπαυστα για να ξεκαθαρίσουν τις «πληροφορίες της ημέρας» και να ταξινομήσουν σωστά τα δεδομένα της.
Για μια υγιή «συντήρηση του εγκεφάλου» κατά τη ζωή μας, ο αδιατάρακτος καθημερινός ύπνος τουλάχιστον για επτά ώρες είναι απαραίτητος. Η εμφάνιση περιόδων άπνοιας στον ύπνο σαμποτάρει τόσο την παραγωγή των πολύτιμων ορμονών της πρώτης φάσης όσο και την «ανασυγκρότηση του δίσκου μνήμης» κατά τη δεύτερη. Το αποτέλεσμα είναι να μην ξεκουράζουμε ποτέ πραγματικά τον εγκέφαλό μας και να έχουμε τις πρόσφατες μνήμες μας σε πλήρη ακαταστασία, μέχρις απώλειας.
Tromaktiko
Ανατομία μιας πάθησης του σύγχρονου κόσμου και πυξίδα για να ξαναβρούν ορισμένοι τον... ύπνο τους.
Τι κοινό έχει ο παρ' ολίγον πρωθυπουργός της Γαλλίας με τον παρ' ολίγον αρχηγό των Εργατικών της Βρετανίας και τον παρ' ολίγον νεκρό Μήτσο που κοιμήθηκε στο τιμόνι της νταλίκας του; Τίποτε άλλο από μια συσκευή που τώρα τους χαρίζει ύπνο φυσιολογικό και τους γλιτώνει από πιθανό εγκεφαλικό, μοιραίο πιθανόν για τους ίδιους, αλλά ίσως και για όποιους «βρεθούν στο διάβα τους».
Τις συστάσεις για τον Μήτσο τον νταλικέρη δεν τις χρειάζεστε: τις υπερκαλύπτει η στατιστική, που μας πληροφορεί ότι τις τελευταίες δεκαετίες έχουν αυξηθεί μυστηριωδώς τα ατυχήματα οδηγών φορτηγών που τους πήρε ο ύπνος στο τιμόνι. Ο επώνυμος Βρετανός είναι ο Ed Milliband, o μέχρι πρότινος υπουργός Περιβάλλοντος του Ηνωμένου Βασιλείου που διεκδίκησε το χρίσμα των Εργατικών από τον αδελφό του
Από τι πάσχουν και οι τρεις και τι είδους μηχανική υποστήριξη χρειάζονται; Θα το μάθουμε στη συνέχεια. Οσοι... ροχαλίζουν, τρίζουν τα δόντια στον ύπνο τους, κλωτσούν ασυναίσθητα τον/την ομοκρέβατό τους ή νυστάζουν αφόρητα σε δημόσια θέα, καλό είναι να αναγνώσουν μετά προσοχής.
Εφιάλτης του ύπνου, σαμποτέρ του ξύπνιου
Η περί ης ο λόγος ασθένεια ονομάζεται «υπνική άπνοια». Τυπικά, δεν υπήρχε ως πριν από μισό αιώνα. Ηταν Νοέμβριος του 1956 όταν δημοσιεύθηκε στο American Journal of Medicine η πρώτη μελέτη ασθενούς που έπεφτε σε ύπνο... όπου λάχει. Συγκεκριμένα, ο δρ Sidney Burwell κατέγραφε εκεί την περίπτωση ενός χαρτοπαίκτη που, αφού πήρε απότομα βάρος, άρχισε να κοιμάται την ώρα που έπαιζε πόκερ. Πήγε στον γιατρό απελπισμένος, όταν του συνέβη να του μοιράσουν δύο ρηγάδες και τρεις άσους, αλλά αυτός κοιμήθηκε προτού ποντάρει!
Η αδικαιολόγητη αυτή υπνηλία πήρε αρχικά το όνομα «σύνδρομο Πίκγουικ». Το όφειλε στο μυθιστόρημα «Pickwick Papers» που είχε δημοσιεύσει το 1835 ο Κάρολος Ντίκενς, όπου περιγραφόταν ένα παχουλό παιδί (Τζο ο Χοντρός) που έπεφτε διαρκώς σε ύπνο. Τις πρώτες εξηγήσεις και τον μηχανισμό των διαταραχών ύπνου που οφείλονταν σε διακοπή της αναπνοής έδωσε το 1965 μια ομάδα γάλλων και γερμανών γιατρών. Εντόπισαν τρία είδη «αποφρακτικής υπνικής άπνοιας». Ως αίτια υπέδειξαν τόσο το πάχος στη γλώσσα και τον λαιμό όσο και δυσμορφία του ρινικού διαφράγματος. Η προδιάθεση για άπνοια αυξάνει με τα χρόνια, καθώς οι ανάλογοι μύες ατονούν με την ηλικία και κατά τον ύπνο χαλαρώνουν ως τον σχηματισμό «φράγματος» για την ανάσα.
Ακολούθησαν 15 χρόνια αναζήτησης για επίλυση του προβλήματος μέσω χειρουργικών επεμβάσεων ή κατασκευής παρεμβυσμάτων για το στόμα ή τη μύτη. Το 1981, ωστόσο, ο αυστραλός γιατρός Collin Sullivan είχε μια «τεχνοκρατική» φαεινή ιδέα: τι θα γινόταν αν επιβοηθούσε τον ασθενή με ένα «κομπρεσέρ αέρα»; Το μόνο που χρειαζόταν ήταν να αντιστρέψει τη λειτουργία μιας... ηλεκτρικής σκούπας! Ετσι, γεννήθηκε η πρώτη συσκευή «συνεχούς θετικής πίεσης στους ανώτερους αεραγωγούς» (CPAP). Αρχικά, οι γιατροί την αντιμετώπισαν με πολύ σκεπτικισμό, αλλά η τεχνολογική τελειοποίησή της _ με αισθητήρες ανίχνευσης της έναρξης επεισοδίου άπνοιας και μηχανισμό προοδευτικής αύξησης της πίεσης του αέρα, συν την προσθήκη φίλτρων και υγραντών του αέρα _ την ανέδειξαν την τελευταία δεκαετία στην κυρίαρχη λύση του προβλήματος. Τώρα οι γιατροί διατείνονται πως ο ένας στους δύο ασθενείς που χρησιμοποιούν CPAP κατορθώνει έπειτα από ένα ως δύο χρόνια θεραπείας να ανακτήσει πλήρως τη φυσιολογική αναπνοή του κατά τον ύπνο. Ο άλλος... συνεχίζει να κοιμάται με τη βοήθειά της διά βίου.
Συμπτώματα και διάγνωση
Τα συμπτώματα που πρέπει να μας υποψιάζουν για υπνική άπνοια και να μας οδηγούν στα «Εργαστήρια Μελέτης Υπνου» των νοσοκομείων είναι τα εξής: ροχαλητό, τρίξιμο δοντιών, μυϊκοί σπασμοί και τινάγματά μας στον ύπνο, παρατήρηση διακοπής της αναπνοής μας από τον/την σύντροφο, μόνιμος πονοκέφαλος όταν ξυπνάμε, με κόκκινα μάτια και ξηροστομία, απώλεια μνήμης, υπνηλία κατά τη διάρκεια της ημέρας και μόνιμο αίσθημα κόπωσης.
Η σωστή διάγνωση της ασθένειας γίνεται μόνο έπειτα από «μελέτη ύπνου», κατά την οποία οι γιατροί μάς συνδέουν με ηλεκτροκαρδιογράφο και εγκεφαλογράφο, καταγραφέα κινήσεων άκρων, διαφράγματος και στήθους, όπως και κίνησης οφθαλμών, μετρητή οξυγόνου και μετρητή ροής εισπνοής και εκπνοής. Εφόσον η άπνοια διαπιστωθεί, ξανακοιμόμαστε στο εργαστήριο ύπνου, φορώντας ειδική μάσκα και εισπνέοντας αέρα από συσκευή CPAP, ώστε να καταγραφεί ο βαθμός επιβοήθησης και τα όρια πιέσεων του απαιτούμενου αέρα. Η όλη διαδικασία έχει γίνει παγκοσμίως κοινή μετά τη δημοσίευση του σχετικού πρωτοκόλλου θεραπείας άπνοιας από την Αμερικανική Ενωση Διαταραχών Υπνου (ASDS), τον Ιούλιο του 1995.
Οι επιπτώσεις της άπνοιας στην όλη υγεία μας συναπαρτίζουν έναν ιδιαίτερα εντυπωσιακό κατάλογο: υψηλή αρτηριακή πίεση, καρδιακές παθήσεις, εγκεφαλικά επεισόδια, διαβήτης τύπου 2, αύξηση σωματικού βάρους, γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση, μειωμένη λίμπιντο... Το παράδοξο είναι ότι αρκετές από αυτές τις νόσους που «ποτίζονται» από την άπνοια είναι και εκείνες που την «ποτίζουν»: άπνοια εμφανίζει ποσοστό 45% όσων πάσχουν από υπέρταση, 30% όσων πάσχουν από στεφανιαία νόσο, 60% όσων έχουν υποστεί έμφραγμα και 80% όσων έχουν υπέρταση ανθεκτική στα φάρμακα. Ενας φαύλος κύκλος ανατροφοδότησης δηλαδή, που μπορεί με μεγάλη βεβαιότητα να αποβεί μοιραίος αν δεν έχει αντιληφθεί κανείς πως πάσχει από άπνοια και δεν την αντιμετωπίσει.Από σπανιότητα... επιδημία
Είτε διότι «δεν γνωρίζαμε από τι πάσχουμε» είτε γιατί ο σύγχρονος τρόπος ζωής μας «εκτρέφει την άπνοια», αυτό που κάποτε ταλάνιζε λίγους κατέληξε τώρα να μαστίζει σχεδόν το ένα τέταρτο του πληθυσμού! Χαρακτηριστικά, σε συνέδριο που πραγματοποιήθηκε τον Μάρτιο του 2005 στη Θεσσαλονίκη, ο παθολόγος του Εργαστηρίου Υπνου του νοσοκομείου «Αγιος Παύλος» της Θεσσαλονίκης Εμμανουήλ Βλαχογιάννης είχε ανακοινώσει πως «το σύνδρομο άπνοιας ταλαιπωρεί το 24% των ανδρών και το 9% των γυναικών ηλικίας 30-65 ετών». Από τότε τα ποσοστά όλο και ανεβαίνουν, με διαπιστωμένο τώρα ότι «το 70% των παχύσαρκων πάσχουν από την αποφρακτική άπνοια, με το 35% του όλου πληθυσμού να ροχαλίζει καθημερινά, ενώ το 18% πάσχει από ημερήσια υπνηλία... Το κάπνισμα, το αλκοόλ και η ρινική συμφόρηση είναι επιβαρυντικοί παράγοντες». Τον Μάρτιο του 2007 εκτιμούνταν ότι στη χώρα μας περίπου 80.000 Ελληνες έπασχαν από βαριάς μορφής άπνοια, ενώ μελέτη που διεξήγαγε το νοσοκομείο «Ευαγγελισμός» έδειξε ότι οι μισοί από τους ασθενείς του με αποφρακτική άπνοια είχαν κοιμηθεί στο τιμόνι μία ή περισσότερες φορές και σχεδόν δύο στους δέκα είχαν προκαλέσει ατύχημα συνεπεία αυτού. Μόνο δηλαδή από τους εθελοντικά προσελθόντες στα εργαστήρια ύπνου, προκύπτουν 40.000 δυνητικοί αυτόχειρες και εκτελεστές της ασφάλτου! Απόλυτα εύλογο λοιπόν το ότι στις περισσότερες δυτικές χώρες δεν ανανεώνεται η άδεια οδήγησης σε πάσχοντες από υπνική άπνοια.
Ακόμη πιο ανησυχητική είναι η διαπίστωση πως αυξάνονται αλματωδώς η παιδική και η εφηβική άπνοια - κάποιοι τις ανεβάζουν στο 40% των παιδιών! Ακούγεται δυστυχώς αναπόφευκτη αυτή η εξέλιξη, αν αναλογιστούμε ότι τα ελληνόπουλα είναι ήδη τα πλέον παχύσαρκα της Ευρώπης και ότι τα μικροσωματίδια της ρύπανσης των πόλεών μας έχουν εξακοντίσει το αλλεργικό άσθμα των παιδιών στα ύψη. Αν συναθροίσουμε και τη γονική απρονοησία μας να αφήνουμε τα παιδιά ως το ξημέρωμα κολλημένα σε οθόνες τηλεοράσεων και υπολογιστών, εύκολα βγαίνει η σούμα ενός ύπνου ελάχιστου και προβληματικού. Η πρώτη απόρροια είναι η αύξηση της υπνηλίας και της αδυναμίας συγκέντρωσης που διαπιστώνουν οι δάσκαλοι στα σχολεία, έπειτα η μειωμένη απόδοση και έλλειψη προσοχής για την οποία παραπονιούνται οι εργοδότες, για να καταλήξουμε κάποτε στις διαπιστώσεις των γιατρών. Μια ολόκληρη νέα γενιά, που θα τριγυρνά άνεργη, «με τα μάτια νυσταγμένα και βαριά»...
Ελληνικά παράδοξα
Τα προηγούμενα μας έπεισαν ότι η υπνική άπνοια εξελίσσεται σε σημαντικότατο παράγοντα κινδύνου για την ελληνική κοινωνία, καθώς η καταλυτική δράση της συνδυάζεται δηλητηριωδώς με τους πολλούς άλλους λόγους που μας κάνουν να «χάνουμε τον ύπνο μας». Διενεργήσαμε μια μικρή έρευνα για το πώς αντιμετωπίζεται η άπνοια από τις αρμόδιες αρχές υγείας και... ανησυχήσαμε έτι περισσότερο!
Καταρχήν, η ίδια η πρώτη εξέταση της άπνοιας κοστίζει ακριβά - περίπου 400 ευρώ - με αποτέλεσμα να μην την αποτολμούν όσοι δεν έχουν επαρκή ασφαλιστική κάλυψη. Επειτα η πεπατημένη είναι τα εργαστήρια μελέτης ύπνου να βρίσκονται στα χέρια πνευμονολόγων. Αυτό στην πράξη καταλήγει στο να εξωθούνται τάχιστα οι ασθενείς στην αγορά συσκευής CPAP και μόνον αν οι ίδιοι επιμείνουν, να παραπέμπονται σε ωτορινολαρυγγολόγους για πιθανή χειρουργική αντιμετώπιση. Σε αντιδιαστολή, σημειώνουμε ότι ο Ed Milliband της αρχής του άρθρου μας, παρ' ότι του διαγνώστηκε βαρύτατη άπνοια, πρώτα οδηγήθηκε στη χειρουργική διόρθωση του στραβού ρινικού του διαφράγματος και μετά «βλέπουμε για CPAP».
Ερχόμενοι τώρα στις περιβόητες αυτές συσκευές, διαπιστώσαμε τα εξής «ελληνικά». Ως τα τέλη Ιανουαρίου, οι τέσσερις-πέντε εταιρείες που τις εισάγουν τις τιμολογούσαν (αυτόματη συσκευή CPAP συν μάσκα) μεταξύ 2.500 και 3.500 ευρώ. Τα περισσότερα ασφαλιστικά ταμεία κάλυπταν τα 2.500 ευρώ συν 50% του υπολοίπου. Τότε, στις 24 Ιανουαρίου 2011 η γενική γραμματέας Κοινωνικών Ασφαλίσεων κυρία Αθηνά Δρέττα απέστειλε επείγουσα εντολή προς τα ασφαλιστικά ταμεία για περιορισμό του μέγιστου της αποζημίωσης στα 1.050 ευρώ. Αυτομάτως, με τρόπο δηλωτικό του περιθωρίου κέρδους, οι εισαγωγείς μείωσαν τις τιμές των συσκευών αυτών στα 1.400 - 1.800 ευρώ. Και πάλι, ωστόσο, έμεναν 350 - 750 ευρώ που έπρεπε να δώσει ο κάθε ασθενής εξ ιδίων.
Η έκπληξή μας μεγάλωσε όταν ψάξαμε λίγο στο Διαδίκτυο για το πόσο τιμολογούνται οι συσκευές στην υπόλοιπη Ευρώπη. Εντοπίσαμε τον ίδιο εξοπλισμό που εδώ κόστιζε 1.740 ευρώ να παρέχεται από την Ιρλανδία έναντι 775 ευρώ (με τα ταχυδρομικά). «Αέρας» ύψους 1.000 ευρώ! Απευθυνθήκαμε σε συγκεκριμένο ασφαλιστικό ταμείο και ρωτήσαμε αν θα αναγνώριζε μια τόσο συμφέρουσα για το ίδιο και τους ασφαλιζομένους του αγορά μέσω Διαδικτύου. Επειτα από αναμονή δύο εβδομάδων, μας απάντησε ότι μια τέτοια αγορά εντάσσεται στα «νοσήλια εξωτερικού», οπότε χρειάζονται επίσημες μεταφράσεις από το εκεί προξενείο μας! Απευθυνθήκαμε τότε στην ίδια τη γενική γραμματέα Κοινωνικών Ασφαλίσεων, της επισημάναμε ότι ο μόνος τρόπος να ανταποκρίνεται σε τιμή αγοράς η αποζημίωση που θέτει με την εγκύκλιό της είναι να προβεί κανείς στην προμήθεια μέσω Διαδικτύου και τη ρωτήσαμε για το αν υπάρχει σχετική διαδικασία έγκρισης τέτοιας αγοράς. Επειτα από αναμονή 25(!) ημερών, αρμόδια υπάλληλος μάς γνωστοποίησε προφορικά ότι υπάρχει. Επανήλθαμε στο Ταμείο, όπου όμως μας έδειξαν πως πέραν της εγκυκλίου για «νοσήλια εξωτερικού» δεν είχε αποσταλεί ποτέ κάτι σχετικό. Απηυδισμένοι, ζητήσαμε από την υπάλληλο του υπουργείου να μας διαβιβάσει γραπτώς την υποτιθέμενη οδηγία. Μας απάντησε: «Δεν γνωρίζω πότε θα μπορέσω να τη στείλω... Είμαστε τόσο λίγοι... και μας απασχολούν τόσο σημαντικότερα θέματα».
Είχε δίκιο. Είναι «τόσο λίγοι»... Και μέχρις ότου αυτό αλλάξει, τόσο πολλοί θα πληρώνουν τόσο πολλά, αδίκως - και εφόσον μπορούν. Η μόνη μας μικρή ικανοποίηση είναι πως, αμέσως μετά τις οχλήσεις μας προς τους αρμοδίους, οι τιμές των συσκευών CPAP μειώθηκαν κατά 250 ευρώ. Τυχαίο;
ΓΙΑΤΙ ΚΙΝΔΥΝΕΥΕΙ Ο ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ
Στις 27 Ιουνίου 2008 ερευνητές του Πανεπιστημίου της Kαλιφόρνιας UCLA ανακάλυψαν για πρώτη φορά τη φυσική καταστροφή που προξενεί η άπνοια στον εγκέφαλό μας: «Τα ευρήματά μας καταδεικνύουν ότι η προβληματική αναπνοή κατά τον ύπνο μπορεί να επιφέρει σοβαρή εγκεφαλική βλάβη που διακόπτει τη λειτουργία της μνήμης και της σκέψης» δήλωσε ο νευροβιολόγος ερευνητής Ronald Harper. Εξετάζοντας τις μαγνητικές τομογραφίες των εγκεφάλων 43 ασθενών με υπνική άπνοια, είχαν καταμετρήσει μείωση του όγκου ως και κατά 20% των «μαστικών σωματίων» που βρίσκονται πάνω από τον ιππόκαμπο. Αυτή η μείωση μοιάζει εξαιρετικά με την αντίστοιχη που παρατηρείται σε αλκοολικούς ή πάσχοντες από τη νόσο Αλτσχάιμερ, οπότε οι ερευνητές σκέφτονται πλέον την αντιμετώπισή της με το ίδιο φάρμακο: τη χορήγηση μεγάλων δόσεων βιταμίνης Β1 ή θειαμίνης. Η υπόθεσή τους για το πώς η άπνοια επιφέρει την ίδια μείωση όγκου είναι ότι το «κλείσιμο της παροχής οξυγόνου» θανατώνει πολλά κύτταρα, είτε άμεσα είτε έμμεσα, μέσω της φλεγμονής που επακολουθεί. Η παροχέτευση βιταμίνης Β1 βοηθά στο να διακινηθεί περισσότερη γλυκόζη μεταξύ των κυττάρων, αποτρέποντας τον θάνατό τους. Αξιοσημείωτο είναι πως αν μια τέτοια θεραπεία και αναζωογόνηση των κυττάρων δεν αποδώσει, οι πάσχοντες από άπνοια βρίσκονται αντιμέτωποι με μόνιμη εγκεφαλική βλάβη, ακόμη και αν η άπνοιά τους θεραπευτεί!
Στο σημείο αυτό είναι σκόπιμο να θυμηθούμε το τι μας αποκάλυψε για τη λειτουργία του ύπνου η καταγραφή των εγκεφαλικών κυμάτων, που έγινε εφικτή μόλις τις τελευταίες δεκαετίες. Ο ύπνος μας διακρίνεται στη φάση του «ύπνου αργού κύματος» και τη φάση του «ύπνου REM». Η πρώτη φάση είναι αυτή του ύπνου χωρίς όνειρα, όπου ο εγκέφαλός μας «κατεβάζει διακόπτες», με μια διαδικασία παρόμοια με εκείνη που κλείνει τον υπολογιστή μας. Κατά τη διαδικασία αυτή παράγονται ζωτικές ορμόνες και μόρια και εξουδετερώνονται τα όποια τοξικά υποπροϊόντα σε κυτταρικό επίπεδο. Κατά τη διάρκεια της φάσης REM, όπου βλέπουμε όνειρα, οι νευρώνες του εγκεφάλου μας εργάζονται ακατάπαυστα για να ξεκαθαρίσουν τις «πληροφορίες της ημέρας» και να ταξινομήσουν σωστά τα δεδομένα της.
Για μια υγιή «συντήρηση του εγκεφάλου» κατά τη ζωή μας, ο αδιατάρακτος καθημερινός ύπνος τουλάχιστον για επτά ώρες είναι απαραίτητος. Η εμφάνιση περιόδων άπνοιας στον ύπνο σαμποτάρει τόσο την παραγωγή των πολύτιμων ορμονών της πρώτης φάσης όσο και την «ανασυγκρότηση του δίσκου μνήμης» κατά τη δεύτερη. Το αποτέλεσμα είναι να μην ξεκουράζουμε ποτέ πραγματικά τον εγκέφαλό μας και να έχουμε τις πρόσφατες μνήμες μας σε πλήρη ακαταστασία, μέχρις απώλειας.
Tromaktiko
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Έσπειραν πέτρες στον αυτοκινητόδρομο...
ΕΠΟΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Σκοτώθηκε δοκιμαστής οδηγός κατά την διάρκεια δοκιμής
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
