2012-11-12 09:30:30
Από το «El Ateneo», ίσως το ωραιότερο βιβλιοπωλείο στον κόσμο, περνούν κάθε χρόνο πάνω από 1 εκατομμύριο επισκέπτες,
Βιστωνίτης Αναστάσης
Ενα οδοιπορικό στο «Παρίσι της Νότιας Αμερικής». Τα καφέ, τα βιβλιοπωλεία, τα θέατρα, η Περόν, ο Μπόρχες, ο Γαρδέλ, αλλά και οι άστεγοι της Plaza de Mayo,
«Οι Μεξικανοί κατάγονται από τους Αζτέκους, οι Περουβιανοί από τους Ινκας, οι Αργεντίνοι από τα πλοία». Το σχόλιο αυτό του Κάρλος Φουέντες εξηγεί εμμέσως γιατί η Αργεντινή είναι η πιο ευρωπαϊκή χώρα της Λατινικής Αμερικής. Τη διαμόρφωσαν εκείνοι που ήρθαν με τα πλοία: οι ευρωπαίοι μετανάστες (στη μεγάλη τους πλειονότητα Ισπανοί, Ιταλοί, Γάλλοι και Γερμανοί) που έφθαναν κατά κύματα στις ακτές της από τις αρχές του 19ου αιώνα ως τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.
Σε μια χώρα με 40 εκατομμύρια κατοίκους, 50 εκατομμύρια βοοειδή και περίπου άλλα 40 εκατομμύρια πρόβατα ένας χορτοφάγος δεν θα ένιωθε και πολύ άνετα. Δεν πέρασαν άλλωστε και πολλά χρόνια από τότε που το κρέας εδώ ήταν φθηνότερο από το ψωμί. Η Αργεντινή παραμένει μια μεγάλη χώρα και το Μπουένος Αϊρες των 13 εκατομμυρίων κατοίκων εξακολουθεί να ανήκει στις σημαντικότερες μητροπόλεις του κόσμου.
Βρέθηκα προσφάτως στην πόλη. Δεν χρειάστηκε πολύ για να βεβαιωθώ γι' αυτό που αποτελεί κοινό τόπο: είναι ευρωπαϊκή στα καφενεία της και αργεντίνικη στις πλατείες και στις τεράστιες λεωφόρους που τη διασχίζουν. «Παρίσι της Νότιας Αμερικής» λέει η τουριστική κοινοτοπία. Ναι, με τον δικό του Σηκουάνα, τον Ρίο ντε λα Πλάτα. Αλλά και με τα περίφημα κτίρια του 19ου αιώνα, έξοχα δείγματα ιταλικού κλασικισμού, που τα δημιούργησαν ιταλοί αρχιτέκτονες και μηχανικοί, με το πομπώδες συχνά ύφος που κληροδότησαν οι Ισπανοί και με τη γαλλική φινέτσα των θαυμάσιων καφενείων, όπου ο καφές μπορεί να μην είναι σπουδαίος αλλά το περιβάλλον είναι σίγουρα μοναδικό.
Βέβαια, είναι και το Μπουένος Αϊρες που δεν έχει συνέλθει από την οικονομική κρίση του 2001-2002. Λίγα μέτρα από το ξενοδοχείο όπου έμενα, στην Avenida Bolivar, βρισκόταν η Plaza de Mayo, η καρδιά της πόλης. Αργά το βράδυ δίπλα στις εισόδους των κτιρίων αλλά και στα παγκάκια της πλατείας έβλεπα άστεγους να κοιμούνται κατάχαμα, όπως συμβαίνει τώρα και στην ελληνική πρωτεύουσα, πίσω από την Εθνική Βιβλιοθήκη και την Ακαδημία Αθηνών. Εδώ, όπου για δέκα χρόνια διαδήλωναν κάθε Πέμπτη οι μητέρες των νεκρών, των βασανισθέντων από τη δικτατορία του Βιδέλα και των αγνοουμένων στον πόλεμο των Φόκλαντς του 1982 (οι Αργεντίνοι αποκαλούν αυτά τα νησάκια Μαλβίνες). Κανείς δεν γνωρίζει πόσα ακριβώς ήταν τα θύματα της δικτατορίας. Πάντως οι νεκροί κατά τις συντηρητικότερες εκτιμήσεις ξεπερνούν τις 10.000.
Υβριδική κοινωνία
«Εμείς είμαστε οι αληθινοί Ευρωπαίοι» έλεγε ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες. «Τέκνα Ιταλών, Ισπανών, Γάλλων και Γερμανών...». Γιατί «οι Ιταλοί είναι μόνον Ιταλοί, οι Ισπανοί Ισπανοί, οι Γάλλοι Γάλλοι, οι Γερμανοί Γερμανοί». Μια υβριδική κοινωνία μπορεί να νιώθει περήφανη που μεταμόρφωσε ένα πλήθος παραδόσεων και δημιούργησε νέες μορφές. Και αυτές εδώ εκφράζονται σε τρία πεδία: τη μουσική, την αρχιτεκτονική και τη λογοτεχνία.
Δεν είναι λοιπόν περίεργο που στις λαϊκές αγορές οι μορφές που κυριαρχούν είναι εκείνες του βασιλιά του τάνγκο Κάρλος Γαρδέλ, του Μπόρχες (τα σουβενίρ με την εικόνα του είναι απείρως περισσότερα από εκείνα του Μαραντόνα) και της Εβίτα Περόν. Το όνομα της τελευταίας το διαβάζει κανείς σε πλήθος γκραφίτι στους τοίχους, που σημαίνει ότι η Εβίτα (Μαρία Εύα Ντουάρτε) παραμένει η αδιαμφισβήτητη ηρωίδα της χώρας. Νόθο τέκνο κάποιου κτηματία, κατάφερε να γίνει τέκνο του λαού, να μετατρέψει ένα τυπικά λατινοαμερικανικό στρατιωτικό πραξικόπημα (του Περόν) σε πολιτικό κίνημα και χάρη σε αυτήν τα κατώτερα στρώματα να αποκτήσουν αδιανόητα για την εποχή προνόμια: ιατρική περίθαλψη, επίδομα διακοπών, σπίτια από το κράτος. Εζησε μόνο 33 χρόνια.
Ο περονισμός χώρισε τη χώρα στα δύο και εξακολουθεί να τη διχάζει. Ο Μπόρχες αποκαλούσε την Εβίτα Περόν «πόρνη», το ίδιο και οι φίλοι του, η Σιλβίνα Οκάμπο και η αδελφή της Βικτόρια, εκδότρια του περιοδικού «Sur», που είναι ταυτισμένο με την καθιέρωση του μοντερνισμού στην Αργεντινή. Ποιος να το φανταζόταν ότι η Εβίτα, η Βικτόρια και η Σιλβίνα Οκάμπο μαζί με τον Αντόλφο Μπιόι Κασάρες, σύζυγό της και φίλο του Μπόρχες, θα ήταν σήμερα θαμμένοι στο νεκροταφείο της συνοικίας La Recoleta, μαζί με προέδρους, στρατηγούς και άλλους επιφανείς - αλλά και με μια εγγονή του Ναπολέοντα;
Εκεί και ο πατριάρχης του αργεντίνικου μοντερνισμού Λεοπόλντο Λουγκόνες, κανένα έργο του οποίου δεν κυκλοφορεί, δυστυχώς, στα ελληνικά. Για εκείνον τον σοσιαλιστή που έγινε συντηρητικός και έφθασε να υποστηρίζει τον φασισμό στα τελευταία χρόνια της ζωής του, καταλήγοντας να αυτοκτονήσει από κατάθλιψη, ο Μπόρχες είχε πει ότι «το να γράφεις καλά, για πολλούς είναι σαν να γράφεις σαν τον Λουγκόνες».
Η Βιβλιοθήκη της Βαβέλ
Τα σκεφτόμουν αυτά καθώς κατευθυνόμουν με μια παρέα φίλων στο γειτονικό του νεκροταφείου καφενείο «La Biela», από τα ωραιότερα στην πόλη. Ο Λουγκόνες έγραψε το πρώτο διήγημά του επιστημονικής φαντασίας σε ανύποπτο χρόνο, το 1906, όταν η επιστήμη δεν είχε κάνει τα άλματα που γνωρίζουμε. Τι καινούριο άραγε έχουν προσθέσει οι μεταμοντέρνοι φωστήρες, αναρωτιόμουν, έπειτα από τα διηγήματά του «Η Δύναμη Ωμέγα», «Η μεταμουσική» ή «Η καταγωγή της πλημμύρας»; Πόσο άραγε αυτό το τελευταίο επέδρασε στο «Κατά Μάρκον Ευαγγέλιο», το καταληκτικό διήγημα της Αναφοράς στον Μπρόντι του Μπόρχες; Και πώς γίνεται ο αντιφασίστας Μπόρχες να δέχεται στα γεράματά του να τον τιμήσει ένας στυγερός δικτάτορας σαν τον Πινοσέτ, γεγονός που κατά πάσα πιθανότητα του στέρησε το βραβείο Νομπέλ;
Τι σημαίνει όμως ένα βραβείο σε τελική ανάλυση; Στα μεγάλα βιβλιοπωλεία του Μπουένος Αϊρες δεν υπάρχει περίπτωση να μη βρει κανείς όλα τα βιβλία του Μπόρχες. Και φυσικά στο «El Ateneo», για μένα το ωραιότερο βιβλιοπωλείο στον κόσμο, απ' όπου περνούν κάθε χρόνο πάνω από 1 εκατομμύριο επισκέπτες.
Το 1919 ο Μαξ Γκλίκσμαν πραγματοποίησε το όνειρο της ζωής του: να δημιουργήσει το εντυπωσιακότερο θέατρο στη Νότια Αμερική. Το ονόμασε Teatro Gran Splendid. Το 1924 το μετέτρεψε σε κινηματογράφο, όπου πέντε χρόνια αργότερα προβλήθηκε η πρώτη ομιλούσα ταινία. Οταν αργότερα μετετράπη σε βιβλιοπωλείο, δεν έγινε καμία σοβαρή αλλαγή στο εσωτερικό του. Κοίταζα έκθαμβος τις ίδιες θαυμάσιες ζωγραφικές παραστάσεις στην οροφή, τη σκηνή ανάλλαχτη στο βάθος, τα παλιά θεωρεία, στα οποία καταφεύγουν σήμερα οι αναγνώστες για να διαβάσουν με την ησυχία τους μέρος των βιβλίων που σκέφτονται να αγοράσουν και έπειτα να πιουν τον καφέ τους στο εξίσου ατμοσφαιρικό καφενείο του βιβλιοπωλείου.
Θυμήθηκα ξανά τον Μπόρχες. Αυτή είναι η Βιβλιοθήκη της Βαβέλ, αυτό είναι το αρχείο της μνήμης, όπου η φαντασία φορτίζει με άλλο νόημα την πραγματικότητα. Και για έναν παράξενο λόγο σκέφτηκα ότι το «El Ateneo» είναι το ομόλογο του εξίσου θαυμάσιου Teatro Colon με την εξαίρετη ακουστική και τις 2.500 θέσεις του. Εκεί παίχτηκε η «Αΐντα» του Βέρντι το 1908 και σήμερα στεγάζει την Οπερα του Μπουένος Αϊρες.
Το καφενείο «Tortoni»
Τα λογοτεχνικά καφενεία στην Ευρώπη είναι μουσεία αναμνήσεων. Και ένα από τα ωραιότερα, ευρωπαϊκό στο ύφος και στην ατμόσφαιρα, το καφέ «Τortoni», βρίσκεται στο Μπουένος Αϊρες. Οποιος θέλει να το επισκεφθεί θα πρέπει να πάει πριν από τις 10 το πρωί, αλλιώς χρειάζεται να επιστρατεύσει όσα αποθέματα υπομονής διαθέτει ώσπου να βρει άδειο τραπέζι. Παραμένει όπως το ήθελε το 1858 ο ιδιοκτήτης του Ορέστε Τορτόνι: τα τραπέζια από μάρμαρο, οι καθρέφτες αρ ντεκό, εξαίρετα βιτρό στην οροφή, παλιές φωτογραφίες, αποκόμματα εφημερίδων από την εποχή που είχε γνωρίσει τις μεγάλες του δόξες.
Από εδώ πέρασαν ο Πιραντέλο, ο Λόρκα, ο Στραβίνσκι, ο Ορτέγκα υ Γκασέτ, η Βικτόρια και η Σιλβίνα Οκάμπο, ο Χούλιο Κορτάσαρ, ο Αϊνστάιν, και πόσοι άλλοι ακόμη... Και εδώ τραγούδησε ο Κάρλος Γαρδέλ, έπαιξε πιάνο ο Ρουμπινστάιν και έδωσε παραστάσεις η Ζοζεφίν Μπέικερ. Ο Μπόρχες και ο Κασάρες ήταν βέβαια τακτικοί θαμώνες. Ομοίωμα του πρώτου μαζί με του Γαρδέλ βρίσκεται τώρα στο βάθος του καφενείου, όπου συνήθιζαν να κάθονται. Και πιο πίσω μια θαυμάσια βιβλιοθήκη.
Φαντάζεται κανείς πώς θα ήταν στον Μεσοπόλεμο ή και πιο μπροστά, στην Belle Epoque, όταν η Αργεντινή συγκαταλεγόταν στις πλουσιότερες χώρες του κόσμου, όπως προκύπτει άλλωστε και από τα στοιχεία: το Μπουένος Αϊρες είχε 12.000 αυτοκίνητα το 1912, περισσότερα απ' όσα υπήρχαν στην Ιταλία, και 60.000 τηλέφωνα, πιο πολλά απ' όσα είχε τότε η Γαλλία.
Ο χορός της θλίψης
«Μια θλιβερή σκέψη που χορεύεται». Δεν υπάρχει καλύτερος ορισμός για το τάνγκο, όπως τον διετύπωσε ο Ενρίκε Σάντος Ντισέπολο. Η μυθολογία του έλκει τα εκατομμύρια των τουριστών που επισκέπτονται το Μπουένος Αϊρες. Θα το συναντήσουν σε αμέτρητες εκδοχές και σε όλες σχεδόν τις συνοικίες της πόλης. Ρυθμός και αντίστιξη στη μελαγχολία, ένα υβρίδιο που προέκυψε από μια υβριδική κοινωνία.
Το τάνγκο γεννήθηκε και αναπτύχθηκε από μετανάστες στα καταγώγια και στα πορνεία των περιχώρων του Μπουένος Αϊρες. Και είναι προϊόν της ανδροκρατικής κοινωνίας του περιθωρίου, αφού το 70% των μεταναστών στα μέσα του 19ου αιώνα ήταν άνδρες. Συνδυάζει τη μιλόνγκα (ένα είδος πόλκας), την κουβανέζικη χαμπανέρα, το ανδαλουσιανό τάνγκο και τους αφρικανικούς χορούς των σκλάβων. Ωστόσο η μελωδική βάση του είναι ιταλική.
Επρεπε να περάσουν πολλά χρόνια ώσπου να μπει στα σπίτια των αστών και στα σαλόνια των αριστοκρατών. Αυτό συνέβη κατά την Belle Εpoque, όταν η αριστοκρατία της πόλης διεπίστωσε ότι έκανε θραύση στο Παρίσι, το οποίο θεωρούσε πόλη αναφοράς. Ωστόσο από το 1917, οπότε ο Γαρδέλ τραγούδησε το «La mia triste serata», εκτός από χορευτικό, το τάνγκο καθιερώθηκε και ως μουσικό είδος. Για να πάρει αργότερα ακόμη πιο σύνθετο χαρακτήρα, όταν ο άρχων του μπαντονεόν Αστορ Πιατσόλα το ανήγαγε σε μουσικό είδος πολύ υψηλών απαιτήσεων.
Τη σκιά του Πιατσόλα άραγε πήγαμε να συναντήσουμε εκείνη τη μελαγχολική Τρίτη στο Teatro Piazzola, όπου έπαιζε παλιά, ή του Γαρδέλ, που τραγούδησε εδώ; Βρίσκεται στο υπόγειο της στοάς Guemes στο 165 της Avenida Florida. Πάνω της υψώνεται ένα πολυώροφο κτίριο και από τον τελευταίο όροφο, αν διαθέτεις κιάλια και είναι ο ουρανός καθαρός, μπορείς να δεις στο βάθος την Ουρουγουάη. Είναι από τις ωραιότερες και πολυτελέστερες στοές αρ νουβό στον κόσμο και δεν χρειάζεται πολύ παρατηρώντας τα μάρμαρα, τους γρανίτες, τις κολόνες και τον περίτεχνο θόλο της για να καταλάβεις ότι μόνο μια κοινωνία ευμάρειας θα είχε την πολυτέλεια να την κατασκευάσει.
Το Teatro Piazzola είναι ένα υπέροχο θέατρο που προσφέρει φαγητό, μουσική και χορευτικό πρόγραμμα εξαιρετικής ποιότητας - κι ας είναι ελαφρώς τουριστικό. Αλλά βέβαια δεν έχει καμία σχέση με τις απολύτως τουριστικές παραστάσεις που δίδονται στο Caminito της συνοικίας La Boca, όπου διάφοροι φτωχοδιάβολοι στους δρόμους παριστάνοντας τον Μαραντόνα μαζί με ζευγάρια τα οποία φορούν παραδοσιακά ρούχα και χορεύουν - ή υποτίθεται ότι χορεύουν - τάνγκο φωτογραφίζονται για μερικά πέσος με τους τουρίστες.
Ο Καβάφης και ο αργεντινός Ζορμπάς
Στην ελληνική πρεσβεία η πρέσβης κυρία Ειρήνη Λειβαδίτου με ενημερώνει για τη λατρεία των Αργεντίνων για την Ελλάδα, τους 30.000 Ελληνες της Διασποράς που ζουν στη χώρα και είναι οργανωμένοι σε κοινότητες, την παράσταση με θέμα τη ζωή του Καβάφη, που δόθηκε τον περασμένο Σεπτέμβριο στην πόλη από τη διάσημη εδώ σκηνοθέτρια Ελένα Τρίτεκ και απέσπασε κολακευτικότατα σχόλια στον Τύπο. Για ακόμη μία φορά διαπιστώνω ότι ο Καβάφης είναι πλέον ο Ποιητής του 20ού αιώνα παγκοσμίως έχοντας εκτοπίσει από τη θέση αυτή τον Τ. Σ. Ελιοτ.
Αλλά η κυρία Λειβαδίτου με πληροφορεί και για κάτι ακόμη. Ενας ομογενής μας από την Κρήτη, ονόματι Γιώργος Δερμιτζάκης, είχε τη φαεινή ιδέα να συνδυάσει τον ελληνικό χασάπικο χορό με το τάνγκο δημιουργώντας ένα ακόμη χορευτικό υβρίδιο που το ονόμασε «τάνγκο - χασάπικο». Η μουσική που το συνοδεύει είναι συνδυασμός της μουσικής του Αστορ Πιατσόλα και του Θεοδωράκη. Δεν ξέρω τι είναι αυτό το νέο υβρίδιο που έχει προκαλέσει ενθουσιασμό στους γηγενείς, καθώς μαθαίνω. Ο Ζορμπάς στο Μπουένος Αϊρες; Μα αν, λέω, ένας Ζορμπάς του πλούτου, τουτέστιν ο Αριστοτέλης Ωνάσης, πλούτισε σε τούτη τη χώρα, γιατί όχι;
Αναδημοσιευσα Από Βημα
molibixarti
Βιστωνίτης Αναστάσης
Ενα οδοιπορικό στο «Παρίσι της Νότιας Αμερικής». Τα καφέ, τα βιβλιοπωλεία, τα θέατρα, η Περόν, ο Μπόρχες, ο Γαρδέλ, αλλά και οι άστεγοι της Plaza de Mayo,
«Οι Μεξικανοί κατάγονται από τους Αζτέκους, οι Περουβιανοί από τους Ινκας, οι Αργεντίνοι από τα πλοία». Το σχόλιο αυτό του Κάρλος Φουέντες εξηγεί εμμέσως γιατί η Αργεντινή είναι η πιο ευρωπαϊκή χώρα της Λατινικής Αμερικής. Τη διαμόρφωσαν εκείνοι που ήρθαν με τα πλοία: οι ευρωπαίοι μετανάστες (στη μεγάλη τους πλειονότητα Ισπανοί, Ιταλοί, Γάλλοι και Γερμανοί) που έφθαναν κατά κύματα στις ακτές της από τις αρχές του 19ου αιώνα ως τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.
Σε μια χώρα με 40 εκατομμύρια κατοίκους, 50 εκατομμύρια βοοειδή και περίπου άλλα 40 εκατομμύρια πρόβατα ένας χορτοφάγος δεν θα ένιωθε και πολύ άνετα. Δεν πέρασαν άλλωστε και πολλά χρόνια από τότε που το κρέας εδώ ήταν φθηνότερο από το ψωμί. Η Αργεντινή παραμένει μια μεγάλη χώρα και το Μπουένος Αϊρες των 13 εκατομμυρίων κατοίκων εξακολουθεί να ανήκει στις σημαντικότερες μητροπόλεις του κόσμου.
Βρέθηκα προσφάτως στην πόλη. Δεν χρειάστηκε πολύ για να βεβαιωθώ γι' αυτό που αποτελεί κοινό τόπο: είναι ευρωπαϊκή στα καφενεία της και αργεντίνικη στις πλατείες και στις τεράστιες λεωφόρους που τη διασχίζουν. «Παρίσι της Νότιας Αμερικής» λέει η τουριστική κοινοτοπία. Ναι, με τον δικό του Σηκουάνα, τον Ρίο ντε λα Πλάτα. Αλλά και με τα περίφημα κτίρια του 19ου αιώνα, έξοχα δείγματα ιταλικού κλασικισμού, που τα δημιούργησαν ιταλοί αρχιτέκτονες και μηχανικοί, με το πομπώδες συχνά ύφος που κληροδότησαν οι Ισπανοί και με τη γαλλική φινέτσα των θαυμάσιων καφενείων, όπου ο καφές μπορεί να μην είναι σπουδαίος αλλά το περιβάλλον είναι σίγουρα μοναδικό.
Βέβαια, είναι και το Μπουένος Αϊρες που δεν έχει συνέλθει από την οικονομική κρίση του 2001-2002. Λίγα μέτρα από το ξενοδοχείο όπου έμενα, στην Avenida Bolivar, βρισκόταν η Plaza de Mayo, η καρδιά της πόλης. Αργά το βράδυ δίπλα στις εισόδους των κτιρίων αλλά και στα παγκάκια της πλατείας έβλεπα άστεγους να κοιμούνται κατάχαμα, όπως συμβαίνει τώρα και στην ελληνική πρωτεύουσα, πίσω από την Εθνική Βιβλιοθήκη και την Ακαδημία Αθηνών. Εδώ, όπου για δέκα χρόνια διαδήλωναν κάθε Πέμπτη οι μητέρες των νεκρών, των βασανισθέντων από τη δικτατορία του Βιδέλα και των αγνοουμένων στον πόλεμο των Φόκλαντς του 1982 (οι Αργεντίνοι αποκαλούν αυτά τα νησάκια Μαλβίνες). Κανείς δεν γνωρίζει πόσα ακριβώς ήταν τα θύματα της δικτατορίας. Πάντως οι νεκροί κατά τις συντηρητικότερες εκτιμήσεις ξεπερνούν τις 10.000.
Υβριδική κοινωνία
«Εμείς είμαστε οι αληθινοί Ευρωπαίοι» έλεγε ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες. «Τέκνα Ιταλών, Ισπανών, Γάλλων και Γερμανών...». Γιατί «οι Ιταλοί είναι μόνον Ιταλοί, οι Ισπανοί Ισπανοί, οι Γάλλοι Γάλλοι, οι Γερμανοί Γερμανοί». Μια υβριδική κοινωνία μπορεί να νιώθει περήφανη που μεταμόρφωσε ένα πλήθος παραδόσεων και δημιούργησε νέες μορφές. Και αυτές εδώ εκφράζονται σε τρία πεδία: τη μουσική, την αρχιτεκτονική και τη λογοτεχνία.
Δεν είναι λοιπόν περίεργο που στις λαϊκές αγορές οι μορφές που κυριαρχούν είναι εκείνες του βασιλιά του τάνγκο Κάρλος Γαρδέλ, του Μπόρχες (τα σουβενίρ με την εικόνα του είναι απείρως περισσότερα από εκείνα του Μαραντόνα) και της Εβίτα Περόν. Το όνομα της τελευταίας το διαβάζει κανείς σε πλήθος γκραφίτι στους τοίχους, που σημαίνει ότι η Εβίτα (Μαρία Εύα Ντουάρτε) παραμένει η αδιαμφισβήτητη ηρωίδα της χώρας. Νόθο τέκνο κάποιου κτηματία, κατάφερε να γίνει τέκνο του λαού, να μετατρέψει ένα τυπικά λατινοαμερικανικό στρατιωτικό πραξικόπημα (του Περόν) σε πολιτικό κίνημα και χάρη σε αυτήν τα κατώτερα στρώματα να αποκτήσουν αδιανόητα για την εποχή προνόμια: ιατρική περίθαλψη, επίδομα διακοπών, σπίτια από το κράτος. Εζησε μόνο 33 χρόνια.
Ο περονισμός χώρισε τη χώρα στα δύο και εξακολουθεί να τη διχάζει. Ο Μπόρχες αποκαλούσε την Εβίτα Περόν «πόρνη», το ίδιο και οι φίλοι του, η Σιλβίνα Οκάμπο και η αδελφή της Βικτόρια, εκδότρια του περιοδικού «Sur», που είναι ταυτισμένο με την καθιέρωση του μοντερνισμού στην Αργεντινή. Ποιος να το φανταζόταν ότι η Εβίτα, η Βικτόρια και η Σιλβίνα Οκάμπο μαζί με τον Αντόλφο Μπιόι Κασάρες, σύζυγό της και φίλο του Μπόρχες, θα ήταν σήμερα θαμμένοι στο νεκροταφείο της συνοικίας La Recoleta, μαζί με προέδρους, στρατηγούς και άλλους επιφανείς - αλλά και με μια εγγονή του Ναπολέοντα;
Εκεί και ο πατριάρχης του αργεντίνικου μοντερνισμού Λεοπόλντο Λουγκόνες, κανένα έργο του οποίου δεν κυκλοφορεί, δυστυχώς, στα ελληνικά. Για εκείνον τον σοσιαλιστή που έγινε συντηρητικός και έφθασε να υποστηρίζει τον φασισμό στα τελευταία χρόνια της ζωής του, καταλήγοντας να αυτοκτονήσει από κατάθλιψη, ο Μπόρχες είχε πει ότι «το να γράφεις καλά, για πολλούς είναι σαν να γράφεις σαν τον Λουγκόνες».
Η Βιβλιοθήκη της Βαβέλ
Τα σκεφτόμουν αυτά καθώς κατευθυνόμουν με μια παρέα φίλων στο γειτονικό του νεκροταφείου καφενείο «La Biela», από τα ωραιότερα στην πόλη. Ο Λουγκόνες έγραψε το πρώτο διήγημά του επιστημονικής φαντασίας σε ανύποπτο χρόνο, το 1906, όταν η επιστήμη δεν είχε κάνει τα άλματα που γνωρίζουμε. Τι καινούριο άραγε έχουν προσθέσει οι μεταμοντέρνοι φωστήρες, αναρωτιόμουν, έπειτα από τα διηγήματά του «Η Δύναμη Ωμέγα», «Η μεταμουσική» ή «Η καταγωγή της πλημμύρας»; Πόσο άραγε αυτό το τελευταίο επέδρασε στο «Κατά Μάρκον Ευαγγέλιο», το καταληκτικό διήγημα της Αναφοράς στον Μπρόντι του Μπόρχες; Και πώς γίνεται ο αντιφασίστας Μπόρχες να δέχεται στα γεράματά του να τον τιμήσει ένας στυγερός δικτάτορας σαν τον Πινοσέτ, γεγονός που κατά πάσα πιθανότητα του στέρησε το βραβείο Νομπέλ;
Τι σημαίνει όμως ένα βραβείο σε τελική ανάλυση; Στα μεγάλα βιβλιοπωλεία του Μπουένος Αϊρες δεν υπάρχει περίπτωση να μη βρει κανείς όλα τα βιβλία του Μπόρχες. Και φυσικά στο «El Ateneo», για μένα το ωραιότερο βιβλιοπωλείο στον κόσμο, απ' όπου περνούν κάθε χρόνο πάνω από 1 εκατομμύριο επισκέπτες.
Το 1919 ο Μαξ Γκλίκσμαν πραγματοποίησε το όνειρο της ζωής του: να δημιουργήσει το εντυπωσιακότερο θέατρο στη Νότια Αμερική. Το ονόμασε Teatro Gran Splendid. Το 1924 το μετέτρεψε σε κινηματογράφο, όπου πέντε χρόνια αργότερα προβλήθηκε η πρώτη ομιλούσα ταινία. Οταν αργότερα μετετράπη σε βιβλιοπωλείο, δεν έγινε καμία σοβαρή αλλαγή στο εσωτερικό του. Κοίταζα έκθαμβος τις ίδιες θαυμάσιες ζωγραφικές παραστάσεις στην οροφή, τη σκηνή ανάλλαχτη στο βάθος, τα παλιά θεωρεία, στα οποία καταφεύγουν σήμερα οι αναγνώστες για να διαβάσουν με την ησυχία τους μέρος των βιβλίων που σκέφτονται να αγοράσουν και έπειτα να πιουν τον καφέ τους στο εξίσου ατμοσφαιρικό καφενείο του βιβλιοπωλείου.
Θυμήθηκα ξανά τον Μπόρχες. Αυτή είναι η Βιβλιοθήκη της Βαβέλ, αυτό είναι το αρχείο της μνήμης, όπου η φαντασία φορτίζει με άλλο νόημα την πραγματικότητα. Και για έναν παράξενο λόγο σκέφτηκα ότι το «El Ateneo» είναι το ομόλογο του εξίσου θαυμάσιου Teatro Colon με την εξαίρετη ακουστική και τις 2.500 θέσεις του. Εκεί παίχτηκε η «Αΐντα» του Βέρντι το 1908 και σήμερα στεγάζει την Οπερα του Μπουένος Αϊρες.
Το καφενείο «Tortoni»
Τα λογοτεχνικά καφενεία στην Ευρώπη είναι μουσεία αναμνήσεων. Και ένα από τα ωραιότερα, ευρωπαϊκό στο ύφος και στην ατμόσφαιρα, το καφέ «Τortoni», βρίσκεται στο Μπουένος Αϊρες. Οποιος θέλει να το επισκεφθεί θα πρέπει να πάει πριν από τις 10 το πρωί, αλλιώς χρειάζεται να επιστρατεύσει όσα αποθέματα υπομονής διαθέτει ώσπου να βρει άδειο τραπέζι. Παραμένει όπως το ήθελε το 1858 ο ιδιοκτήτης του Ορέστε Τορτόνι: τα τραπέζια από μάρμαρο, οι καθρέφτες αρ ντεκό, εξαίρετα βιτρό στην οροφή, παλιές φωτογραφίες, αποκόμματα εφημερίδων από την εποχή που είχε γνωρίσει τις μεγάλες του δόξες.
Από εδώ πέρασαν ο Πιραντέλο, ο Λόρκα, ο Στραβίνσκι, ο Ορτέγκα υ Γκασέτ, η Βικτόρια και η Σιλβίνα Οκάμπο, ο Χούλιο Κορτάσαρ, ο Αϊνστάιν, και πόσοι άλλοι ακόμη... Και εδώ τραγούδησε ο Κάρλος Γαρδέλ, έπαιξε πιάνο ο Ρουμπινστάιν και έδωσε παραστάσεις η Ζοζεφίν Μπέικερ. Ο Μπόρχες και ο Κασάρες ήταν βέβαια τακτικοί θαμώνες. Ομοίωμα του πρώτου μαζί με του Γαρδέλ βρίσκεται τώρα στο βάθος του καφενείου, όπου συνήθιζαν να κάθονται. Και πιο πίσω μια θαυμάσια βιβλιοθήκη.
Φαντάζεται κανείς πώς θα ήταν στον Μεσοπόλεμο ή και πιο μπροστά, στην Belle Epoque, όταν η Αργεντινή συγκαταλεγόταν στις πλουσιότερες χώρες του κόσμου, όπως προκύπτει άλλωστε και από τα στοιχεία: το Μπουένος Αϊρες είχε 12.000 αυτοκίνητα το 1912, περισσότερα απ' όσα υπήρχαν στην Ιταλία, και 60.000 τηλέφωνα, πιο πολλά απ' όσα είχε τότε η Γαλλία.
Ο χορός της θλίψης
«Μια θλιβερή σκέψη που χορεύεται». Δεν υπάρχει καλύτερος ορισμός για το τάνγκο, όπως τον διετύπωσε ο Ενρίκε Σάντος Ντισέπολο. Η μυθολογία του έλκει τα εκατομμύρια των τουριστών που επισκέπτονται το Μπουένος Αϊρες. Θα το συναντήσουν σε αμέτρητες εκδοχές και σε όλες σχεδόν τις συνοικίες της πόλης. Ρυθμός και αντίστιξη στη μελαγχολία, ένα υβρίδιο που προέκυψε από μια υβριδική κοινωνία.
Το τάνγκο γεννήθηκε και αναπτύχθηκε από μετανάστες στα καταγώγια και στα πορνεία των περιχώρων του Μπουένος Αϊρες. Και είναι προϊόν της ανδροκρατικής κοινωνίας του περιθωρίου, αφού το 70% των μεταναστών στα μέσα του 19ου αιώνα ήταν άνδρες. Συνδυάζει τη μιλόνγκα (ένα είδος πόλκας), την κουβανέζικη χαμπανέρα, το ανδαλουσιανό τάνγκο και τους αφρικανικούς χορούς των σκλάβων. Ωστόσο η μελωδική βάση του είναι ιταλική.
Επρεπε να περάσουν πολλά χρόνια ώσπου να μπει στα σπίτια των αστών και στα σαλόνια των αριστοκρατών. Αυτό συνέβη κατά την Belle Εpoque, όταν η αριστοκρατία της πόλης διεπίστωσε ότι έκανε θραύση στο Παρίσι, το οποίο θεωρούσε πόλη αναφοράς. Ωστόσο από το 1917, οπότε ο Γαρδέλ τραγούδησε το «La mia triste serata», εκτός από χορευτικό, το τάνγκο καθιερώθηκε και ως μουσικό είδος. Για να πάρει αργότερα ακόμη πιο σύνθετο χαρακτήρα, όταν ο άρχων του μπαντονεόν Αστορ Πιατσόλα το ανήγαγε σε μουσικό είδος πολύ υψηλών απαιτήσεων.
Τη σκιά του Πιατσόλα άραγε πήγαμε να συναντήσουμε εκείνη τη μελαγχολική Τρίτη στο Teatro Piazzola, όπου έπαιζε παλιά, ή του Γαρδέλ, που τραγούδησε εδώ; Βρίσκεται στο υπόγειο της στοάς Guemes στο 165 της Avenida Florida. Πάνω της υψώνεται ένα πολυώροφο κτίριο και από τον τελευταίο όροφο, αν διαθέτεις κιάλια και είναι ο ουρανός καθαρός, μπορείς να δεις στο βάθος την Ουρουγουάη. Είναι από τις ωραιότερες και πολυτελέστερες στοές αρ νουβό στον κόσμο και δεν χρειάζεται πολύ παρατηρώντας τα μάρμαρα, τους γρανίτες, τις κολόνες και τον περίτεχνο θόλο της για να καταλάβεις ότι μόνο μια κοινωνία ευμάρειας θα είχε την πολυτέλεια να την κατασκευάσει.
Το Teatro Piazzola είναι ένα υπέροχο θέατρο που προσφέρει φαγητό, μουσική και χορευτικό πρόγραμμα εξαιρετικής ποιότητας - κι ας είναι ελαφρώς τουριστικό. Αλλά βέβαια δεν έχει καμία σχέση με τις απολύτως τουριστικές παραστάσεις που δίδονται στο Caminito της συνοικίας La Boca, όπου διάφοροι φτωχοδιάβολοι στους δρόμους παριστάνοντας τον Μαραντόνα μαζί με ζευγάρια τα οποία φορούν παραδοσιακά ρούχα και χορεύουν - ή υποτίθεται ότι χορεύουν - τάνγκο φωτογραφίζονται για μερικά πέσος με τους τουρίστες.
Ο Καβάφης και ο αργεντινός Ζορμπάς
Στην ελληνική πρεσβεία η πρέσβης κυρία Ειρήνη Λειβαδίτου με ενημερώνει για τη λατρεία των Αργεντίνων για την Ελλάδα, τους 30.000 Ελληνες της Διασποράς που ζουν στη χώρα και είναι οργανωμένοι σε κοινότητες, την παράσταση με θέμα τη ζωή του Καβάφη, που δόθηκε τον περασμένο Σεπτέμβριο στην πόλη από τη διάσημη εδώ σκηνοθέτρια Ελένα Τρίτεκ και απέσπασε κολακευτικότατα σχόλια στον Τύπο. Για ακόμη μία φορά διαπιστώνω ότι ο Καβάφης είναι πλέον ο Ποιητής του 20ού αιώνα παγκοσμίως έχοντας εκτοπίσει από τη θέση αυτή τον Τ. Σ. Ελιοτ.
Αλλά η κυρία Λειβαδίτου με πληροφορεί και για κάτι ακόμη. Ενας ομογενής μας από την Κρήτη, ονόματι Γιώργος Δερμιτζάκης, είχε τη φαεινή ιδέα να συνδυάσει τον ελληνικό χασάπικο χορό με το τάνγκο δημιουργώντας ένα ακόμη χορευτικό υβρίδιο που το ονόμασε «τάνγκο - χασάπικο». Η μουσική που το συνοδεύει είναι συνδυασμός της μουσικής του Αστορ Πιατσόλα και του Θεοδωράκη. Δεν ξέρω τι είναι αυτό το νέο υβρίδιο που έχει προκαλέσει ενθουσιασμό στους γηγενείς, καθώς μαθαίνω. Ο Ζορμπάς στο Μπουένος Αϊρες; Μα αν, λέω, ένας Ζορμπάς του πλούτου, τουτέστιν ο Αριστοτέλης Ωνάσης, πλούτισε σε τούτη τη χώρα, γιατί όχι;
Αναδημοσιευσα Από Βημα
molibixarti
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Τέλειο δέρμα και το χειμώνα!
ΕΠΟΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Σταθεροποιείται το ευρώ
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
