2013-01-14 12:25:10
Καφαντάρης Τάσος
Ολοι ονειρευόμαστε να «ξεφυτρώσει» στο Ελληνικό ένα αστικό στολίδι. Με τί όμως τελικά θα μοιάζει; Πώς σχεδιάζουν τις πόλεις σε άλλες χώρες; Πώς καταγράφουν τις απόψεις των πολιτών; Πώς «στοχεύουν» τους τουρίστες;,
Στη χώρα που έχει οικονομικά παγώσει, στην πόλη που έχει πολιτισμικά μαραθεί, ένα απρόσμενο διαμάντι έχει «ξεμείνει» από το δαπανηρότατο νοικοκύρεμα που κάναμε προ δεκαετίας εν όψει Ολυμπιακών: το «μεγα-οικόπεδο» του Ελληνικού. Για το τι πρέπει και τι μπορεί να γίνει αυτό το διαμάντι διαστάσεων «τριών Μονακό» έχουν γραφτεί πάμπολλα, με τους πολεοδόμους, το κράτος και τους πολίτες των όμορων δήμων να μιλούν μεταξύ τους «ξένες γλώσσες». Κι όσο το ψάχναμε, η τσέπη μας άδειαζε... ώσπου το βγάλαμε στο σφυρί. Τώρα περιμένουμε την άνοιξη και τις τελικές προτάσεις αξιοποίησής του από τους «μνηστήρες» του. Εμείς – εξυφαίνοντας ελπίδες, σαν την Πηνελόπη – κοιτάμε γύρω μας τι συμβαίνει στον κόσμο, μαθαίνουμε «πώς μεγαλώνουν οι πρωτεύουσες των άλλων», ξεμυαλιζόμαστε με την κοινωνική δικτύωση που δίνει «λέγειν» στους δημότες επί του μέλλοντος των πόλεών τους και ρωτούμε τους καθ’ ύλην αρμοδίους για το Ελληνικό. Ακολουθήστε μας σε αυτό το οδοιπορικό στις επόμενες σελίδες και ονειρευτείτε ή εξοργιστείτε μαζί μας – αλλά οπωσδήποτε νοιαστείτε!
Πολλά μπορεί να πει κανείς για την πολυπόθητη ανάπτυξη, ιστορικά όμως ένα είναι το σίγουρο: Συνδυάζεται πάντα με την αστυφιλία. Για τα μέρη μας είναι εύκολο να αναλογιστεί κανείς την προκοπή των ελληνικών πόλεων-κρατών με λιμάνι, με αποκορύφωμα την Αθήνα των 300.000 κατοίκων και τη γέννηση της δημοκρατίας, ή την αυτοκρατορική Ρώμη του ενός εκατομμυρίου κατοίκων (1ος αι. π.Χ.). Ωστόσο ο κόσμος μας δεν έχει πια πολλές ακατοίκητες εκτάσεις για το μεγάλωμα των πόλεων. Κι αυτές οι ελάχιστες περιπτώσεις όπου ένα «μεγα-οικόπεδο» είναι διαθέσιμο για επέκταση είναι διαμάντια που οφείλει να τα «κατεργαστεί» κανείς με τη μέγιστη προσοχή. Κάτι που, βεβαίως, οφείλει να κάνει και η νυν «τυχερή» Αθήνα με το «μεγα-οικόπεδο» του Ελληνικού. Πώς όμως;
Τα νέα ανθρώπινα μελίσσια
Αν κοιτάξει κανείς τον πλανήτη μέσα από τον «πανόπτη» που λέγεται Google Earth, θα διαπιστώσει πολύ γρήγορα ότι στις πρωτεύουσες και στα μεγαλύτερα λιμάνια του έχουν ήδη στοιβαχτεί μελίσσια εκατομμυρίων ανθρώπων: Στο Τόκιο της Ιαπωνίας 34,5 εκατομμύρια, στην Καντόνα (Guangzhou) της Κίνας 25,8, στη Σεούλ της Ν. Κορέας 25,6, στην Τζακάρτα της Ινδονησίας και στη Σανγκάη της Κίνας 25,3... συνολικά 27 μεγαλουπόλεις με πληθυσμό μεγαλύτερο εκείνου της χώρας μας. Κι αν αυτό ακούγεται αποπνικτικό, σκεφθείτε τι θα γίνει ως το 2030, οπόταν ο ΟΗΕ προβλέπει ότι τα νυν 3,4 δισεκατομμύρια «αστών» θα έχουν γίνει 5!
Ολοι λοιπόν ψάχνουν για λύσεις στην επέκταση των πόλεων. Αλλά δεν είναι μόνο η ελεύθερη έκταση ή η απαραίτητη υποδομή που συνιστά πρόβλημα: είναι και η ποιότητα ζωής όσων τις κατοικούν, όπως και τα θέλγητρα προσέλκυσης επισκεπτών τους. Αν μάλιστα είσαι η μοναδική μεγα-οικονομία σε άνοδο, αν έχεις ήδη το 1/5 του πληθυσμού της Γης και βιάζεσαι να βελτιώσεις την ποιότητα ζωής αυτών των ανθρώπων - αν δηλαδή σε λένε Κίνα -, τότε σίγουρα ψάχνεις περισσότερο απ' όλους για λύσεις. Σκόπιμο επομένως είναι να δούμε τι κάνει αυτή η νέα υπερδύναμη ως προς το θέμα.
Για όσους παρακολουθούν τις οικολογικές ειδήσεις, το τι κάνει η Κίνα εδώ και μία πενταετία είναι γνωστό: Πληρώνει αδρά τους καλύτερους πολεοδόμους και αρχιτέκτονες του κόσμου για να της σχεδιάσουν ό,τι πιο σχεδιαστικά εντυπωσιακό, περιβαλλοντικά ορθό και συνάμα λειτουργικό: Πόλεις με τεχνητές λίμνες και νησιά, κατάφυτες με δένδρα και τεράστια κτιριακά συγκροτήματα που έχουν στην οροφή τους... ορυζώνες, κι ανάμεσά τους ουρανοξύστες με κρεμαστούς κήπους αεροπονίας ή υδροπονίας. Αρκεί να επισκεφθείτε τον αρχιτεκτονικό ιστότοπο www.archdaily.com/tag/china/ για να θαυμάσετε σε 36 συνεχόμενες ιστοσελίδες πολλά από τα απίστευτα που χτίστηκαν και χτίζονται στη χώρα του Κομφούκιου.
Οι πυραμίδες της... Κίνας
Πέρα όμως από τις «δυτικόφερτες καινοτομίες» στις πόλεις της, η Κίνα κατέπληξε τα δύο τελευταία χρόνια και με μια άλλη επιλογή της: Αναπαράγει μνημεία και πόλεις της Δύσης, σε πλήρη κλίμακα! Στα περίχωρα της Σανγκάης θα βρείτε ολόκληρα χωριά και κωμοπόλεις από την Αγγλία, τη Γερμανία, την Ιταλία και την Ολλανδία, ενώ στο Boluo της Νότιας Κίνας θα συναντήσετε το ακριβές αντίγραφο ενός χωριού των αυστριακών Αλπεων που συγκαταλέγεται στη λίστα παγκόσμιας πολιτισμικής κληρονομιάς της UNESCO, του Hallstat. Οσο για τα μνημεία και τα κτίρια-ορόσημα, στα περίχωρα της πόλης Hangzhou θα βρείτε τον... Λευκό Οίκο, στο Huaxi της επαρχίας Jiangsu θα βρείτε το Καπιτώλιο της Ουάσιγκτον, την Αψίδα του Θριάμβου του Παρισιού και την Οπερα του Σίδνεϊ. Αλλού κι αλλιώτικα θα βρείτε δύο αντίγραφα του Πύργου του Αϊφελ, ένα ακριβέστατο αντίγραφο του Chateau de Maisons-Laffitte (με πέτρες που έφεραν από την ίδια περιοχή της Γαλλίας), δύο αντίγραφα των Βερσαλλιών και μια αιγυπτιακή πυραμίδα. Τέλος, ως απαραίτητη διακόσμηση, θα βρείτε τα αγάλματα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, του Ναπολέοντος, του Γκαίτε, του Σίλερ, του Τσόρτσιλ, αλλά και της Πριγκίπισσας Νταϊάνας, του Τζέιμς Μποντ και του... Χάρι Πότερ.
Προσπαθώντας να κατανοήσουμε αυτή την «κινεζική τρέλα», χρειάζεται να ψάξουμε την ιστορία της: Ηδη το 1750 ο τότε αυτοκράτορας Qianlong είχε βάλει τους άγγλους και γάλλους ιησουίτες της αυλής του να βοηθήσουν στην ανέγερση ενός παλατιού που θα ήταν αντίγραφο του Τριανόν των Βερσαλλιών. Δεν ήταν όμως ο πρώτος με αυτό το χόμπι: Από το 221 π.Χ., ο πρώτος αυτοκράτορας - ο Qin Shi Huang - επέβαλε σε κάθε νικημένο βασιλιά να του χτίζει στα βόρεια της πρωτεύουσάς του και από ένα αντίγραφο του παλατιού που είχε... μαζί με τις ζώσες παλλακίδες του.
Εχουμε να κάνουμε λοιπόν με έναν κληρονομικό ψυχισμό «πολιτισμικού ευνουχισμού των κατακτημένων»; Αλλά, πάλι, γιατί η σύγχρονη Κίνα αισθάνεται κατακτητής της Δύσης; Στο ερώτημα αυτό είμαι σίγουρος ότι θα προσέφεραν άμεσες απαντήσεις οι οικονομολόγοι και έμμεσες οι ιστορικοί του μέλλοντος. Οι αρχιτέκτονες και οι πολεοδόμοι είναι βέβαιον ότι θα βρουν μια πολύ πιο πεζή απάντηση: Προφέρει στο 1,5 δισεκατομμύριο των πολιτών της τη δυνατότητα «να δουν τον κόσμο» κάνοντας μόνο εσωτερικό τουρισμό. Ετσι, πέρα από την πολιτική σκοπιά του θέματος, οι πόλεις που παρέχουν τέτοια «δυτικά προάστια» γίνονται πόλοι έλξης επισκεπτών και προσπορίζονται τα αντίστοιχα οικονομικά οφέλη.
Ο λόγος των πολιτών
Για την επέκταση του Μανχάταν οι Νεοϋορκέζοι λένε τη γνώμη τους παίζοντας... βιντεοπαιχνίδι.
Φορτισμένος απ' όσα είχα δει και διαβάσει για την Κίνα, επέστρεψα με το Google Earth στην Αθήνα και αιωρήθηκα πάνω από το Ελληνικό. Είδα τον μοναδικό ανοιχτό αυτόν χώρο στον «τσιμεντοτάπητα» της πρωτεύουσας και ονειρεύτηκα αυθόρμητα ένα τεράστιο πάρκο - όπως ακριβώς το ζητούν εδώ και χρόνια οι περίοικοί του. Γρήγορα όμως συνέλαβα την ουτοπία του ονείρου: Μια έκταση που είναι διπλάσια του Central Park της Νέας Υόρκης και τριπλάσια του Πριγκιπάτου του Μονακό θα απαιτούσε τεράστια υδάτινα αποθέματα για να παραμείνει πράσινη και στρατιές φυλάκων για να μη μεταβληθεί σε «άσυλο εγκληματιών», «βασίλειο των λαθρομεταναστών» ή «δάσος των Ρομ». Αρα, η μεικτή χρήση της γης είναι ρεαλιστικά αναπόφευκτη. Τι θα μπορούσε όμως να χτιστεί πλάι στα αλσύλλια, ώστε και αρμονικό να είναι προς αυτά και να αποτελεί πόλο προβολής και έλξης, συμβάλλοντας οικονομικά στη συντήρησή τους;
Η «κινεζική τρέλα» μού έφερε μια ιδέα: Τι πιο θελκτικό για τον επισκέπτη του Ελληνικού, Ελληνα ή ξένο, από μια αυθεντική αρχαιοελληνική πόλη; Αυθεντική και όχι κιτς, υπό την έννοια ότι τα πάντα θα χτίζονταν από σχέδια σπιτιών, μεγάρων, ναών, εμπορικών στοών, λιμανιών και οδών που θα μας έδιναν οι αρχαιολόγοι μας. Ε... ναι, θα έκανα κάποιο σκόντο για υποδαπέδια θέρμανση και φωτοβολταϊκά κεραμίδια... Η φαντασία μου πήρε φόρα και είδα τα τρία αρχαία σκαριά που έχουμε ανακατασκευάσει - την «Αργώ», το μινωικό σκάφος και την τριήρη - παρκαρισμένα στο λιμανάκι του Ελληνικού και ορδές τουριστών να προσέρχονται με γουρλωμένα μάτια για να δουν και να βιώσουν το «τότε των Ελλήνων», μαθητές σχολείων να παρακολουθούν αρχαία τραγωδία στο θέατρο και πολίτες να συναποφασίζουν τα του δήμου τους με άμεση δημοκρατία, φοιτητές και επιστήμονες να συνδιαλέγονται σε αρχαιοελληνικά συμπόσια... αλλά σταμάτησα: Ποιος ήμουν εγώ που τολμούσα να έχω σχέδια για την όποια πόλη-δάσος γίνει στο Ελληνικό; Πώς μπορεί ο οποιοσδήποτε απλός πολίτης να έχει λέγειν σε όσα σχεδιάζουν κατά κανόνα οι πολεοδόμοι και αποφασίζουν οι πολιτικοί;
Χτίζοντας το Μανχάταν, σε βιντεοπαιχνίδι
Τότε είδα στο BBC (www.bbc.co.uk/news/technology-19753721) μια είδηση που μου έδωσε ελπίδες: Οι μελετητές της επέκτασης του Μανχάταν προς τον Νότο έδωσαν στους δημότες της Νέας Υόρκης τη δυνατότητα να καταθέσουν τις ιδέες τους για τους νέους χώρους, μέσω ενός βιντεοπαιχνιδιού στο Διαδίκτυο. Για να το πούμε πιο απλά, τα λογισμικό που χρησιμοποιούν οι μηχανικοί για να σχεδιάζουν τρισδιάστατα έχει την ίδια «μηχανή» - ή, έστω, επικοινωνεί πλήρως - με τη μηχανή γραφικών που χρησιμοποιούν τα βιντεοπαιχνίδια. Πήραν λοιπόν μια τέτοια δωρεάν διαθέσιμη μηχανή - την Betaville - που λειτουργεί στο Διαδίκτυο, της φόρτωσαν όλο το μοντέλο της νέας περιοχής και κάλεσαν τους δημότες να μπουν στο πρόγραμμα και να χρησιμοποιήσουν τα «τουβλάκια» του, ώστε να διαμορφώσουν την περιοχή όπως θα την ήθελαν να γίνει, με τις χρήσεις που εκείνοι επιθυμούν.
Η πρώτη μου αντίδραση ήταν, βέβαια, «λυτρωτική»: Μια τέτοια δυνατότητα άνοιγε επιτέλους τον δρόμο για πραγματική συμμετοχή των πολιτών στο μέλλον της πόλης τους. Αλλωστε, όπως δήλωνε στο άρθρο ο επικεφαλής των προγραμματιστών του Betaville, Mike Koplin, «χωρίς ένα πρόγραμμα όπως αυτό, το κοινό έχει τη δύναμη μόνο να μπλοκάρει τα προτεινόμενα σχέδια αντί να συμμετέχει πραγματικά στη διαμόρφωσή τους». Μήπως όμως αυτή είναι η αίσθηση μιας μικρής μειοψηφίας τεχνοκρατών, όπως εκείνος κι εγώ; Χρειαζόμουν να τη διασταυρώσω και με τις απόψεις πιο επαϊόντων.
Βρετανία, Σουηδία, Γερμανία ρωτούν τους πολίτες
Ο καθηγητής Σπ. Πολλάλης και στελέχη της Ελληνικό ΑΕ, με τη μακέτα της μελέτης τους σε πρώτο πλάνο.
Αναζήτησα το πότε ξεκίνησε αυτή η «τρισδιάστατη μοντελοποίηση πόλεων». Την εντόπισα στο 1997, στην εργασία μοντελοποίησης της βρετανικής πόλης Bath. Την εργασία υπέγραφαν δύο ερευνητές του Κέντρου Πρoωθημένων Μελετών Αρχιτεκτονικής στο Πανεπιστήμιο του Bath, οι Bourdakis και Day. Ο Βασίλης Μπουρδάκης διδάσκει τώρα «Αλληλεπιδραστική Αρχιτεκτονική» στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, στον Βόλο. Βρήκα μια εισήγησή του στο συνέδριο «Πόλεις του Μέλλοντος - ECAADE», που έγινε τον Σεπτέμβριο του 2010 στη Ζυρίχη. Εκεί διάβασα: «Αυτό που πραγματικά λείπει από τα προαναφερθέντα εργαλεία (μοντελοποίησης πόλεων), τις μεθοδολογίες και τις προσεγγίσεις μας, είναι μια πλήρης ενσωμάτωση της έννοιας της αλλαγής, όπως και της αλληλεπίδρασης, με συστηματικό τρόπο» (βλ. www.arch.uth.gr/uploads/users/49/publications/vbourdakis[ecaade2010].pdf). Αρα... δεν πρόκειται για αίτημα των λίγων, αλλά για αίτημα των καιρών, για ώριμη ανάγκη της επιστήμης της πολεοδόμησης: Οι πολίτες πρέπει και είναι καιρός να αλληλεπιδράσουν με όσα σχεδιάζονται γι' αυτούς.
Λίγο μετά, η βόλτα μου στο Διαδίκτυο εδραίωσε την πεποίθησή μου: Μια αντίστοιχη πρωτοβουλία της πόλης του Γκέτεμποργκ περιγραφόταν στο άρθρο «Η Σουηδία ανακαλύπτει ξανά την πολεοδόμηση με συμμετοχή των δημοτών μέσω τρισδιάστατου σχεδιασμού και Facebook» (βλ. http://geospatialpr.com/2012/06/25/sweden-reinvents-urban-planning-with-citizen-participation-using-3d-and-facebook/ ). Το ίδιο συνέβη και στη σουηδική πόλη Nόρκεπινγκ (www.3dkartor.norrkoping.se/cityplanner/project/index.do?uid=AC9oODaV), αλλά και πρόκειται να συμβαίνει εφεξής και σε όλες τις πόλεις που «ανεβάζουν» στο Διαδίκτυο το τρισδιάστατο μοντέλο τους - όπως έπραξε το Βερολίνο (βλ. www.businesslocationcenter.de/wab/maps/main/).
Εκείνο που μου έμενε τώρα να μάθω ήταν το τι σκέπτονταν γι' αυτά και για το μέλλον του Ελληνικού οι καθ' ύλην αρμόδιοι, ο καθηγητής Αρχιτεκτονικού Σχεδιασμού στο Πανεπιστήμιο Harvard Σπύρος Πολλάλης και η ομάδα μελετητών του στην Ελληνικό ΑΕ.
Η Ελληνικό ΑΕ για το Ελληνικό
Την ημέρα που επισκέφθηκα την Ελληνικό ΑΕ συμπληρωνόταν ένας χρόνος αφότου το ΤΑΙΠΕΔ (το ταμείο ιδιωτικοποίησης δημόσιας περιουσίας) προκήρυξε την «Πρόσκληση εκδήλωσης ενδιαφέροντος για την αγορά της πλειοψηφίας του μετοχικού κεφαλαίου της Ελληνικό ΑΕ». Τον Απρίλιο έληξε η Α' φάση του διαγωνισμού, με προτάσεις εκδήλωσης ενδιαφέροντος από εννέα επενδυτικά σχήματα. Εξ αυτών, τον Σεπτέμβριο επελέγησαν για να συμμετάσχουν στη Β' φάση του διαγωνισμού τέσσερις: η Elbit Cochin Island Ltd. (Ισραήλ), η Lamda Development SA (Ελλάδα), η London and Regional Properties (Βρετανία) και η Qatari Diar Real Estate Investment Co. QSC (Κατάρ). Τον Νοέμβριο το ΤΑΙΠΕΔ ανακοίνωσε ότι διατίθεται προς πώληση όχι μόνο το 70% των μετοχών της Ελληνικό ΑΕ, αλλά το σύνολό τους! Τώρα οι τέσσερις υποψήφιοι ετοιμάζουν το σχέδιο αξιοποίησης της έκτασης που θα υποβάλει έκαστος και ο όλος διαγωνισμός αναμένεται να λήξει ως το τέλος του 2013.
Κοίταξα τον Σπύρο Πολλάλη προσεκτικά καθώς με καλωσόριζε: Γκρίζωμα κροτάφων που έδειχνε «σχεδόν εξήντα», σπάνια εμφάνιση ευπατρίδη και ακόμη πιο σπάνια για έλληνα μηχανικό ευγενική και ήπια φωνή. Τα ελληνικά του σωστότερα από εκείνα των περισσοτέρων φιλολόγων... Θα μπορούσες κάλλιστα να τον πεις μαέστρο συμφωνικής ορχήστρας.
«Σας πουλάνε μαζί με το οικόπεδο;» ήταν η πρώτη αγενής ερώτηση που του απηύθυνα. «Πωλούνται οι μετοχές της εταιρείας» απάντησε. «Η γη δίνεται προς αξιοποίηση, στο συνολικό πακέτο». Δεν επέμεινα, καθόσον το επιχειρείν αποτελεί αντικείμενο άλλων στηλών του «Βήματος». «Οπότε... η μελέτη που έχετε κάνει ως τώρα, τι προβλέπει γι' αυτή την αξιοποίηση;».
Ο Αστερίας
«Ο χώρος του Ελληνικού είναι 6.200 στρέμματα, που απέχουν ένα χιλιόμετρο από τον Υμηττό, 10 χιλιόμετρα από το κέντρο της Αθήνας και 27 χιλιόμετρα από το αεροδρόμιο. Από την όλη έκταση, το 65% είναι ήδη τσιμέντο και το 35% χώμα. Αρα, αν έμενε ως έχει, μόνο υπεροχή πρασίνου δεν θα είχαμε. Αν το κάναμε όλο πάρκο... θα απέβαινε άκαρπο, καθώς το κόστος ύδρευσης και συντήρησής του θα ήταν ανεπίτρεπτα υψηλό. Ο ρεαλιστικός στόχος μας είναι να αντιστρέψουμε την τωρινή αναλογία, αποδίδοντας το 66% σε πάρκα και ανοιχτούς χώρους, το 16% σε δρόμους, το 5% σε πεζόδρομους και ποδηλατόδρομους και το 13% σε κτίρια. Μάλιστα, την κύρια έκταση πρασίνου, το Μητροπολιτικό Πάρκο των 2.204.349 τετρ. μέτρων...», είπε και μου έδειξε στη μακέτα της μελέτης, «σκεφθήκαμε να τη διατάξουμε ως αστέρα, προκειμένου να αποκτήσει περίμετρο 11.500 μέτρων. Αν ήταν κυκλική θα είχαμε περίμετρο μόνο 5 χιλιομέτρων».
Στη μακέτα είδα ότι μέσα στο πάρκο βρίσκονταν διεσπαρμένα αραιά κάποια χαρακτηριστικά κτίρια: Ενα μεγάλο μουσείο στο κέντρο, μουσείο αεροπορίας βόρεια, λίμνη με εγκαταστάσεις κανό και καγιάκ και άλλες αθλητικές εγκαταστάσεις στα δυτικά, μονάδες αφαλάτωσης, κομποστοποίησης και επεξεργασίας λυμάτων στα ΝΔ, πολλές αθλητικές εγκαταστάσεις και χώρος πολιτισμού και αναψυχής ανατολικά. Ανάμεσα στα «πέντε πόδια του πράσινου αστερία» προβλέπονταν περιοχές κατοικιών, επιχειρήσεων, σχολεία, συνεδριακό και ερευνητικό κέντρο, εκθεσιακό κέντρο, εμπορικό και επιχειρηματικό κέντρο, ένα ενυδρείο, ένα κοιμητήριο, ένα Κέντρο Υγείας και ένα ελικοδρόμιο.
Ωστόσο διέκρινα ότι η δυτική και η νότια γειτονιά είχαν χαμηλό ύψος, ενώ στις υπόλοιπες υπήρχαν ψηλά κτίρια. «Γιατί κρίνετε απαραίτητη την υψηλή δόμηση;» ρώτησα.
«Το Ελληνικό είναι ένα μοναδικό φιλέτο γης σε παγκόσμια κλίμακα» μου εξήγησε. «Σχεδόν καμία δυτική πρωτεύουσα δεν διαθέτει τόσο μεγάλο ενιαίο χώρο διαθέσιμο δίπλα στη θάλασσα. Ο σχεδιασμός που κάνουμε πρέπει λοιπόν να αποδώσει το μέγιστο για τη χώρα. Οραματιζόμαστε το Ελληνικό αφενός ως δημόσιο χώρο πρασίνου, αφετέρου ως χώρο καινοτομίας και επιστήμης, που θα γίνει σημείο αναφοράς για την ανάπτυξη "οικονομίας γνώσης" σε όλη τη χώρα. Εφόσον δεν μπορούμε να ελπίζουμε σε ανάπτυξη μέσω κλασικών βιομηχανιών, οφείλουμε να δώσουμε πρωτίστως στους έλληνες επιστήμονες έναν χώρο ανάπτυξης καινοτόμου επιχειρηματικότητας, που θα είναι και πόλος προσέλκυσης ξένων επενδυτών. Αλλά τα κτίρια που θα στεγάσουν τέτοιες δραστηριότητες πρέπει κατ' ανάγκην να εκμεταλλευθούν το ύψος».
Τον κοίταξα δύσπιστος: «Εχετε κάνει, υποθέτω, το επιχειρηματικό σας σχέδιο. Είναι κερδοφόρα μια τέτοια επένδυση;». «Ναι, είμαστε βέβαιοι. Μιλάμε ωστόσο για κάτι που θα υλοποιείται κατά φάσεις, σε ορίζοντα 25ετίας».
Ζωντανός δήμος
Εμεινα σκεφτικός να κοιτάζω τις λεπτομέρειες του σχεδίου. Οι συνεργάτες του καθηγητή μού έδειχναν τις πάμπολλες οικολογικές καινοτομίες που είχαν ενσωματώσει στην όλη υποδομή, την ανάδειξη των καταχωμένων ρευμάτων που κάποτε διέτρεχαν την περιοχή, τις δύο γειτονιές «παραδοσιακής Αθήνας» που είχαν σχεδιάσει... «Και σκοπεύετε να τα έχετε όλα αυτά ανοιχτά, προσβάσιμα από οποιονδήποτε, οποτεδήποτε;» ρώτησα. «Ναι» ήρθε η απάντηση. «Είναι για εμάς απαραίτητο να διατηρηθεί ο δημόσιος χαρακτήρας του Μητροπολιτικού Πάρκου. Γι' αυτό και επιμείναμε να υπάρξουν γειτονιές με σπίτια... ένας πραγματικός και ζωντανός δήμος, διότι τότε μόνο μπορεί να είναι διαρκής η μέριμνα και να παρέχεται η ασφάλεια».
Ξανάγινα αγενής: «Αυτό είναι που κρίνετε εσείς σωστό. Ο όποιος επενδυτής όμως πάρει το 100% των μετοχών σας δεν είναι διόλου σίγουρο ότι θα συμφωνήσει. Για παράδειγμα, θα μπορούσε να χωρίσει το φιλέτο στα δύο και να πει "αυτό εδώ είναι το δημόσιο πάρκο που μπαίνει όποιος θέλει και αυτό είναι το ιδιωτικό κομμάτι που το κλείνω με σκοπιές και το κάνω... Μπέβερλι Χιλς". Θα το δεχόσασταν;».
«Αν μας ανήκε το οικόπεδο θα λέγαμε σαφώς "όχι". Αλλά δεν είναι δικής μας αρμοδιότητας. Αν προκύψει το θέμα, θα είναι πολιτική η απόφαση. Η προσωπική μου άποψη πάντως είναι ότι πρέπει ως χώρα να αποφασίσουμε τι θέλουμε πραγματικά να γίνει το Ελληνικό».
Επέμεινα, βάναυσα: «Αν τελικά δεν βρεθεί επενδυτής που θα δεχθεί τους περιορισμούς που θέτει η μελέτη σας και η νομοθεσία, ποια εναλλακτική λύση υπάρχει;». «Αν δεν υπάρξει επενδυτής υπάρχουν πολλές άλλες δυνατότητες...». «Οπως;». «Η πιο απλή θα ήταν να μοιράσουμε το πακέτο και να το δομήσουμε με επιμέρους ιδιωτικά κεφάλαια, με την ελληνικότατη μέθοδο της αντιπαροχής. Αλλά αυτά θα τα συζητήσουμε μόνο αν χρειαστεί. Προς το παρόν προσβλέπουμε στο ότι θα υπάρξει επενδυτής».
«Ωστόσο και στη μία και στην άλλη περίπτωση οι πολίτες δεν θα έχουν λόγο στις επιλογές» παρατήρησα φαρμακερά. «Τι ακριβώς εννοείτε;» με ρώτησε ο κ. Πολλάλης. Του εξήγησα, αφηγούμενος τις δυνατότητες που είχα δει στο Διαδίκτυο να παρέχουν στους πολίτες τους οι Αμερικανοί και οι Σουηδοί. «Αυτό θα ήταν θαυμάσιο» απάντησε στο τέλος. «Μια τέτοια συμμετοχή θα ήταν ιδανική. Εμείς, στο μέτρο των δυνατοτήτων που είχαμε, καταγράφαμε και καταγράφουμε όσες απόψεις διατυπώνουν για το θέμα ανώνυμοι και επώνυμοι πολίτες και τις λαμβάνουμε υπόψη μας κατά την εξέλιξη της μελέτης».
Τον άκουσα με κάθε καλή διάθεση, αλλά δεν μπόρεσα να μην ξεστομίσω την έσχατη αγένειά μου: «Δέχομαι ότι εσείς τα λαμβάνετε υπόψη και πιθανότατα θα έχετε επενδυτή που θα τηρήσει τα του δημοσίου χώρου. Αναρωτιέμαι όμως ποια θα είναι η αντίδραση των πολιτών αν τυχόν διαπιστώσουν μελλοντικά ότι το αντίτιμο του πάρκου ήταν να υψωθεί δίπλα του ένα... τεράστιο τζαμί, με έναν μουεζίνη να καλεί από τον μιναρέ τους πιστούς δημότες της ιδιωτικής πολιτείας!».
Με κοίταξε σιωπηλά, γεμάτος κατανόηση, και ύστερα με ρώτησε πώς ακριβώς θα ήθελα εγώ το Ελληνικό. Επακολούθησε αρκετή ώρα συζήτησης με τον καθηγητή και τρία στελέχη του επιτελείου του, γύρω από την ιδέα μου για έναν αρχαιοελληνικό δήμο στο Ελληνικό. Ειπώθηκαν πολλά που θα σας ενδιέφεραν - είμαι σίγουρος - αλλά κωλύομαι να σας τα αποκαλύψω. Φοβάμαι... μη δω την πόλη των ονείρων μου στην Κίνα!
Αναδημοσιευσα Από Βημα
molibixarti
Ολοι ονειρευόμαστε να «ξεφυτρώσει» στο Ελληνικό ένα αστικό στολίδι. Με τί όμως τελικά θα μοιάζει; Πώς σχεδιάζουν τις πόλεις σε άλλες χώρες; Πώς καταγράφουν τις απόψεις των πολιτών; Πώς «στοχεύουν» τους τουρίστες;,
Στη χώρα που έχει οικονομικά παγώσει, στην πόλη που έχει πολιτισμικά μαραθεί, ένα απρόσμενο διαμάντι έχει «ξεμείνει» από το δαπανηρότατο νοικοκύρεμα που κάναμε προ δεκαετίας εν όψει Ολυμπιακών: το «μεγα-οικόπεδο» του Ελληνικού. Για το τι πρέπει και τι μπορεί να γίνει αυτό το διαμάντι διαστάσεων «τριών Μονακό» έχουν γραφτεί πάμπολλα, με τους πολεοδόμους, το κράτος και τους πολίτες των όμορων δήμων να μιλούν μεταξύ τους «ξένες γλώσσες». Κι όσο το ψάχναμε, η τσέπη μας άδειαζε... ώσπου το βγάλαμε στο σφυρί. Τώρα περιμένουμε την άνοιξη και τις τελικές προτάσεις αξιοποίησής του από τους «μνηστήρες» του. Εμείς – εξυφαίνοντας ελπίδες, σαν την Πηνελόπη – κοιτάμε γύρω μας τι συμβαίνει στον κόσμο, μαθαίνουμε «πώς μεγαλώνουν οι πρωτεύουσες των άλλων», ξεμυαλιζόμαστε με την κοινωνική δικτύωση που δίνει «λέγειν» στους δημότες επί του μέλλοντος των πόλεών τους και ρωτούμε τους καθ’ ύλην αρμοδίους για το Ελληνικό. Ακολουθήστε μας σε αυτό το οδοιπορικό στις επόμενες σελίδες και ονειρευτείτε ή εξοργιστείτε μαζί μας – αλλά οπωσδήποτε νοιαστείτε!
Πολλά μπορεί να πει κανείς για την πολυπόθητη ανάπτυξη, ιστορικά όμως ένα είναι το σίγουρο: Συνδυάζεται πάντα με την αστυφιλία. Για τα μέρη μας είναι εύκολο να αναλογιστεί κανείς την προκοπή των ελληνικών πόλεων-κρατών με λιμάνι, με αποκορύφωμα την Αθήνα των 300.000 κατοίκων και τη γέννηση της δημοκρατίας, ή την αυτοκρατορική Ρώμη του ενός εκατομμυρίου κατοίκων (1ος αι. π.Χ.). Ωστόσο ο κόσμος μας δεν έχει πια πολλές ακατοίκητες εκτάσεις για το μεγάλωμα των πόλεων. Κι αυτές οι ελάχιστες περιπτώσεις όπου ένα «μεγα-οικόπεδο» είναι διαθέσιμο για επέκταση είναι διαμάντια που οφείλει να τα «κατεργαστεί» κανείς με τη μέγιστη προσοχή. Κάτι που, βεβαίως, οφείλει να κάνει και η νυν «τυχερή» Αθήνα με το «μεγα-οικόπεδο» του Ελληνικού. Πώς όμως;
Τα νέα ανθρώπινα μελίσσια
Αν κοιτάξει κανείς τον πλανήτη μέσα από τον «πανόπτη» που λέγεται Google Earth, θα διαπιστώσει πολύ γρήγορα ότι στις πρωτεύουσες και στα μεγαλύτερα λιμάνια του έχουν ήδη στοιβαχτεί μελίσσια εκατομμυρίων ανθρώπων: Στο Τόκιο της Ιαπωνίας 34,5 εκατομμύρια, στην Καντόνα (Guangzhou) της Κίνας 25,8, στη Σεούλ της Ν. Κορέας 25,6, στην Τζακάρτα της Ινδονησίας και στη Σανγκάη της Κίνας 25,3... συνολικά 27 μεγαλουπόλεις με πληθυσμό μεγαλύτερο εκείνου της χώρας μας. Κι αν αυτό ακούγεται αποπνικτικό, σκεφθείτε τι θα γίνει ως το 2030, οπόταν ο ΟΗΕ προβλέπει ότι τα νυν 3,4 δισεκατομμύρια «αστών» θα έχουν γίνει 5!
Ολοι λοιπόν ψάχνουν για λύσεις στην επέκταση των πόλεων. Αλλά δεν είναι μόνο η ελεύθερη έκταση ή η απαραίτητη υποδομή που συνιστά πρόβλημα: είναι και η ποιότητα ζωής όσων τις κατοικούν, όπως και τα θέλγητρα προσέλκυσης επισκεπτών τους. Αν μάλιστα είσαι η μοναδική μεγα-οικονομία σε άνοδο, αν έχεις ήδη το 1/5 του πληθυσμού της Γης και βιάζεσαι να βελτιώσεις την ποιότητα ζωής αυτών των ανθρώπων - αν δηλαδή σε λένε Κίνα -, τότε σίγουρα ψάχνεις περισσότερο απ' όλους για λύσεις. Σκόπιμο επομένως είναι να δούμε τι κάνει αυτή η νέα υπερδύναμη ως προς το θέμα.
Για όσους παρακολουθούν τις οικολογικές ειδήσεις, το τι κάνει η Κίνα εδώ και μία πενταετία είναι γνωστό: Πληρώνει αδρά τους καλύτερους πολεοδόμους και αρχιτέκτονες του κόσμου για να της σχεδιάσουν ό,τι πιο σχεδιαστικά εντυπωσιακό, περιβαλλοντικά ορθό και συνάμα λειτουργικό: Πόλεις με τεχνητές λίμνες και νησιά, κατάφυτες με δένδρα και τεράστια κτιριακά συγκροτήματα που έχουν στην οροφή τους... ορυζώνες, κι ανάμεσά τους ουρανοξύστες με κρεμαστούς κήπους αεροπονίας ή υδροπονίας. Αρκεί να επισκεφθείτε τον αρχιτεκτονικό ιστότοπο www.archdaily.com/tag/china/ για να θαυμάσετε σε 36 συνεχόμενες ιστοσελίδες πολλά από τα απίστευτα που χτίστηκαν και χτίζονται στη χώρα του Κομφούκιου.
Οι πυραμίδες της... Κίνας
Πέρα όμως από τις «δυτικόφερτες καινοτομίες» στις πόλεις της, η Κίνα κατέπληξε τα δύο τελευταία χρόνια και με μια άλλη επιλογή της: Αναπαράγει μνημεία και πόλεις της Δύσης, σε πλήρη κλίμακα! Στα περίχωρα της Σανγκάης θα βρείτε ολόκληρα χωριά και κωμοπόλεις από την Αγγλία, τη Γερμανία, την Ιταλία και την Ολλανδία, ενώ στο Boluo της Νότιας Κίνας θα συναντήσετε το ακριβές αντίγραφο ενός χωριού των αυστριακών Αλπεων που συγκαταλέγεται στη λίστα παγκόσμιας πολιτισμικής κληρονομιάς της UNESCO, του Hallstat. Οσο για τα μνημεία και τα κτίρια-ορόσημα, στα περίχωρα της πόλης Hangzhou θα βρείτε τον... Λευκό Οίκο, στο Huaxi της επαρχίας Jiangsu θα βρείτε το Καπιτώλιο της Ουάσιγκτον, την Αψίδα του Θριάμβου του Παρισιού και την Οπερα του Σίδνεϊ. Αλλού κι αλλιώτικα θα βρείτε δύο αντίγραφα του Πύργου του Αϊφελ, ένα ακριβέστατο αντίγραφο του Chateau de Maisons-Laffitte (με πέτρες που έφεραν από την ίδια περιοχή της Γαλλίας), δύο αντίγραφα των Βερσαλλιών και μια αιγυπτιακή πυραμίδα. Τέλος, ως απαραίτητη διακόσμηση, θα βρείτε τα αγάλματα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, του Ναπολέοντος, του Γκαίτε, του Σίλερ, του Τσόρτσιλ, αλλά και της Πριγκίπισσας Νταϊάνας, του Τζέιμς Μποντ και του... Χάρι Πότερ.
Προσπαθώντας να κατανοήσουμε αυτή την «κινεζική τρέλα», χρειάζεται να ψάξουμε την ιστορία της: Ηδη το 1750 ο τότε αυτοκράτορας Qianlong είχε βάλει τους άγγλους και γάλλους ιησουίτες της αυλής του να βοηθήσουν στην ανέγερση ενός παλατιού που θα ήταν αντίγραφο του Τριανόν των Βερσαλλιών. Δεν ήταν όμως ο πρώτος με αυτό το χόμπι: Από το 221 π.Χ., ο πρώτος αυτοκράτορας - ο Qin Shi Huang - επέβαλε σε κάθε νικημένο βασιλιά να του χτίζει στα βόρεια της πρωτεύουσάς του και από ένα αντίγραφο του παλατιού που είχε... μαζί με τις ζώσες παλλακίδες του.
Εχουμε να κάνουμε λοιπόν με έναν κληρονομικό ψυχισμό «πολιτισμικού ευνουχισμού των κατακτημένων»; Αλλά, πάλι, γιατί η σύγχρονη Κίνα αισθάνεται κατακτητής της Δύσης; Στο ερώτημα αυτό είμαι σίγουρος ότι θα προσέφεραν άμεσες απαντήσεις οι οικονομολόγοι και έμμεσες οι ιστορικοί του μέλλοντος. Οι αρχιτέκτονες και οι πολεοδόμοι είναι βέβαιον ότι θα βρουν μια πολύ πιο πεζή απάντηση: Προφέρει στο 1,5 δισεκατομμύριο των πολιτών της τη δυνατότητα «να δουν τον κόσμο» κάνοντας μόνο εσωτερικό τουρισμό. Ετσι, πέρα από την πολιτική σκοπιά του θέματος, οι πόλεις που παρέχουν τέτοια «δυτικά προάστια» γίνονται πόλοι έλξης επισκεπτών και προσπορίζονται τα αντίστοιχα οικονομικά οφέλη.
Ο λόγος των πολιτών
Για την επέκταση του Μανχάταν οι Νεοϋορκέζοι λένε τη γνώμη τους παίζοντας... βιντεοπαιχνίδι.
Φορτισμένος απ' όσα είχα δει και διαβάσει για την Κίνα, επέστρεψα με το Google Earth στην Αθήνα και αιωρήθηκα πάνω από το Ελληνικό. Είδα τον μοναδικό ανοιχτό αυτόν χώρο στον «τσιμεντοτάπητα» της πρωτεύουσας και ονειρεύτηκα αυθόρμητα ένα τεράστιο πάρκο - όπως ακριβώς το ζητούν εδώ και χρόνια οι περίοικοί του. Γρήγορα όμως συνέλαβα την ουτοπία του ονείρου: Μια έκταση που είναι διπλάσια του Central Park της Νέας Υόρκης και τριπλάσια του Πριγκιπάτου του Μονακό θα απαιτούσε τεράστια υδάτινα αποθέματα για να παραμείνει πράσινη και στρατιές φυλάκων για να μη μεταβληθεί σε «άσυλο εγκληματιών», «βασίλειο των λαθρομεταναστών» ή «δάσος των Ρομ». Αρα, η μεικτή χρήση της γης είναι ρεαλιστικά αναπόφευκτη. Τι θα μπορούσε όμως να χτιστεί πλάι στα αλσύλλια, ώστε και αρμονικό να είναι προς αυτά και να αποτελεί πόλο προβολής και έλξης, συμβάλλοντας οικονομικά στη συντήρησή τους;
Η «κινεζική τρέλα» μού έφερε μια ιδέα: Τι πιο θελκτικό για τον επισκέπτη του Ελληνικού, Ελληνα ή ξένο, από μια αυθεντική αρχαιοελληνική πόλη; Αυθεντική και όχι κιτς, υπό την έννοια ότι τα πάντα θα χτίζονταν από σχέδια σπιτιών, μεγάρων, ναών, εμπορικών στοών, λιμανιών και οδών που θα μας έδιναν οι αρχαιολόγοι μας. Ε... ναι, θα έκανα κάποιο σκόντο για υποδαπέδια θέρμανση και φωτοβολταϊκά κεραμίδια... Η φαντασία μου πήρε φόρα και είδα τα τρία αρχαία σκαριά που έχουμε ανακατασκευάσει - την «Αργώ», το μινωικό σκάφος και την τριήρη - παρκαρισμένα στο λιμανάκι του Ελληνικού και ορδές τουριστών να προσέρχονται με γουρλωμένα μάτια για να δουν και να βιώσουν το «τότε των Ελλήνων», μαθητές σχολείων να παρακολουθούν αρχαία τραγωδία στο θέατρο και πολίτες να συναποφασίζουν τα του δήμου τους με άμεση δημοκρατία, φοιτητές και επιστήμονες να συνδιαλέγονται σε αρχαιοελληνικά συμπόσια... αλλά σταμάτησα: Ποιος ήμουν εγώ που τολμούσα να έχω σχέδια για την όποια πόλη-δάσος γίνει στο Ελληνικό; Πώς μπορεί ο οποιοσδήποτε απλός πολίτης να έχει λέγειν σε όσα σχεδιάζουν κατά κανόνα οι πολεοδόμοι και αποφασίζουν οι πολιτικοί;
Χτίζοντας το Μανχάταν, σε βιντεοπαιχνίδι
Τότε είδα στο BBC (www.bbc.co.uk/news/technology-19753721) μια είδηση που μου έδωσε ελπίδες: Οι μελετητές της επέκτασης του Μανχάταν προς τον Νότο έδωσαν στους δημότες της Νέας Υόρκης τη δυνατότητα να καταθέσουν τις ιδέες τους για τους νέους χώρους, μέσω ενός βιντεοπαιχνιδιού στο Διαδίκτυο. Για να το πούμε πιο απλά, τα λογισμικό που χρησιμοποιούν οι μηχανικοί για να σχεδιάζουν τρισδιάστατα έχει την ίδια «μηχανή» - ή, έστω, επικοινωνεί πλήρως - με τη μηχανή γραφικών που χρησιμοποιούν τα βιντεοπαιχνίδια. Πήραν λοιπόν μια τέτοια δωρεάν διαθέσιμη μηχανή - την Betaville - που λειτουργεί στο Διαδίκτυο, της φόρτωσαν όλο το μοντέλο της νέας περιοχής και κάλεσαν τους δημότες να μπουν στο πρόγραμμα και να χρησιμοποιήσουν τα «τουβλάκια» του, ώστε να διαμορφώσουν την περιοχή όπως θα την ήθελαν να γίνει, με τις χρήσεις που εκείνοι επιθυμούν.
Η πρώτη μου αντίδραση ήταν, βέβαια, «λυτρωτική»: Μια τέτοια δυνατότητα άνοιγε επιτέλους τον δρόμο για πραγματική συμμετοχή των πολιτών στο μέλλον της πόλης τους. Αλλωστε, όπως δήλωνε στο άρθρο ο επικεφαλής των προγραμματιστών του Betaville, Mike Koplin, «χωρίς ένα πρόγραμμα όπως αυτό, το κοινό έχει τη δύναμη μόνο να μπλοκάρει τα προτεινόμενα σχέδια αντί να συμμετέχει πραγματικά στη διαμόρφωσή τους». Μήπως όμως αυτή είναι η αίσθηση μιας μικρής μειοψηφίας τεχνοκρατών, όπως εκείνος κι εγώ; Χρειαζόμουν να τη διασταυρώσω και με τις απόψεις πιο επαϊόντων.
Βρετανία, Σουηδία, Γερμανία ρωτούν τους πολίτες
Ο καθηγητής Σπ. Πολλάλης και στελέχη της Ελληνικό ΑΕ, με τη μακέτα της μελέτης τους σε πρώτο πλάνο.
Αναζήτησα το πότε ξεκίνησε αυτή η «τρισδιάστατη μοντελοποίηση πόλεων». Την εντόπισα στο 1997, στην εργασία μοντελοποίησης της βρετανικής πόλης Bath. Την εργασία υπέγραφαν δύο ερευνητές του Κέντρου Πρoωθημένων Μελετών Αρχιτεκτονικής στο Πανεπιστήμιο του Bath, οι Bourdakis και Day. Ο Βασίλης Μπουρδάκης διδάσκει τώρα «Αλληλεπιδραστική Αρχιτεκτονική» στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, στον Βόλο. Βρήκα μια εισήγησή του στο συνέδριο «Πόλεις του Μέλλοντος - ECAADE», που έγινε τον Σεπτέμβριο του 2010 στη Ζυρίχη. Εκεί διάβασα: «Αυτό που πραγματικά λείπει από τα προαναφερθέντα εργαλεία (μοντελοποίησης πόλεων), τις μεθοδολογίες και τις προσεγγίσεις μας, είναι μια πλήρης ενσωμάτωση της έννοιας της αλλαγής, όπως και της αλληλεπίδρασης, με συστηματικό τρόπο» (βλ. www.arch.uth.gr/uploads/users/49/publications/vbourdakis[ecaade2010].pdf). Αρα... δεν πρόκειται για αίτημα των λίγων, αλλά για αίτημα των καιρών, για ώριμη ανάγκη της επιστήμης της πολεοδόμησης: Οι πολίτες πρέπει και είναι καιρός να αλληλεπιδράσουν με όσα σχεδιάζονται γι' αυτούς.
Λίγο μετά, η βόλτα μου στο Διαδίκτυο εδραίωσε την πεποίθησή μου: Μια αντίστοιχη πρωτοβουλία της πόλης του Γκέτεμποργκ περιγραφόταν στο άρθρο «Η Σουηδία ανακαλύπτει ξανά την πολεοδόμηση με συμμετοχή των δημοτών μέσω τρισδιάστατου σχεδιασμού και Facebook» (βλ. http://geospatialpr.com/2012/06/25/sweden-reinvents-urban-planning-with-citizen-participation-using-3d-and-facebook/ ). Το ίδιο συνέβη και στη σουηδική πόλη Nόρκεπινγκ (www.3dkartor.norrkoping.se/cityplanner/project/index.do?uid=AC9oODaV), αλλά και πρόκειται να συμβαίνει εφεξής και σε όλες τις πόλεις που «ανεβάζουν» στο Διαδίκτυο το τρισδιάστατο μοντέλο τους - όπως έπραξε το Βερολίνο (βλ. www.businesslocationcenter.de/wab/maps/main/).
Εκείνο που μου έμενε τώρα να μάθω ήταν το τι σκέπτονταν γι' αυτά και για το μέλλον του Ελληνικού οι καθ' ύλην αρμόδιοι, ο καθηγητής Αρχιτεκτονικού Σχεδιασμού στο Πανεπιστήμιο Harvard Σπύρος Πολλάλης και η ομάδα μελετητών του στην Ελληνικό ΑΕ.
Η Ελληνικό ΑΕ για το Ελληνικό
Την ημέρα που επισκέφθηκα την Ελληνικό ΑΕ συμπληρωνόταν ένας χρόνος αφότου το ΤΑΙΠΕΔ (το ταμείο ιδιωτικοποίησης δημόσιας περιουσίας) προκήρυξε την «Πρόσκληση εκδήλωσης ενδιαφέροντος για την αγορά της πλειοψηφίας του μετοχικού κεφαλαίου της Ελληνικό ΑΕ». Τον Απρίλιο έληξε η Α' φάση του διαγωνισμού, με προτάσεις εκδήλωσης ενδιαφέροντος από εννέα επενδυτικά σχήματα. Εξ αυτών, τον Σεπτέμβριο επελέγησαν για να συμμετάσχουν στη Β' φάση του διαγωνισμού τέσσερις: η Elbit Cochin Island Ltd. (Ισραήλ), η Lamda Development SA (Ελλάδα), η London and Regional Properties (Βρετανία) και η Qatari Diar Real Estate Investment Co. QSC (Κατάρ). Τον Νοέμβριο το ΤΑΙΠΕΔ ανακοίνωσε ότι διατίθεται προς πώληση όχι μόνο το 70% των μετοχών της Ελληνικό ΑΕ, αλλά το σύνολό τους! Τώρα οι τέσσερις υποψήφιοι ετοιμάζουν το σχέδιο αξιοποίησης της έκτασης που θα υποβάλει έκαστος και ο όλος διαγωνισμός αναμένεται να λήξει ως το τέλος του 2013.
Κοίταξα τον Σπύρο Πολλάλη προσεκτικά καθώς με καλωσόριζε: Γκρίζωμα κροτάφων που έδειχνε «σχεδόν εξήντα», σπάνια εμφάνιση ευπατρίδη και ακόμη πιο σπάνια για έλληνα μηχανικό ευγενική και ήπια φωνή. Τα ελληνικά του σωστότερα από εκείνα των περισσοτέρων φιλολόγων... Θα μπορούσες κάλλιστα να τον πεις μαέστρο συμφωνικής ορχήστρας.
«Σας πουλάνε μαζί με το οικόπεδο;» ήταν η πρώτη αγενής ερώτηση που του απηύθυνα. «Πωλούνται οι μετοχές της εταιρείας» απάντησε. «Η γη δίνεται προς αξιοποίηση, στο συνολικό πακέτο». Δεν επέμεινα, καθόσον το επιχειρείν αποτελεί αντικείμενο άλλων στηλών του «Βήματος». «Οπότε... η μελέτη που έχετε κάνει ως τώρα, τι προβλέπει γι' αυτή την αξιοποίηση;».
Ο Αστερίας
«Ο χώρος του Ελληνικού είναι 6.200 στρέμματα, που απέχουν ένα χιλιόμετρο από τον Υμηττό, 10 χιλιόμετρα από το κέντρο της Αθήνας και 27 χιλιόμετρα από το αεροδρόμιο. Από την όλη έκταση, το 65% είναι ήδη τσιμέντο και το 35% χώμα. Αρα, αν έμενε ως έχει, μόνο υπεροχή πρασίνου δεν θα είχαμε. Αν το κάναμε όλο πάρκο... θα απέβαινε άκαρπο, καθώς το κόστος ύδρευσης και συντήρησής του θα ήταν ανεπίτρεπτα υψηλό. Ο ρεαλιστικός στόχος μας είναι να αντιστρέψουμε την τωρινή αναλογία, αποδίδοντας το 66% σε πάρκα και ανοιχτούς χώρους, το 16% σε δρόμους, το 5% σε πεζόδρομους και ποδηλατόδρομους και το 13% σε κτίρια. Μάλιστα, την κύρια έκταση πρασίνου, το Μητροπολιτικό Πάρκο των 2.204.349 τετρ. μέτρων...», είπε και μου έδειξε στη μακέτα της μελέτης, «σκεφθήκαμε να τη διατάξουμε ως αστέρα, προκειμένου να αποκτήσει περίμετρο 11.500 μέτρων. Αν ήταν κυκλική θα είχαμε περίμετρο μόνο 5 χιλιομέτρων».
Στη μακέτα είδα ότι μέσα στο πάρκο βρίσκονταν διεσπαρμένα αραιά κάποια χαρακτηριστικά κτίρια: Ενα μεγάλο μουσείο στο κέντρο, μουσείο αεροπορίας βόρεια, λίμνη με εγκαταστάσεις κανό και καγιάκ και άλλες αθλητικές εγκαταστάσεις στα δυτικά, μονάδες αφαλάτωσης, κομποστοποίησης και επεξεργασίας λυμάτων στα ΝΔ, πολλές αθλητικές εγκαταστάσεις και χώρος πολιτισμού και αναψυχής ανατολικά. Ανάμεσα στα «πέντε πόδια του πράσινου αστερία» προβλέπονταν περιοχές κατοικιών, επιχειρήσεων, σχολεία, συνεδριακό και ερευνητικό κέντρο, εκθεσιακό κέντρο, εμπορικό και επιχειρηματικό κέντρο, ένα ενυδρείο, ένα κοιμητήριο, ένα Κέντρο Υγείας και ένα ελικοδρόμιο.
Ωστόσο διέκρινα ότι η δυτική και η νότια γειτονιά είχαν χαμηλό ύψος, ενώ στις υπόλοιπες υπήρχαν ψηλά κτίρια. «Γιατί κρίνετε απαραίτητη την υψηλή δόμηση;» ρώτησα.
«Το Ελληνικό είναι ένα μοναδικό φιλέτο γης σε παγκόσμια κλίμακα» μου εξήγησε. «Σχεδόν καμία δυτική πρωτεύουσα δεν διαθέτει τόσο μεγάλο ενιαίο χώρο διαθέσιμο δίπλα στη θάλασσα. Ο σχεδιασμός που κάνουμε πρέπει λοιπόν να αποδώσει το μέγιστο για τη χώρα. Οραματιζόμαστε το Ελληνικό αφενός ως δημόσιο χώρο πρασίνου, αφετέρου ως χώρο καινοτομίας και επιστήμης, που θα γίνει σημείο αναφοράς για την ανάπτυξη "οικονομίας γνώσης" σε όλη τη χώρα. Εφόσον δεν μπορούμε να ελπίζουμε σε ανάπτυξη μέσω κλασικών βιομηχανιών, οφείλουμε να δώσουμε πρωτίστως στους έλληνες επιστήμονες έναν χώρο ανάπτυξης καινοτόμου επιχειρηματικότητας, που θα είναι και πόλος προσέλκυσης ξένων επενδυτών. Αλλά τα κτίρια που θα στεγάσουν τέτοιες δραστηριότητες πρέπει κατ' ανάγκην να εκμεταλλευθούν το ύψος».
Τον κοίταξα δύσπιστος: «Εχετε κάνει, υποθέτω, το επιχειρηματικό σας σχέδιο. Είναι κερδοφόρα μια τέτοια επένδυση;». «Ναι, είμαστε βέβαιοι. Μιλάμε ωστόσο για κάτι που θα υλοποιείται κατά φάσεις, σε ορίζοντα 25ετίας».
Ζωντανός δήμος
Εμεινα σκεφτικός να κοιτάζω τις λεπτομέρειες του σχεδίου. Οι συνεργάτες του καθηγητή μού έδειχναν τις πάμπολλες οικολογικές καινοτομίες που είχαν ενσωματώσει στην όλη υποδομή, την ανάδειξη των καταχωμένων ρευμάτων που κάποτε διέτρεχαν την περιοχή, τις δύο γειτονιές «παραδοσιακής Αθήνας» που είχαν σχεδιάσει... «Και σκοπεύετε να τα έχετε όλα αυτά ανοιχτά, προσβάσιμα από οποιονδήποτε, οποτεδήποτε;» ρώτησα. «Ναι» ήρθε η απάντηση. «Είναι για εμάς απαραίτητο να διατηρηθεί ο δημόσιος χαρακτήρας του Μητροπολιτικού Πάρκου. Γι' αυτό και επιμείναμε να υπάρξουν γειτονιές με σπίτια... ένας πραγματικός και ζωντανός δήμος, διότι τότε μόνο μπορεί να είναι διαρκής η μέριμνα και να παρέχεται η ασφάλεια».
Ξανάγινα αγενής: «Αυτό είναι που κρίνετε εσείς σωστό. Ο όποιος επενδυτής όμως πάρει το 100% των μετοχών σας δεν είναι διόλου σίγουρο ότι θα συμφωνήσει. Για παράδειγμα, θα μπορούσε να χωρίσει το φιλέτο στα δύο και να πει "αυτό εδώ είναι το δημόσιο πάρκο που μπαίνει όποιος θέλει και αυτό είναι το ιδιωτικό κομμάτι που το κλείνω με σκοπιές και το κάνω... Μπέβερλι Χιλς". Θα το δεχόσασταν;».
«Αν μας ανήκε το οικόπεδο θα λέγαμε σαφώς "όχι". Αλλά δεν είναι δικής μας αρμοδιότητας. Αν προκύψει το θέμα, θα είναι πολιτική η απόφαση. Η προσωπική μου άποψη πάντως είναι ότι πρέπει ως χώρα να αποφασίσουμε τι θέλουμε πραγματικά να γίνει το Ελληνικό».
Επέμεινα, βάναυσα: «Αν τελικά δεν βρεθεί επενδυτής που θα δεχθεί τους περιορισμούς που θέτει η μελέτη σας και η νομοθεσία, ποια εναλλακτική λύση υπάρχει;». «Αν δεν υπάρξει επενδυτής υπάρχουν πολλές άλλες δυνατότητες...». «Οπως;». «Η πιο απλή θα ήταν να μοιράσουμε το πακέτο και να το δομήσουμε με επιμέρους ιδιωτικά κεφάλαια, με την ελληνικότατη μέθοδο της αντιπαροχής. Αλλά αυτά θα τα συζητήσουμε μόνο αν χρειαστεί. Προς το παρόν προσβλέπουμε στο ότι θα υπάρξει επενδυτής».
«Ωστόσο και στη μία και στην άλλη περίπτωση οι πολίτες δεν θα έχουν λόγο στις επιλογές» παρατήρησα φαρμακερά. «Τι ακριβώς εννοείτε;» με ρώτησε ο κ. Πολλάλης. Του εξήγησα, αφηγούμενος τις δυνατότητες που είχα δει στο Διαδίκτυο να παρέχουν στους πολίτες τους οι Αμερικανοί και οι Σουηδοί. «Αυτό θα ήταν θαυμάσιο» απάντησε στο τέλος. «Μια τέτοια συμμετοχή θα ήταν ιδανική. Εμείς, στο μέτρο των δυνατοτήτων που είχαμε, καταγράφαμε και καταγράφουμε όσες απόψεις διατυπώνουν για το θέμα ανώνυμοι και επώνυμοι πολίτες και τις λαμβάνουμε υπόψη μας κατά την εξέλιξη της μελέτης».
Τον άκουσα με κάθε καλή διάθεση, αλλά δεν μπόρεσα να μην ξεστομίσω την έσχατη αγένειά μου: «Δέχομαι ότι εσείς τα λαμβάνετε υπόψη και πιθανότατα θα έχετε επενδυτή που θα τηρήσει τα του δημοσίου χώρου. Αναρωτιέμαι όμως ποια θα είναι η αντίδραση των πολιτών αν τυχόν διαπιστώσουν μελλοντικά ότι το αντίτιμο του πάρκου ήταν να υψωθεί δίπλα του ένα... τεράστιο τζαμί, με έναν μουεζίνη να καλεί από τον μιναρέ τους πιστούς δημότες της ιδιωτικής πολιτείας!».
Με κοίταξε σιωπηλά, γεμάτος κατανόηση, και ύστερα με ρώτησε πώς ακριβώς θα ήθελα εγώ το Ελληνικό. Επακολούθησε αρκετή ώρα συζήτησης με τον καθηγητή και τρία στελέχη του επιτελείου του, γύρω από την ιδέα μου για έναν αρχαιοελληνικό δήμο στο Ελληνικό. Ειπώθηκαν πολλά που θα σας ενδιέφεραν - είμαι σίγουρος - αλλά κωλύομαι να σας τα αποκαλύψω. Φοβάμαι... μη δω την πόλη των ονείρων μου στην Κίνα!
Αναδημοσιευσα Από Βημα
molibixarti
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Θρηνεί το ελληνικό ποδόσφαιρο για τον θάνατο του νεαρού Τσιπούρα του Άρη
ΕΠΟΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Εκτός αγωνιστικών για 3-5 μήνες ο Χακόμπο
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
