2013-02-14 13:51:04
του Στέλιου Συρμόγλου
Η οικονομική κρίση στην Ελλάδα συνοδεύεται και από κρίση πολιτιστική και πνευματική. Από πολύπλευρη κρίση αξιών.
Και δεν είναι ασύνδετη με τη γενικότερη κρίση πολιτισμού των χρόνων μας, που μας υπενθυμίζει τις μεγάλες κρίσεις του πνευματικού βίου, τις οποίες συναντούμε στην ιστορία Βρισκόμαστε όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και ευρύτερα στην Ευρώπη, ενώπιον μιας μεταβολής, μιας ανατροπής ακριβέστερα, ενώπιον ενός κλονισμού, ο οποίος χωρεί παραλλήλως προς την πνευματική και ηθική κρίση των τελευταίων αιώνων και προς την ανατροπή, την οποία δημιούργησε η Αναγέννηση. Ενα σχήμα πνευματικού βίου διαλύεται, μια μορφή της ζωής εμφανίζει συμπτώματα παρακμής. Η κρίση υποβόσκει όχι μόνο σε πολιτικό επίπεδο, αλλά και σε θρησκευτικό. Η παραίτηση του Πάπα Βενέδικτου δεν μπορεί να εστιαστεί απλώς στην αδυναμία του να αναταποκριθεί στα καθήκοντά του.
Τα πνευματικά αποθέματα και οι ψυχικές δυνάμεις ενός πολιτιστικού οργανισμού φαίνονται πως εστείρευσαν
. Ενα μακρό και πλούσιο παρελθόν νομίζει κανείς ότι ψυχορραγεί, χωρίς ακόμη να διαγράφονται σαφώς οι γραμμές του νέου, το οποίο αναμένεται. Ακουσίως έρχονται στον νουν τα λόγια των πνευμάτων προς τον Φάουστ: “Αλλοί! Αλλοι! Τη σύντριψες με δυνατή γροθιά την όμορφη την πλάση. Γκρεμίζεται, σκορπά! Την έχει ένας ημίθεος σωριάσει”.
Οι συνέπειες της κρίσης αυτής πρόσκεινται σαφείς στις ανώτερες προ πάντων εκφάνσεις του πνευματικού βίου. Στη φιλοσοφία εκηρύχθη το πρωτείο της ζωής σε βάρος της γνώσης και το μη δεκτικόν λόγου ανέστη εναντίον του λογικού και της νόησης. Την οδό προετοίμασε ο Schorenhauer, ο Nietzsche έγινε ο προφήτης της νέας αυτής φιλοσοφίας και ο Bergson αποβαίνει ο κλασσικός της εκπρόσωπος κατά τους χρόνους μας. Διότι η τυφλή βούληση του πρώτου, η ξένη προς τον λόγο διαίσθηση του δευτέρου και η ζωτική ορμή του τρίτου συνδέονται οργανικώς μεταξύ τους. Αλλά η κρίση δεν περιορίζεται μόνο στη φιλοσοφία. Επεκτάθηκε και στην επιστήμη. Και μάλιστα όχι μόνο στην επιστήμη του πνεύματος, αλλά και σ’ αυτή την επιστήμη της φύσης, την οποία είχαμε πιστεύσει ως τελούσα υπεράνω των παροδικών ρευμάτων των εποχών.
Αρχές που εμπεδώθηκαν από το χρόνο και την εμπειρία κλονίζονται. Διαγιγνώσκεται το αναπόδεικτον των επιστημονικών προυποθέσεων και καταδεικνύεται η έξαρτηση μεθόδων και επόψεων εκ του υποκειμένου και του πνεύματος των χρόνων του. Το μεγαλοπρεπές μηχανοκρατικό σύστημα των φυσικών επιστημών διασείεται και η κυριότερη προυπόθεση της έρευνας, ο νόμος της αιτίας, τίθεται υπό αμφισβήτηση. Αλλά η επιστήμη συνέχεται προς τη γενική κατάσταση του πολιτισμού, του οποίου είναι λειτούργημα.
Η κρίση της λοιπόν έχει βαθύτερες ρίζες. Είναι κρίση του όλου πνευματικού βίου. Ενα από τα κύρια γνωρίσματα του βίου τούτου είναι, όπως ήδη αναφέρθηκε, η μειονεκτική θέση στην οποία εξέπεσε η νόηση. Τώρα θεωρείται απλώς όργανο των μυστηριωδών δυνάμεων, οι οποίες δημιουργούν και κινούν τη ζωή και την ιστορία. Δια τούτο δεν πρόκειται μόνο περί αλλαγής της φιλοσοφικής σκοπιάς και περί διαφόρου θεωρήσεως του γνωσιολογικού προβλήματος. Κλονίζεται αυτή η ίδια η κοσμοθεωρία του αστικού φιλελευθερισμού. Ανέρχονται στην επιφάνεια ορμές, οι οποίες εληθάργουν όπισθεν των ηθών και εθίμων της αστικής κοινωνίας. Και την κατλαρρευση των παλαιών φραγμών διαδέχεται η δημιουργία νέων.
Ηταν φυσικό να παρασυρθεί και η θρησκεία ως συστατικό κι αυτή στοιχείο του πολιτισμού, από τη δίνη της μεγάλης πολιτιστικής κρίσης των χρόνων μας. Η στροφή του βλέμματος προς το περιεχόμενο του αισθητού κόσμου, προς το παροδικό και το πεπερασμένο, απέτρεψε την ψυχή από το απόλυτο και το αιώνιο, προς το οποίο κατευθύνει τον άνθρωπο η θρησκεία. Ο άνθρωπος αποξενώθηκε από τον εσωτερικό του κόσμο, εντός του οποίου συντελείται αποκλειστικά η επαφή με το απόλυτο. Στράφηκε προς τη φύση, προς τον εξωτερικό κόσμο και έχασε την ψυχή του. Ετσι απώλεσε η ζωή τον καθαγιασμό, ο οποίος υψώνει. Τα όντα και τα συμβάματα του επίγειου κόσμου στη σφαίρα του μεταφυσικού. Διότι η κρίση των χρόνων μας είναι προ πάντων κρίση μεταφυσική. Διάσπαση και αντίθεση των φιλοσοφικών συστημάτων, έξαρση του υποκειμενικού χαρακτήρα, της υποκειμενικής προοπτικής των κοσμοθεωριών, κλονισμός κάθε ηθικής αρχής, αφανισμός κάθε μεταφυσικής βάσης εντός της ανθρώπινης συνείδησης.
Η κριση αυτή δεν κατάγεται από το χθές. Στην οξεία φάση της μπήκε βαθμηδόν, για να κορυφωθεί κατά τον εικοστό αιώνα. Τον άνθρωπο κατέλαβε το συναίσθημα της απόγνωσης προ του Μηδενός. Συναισθάνεται την αδυναμία του έναντι των δυνάμεων του κόσμου, που θέλησε να καθυποτάξει. και η συνείδηση της εξαφάνισης του νοήματος της ύπαρξης διήγειρε στην ψυχή του την προαίσθηση του κινδύνου. Τον κίνδυνο αυτό είχε ήδη συναισθανθεί προφητικώς ο Goethe: “Βλέπω να έρχονται -λέγει- οι χρόνοι κατά τους οποίους ο θεός δεν θα αισθάνεται πλέον καμία χαρά για την ανθρωπότητα και θα αναγκαστεί να συντρίψει πάλι τα πάντα, για να δημιουργήσει εξ αυτών ένα νέο κόσμο”.
Ο κίνδυνος αυτός συνίσταται στον ευρωπαικό Μηδενισμό, βαθιά συναίσθηση του οποίου είχε και ο Nietzche. Ο άνθρωπος των νεοτάτων χρόνων μοιάζει με το λαό του Ισραήλ κατά την πορεία του δια της ερήμου. Οπισθεν μας κείται ό,τι κατέρρευσε, μπροστά μας η άγνωστη ακόμη χώρα. Ζούμε στο μέσο της νυκτός μεταξύ δύο ημερών. Μέσα στην ψυχή του καθενός αγωνίζεται η μια προς την άλλη φωνή του παλαιού και η φωνή του νέου, όπως θέλει ο νόμος της περιπλάνησης ανά την έρημο. Η μια απαιτεί επιστροφή στην ασφάλεια της διαμονής στην Αίγυπτο, η άλλη ωθεί με ονειρόπολη διάθεση στη γη, όπου ρέει μέλι και γάλα….Ενα συναίσθημα ανεστιότητας είναι το αποτέλεσμα του κλονισμού εκείνου του πολιτισμού μας!
freepen.gr
Η οικονομική κρίση στην Ελλάδα συνοδεύεται και από κρίση πολιτιστική και πνευματική. Από πολύπλευρη κρίση αξιών.
Και δεν είναι ασύνδετη με τη γενικότερη κρίση πολιτισμού των χρόνων μας, που μας υπενθυμίζει τις μεγάλες κρίσεις του πνευματικού βίου, τις οποίες συναντούμε στην ιστορία Βρισκόμαστε όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και ευρύτερα στην Ευρώπη, ενώπιον μιας μεταβολής, μιας ανατροπής ακριβέστερα, ενώπιον ενός κλονισμού, ο οποίος χωρεί παραλλήλως προς την πνευματική και ηθική κρίση των τελευταίων αιώνων και προς την ανατροπή, την οποία δημιούργησε η Αναγέννηση. Ενα σχήμα πνευματικού βίου διαλύεται, μια μορφή της ζωής εμφανίζει συμπτώματα παρακμής. Η κρίση υποβόσκει όχι μόνο σε πολιτικό επίπεδο, αλλά και σε θρησκευτικό. Η παραίτηση του Πάπα Βενέδικτου δεν μπορεί να εστιαστεί απλώς στην αδυναμία του να αναταποκριθεί στα καθήκοντά του.
Τα πνευματικά αποθέματα και οι ψυχικές δυνάμεις ενός πολιτιστικού οργανισμού φαίνονται πως εστείρευσαν
Οι συνέπειες της κρίσης αυτής πρόσκεινται σαφείς στις ανώτερες προ πάντων εκφάνσεις του πνευματικού βίου. Στη φιλοσοφία εκηρύχθη το πρωτείο της ζωής σε βάρος της γνώσης και το μη δεκτικόν λόγου ανέστη εναντίον του λογικού και της νόησης. Την οδό προετοίμασε ο Schorenhauer, ο Nietzsche έγινε ο προφήτης της νέας αυτής φιλοσοφίας και ο Bergson αποβαίνει ο κλασσικός της εκπρόσωπος κατά τους χρόνους μας. Διότι η τυφλή βούληση του πρώτου, η ξένη προς τον λόγο διαίσθηση του δευτέρου και η ζωτική ορμή του τρίτου συνδέονται οργανικώς μεταξύ τους. Αλλά η κρίση δεν περιορίζεται μόνο στη φιλοσοφία. Επεκτάθηκε και στην επιστήμη. Και μάλιστα όχι μόνο στην επιστήμη του πνεύματος, αλλά και σ’ αυτή την επιστήμη της φύσης, την οποία είχαμε πιστεύσει ως τελούσα υπεράνω των παροδικών ρευμάτων των εποχών.
Αρχές που εμπεδώθηκαν από το χρόνο και την εμπειρία κλονίζονται. Διαγιγνώσκεται το αναπόδεικτον των επιστημονικών προυποθέσεων και καταδεικνύεται η έξαρτηση μεθόδων και επόψεων εκ του υποκειμένου και του πνεύματος των χρόνων του. Το μεγαλοπρεπές μηχανοκρατικό σύστημα των φυσικών επιστημών διασείεται και η κυριότερη προυπόθεση της έρευνας, ο νόμος της αιτίας, τίθεται υπό αμφισβήτηση. Αλλά η επιστήμη συνέχεται προς τη γενική κατάσταση του πολιτισμού, του οποίου είναι λειτούργημα.
Η κρίση της λοιπόν έχει βαθύτερες ρίζες. Είναι κρίση του όλου πνευματικού βίου. Ενα από τα κύρια γνωρίσματα του βίου τούτου είναι, όπως ήδη αναφέρθηκε, η μειονεκτική θέση στην οποία εξέπεσε η νόηση. Τώρα θεωρείται απλώς όργανο των μυστηριωδών δυνάμεων, οι οποίες δημιουργούν και κινούν τη ζωή και την ιστορία. Δια τούτο δεν πρόκειται μόνο περί αλλαγής της φιλοσοφικής σκοπιάς και περί διαφόρου θεωρήσεως του γνωσιολογικού προβλήματος. Κλονίζεται αυτή η ίδια η κοσμοθεωρία του αστικού φιλελευθερισμού. Ανέρχονται στην επιφάνεια ορμές, οι οποίες εληθάργουν όπισθεν των ηθών και εθίμων της αστικής κοινωνίας. Και την κατλαρρευση των παλαιών φραγμών διαδέχεται η δημιουργία νέων.
Ηταν φυσικό να παρασυρθεί και η θρησκεία ως συστατικό κι αυτή στοιχείο του πολιτισμού, από τη δίνη της μεγάλης πολιτιστικής κρίσης των χρόνων μας. Η στροφή του βλέμματος προς το περιεχόμενο του αισθητού κόσμου, προς το παροδικό και το πεπερασμένο, απέτρεψε την ψυχή από το απόλυτο και το αιώνιο, προς το οποίο κατευθύνει τον άνθρωπο η θρησκεία. Ο άνθρωπος αποξενώθηκε από τον εσωτερικό του κόσμο, εντός του οποίου συντελείται αποκλειστικά η επαφή με το απόλυτο. Στράφηκε προς τη φύση, προς τον εξωτερικό κόσμο και έχασε την ψυχή του. Ετσι απώλεσε η ζωή τον καθαγιασμό, ο οποίος υψώνει. Τα όντα και τα συμβάματα του επίγειου κόσμου στη σφαίρα του μεταφυσικού. Διότι η κρίση των χρόνων μας είναι προ πάντων κρίση μεταφυσική. Διάσπαση και αντίθεση των φιλοσοφικών συστημάτων, έξαρση του υποκειμενικού χαρακτήρα, της υποκειμενικής προοπτικής των κοσμοθεωριών, κλονισμός κάθε ηθικής αρχής, αφανισμός κάθε μεταφυσικής βάσης εντός της ανθρώπινης συνείδησης.
Η κριση αυτή δεν κατάγεται από το χθές. Στην οξεία φάση της μπήκε βαθμηδόν, για να κορυφωθεί κατά τον εικοστό αιώνα. Τον άνθρωπο κατέλαβε το συναίσθημα της απόγνωσης προ του Μηδενός. Συναισθάνεται την αδυναμία του έναντι των δυνάμεων του κόσμου, που θέλησε να καθυποτάξει. και η συνείδηση της εξαφάνισης του νοήματος της ύπαρξης διήγειρε στην ψυχή του την προαίσθηση του κινδύνου. Τον κίνδυνο αυτό είχε ήδη συναισθανθεί προφητικώς ο Goethe: “Βλέπω να έρχονται -λέγει- οι χρόνοι κατά τους οποίους ο θεός δεν θα αισθάνεται πλέον καμία χαρά για την ανθρωπότητα και θα αναγκαστεί να συντρίψει πάλι τα πάντα, για να δημιουργήσει εξ αυτών ένα νέο κόσμο”.
Ο κίνδυνος αυτός συνίσταται στον ευρωπαικό Μηδενισμό, βαθιά συναίσθηση του οποίου είχε και ο Nietzche. Ο άνθρωπος των νεοτάτων χρόνων μοιάζει με το λαό του Ισραήλ κατά την πορεία του δια της ερήμου. Οπισθεν μας κείται ό,τι κατέρρευσε, μπροστά μας η άγνωστη ακόμη χώρα. Ζούμε στο μέσο της νυκτός μεταξύ δύο ημερών. Μέσα στην ψυχή του καθενός αγωνίζεται η μια προς την άλλη φωνή του παλαιού και η φωνή του νέου, όπως θέλει ο νόμος της περιπλάνησης ανά την έρημο. Η μια απαιτεί επιστροφή στην ασφάλεια της διαμονής στην Αίγυπτο, η άλλη ωθεί με ονειρόπολη διάθεση στη γη, όπου ρέει μέλι και γάλα….Ενα συναίσθημα ανεστιότητας είναι το αποτέλεσμα του κλονισμού εκείνου του πολιτισμού μας!
freepen.gr
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
