2013-03-19 12:28:07
Ένα αρχαιολογικό αίνιγμα δύο αιώνων φαίνεται πως βρήκε τη λύση του. Τα πρώτα ίχνη του χώρου, όπου είχε τρέξει με το άρμα του ο σταρ του δελφικού Αρχαιολογικού Μουσείου, άρχισαν να ξετυλίγουν το κουβάρι της Ιστορίας, σύμφωνα με στοιχεία που παραθέτει ο καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Πάνος Βαλαβάνης.
Στην κονίστρα του έτρεξε ένας από τους πιο διάσημους νικητές αρματοδρομίας της αρχαιότητας, ο οποίος έμεινε αθάνατος χάρη στο αριστουργηματικό χάλκινο άγαλμά του, και δεν είναι άλλος από τον Ηνίοχο των Δελφών. Στα ίδια χώματα ο Ορέστης - υποτίθεται - σκοτώνεται, είδηση που φέρνει σε απόγνωση την αδελφή του Ηλέκτρα στην ομότιτλη τραγωδία του Σοφοκλή. Εκεί στέφθηκαν νικητές και ο τύραννος της Σικυώνας, Κλεισθένης, στην πρώτη αρματοδρομία στο πλαίσιο των Πυθίων το 582 π.Χ. και ο βασιλιάς της Κυρήνης, Αρκεσίλαος.
Πού βρισκόταν όμως ο ιππόδρομος του διασημότερου για το μαντείο του ιερού του αρχαίου ελληνικού κόσμου - των Δελφών - που αποτελούσε τον ομφαλό της Γης; Την απάντηση σε ένα ερώτημα που ταλανίζει εδώ και δύο αιώνες τον αρχαιολογικό κόσμο εκτιμά ότι βρήκε ο καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας Πάνος Βαλαβάνης και την παρουσίασε σε διάλεξη στο κεντρικό κτίριο του Πανεπιστημίου.
«Δεν ήταν εύκολο να εντοπιστεί ο ιππόδρομος διότι οι αρχαίοι ελληνικοί ιππόδρομοι δεν διέθεταν μνημειακές κατασκευές όπως οι ρωμαϊκοί, αλλά διαμορφώνονταν στο φυσικό ανάγλυφο, για να δημιουργηθούν χώροι σε ένα μακρύ, επίπεδο μέρος για την κονίστρα και σε ένα γειτονικό φυσικό πρανές για τους θεατές», εξηγεί ο Πάνος Βαλαβάνης, που πιστεύει ότι κατάφερε να βρει τα ίχνη του αρχαιότερου σωζόμενου αρχαίου ελληνικού ιπποδρόμου και του δεύτερου σημαντικότερου μετά τον κατά έναν αιώνα παλαιότερο της Ολυμπίας, που όμως δεν έχει σωθεί.
Μεγάλη κατασκευή, ο ιππόδρομος - τρεις φορές όσο ένα στάδιο - δεν ήταν λοιπόν δυνατόν να βρίσκεται κοντά στον στενό και επικλινή χώρο του ιερού, ενώ οι αρχαίοι συγγραφείς τον τοποθετούσαν στην πεδιάδα της Κίρρας, στον σημερινό ελαιώνα ανάμεσα στο Χρισσό και την Ιτέα.
Η λύση φαίνεται ότι βρισκόταν σε ένα βιβλίο του 1923 που είχε γράψει ο δημοσιογράφος και τυπογράφος από την Άμφισσα, Θεοχάρης Μελισσάρης. «Εκείνος ήταν ο πρώτος που ταύτισε τη θέση του ιπποδρόμου και όχι εγώ», λέει ο Πάνος Βαλαβάνης.
Εκείνος ο ιστοριοδίφης λοιπόν υποδείκνυε πως ο ιππόδρομος έπρεπε να βρίσκεται στη δυτική πλευρά του ελαιώνα της Ιτέας, περίπου 1 χλμ. βορειοδυτικά της πόλης, ανάμεσα στη λοφοσειρά Κεφαλή και στις προς Ανατολάς υπώρειες των Αγίων Αναργύρων και του Γλα.
Στη δυτική πλευρά του ελαιώνα της Ιτέας, στη θέση Γωνιά, πάνω από 1 χλμ. βορειοδυτικά της πόλης, ανάμεσα στη λοφοσειρά Κεφαλή και στις προς Ανατολάς υπώρειες των Αγίων Αναργύρων (εκτός φωτογραφίας) και του Γλα, τοποθετείται ο Ιππόδρομος των αρχαίων Δελφών (μήκους 600 μ. και πλάτους έως 100 μ.), μερικά χιλιόμετρα μακριά από το Μαντείο. Δυτικά και πάνω από τον Ιππόδρομο βρίσκεται η Κεφαλή και βορειοανατολικά ο Γλας.
Στο σημείο εκείνο σχηματίζεται ένας επιμήκης επίπεδος χώρος μήκους περίπου 600 μ. και πλάτους 80 έως 100 μ., διαστάσεις που ταιριάζουν και με τους ρωμαϊκούς ιπποδρόμους. Οι τρεις λόφοι που περιβάλλουν τον χώρο, δε, είναι ιδανικοί για να φιλοξενήσουν τους θεατές.
Τα σχεδόν τέλεια γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά σε συνδυασμό με τους αρχαίους επιμήκεις τοίχους από μεγάλους ογκόλιθους που εντοπίστηκαν στα άκρα της νότιας και δυτικής πλευράς της κονίστρας ενισχύουν ακόμη περισσότερο την άποψη του καθηγητή.
«Είναι πράγματι αξιοπερίεργο να έχουμε μια τέτοια αρχαιολογική πληροφορία που αντιγράφεται και επιβιώνει για σχεδόν 100 χρόνια σε μια σειρά βιβλίων γραμμένων από ιστοριοδίφες και να μην αξιοποιείται καθόλου από τους ερευνητές. Χωρίς ανασκαφή, όμως, δεν είναι δυνατόν να γίνει χρονολόγηση της κατασκευής, αλλά η ανάγκη δημιουργίας ιπποδρόμου αμέσως μετά την εισαγωγή των ιππικών αγώνων στα Πύθια το 586-2 π.Χ. μας οδηγεί στην πρόταση ότι έχουμε μπροστά μας τον αρχικό ιππόδρομο της αρχαϊκής περιόδου», εκτιμά ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών που παρουσίασε για πρώτη φορά τα ίχνη του ιπποδρόμου των Δελφών, έναν χρόνο σχεδόν μετά τον εντοπισμό τους τη Μεγάλη Παρασκευή του 2012.
Πώς λοιπόν θα αποκαλυφθεί αν όντως στην τραυματισμένη από τη λειτουργία ενός γειτονικού λατομείου κι ενός εργοστασίου περιοχή κρύβεται ο χαμένος ιππόδρομος των Δελφών;
Το Πανεπιστήμιο Αθηνών, σε συνεργασία με την Αρχαιολογική Υπηρεσία και τη Γαλλική Σχολή, προγραμματίζει τοπογραφική, γεωλογική και αρχαιολογική έρευνα, ενώ ταυτοχρόνως γίνεται προσπάθεια να αλλάξει το καθεστώς αρχαιολογικού ελέγχου της συγκεκριμένης θέσης, ώστε να μετατραπεί σε ζώνη απολύτου προστασίας, διότι «μόνον έτσι θα γίνει η σταδιακή ανάκτηση της εικόνας ενός από τα σημαντικότερα μνημεία της δελφικής τοπογραφίας», καταλήγει ο Πάνος Βαλαβάνης.
Το μυστήριο του αρματοδρόμου
Ο νεαρός ηνίοχος είχε επιλεγεί από έναν αριστοκράτη αρματοδρόμο για να οδηγήσει το άρμα του, όπως συνηθιζόταν. Ποιος ήταν όμως ο αρματοδρόμος - νικητής; Η ταυτότητα του νικητή στους αγώνες του 478 (ή 474) π.Χ. δεν είναι βέβαιη καθώς στη φθαρμένη επιγραφή αναφέρεται το όνομα του Πολύζαλου, τυράννου της Γέλας. Οι επιστήμονες όμως δεν είναι βέβαιοι αν πρόκειται για αφιέρωμα του Πολύζαλου για τη δική του νίκη ή για του αδελφού του Ιέρωνα, τυράννου των Συρακουσών. Διχογνωμία υπάρχει και για τον καλλιτέχνη που φιλοτέχνησε το γλυπτό με επικρατέστερο τον σπουδαίο χαλκοπλάστη Πυθαγόρα από τη Σάμο.
Οι μαντείες του Απόλλωνα
- Ο Απόλλωνας κυριάρχησε στις λατρείες των Δελφών. Το Μαντείο, ομφαλός της Γης, στο οποίο ο μαντικός λόγος του θεού δινόταν από το στόμα της Πυθίας, διευθυνόταν από το λεγόμενο ιερατείο.
- Οι Δελφοί με τον θεσμό των Αμφικτιονιών έδωσαν το σύνθημα για «φιλία, αδελφότητα και ειρηνική συνύπαρξη των λαών ως θεμελιώδη επιδίωξη της Δελφικής Ιδέας».
- Στην περιοχή έχει αποκαλυφθεί το Στάδιο των Δελφών, ένα από τα καλύτερα διατηρημένα της αρχαιότητας που ανάγεται στους ρωμαϊκούς χρόνους (στον ίδιο χώρο προϋπήρχε Στάδιο ήδη από το β' μισό του 5ου αι. π.Χ.), όπου τελούνταν τα Πύθια, αγώνες με πανελλήνια ακτινοβολία, κάθε τέσσερα χρόνια.
- Ο Ιερός Τόπος περιβάλλεται από τοίχο που περικλείει κυρίως τον Ναό του Απόλλωνα (4ος αι. π.Χ.), το θέατρο το οποίο ήταν χωρητικότητας 5.000 θεατών και θησαυρούς, μικρά οικοδομήματα με μορφή ναΐσκου που είχαν αφιερώσει πόλεις στο Ιερό. Εκεί όπου συναντιούνται οι βράχοι των Φαιδριάδων βρίσκεται η Κασταλία Πηγή και κάτω από τον δρόμο το Γυμνάσιο, ενώ λίγο χαμηλότερα βρίσκεται το τέμενος της Προναίας Αθηνάς με την περίφημη δωρική Θόλο.
- Στους πρόποδες, κάτω από τους Δελφούς, τοποθετείται η αρχαία πόλη της Κρίσας, η οποία χτίστηκε - κατά τον Ομηρο - τον 14ο ή 15ο π.Χ. αιώνα και φέρεται να καταστράφηκε από τους Αμφικτίονες στον πρώτο ιερό πόλεμο (γύρω στο 590 π.Χ.). Πιο κάτω, στην αρχή της κατάφυτης από ελαιόδενδρα πεδιάδας βρίσκεται το λεγόμενο Κρισαίο Πεδίο ώς τη θάλασσα της Ιτέας. Εκεί τοποθετείται πλέον ο ιππόδρομος των Δελφών.
erroso.blogspot.com
Στην κονίστρα του έτρεξε ένας από τους πιο διάσημους νικητές αρματοδρομίας της αρχαιότητας, ο οποίος έμεινε αθάνατος χάρη στο αριστουργηματικό χάλκινο άγαλμά του, και δεν είναι άλλος από τον Ηνίοχο των Δελφών. Στα ίδια χώματα ο Ορέστης - υποτίθεται - σκοτώνεται, είδηση που φέρνει σε απόγνωση την αδελφή του Ηλέκτρα στην ομότιτλη τραγωδία του Σοφοκλή. Εκεί στέφθηκαν νικητές και ο τύραννος της Σικυώνας, Κλεισθένης, στην πρώτη αρματοδρομία στο πλαίσιο των Πυθίων το 582 π.Χ. και ο βασιλιάς της Κυρήνης, Αρκεσίλαος.
Πού βρισκόταν όμως ο ιππόδρομος του διασημότερου για το μαντείο του ιερού του αρχαίου ελληνικού κόσμου - των Δελφών - που αποτελούσε τον ομφαλό της Γης; Την απάντηση σε ένα ερώτημα που ταλανίζει εδώ και δύο αιώνες τον αρχαιολογικό κόσμο εκτιμά ότι βρήκε ο καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας Πάνος Βαλαβάνης και την παρουσίασε σε διάλεξη στο κεντρικό κτίριο του Πανεπιστημίου.
«Δεν ήταν εύκολο να εντοπιστεί ο ιππόδρομος διότι οι αρχαίοι ελληνικοί ιππόδρομοι δεν διέθεταν μνημειακές κατασκευές όπως οι ρωμαϊκοί, αλλά διαμορφώνονταν στο φυσικό ανάγλυφο, για να δημιουργηθούν χώροι σε ένα μακρύ, επίπεδο μέρος για την κονίστρα και σε ένα γειτονικό φυσικό πρανές για τους θεατές», εξηγεί ο Πάνος Βαλαβάνης, που πιστεύει ότι κατάφερε να βρει τα ίχνη του αρχαιότερου σωζόμενου αρχαίου ελληνικού ιπποδρόμου και του δεύτερου σημαντικότερου μετά τον κατά έναν αιώνα παλαιότερο της Ολυμπίας, που όμως δεν έχει σωθεί.
Μεγάλη κατασκευή, ο ιππόδρομος - τρεις φορές όσο ένα στάδιο - δεν ήταν λοιπόν δυνατόν να βρίσκεται κοντά στον στενό και επικλινή χώρο του ιερού, ενώ οι αρχαίοι συγγραφείς τον τοποθετούσαν στην πεδιάδα της Κίρρας, στον σημερινό ελαιώνα ανάμεσα στο Χρισσό και την Ιτέα.
Η λύση φαίνεται ότι βρισκόταν σε ένα βιβλίο του 1923 που είχε γράψει ο δημοσιογράφος και τυπογράφος από την Άμφισσα, Θεοχάρης Μελισσάρης. «Εκείνος ήταν ο πρώτος που ταύτισε τη θέση του ιπποδρόμου και όχι εγώ», λέει ο Πάνος Βαλαβάνης.
Εκείνος ο ιστοριοδίφης λοιπόν υποδείκνυε πως ο ιππόδρομος έπρεπε να βρίσκεται στη δυτική πλευρά του ελαιώνα της Ιτέας, περίπου 1 χλμ. βορειοδυτικά της πόλης, ανάμεσα στη λοφοσειρά Κεφαλή και στις προς Ανατολάς υπώρειες των Αγίων Αναργύρων και του Γλα.
Στη δυτική πλευρά του ελαιώνα της Ιτέας, στη θέση Γωνιά, πάνω από 1 χλμ. βορειοδυτικά της πόλης, ανάμεσα στη λοφοσειρά Κεφαλή και στις προς Ανατολάς υπώρειες των Αγίων Αναργύρων (εκτός φωτογραφίας) και του Γλα, τοποθετείται ο Ιππόδρομος των αρχαίων Δελφών (μήκους 600 μ. και πλάτους έως 100 μ.), μερικά χιλιόμετρα μακριά από το Μαντείο. Δυτικά και πάνω από τον Ιππόδρομο βρίσκεται η Κεφαλή και βορειοανατολικά ο Γλας.
Στο σημείο εκείνο σχηματίζεται ένας επιμήκης επίπεδος χώρος μήκους περίπου 600 μ. και πλάτους 80 έως 100 μ., διαστάσεις που ταιριάζουν και με τους ρωμαϊκούς ιπποδρόμους. Οι τρεις λόφοι που περιβάλλουν τον χώρο, δε, είναι ιδανικοί για να φιλοξενήσουν τους θεατές.
Τα σχεδόν τέλεια γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά σε συνδυασμό με τους αρχαίους επιμήκεις τοίχους από μεγάλους ογκόλιθους που εντοπίστηκαν στα άκρα της νότιας και δυτικής πλευράς της κονίστρας ενισχύουν ακόμη περισσότερο την άποψη του καθηγητή.
«Είναι πράγματι αξιοπερίεργο να έχουμε μια τέτοια αρχαιολογική πληροφορία που αντιγράφεται και επιβιώνει για σχεδόν 100 χρόνια σε μια σειρά βιβλίων γραμμένων από ιστοριοδίφες και να μην αξιοποιείται καθόλου από τους ερευνητές. Χωρίς ανασκαφή, όμως, δεν είναι δυνατόν να γίνει χρονολόγηση της κατασκευής, αλλά η ανάγκη δημιουργίας ιπποδρόμου αμέσως μετά την εισαγωγή των ιππικών αγώνων στα Πύθια το 586-2 π.Χ. μας οδηγεί στην πρόταση ότι έχουμε μπροστά μας τον αρχικό ιππόδρομο της αρχαϊκής περιόδου», εκτιμά ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών που παρουσίασε για πρώτη φορά τα ίχνη του ιπποδρόμου των Δελφών, έναν χρόνο σχεδόν μετά τον εντοπισμό τους τη Μεγάλη Παρασκευή του 2012.
Πώς λοιπόν θα αποκαλυφθεί αν όντως στην τραυματισμένη από τη λειτουργία ενός γειτονικού λατομείου κι ενός εργοστασίου περιοχή κρύβεται ο χαμένος ιππόδρομος των Δελφών;
Το Πανεπιστήμιο Αθηνών, σε συνεργασία με την Αρχαιολογική Υπηρεσία και τη Γαλλική Σχολή, προγραμματίζει τοπογραφική, γεωλογική και αρχαιολογική έρευνα, ενώ ταυτοχρόνως γίνεται προσπάθεια να αλλάξει το καθεστώς αρχαιολογικού ελέγχου της συγκεκριμένης θέσης, ώστε να μετατραπεί σε ζώνη απολύτου προστασίας, διότι «μόνον έτσι θα γίνει η σταδιακή ανάκτηση της εικόνας ενός από τα σημαντικότερα μνημεία της δελφικής τοπογραφίας», καταλήγει ο Πάνος Βαλαβάνης.
Το μυστήριο του αρματοδρόμου
Ο νεαρός ηνίοχος είχε επιλεγεί από έναν αριστοκράτη αρματοδρόμο για να οδηγήσει το άρμα του, όπως συνηθιζόταν. Ποιος ήταν όμως ο αρματοδρόμος - νικητής; Η ταυτότητα του νικητή στους αγώνες του 478 (ή 474) π.Χ. δεν είναι βέβαιη καθώς στη φθαρμένη επιγραφή αναφέρεται το όνομα του Πολύζαλου, τυράννου της Γέλας. Οι επιστήμονες όμως δεν είναι βέβαιοι αν πρόκειται για αφιέρωμα του Πολύζαλου για τη δική του νίκη ή για του αδελφού του Ιέρωνα, τυράννου των Συρακουσών. Διχογνωμία υπάρχει και για τον καλλιτέχνη που φιλοτέχνησε το γλυπτό με επικρατέστερο τον σπουδαίο χαλκοπλάστη Πυθαγόρα από τη Σάμο.
Οι μαντείες του Απόλλωνα
- Ο Απόλλωνας κυριάρχησε στις λατρείες των Δελφών. Το Μαντείο, ομφαλός της Γης, στο οποίο ο μαντικός λόγος του θεού δινόταν από το στόμα της Πυθίας, διευθυνόταν από το λεγόμενο ιερατείο.
- Οι Δελφοί με τον θεσμό των Αμφικτιονιών έδωσαν το σύνθημα για «φιλία, αδελφότητα και ειρηνική συνύπαρξη των λαών ως θεμελιώδη επιδίωξη της Δελφικής Ιδέας».
- Στην περιοχή έχει αποκαλυφθεί το Στάδιο των Δελφών, ένα από τα καλύτερα διατηρημένα της αρχαιότητας που ανάγεται στους ρωμαϊκούς χρόνους (στον ίδιο χώρο προϋπήρχε Στάδιο ήδη από το β' μισό του 5ου αι. π.Χ.), όπου τελούνταν τα Πύθια, αγώνες με πανελλήνια ακτινοβολία, κάθε τέσσερα χρόνια.
- Ο Ιερός Τόπος περιβάλλεται από τοίχο που περικλείει κυρίως τον Ναό του Απόλλωνα (4ος αι. π.Χ.), το θέατρο το οποίο ήταν χωρητικότητας 5.000 θεατών και θησαυρούς, μικρά οικοδομήματα με μορφή ναΐσκου που είχαν αφιερώσει πόλεις στο Ιερό. Εκεί όπου συναντιούνται οι βράχοι των Φαιδριάδων βρίσκεται η Κασταλία Πηγή και κάτω από τον δρόμο το Γυμνάσιο, ενώ λίγο χαμηλότερα βρίσκεται το τέμενος της Προναίας Αθηνάς με την περίφημη δωρική Θόλο.
- Στους πρόποδες, κάτω από τους Δελφούς, τοποθετείται η αρχαία πόλη της Κρίσας, η οποία χτίστηκε - κατά τον Ομηρο - τον 14ο ή 15ο π.Χ. αιώνα και φέρεται να καταστράφηκε από τους Αμφικτίονες στον πρώτο ιερό πόλεμο (γύρω στο 590 π.Χ.). Πιο κάτω, στην αρχή της κατάφυτης από ελαιόδενδρα πεδιάδας βρίσκεται το λεγόμενο Κρισαίο Πεδίο ώς τη θάλασσα της Ιτέας. Εκεί τοποθετείται πλέον ο ιππόδρομος των Δελφών.
erroso.blogspot.com
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΕΠΟΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Τρέλανε την ασφάλειά του ο Πάπας (ΦΩΤΟ)
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
