2013-03-22 15:03:48
Γράφει ο ΦΑΙΔΩΝ ΑΛΚΙΝΟΟΣ (faidonalkinoos)
Ο δημοφιλέστερος ύμνος της Ορθόδοξης Εκκλησίας και ο δημοφιλέστερος εκκλησιαστικός ύμνος σε παγκόσμιο επίπεδο.
Πρόκειται για τον δημοφιλέστερο ύμνο (ακολουθία) της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Πρόκειται για τον δημοφιλέστερο ύμνο σε παγκόσμιο επίπεδο.
Κατά την έναρξη Των Νηστειών ή της Μεγάλης Τεσσαρακοστής και κατά τις πρώτες πέντε εβδομάδες, αμέσως μετά την Καθαρή Δευτέρα και κάθε Παρασκευή, ψάλλεται σε τμηματική διαδικασία.
Κατά τις πρώτες τέσσερεις Παρασκευές και ολόκληρος την πέμπτη Παρασκευή.
Ο ύμνος είναι χωρισμένος σε τέσσερεις στάσεις:
α΄ στάση – β΄ στάση – γ΄ στάση – δ΄ στάση + την «ολοκληρωμένη» ε΄ στάση .
Κάθε στάση περιλαμβάνει και ένα τμήμα του Ύμνου κατά την αλφαβητική ανάπτυξη αυτού: Α-Ω (ο ύμνος αποτελεί ακροστιχίδα που σχηματίζεται και ολοκληρώνεται με τα είκοσι τέσσερα γράμματα της Ελληνικής Αλφαβήτου) και ως εξής:
Α΄ ΣΤΑΣΗ: περιλαμβάνει το μέρος της ακροστιχίδας από Α μέχρι και Ζ
Β΄ ΣΤΑΣΗ: περιλαμβάνει το μέρος της ακροστιχίδας από Η μέχρι και Μ
Γ΄ ΣΤΑΣΗ: περιλαμβάνει το μέρος της ακροστιχίδας από Ν μέχρι και Σ και την
Δ΄ ΣΤΑΣΗ: περιλαμβάνει το μέρος της ακροστιχίδας από Τ μέχρι και Ω.
Ε΄ ΣΤΑΣΗ: περιλαμβάνει όλα τα μέρη της ακροστιχίδας από Α μέχρι και Ω.
Κάθε Στάση, λαμβάνει χώρα (κατ’ αντιστοιχία), σε κάθε μία από τις πρώτες πέντε Παρασκευές της Μεγάλης Τεσσαρακοστής ή Των Νηστειών.
Ο ΑΚΑΘΙΣΤΟΣ ΥΜΝΟΣΟ Ακάθιστος Ύμνος «ποιητικά» ανήκει στα Κοντάκια.
Σε κοντό ξύλο τύλιγαν τη μεμβράνη που ήταν αναγραμμένος ο ύμνος.
Το πρώτο τροπάριον του κοντακίου ονομάζεται «προοίμιον» ή «κουκούλιον», ενώ, όλα τα τροπάρια που ακολουθούν και τα οποία συναποτελούν το κοντάκιον, ονομάζονται οίκοι. Η ονομασία «οίκοι», ίσως να προέρχεται λόγω της οικοδομικής έννοιας, που πιθανόν εδίδετο, αποτελούσε δε ένα ολοκληρωμένο οικοδομικό έργο, προς τιμή κάποιου τιμωμένου προσώπου, Αγίου.
Το Κοντάκιον είναι ο συνήθης όρος, που αφορά στην εισαγωγική αρχή (προοίμιο), των εκκλησιαστικών ύμνων, αποτελείται δε από μία και μόνη στροφή.
Το Κοντάκιον ακολουθείται από απεριόριστους οίκους (στροφές).
Κάθε Οίκος (υποχρεωτικά), καταλήγει σε διακριτό «εφύμνιον», αποτελούμενο από ένα δύο ή και τρεις στίχους, που υποχρεωτικά επαναλαμβάνονται, κατά τον αυτό τρόπο και ολόκληροι, σε όλους τους οίκους, σε ολόκληρο τον ύμνο.
Σε διάφορους ύμνους απαντάται το φαινόμενο της ακροστιχίδας, που άλλοτε φανερώνει ολόκληρο, (απλά), το αλφάβητο ή ένα ρητό ή κάποια φράση ή το δηλωτικό του δημιουργού ποιητή του Κανόνος αυτού ή την υπόθεση της γιορτής.
Οι δύο μελωδίες, είναι το ιδίωμα αυτό, που χαρακτηρίζει το Κοντάκιο:
μία μελωδία για την είσοδο και μόνο του αρχικού κοντακίου και
μία (η ίδια) για όλες τις στροφές - οίκους που ακολουθούν ίδιες και μέχρι τέλους.
Ο Ακάθιστος Ύμνος ή οι Χαιρετισμοί της Παναγίας, αρχίζει με τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου Παρθένου και στη συνέχεια αναφέρεται στα ακολουθούμενα (χρονικά) γεγονότα:
Η επίσκεψη του αρχαγγέλου Γαβριήλ
Η απορία της Θεοτόκου για το παράδοξο της σύλληψης
Η εξήγηση του Γαβριήλ περί του απορρήτου
Η επισκίαση της Παρθένου από την Θεϊκή δύναμη και η σύλληψη
Η επίσκεψη της Μαρίας προς την κυοφορούσα τον Πρόδρομο Ελισάβετ
Η του Ιωσήφ υποψίες του προστάτη - μνηστήρα της Μαρίας
Η γέννηση και η προσκύνηση των βοσκών
Η υπόδειξη του δρόμου σημείου στους μάγους από το άστρο
Η προσκύνηση των Μάγων στον νεογέννητο Ιησού
Η επιστροφή των Μάγων στη Βαβυλώνα
Η φυγή του Ιησού στην Αίγυπτο
Η αγκαλιά του Συμεώνος στο βρέφος
Όλα αυτά στο πρώτο μισό του Ύμνου,
Ήτοι στα μέρη Α-Μ, που αποτελεί:
το Ιστορικό Διηγηματικό Μέρος αυτού.
Στο δεύτερο μισό του Ύμνου,
Ήτοι στα μέρη Ν-Ω, που αποτελεί:
το Δογματικό – Θεολογικό μέρος αυτού,
όπου γίνεται αναφορά στα θέματα:
Η Σάρκωση του Κυρίου
Η Θέωση των ανθρώπων
Η ταπείνωση μέσω της ενανθρώπισης και η εξύψωση του νου
Η των αγγέλων έκπληξη για την ενανθρώπιση
Η απορία των Σοφών του κόσμου
Η ταπείνωση του Θεού προβάτου
Η Παρθένος γίνεται τείχος προστασίας
Η ανεπάρκεια των Ύμνων για την ύμνηση του Σαρκωθέντος
Η καθοδηγήτρια λαμπάδα Θεοτόκος για τη Θεογνωσία
Η έλευση του Ιησού για τη χάρη του κόσμου
Η έμψυχος ναός Θεοτόκος για τη δόξα του Ιησού
Η ύμνηση και η Ικεσία για την Παρθένο.
Έχει δε δύο εφύμνια:
1. - Το «Χαίρε Νύμφη Ανύμφευτε», για τους (περιττούς-μονούς) Οίκους ήτοι:
Α – Γ – Ε – Η – Ι – Λ – Ν – Ο – Ρ – Τ – Φ – Ψ και
2. – Το «Αλληλούια», για τους (άρτιους-ζυγούς) Οίκους ήτοι:
Β – Δ – Ζ – Θ – Κ – Μ – Ξ – Π – Σ – Υ – Χ – Ω.
Οι ύμνοι των μονών στροφών, Α – Γ – Ε – Η – Ι – Λ – Ν – Ο – Ρ – Τ – Φ – Ψ, που είναι και μεγαλύτεροι, είναι αφιερωμένοι στη Θεοτόκο.
Αρχίζουν με μικρό, (5 - πέντε στίχων) προοίμιο και ακολουθούν οι χαιρετισμοί (12 - δώδεκα στίχων), καταλήγοντας με το (1 – ενός στίχου) εφύμνιο «Xαίρε Nύμφη Aνύμφευτε», σύνολο (18) δεκαοχτώ στίχοι.
Οι χαιρετισμοί των ύμνων Α+Γ απευθύνονται από τον Αρχάγγελο Γαβριήλ
Οι χαιρετισμοί του ύμνου Ε απευθύνονται από τον Ιωάννη τον Πρόδρομο που ακόμα είναι έμβρυο
Οι χαιρετισμοί του ύμνου Η απευθύνονται από τους ποιμένες
Οι χαιρετισμοί του ύμνου Ι απευθύνονται από τους Τρεις Μάγους
Οι χαιρετισμοί του ύμνου Λ απευθύνονται από τους πιστούς που ερύσθησαν (ξέφυγαν) από τα είδωλα
Οι χαιρετισμοί των ύμνων Ν+Ο+Ρ+Τ+Φ+Ψ απευθύνονται από τους πιστούς (γενικά)
Οι ύμνοι των ζυγών στροφών, Β – Δ – Ζ – Θ – Κ – Μ – Ξ – Π – Σ – Υ – Χ – Ω, που είναι και μικρότεροι, είναι αφιερωμένοι στο Θεό.
Αρχίζουν με μικρή (5 - πέντε στίχων) διήγηση, καταλήγοντας με το (1 – στίχου) εφύμνιο «Αλληλούια», σύνολο (6) έξι στίχοι.
Τα εφύμνια έψαλλε ολόκληρος ο λαός Σχετικά τώρα με το χρόνο συγγραφής, αλλά και για τον Ποιητή του Ύμνου αυτού, τα πράγματα δεν είναι ξεκάθαρα, παρ’ όλο που, δογματικά, υπάρχει μία θεωρητική χρονολογική και μόνο τοποθέτηση, αφού πιστεύεται και από κοινού είναι αποδέξιμη, η θεωρία αυτή, πως η όλη ιδεολογική σύνθεση του συνόλου του Ύμνου, φαίνεται να έχει προσαρμοστεί στις αποφάσεις και στις δογματικές θέσεις της Γ΄ Οικουμενικής Συνόδου, άρα όχι πριν του 431 μ.Χ. οπότε και η πλέον καταληκτική ημερομηνία συγγραφής του.
Με βάση αυτή τη χρονική στιγμή υπάρχουν και οι προσεγγίσεις όπως:
η θεωρία της συγγραφής του Ύμνου, παλαιότερα και μάλιστα κατά την περίοδο που συνεορτάζονταν ο Ευαγγελισμός και η Γέννηση των Χριστουγέννων και μέχρι της αυτοκρατορίας του Ιουστινιανού (527-565), οπότε, τότε και διαχωρίστηκαν οι γιορτές αυτές.
Ο Συναξαριστής (χωρίς αναφορά σε χρόνο τόπο και μελωδό), συνδέει τον Ύμνο με τα γεγονότα του Αυγούστου του 626, όταν ο Ηράκλειος βρισκότανε σε εκστρατεία κατά των Περσών, ενώ κατά την 6ην του ιδίου μηνός Αυγούστου η Κωνσταντινούπολη δέχεται αιφνιδιαστική επίθεση από τους Αβάρους.
Η απουσία του στρατού και η απόλυτη έλλειψη συμφωνίας εκεχειρίας, είχε ως αποτέλεσμα την κατάληψη της Παναγίας των Βλαχερνών.
Συνεργαζόμενοι οι Άβαροι με τους Πέρσες, την επομένη και μεθεπομένη, 7 και 8 Αυγούστου, ετοιμάζονται για την τελική επίθεση, με τον Πατριάρχη Σέργιο να περιφέρεται, τρέχοντας, στα τείχη της Κωνσταντινούπολης, κρατώντας την εικόνα της Βλαχερνιώτισσας Παναγίας, καλώντας το λαό, σε ξεσηκωμό κι αντίσταση. Η ακολουθούμενη σφοδρή ανεμοθύελλα και η καταστροφική, εξ αυτής, -για την αρμάδα του Άβαρο–Περσικού στόλου, - τρικυμία, που προξενήθηκε, είχε σαν αποτέλεσμα την καταστροφή αυτού και σε συνδυασμό με την λυσσαλέα αντεπίθεση των αμυνομένων, έφερε οικτρό αποτέλεσμα, για τους εχθρούς και τη λύση της πολιορκίας. Το φυσικό φαινόμενο θεωρήθηκε ως θαυματουργή παρέμβαση της Παναγίας, Πολιούχου της Πόλης.
Από τις 8 Αυγούστου του 626 ο λαός έψαλλε όρθιος, τον Ύμνο, «Τη Υπερμάχω Στρατηγώ Τα Νικητήρια», καθιστώντας τον πλέον, από τον διηγηματικό ιστορικό δογματικό του τόνο ύμνο, σε δοξολογικό και εγκωμιαστικό ύμνο.
Σε κάθε πολιορκία και κάθε νικηφόρα λύση αυτής, ο ύμνος εμπλέκει την ιστορία του, μιας και οι εποχές ηρωικές, οι Έλληνες έχοντας την ανάγκη να υπάρξουν, μέσα από την αφάνειά τους, έστω και μέσω της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, δημιουργούν θρύλους, οι θρύλοι ανοίγουν τα φτερά τους, γίνονται ύμνοι, μπερδεύουν τη γνώση δημιουργούν σύγχυση στην έρευνα. Όπως και να χει όμως, το θέμα υπάρχει, η ιστορία υπάρχει, όπως υπάρχει και ο σπουδαίος αυτός, Ακάθιστος Ύμνος, -(που δεν είναι ο μόνος ακάθιστος – μιας και πολλοί άλλοι άδονται και ψάλλονται με το εκκλησίασμα όρθιο)-, που γράφει ακόμα, μέχρι σήμερα, την καλλιτεχνική του ιστορία, με την ποιητική του υπέρ-δυναμική, με όλον αυτό τον συγκριτικό και υπερθετικό βαθμό, που χρησιμοποιεί σε όλα τα αναφερόμενα, καταγραμμένα επίθετα, που περιλαμβάνει, με τις απέραντες λογοτεχνικές μεταφορές, παρομοιώσεις, με τα ασύλληπτα καλολογικά του στοιχεία, ώστε αβίαστα να υπερβάλλει, σε τέτοιο υψηλό επίπεδο, που να τον καθιστά μοναδικό, όχι μόνο σε εθνικό, θρησκευτικό, θεολογικό, λογοτεχνικό, παραληρηματικό, αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο, να καθίσταται μοναδικός και αξεπέραστος.
Ο ποιητής, δεν είναι ξεκάθαρος. Κάποιοι τον χρεώνουν στον σπουδαίο Ρωμανό το Μελωδό.
Το τάλαντον του ανθρώπου αυτού ήταν τέτοιο, που κάποιοι βρίσκουν συγκλίσεις, στον ύμνο με το υπόλοιπο έργο του. όμως η πιο ήρεμη μελέτη φανερώνει στοιχεία τα οποία δε συνάδουν στην εξ αυτού συγγραφή.
Η ιστορική περιπέτεια της περιοχής, της πίστης, της γεωγραφίας, του κόσμου τότε, φέρνει το τοπίο, μπροστά σε καταστάσεις και γεγονότα, τέτοια, όπου:
Οι Εικονόφιλοι κ’ οι εικονομάχοι – η επανάκτηση του Τιμίου Σταυρού – η αλλοίωση του Συναξαριστή – ο Πατριάρχης Γερμανός Α΄ – οι μοναχοί του Στουδίου – ο Λέων ο Γ΄ - ο Ηράκλειος – ο Λέων ο Ίσαυρος – ο Επίσκοπος Βενετίας και η λατινική του μετάφραση – η εικόνα με το ειλητάριο – ο μοναχός - ο Κοσμάς ο Μελωδός ή ο Άγιος Κοσμάς – ο Πατριάρχης Σέργιος – ο Γεώργιος Πισίδης – ο Ιερός Φώτιος – ο Απολινάριος ο Αλεξανδρεύς – ο Μητροπολίτης Νικομήδειας – ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός – ο Ιωσήφ Ξένος ο Υμνογράφος – οι ποιητές του πριν και του μετά, συμβάντα – ονόματα – καταστάσεις, που εμπλέκονται, διπλοσφίγγοντας κάθε πτυχή, διπλοκλειδώνοντας, κάθε πόρτα, τριπλομανταλώνοντας κάθε παράθυρο και παραθυράκι, προκειμένου να αποκρυφτεί η δικαιολόγηση της συγγραφής, αλλά και η πατρότητα του Ακαθίστου Ύμνου.
Το προοίμιο τροπάριο πάντως, «Τη Υπερμάχω Στρατηγώ», αναμφιβόλως συνετάχθη κατ’ εκείνες τις ώρες, αντικαθιστώντας το προϋπάρχον, «Το προσταχθέν μυστικώς».
[{Παρ’ όλο που τα γεγονότα δεν συνέπεσαν με την περίοδο της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, ο Ακάθιστος Ύμνος, ψάλλεται, αυτή ακριβώς την περίοδο. Στις 8 Αυγούστου λύεται η πολιορκία επί Ηρακλείου, Σεπτέμβριο λύεται η πολιορκία επί Πωγωνάτου, στις 16 Αυγούστου εορτάζεται η ανάμνηση της σωτηρίας της Πόλης επί Λέοντος Ισαύρου, στις 18 Ιουνίου λύεται η πολιορκία επί Μιχαήλ Γ΄. Γεννάται το ερώτημα:
Τότε γιατί ψάλλεται αυτή την περίοδο;
Μέσα στην Μεγάλη, αυτή, Περίοδο των Νηστειών, της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, συμπίπτει και η Μεγάλη Γιορτή, του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου.
Παρ’ όλο που η Γιορτή αυτή, του Ευαγγελισμού, είναι πραγματικά Μεγάλη, λόγω της περιόδου εορτασμού της, είναι και η μόνη μεγάλη εορτή, που στερείται προεορτών και μεταγιορτών, επειδή δεν το επιτρέπει το πένθιμο της Μεγάλης Τεσσαρακοστής.
Έτσι, αποφασίστηκε η αναφορά του, του Ακαθίστου Ύμνου, μετά τα Μικρά Απόδειπνα, των τεσσάρων πρώτων Παρασκευών της Μεγάλης Τεσσαρακοστής (αφού από τελετουργικής απόψεως, τα βράδια των Παρασκευών, ανήκουν στα Λειτουργικά των Σαββάτων – και σε αυτές τις μέρες -Σάββατα- όπως και στις Κυριακές, είναι οι μόνες ημέρες της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, που επιτρέπονται οι εορτασμοί χαρμόσυνων γεγονότων. Ίσως αυτή να είναι η πιθανότερη εξήγηση.).]}
Εκτός από Κοντάκιον ο Ακάθιστος Ύμνος έχει και Κανόνα.
Αυτός προηγείται του Ύμνου…
«Κανών» σημαίνει χάρακας, ευθεία ράβδος, για την καταμέτρηση, αλλά και τον καθορισμό άλλων πραγμάτων. Αλλιώς και μέτρο, υπόδειγμα, ρυθμιστής.
Στην υμνολογία, Κανών, λέγεται ο μακρύς, μεγάλος ύμνος, που αποτελείται από Ωδές. Οι Ωδές στον αριθμό δεν είναι ίδιες, αλλά δεν μπορούν να υπερβούν τις εννέα.
Κάθε Ωδή (εκ του άδω, ύμνος - άσμα – τραγούδι), αποτελείται από τον «ειρμό» και τρία ή τέσσερα, συνήθως, ακολουθούμενα τροπάρια. Ειρμός, (εκ του είρω, συνάπτω – συνδέω – συμπλέκω – πλέκω – δένω - συνθέτω – αρμαθιάζω – {και όχι εκ του είρω, λέω – μιλάω}), λέγεται η πρώτη στροφή κάθε Ωδής, βάσει της οποίας ρυθμίζονται οι υπόλοιπες στροφές - τροπάρια. Τονικά, μετρικά, μουσικά, ακολουθούν τον τρόπο, (τροπάρια), των ειρμών.
Κάθε Κανών, αποτελείται κατά μέγιστο αριθμό, από εννέα Ωδές, μιας και, εννέα στον αριθμό, είναι και οι Βιβλικές Ωδές:
Οι εννέα βιβλικές Ωδές:
1.- «Άσωμεν τω Κυρίω, ενδόξως γαρ δεδόξασται», Έξοδος κεφάλαιο ιε΄
2.- «Πρόσεχε, ουρανέ, και λαλήσω και ακουέτω η γη ρήματα εκ του στόματός μου», Δευτερονόμιο κεφάλαιο λβ΄
3.- «Εστερεώθη η καρδία μου εν Κυρίω, υψώθη κέρας μου εν Θεώ μου επλατύνθη επ’ εχθρούς μου το στόμα μου, ευφράνθην εν σωτηρία σου», Α΄ Βασιλειών κεφάλαιο β΄
4.- «Κύριε, κατενόησα τα έργα σου και εξέστην», Αββακούμ κεφάλαιο γ΄
5.- «Εκ νυκτός ορθρίζει το πνεύμα μου προς σε, ο Θεός, διότι φως τα προστάγματά σου επί της γης», Ησαίας κεφάλαιο κστ΄
6.- «Εβόησα εν θλίψει μου προς Κύριον τον Θεόν μου και εισήκουσέ μου», Ιωνά κεφάλαιο β΄
7.- «Ευλογητός ει, Κύριε, ο Θεός των πατέρων ημών, και αινετός, και δεδοξασμένον το όνομά σου εις τους αιώνας», Δανιήλ κεφάλαιο γ΄
8.- «Ευλογείτε, πάντα τα έργα Κυρίου, τον Κύριον υμνείτε και υπερυψούτε αυτόν εις τους αιώνας», Δανιήλ κεφάλαιο γ΄
9.- «Μεγαλύνει η ψυχή μου τον Κύριον και ηγαλλίασε το πνεύμα μου επί τω Θεώ τω Σωτήρι μου…», Λουκά κεφάλαιο α΄
Κατά συνέπεια οι ποιητές συγγραφείς των Κανόνων ακολουθούν τις εννέα αυτές βιβλικές Ωδές.
Διαιρώντας τα τροπάρια σε ενότητες, με αριθμό ίσο με τις εννέα Βιβλικές Ωδές. Οι λιγότερες στον αριθμό, ονομάζονται διώδια, τριώδια, τετραώδια, αφού αποτελούνται από δύο ωδές, τρεις ή τέσσερεις, (Κανόνες Μ. Δευτέρας, Μ. Τρίτης, Μ. Τετάρτης, κ.ά.)
Τα τροπάρια σημαίνουν μικρούς εκκλησιαστικούς ύμνους ή στροφές.
Εκτός όμως αυτών, υπάρχουν και τα άλλα, που ακούγονται ψαλλόμενα στους ναούς, με τις εξής ονομασίες:
«Αντίφωνα»: μικρά αρχικά τροπάρια που αργότερα έγιναν εκτενέστερα και ονομάζονται έτσι λόγω της εκφώνησής τους από περισσότερους του ενός ψάλτες ή χορούς.
«Απολυτίκια»: τροπάρια που ψάλλονται μετά το «νυν απολύεις…» και πριν από την απόλυση, κατά το τέλος της Ακολουθίας. Συνήθως ψάλλονται τρεις φορές κατά τον τύπο της Αγίας Τριάδας.
«Απόστιχα ιδιόμελα»: όσα ψάλλονται με ιδιάζουσα μουσική.
«Εξαποστειλάρια»: τροπάρια που κάποιο εξ αυτών περιλαμβάνει τη φράση του Ψαλμού 42,3 «Εξαπόστειλον το φως σου…»
«Ευλογητάρια»: τα τροπάρια που ακολουθούν τη εκφώνηση του στίχου «Ευλογητός ει, Κύριε, δίδαξόν με τα δικαιώματά σου».
«Θεοτοκία»: τροπάρια ύμνησης της Θεοτόκου.
«Καθίσματα»: τροπάρια που ψάλλονται μετά την ανάγνωση κάποιων ψαλμών, για να αναπαυθούν οι πιστοί που για λίγο κάθονται.
«Καταβασίαι»: οι ειρμοί που ψάλλονται μετά από τους Κανόνες. Η ονομασία ίσως να προέρχεται επειδή οι ψάλτες κατέβαιναν από τα στασίδια τους, πηγαίνοντας στο κέντρο του ναού, απ’ όπου και έψελναν ενωμένοι τα τροπάρια αυτά.
«Στιχηρά»: τροπάρια που ακολουθούν μεμονωμένους στίχους από τους ψαλμούς.
«Στιχηρά απόστιχα» ή «απόστιχα»: τα τροπάρια που ψάλλονται στους τελευταίους στίχους Ψαλμών, οι οποίοι ψάλλονται ολόκληροι.
«Στιχηρά Ιδιόμελα»: Τροπάρια που ψάλλονται με ιδιάζουσα μουσική.
«Στιχηρά προσόμοια»: όσα ψάλλονται με τη μουσική των ιδιόμελων.
«Στιχηρά των αίνων» ή «αίνοι»: τροπάρια συνοδευτικά των ψαλμικών στίχων «Πάσα πνοή αινεσάτω τον Κύριον. Αινείται τον Κύριον εκ των ουρανών…»
«Υπακοή»: τροπάρια στα οποία ο Διάκος έψαλλε τους πρώτους στίχους, ενώ ολόκληρος ο χορός το υπόλοιπο, (εκ του Υπακούω, υποφωνώ – υπηχώ – ανταποκρίνομαι – ψάλλω, απαντώντας σε άλλον ψάλτη – δίνω ακρόαση).
Ο κανόνας που προηγείται των Χαιρετισμών είναι πλήρης, περιλαμβάνει οχτώ Ωδές και έχει ως ακροστιχίδα τη φράση:
«Χαράς δοχείον σοι πρέπει χαίρειν μόνην Ιωσήφ», φανερώνοντας τον Ποιητή του, που είναι ο Ιωσήφ ο Υμνογράφος από τη Σικελία, κατά τυον έκτο μ.Χ. αιώνα.
Στο σύνολό του ο Κανόνας έχει οχτώ ειρμούς και τριάντα δύο τροπάρια.
Δεν περιλαμβάνεται στην παρουσίαση που ακολουθεί, παρά μόνον ο:
Ο ΑΚΑΘΙΣΤΟΣ ΥΜΝΟΣ
«Το προσταχθέν μυστικώς λαβών εν γνώσει,
εν τη σκηνή του Ιωσήφ σπουδή επέστη,
ο ασώματος λέγων τη Απειρογάμω.
Ο κλίνας τη καταβάσει τους ουρανούς,
χωρείται αναλλοιώτως όλος εν σοι·
ον και βλέπων εν μήτρα σου,
λαβόντα δούλου μορφήν,
εξίσταμαι κραυγάζειν σοι·
Χαίρε Νύμφη ανύμφευτε.»
Το πάρα πάνω προοίμιο κείμενο, έχει αντικατασταθεί από το ακολουθούμενο. αρκετές φορές συμπαρουσιάζεται, είτε μαζί με το άλλο, είτε αυτόνομο, αλλά έχει καταλήξει να ακούγεται το ακόλουθο και μόνο:
Τη υπερμάχω στρατηγώ τα νικητήρια,
ως λυτρωθείσα των δεινών ευχαριστήρια,
αναγράφω σοι η Πόλις σου, Θεοτόκε
Αλλ’ ως έχουσα το κράτος απροσμάχητον,
Εκ παντοίων με κινδύνων ελευθέρωσον,
ίνα κράζω σοι
Χαίρε,Νύμφη Ανύμφευτε.
.
Α' στάση (Α-Ζ)
Άγγελος πρωτοστάτης, ουρανόθεν επέμφθη,
ειπείν τή Θεοτόκω το Χαίρε·
καί συν τή ασωμάτω φωνή, σωματούμενόν σε
θεωρών Κύριε, εξίστατο καί ίστατο,
Κραυγάζων πρός αυτήν τοιαύτα·
χαίρε δι ης η χαρά εκλάμψει
χαίρε δι' ης η αρά εκλείψει
χαίρε του πεσόντος Αδάμ η ανάκλησις
χαίρε των δακρύων της Εύας η λύτρωσις
χαίρε ύψος δυσανάβατον ανθρωπίνοις λογισμοίς
χαίρε βάθος δυσθεώρητον καί Αγγέλων οφθαλμοίς
χαίρε ότι υπάρχεις Βασιλέως καθέδρα
χαίρε ότι βαστάζεις τον βαστάζοντα πάντα
χαίρε αστήρ εμφαίνων τον ήλιον
χαίρε γαστήρ ενθέου σαρκώσεως
χαίρε δι' ης νεουργήται η κτίσις
χαίρε δι' ής βρεφουργείται ο Κτίστης
Χαίρε Νύμφη ανύμφευτε.
Βλέπουσα η Αγία, εαυτήν εν αγνεία,
φησί τω Γραβριήλ θαρσαλέως·
το παράδοξόν σου της φωνής,
δυσπαράδεκτόν μου τη ψυχή φαίνεται·
ασπόρου γαρ συλλήψεως,
την κύησιν πως λέγεις κράζειν·
Αλληλούϊα.
Γνώσιν άγνωστον γνώναι, η Παρθένος ζητούσα,
εβόησε πρός τόν λειτουργούντα·
εκ λαγόνων αγνών,
Υιόν πως εστι τεχθήναι δυνατόν; λέξον μοι·
προς ην εκείνος έφησεν εν φόβω,
πλην κραυγάζων ούτω·
χαίρε βουλής απορρήτου μύστις
χαίρε σιγής δεομένων πίστις
χαίρε των θαυμάτων Χριστού το προοίμιον
χαίρε των δογμάτων αυτού το κεφάλαιον
χαίρε κλίμαξ επουράνιε δι' ης κατέβη ο Θεός
χαίρε γέφυρα μετάγουσα τους εκ γης προς ουρανόν
χαίρε το των Αγγέλων πολυθρύλητον θαύμα
χαίρε το των δαιμόνων πολυθρήνητων τραύμα
χαίρε το φως αρρήτως γεννήσασα
χαίρε το πως μηδένα διδάξασα
χαίρε σοφών υπερβαίνουσα γνώσιν
χαίρε πιστών καταυγάζουσα φρένας
Χαίρε Νύμφη ανύμφευτε.
Δύναμις του Υψίστου, επεσκίασε τότε,
προς σύλληψιν τη Απειρογάμω·
καί την εύκαρπον ταύτης νηδύν,
ως αγρόν υπέδειξεν ηδύν άπασι,
τοις θέλουσι θερίζειν σωτηρίαν,
εν τω ψάλλειν ούτως·
Αλληλούϊα.
Έχουσα θεοδόχον η Παρθένος την μήτραν,
ανέδραμε προς την Ελισάβετ,
το δε βρέφος εκείνης ευθύς, επιγνόν τον ταύτης ασπασμόν, έχαιρε!
Και άλμασιν ως άσμασιν, εβόα προς την Θεοτόκον·
χαίρε βλαστού αμαράντου κλήμα
χαίρε καρπού ακηράτου κτήμα
χαίρε γεωργόν γεωργούσα Φιλάνθρωπον
χαίρε φυτουργόν της ζωής ημών φύουσα
χαίρε άρουρα βλαστάνουσα ευφορίαν οιοκτιρμών
χαίρε τράπεζα βαστάζουσα ευθηνίαν ιλασμών
χαίρε ότι λειμώνα της τρυφής αναθάλλεις
χαίρε ότι λιμένα των ψυχών ετοιμάζεις
χαίρε δεκτόν πρεσβείας θυμίαμα
χαίρε παντός του κόσμου εξίλασμα
χαίρε Θεού προς θνητούς ευδοκία
χαίρε θνητών προς Θεόν παρρησία
Χαίρε Νύμφη ανύμφευτε.
Ζάλην ένδοθεν έχων, λογισμών αμφιβόλων,
ο σώφρων Ιωσήφ εταράχθη, προς την άγαμόν σε θεωρών,
και κλεψίγαμον υπονοών άμεμπτε·
μαθών σε σου την σύλληψιν εκ Πνεύματος Αγίου έφη·
Αλληλούϊα.
Β' στάση (Η-Μ)
Ήκουσαν οι Ποιμένες, των Αγγέλων υμνούντων,
την ένσαρκον Χριστού παρουσίαν·
και δραμόντες ως προς ποιμένα,
θεωρούσι τούτον ως αμνός άμωμον,
εν τη γαστρί Μαρίας βοσκηθέντα,
ην υμνούντες είπον·
χαίρε αμνού και Ποιμένος Μήτηρ
χαίρε αυλή λογικών προβάτων
χαίρε αοράτων εχθρών αμυντήριον
χαίρε Παραδείσου θυρών ανοικτήριον
χαίρε ότι τα ουράνια συναγάλλεται τη γη
χαίρε ότι τα επίγεια συγχορεύει ουρανοίς
χαίρε των Αποστόλων το ασίγητον στόμα
χαίρε των Αθλοφόρων το ανίκητον θάρσος
χαίρε στερρόν της πίστεως έρισμα
χαίρε λαμπρόν της χάριτος γνώρισμα
χαίρε δι ης εγυμνώθη ο Άδης
χαίρε δι ης ενεδύθημεν δόξαν
Χαίρε Νύμφη ανύμφευτε.
Θεοδρόμον αστέρα, θεωρήσαντες Μάγοι,
τη τούτου ηκολούθησαν αίγλη·
και ως λύχνον κρατούντες αυτόν,
δι' αυτού ηρεύνων κραταιόν άνακτα·
και φθάσαντες τον άφθαστον,
εχάρησαν αυτώ βοώντες·
Αλληλούϊα.
Ίδον παίδες Χαλδαίων, εν χερσί της παρθένου,
τον πλάσαντα χειρί τους ανθρώπους·
και δεσπότην νοούντες αυτόν,
ει και δούλου έλαβε μορφήν,
έσπευσαν τοις δώροις θεραπεύσαι,
και βοήσαι τη ευλογημένη·
χαίρε αστέρος αδύτου μήτηρ
χαίρε αυγή μυστικής ημέρας
χαίρε της απάτης την κάμινον σβέσασα
χαίρε της Τριάδος τους μύστας φωτίζουσα
χαίρε τύρρανον απάνθρωπον εκβαλούσα της αρχής
χαίρε Κύριον Φιλάνθρωπον επιδείξασα Χριστόν
χαίρε η της βαρβάρου λυτρουμένη θρησκείας
χαίρε η του βορβόρου ρυομένη των έργων
χαίρε πυρός προσκύνησιν παύσασα
χαίρε φλογός παθών απαλλάττουσα
χαίρε πιστών οδηγέ σωφροσύνης
χαίρε πασών γενεών ευφροσύνη
Χαίρε Νύμφη ανύμφευτε.
Κήρυκες θεοφόροι, γεγονότες οι Μάγοι,
υπέστρεψαν εις την Βαβυλώνα·
εκτελέσαντές σου τον χρησμόν,
καί κυρήξαντές σε τον Χριστόν άπασιν,
αφέντες τον Ηρώδην ως ληρώδη, μη ειδότα ψάλλειν·
Αλληλούϊα.
Λάμψας εν τη Αιγύπτω, φωτισμόν αληθείας,
εδίωξας του ψεύδους το σκότος·
τα γαρ είδωλα ταύτης Σωτήρ,
μη ενέγκαντά σου την ισχύν πέπτωκεν,
οι τούτων δε ρυσθέντες, εβόων προς την Θεοτόκον
χαίρε άνόρθωσις των ανθρώπων
χαίρε κατάπτωσις των δαιμόνων
χαίρε της απάτης την πλάνην πατήσασα
χαίρε των ειδώλων τον δόλον ελέγξασα
χαίρε θάλασσα ποντίσασα Φαραώ τον νοητόν
χαίρε πέτρα η ποτίσασα τους διψώντας την ζώην
χαίρε σκέπη του κόσμου πλατυρέρα νεφέλης
χαίρε τροφή του Μάννα διάδοχε
χαίρε τρυφής αγίας διάκονε
χαίρε η γη της επαγγελίας
χαίρε εξ ης ρέει μέλι και γάλα
Χαίρε Νύμφη ανύμφευτε.
Μέλλοντος Συμεώνος,
του παρόντος αιώνος,
μεθίστασθαι του απατεώνος,
επεδόθης ως βρέφος αυτώ,
αλλ' εγνώσθης τούτω και Θεός τέλειος·
διόπερ εξεπλάγη σου την άρρητον σοφίαν κράζων·
Αλληλούϊα.
Γ' στάση (Ν-Σ)
Νέαν έδειξε κτίσιν, εμφανίσας ο Κτίστης,
ημίν τοις υπ' αυτού γενομένοις·
εξ απόρου βλαστήσας γαστρός,
και φυλάξας ταύτη ώσπερ ην άφθορον,
ίνα το θαύμα βλέποντες,
υμνήσωμεν αυτήν βοώντες·
χαίρε το άνθος της αφθαρσίας
χαίρε το στέφος της εγκρατείας
χαίρε αναστάσεως τύπον εκλάμπουσα
χαίρε των αγγέλων τον βίον εμφαίνουσα
χαίρε κυοφορούσα οδηγόν πλανωμένοις
χαίρε απογεννώσα λυτρωτήν αιχμαλώτοις
χαίρε Κτιστού δικαίου δυσώπησις
χαίρε πολλών πταιόντων συγχώρησις
χαίρε στολή των γυμνών παρρησίας
χαίρε στοργή πάντα πόθον νικώσα
Χαίρε Νύμφη ανύμφευτε.
Ξένον τόκον ιδόντες, ξενωθώμεν του κόσμου,
τον νουν εις ουρανόν μεταθέντες·
δια τούτο γαρ ο υψηλός Θεός,
επί γης εφάνη ταπεινός άνθρωπος,
βουλόμενος ελκύσαι προς το ύψος, τους αυτώ βοώντας·
Αλληλούϊα.
Όλος ην εν τοις κάτω, και των άνω ουδόλως,
απήν ο απερίραπτος Λόγος·
συγκατάβασις γαρ θεϊκή,
ου μετάβασις δε τοπική γέγονε,
και τόκος εκ Παρθένου θεολήπτου,
ακουούσης ταύτα·
χαίρε Θεού αχωρήτου χώρα
χαίρε σεπτού μυστηρίου θύρα
χαίρε των απίστων αμφίβολον άκουσμα
χαίρε των πιστών αναμφίβολον καύχημα
χαίρε όχημα πανάγιον του επί των Χερουβίμ
χαίρε οίκημα πανάριστον του επί των Σεραφείμ
χαίρε η ταναντία εις ταυτό αγαγούσα
χαίρε η παρθενίαν καί λοχείαν ζευγνύσα
χαίρε δι ης ελύθη παράβασις
χαίρε δι ης ηνοίχθη Παράδεισος
χαίρε η κλεις της Χριστού Βασιλείας
χαίρε ελπίς αγαθών αιωνίων
Χαίρε Νύμφη ανύμφευτε.
Πάσα φύσις Αγγέλων, κατεπλάγη το μέγα,
της σης εναθρωπίσεως έργον·
τον απρόσιτον γαρ ως Θεόν,
εθεώρει πάσι προσιτόν άνθρωπον,
ημίν μεν συδιάγοντα, ακούοντα δε παρά πάντων ούτως·
Αλληλούϊα.
Ρήτορας πολυφθόγους, ως ιχθύας αφώνους,
ορώμεν επί σοι Θεοτόκε·
απορούσι γαρ λέγειν το πώς
και Παρθένος μένεις και τεκείν ίσχυσας·
ημείς δε το μυστήριον θαυμάζοντες, πιστώς βοώμεν·
χαίρε σοφίας Θεού δοχείον
χαίρε προνοίας αυτού ταμείον
χαίρε φιλοσόφους ασόφους δεικνύουσα
χαίρε τεχνολόγους αλόγους ελέγχουσα
χαίρε ότι εμωράνθησαν οι δεινοί συζητηταί
χαίρε ότι εμαράνθησαν οι των μύθων ποιηταί
χαίρε των Αθηναίων τας πλοκάς διασπώσα
χαίρε των αλιέων τας σαγήνας πληρούσα
χαίρε βυθού αγνοίας εξέλκουσα
χαίρε πολλούς εν γνώσει φωτίζουσα
χαίρε ολκάς των θελόντων σωθήναι
χαίρε λιμήν των του βίου πλωτήρων
Χαίρε Νύμφη ανύμφευτε.
Σώσαι θέλων τόν κόσμον, ο των όλων κοσμήτωρ,
προς τούτον αυτεπάγγελτος ήλθε·
και ποιμήν υπάρχων ως Θεός,
δι ημάς εφάνη καθ' ημάς άνθρωπος·
ομοίω γαρ το όμοιον καλέσας, ως Θεός ακούει·
Αλληλούϊα.
Δ' στάση (Τ-Ω)
Τείχος ει των Παρθένων, Θεοτόκε Παρθένε,
και πάντων των εις σε προστρεχόντων·
ο γαρ του ουρανού και της γης, κατεσκεύασέ σε Ποιητής,
Άχραντε, οκήσας εν τη μήτρα σου
και πάντας σοι προσφωνείν διδάξας·
χαίρε η στήλη της παρθενίας
χαίρε η πύλη της σωτηρίας
χαίρε αρχηγέ νοητής αναπλάσεως
χαίρε χορηγέ θεϊκής αγαθότητος
χαίρε συ γάρ ανεγέννησας τους συλληφθέντας αισχρώς
χαίρε συ γαρ ενουθέτησας τους συληθέντας τον νούν
χαίρε η τον φθορέα των φρενών καταργούσα
χαίρε η τον σπορέα της αγνείας τεκούσα
χαίρε παστάς ασπόρου νυμφεύσεως
χαίρε πιστούς Κυρίω αρμόζουσα
χαίρε καλή κουροτρόφε παρθένων
χαίρε ψυχών νυμφοστόλε αγίων
Χαίρε Νύμφη ανύμφευτε.
Ύμνος άπας ηττάται, συνεκτείνεσθαι σπεύδων,
τω πλήθει των πολλών οικτιρμών σου·
ισαρίθμους γαρ τη ψάμμω ωδάς,
αν προσφέρωμέν σοι Βασιλεύ άγιε,
ουδέν τελούμεν άξιον, ών δέδωκας ημίν,
τοις σοι βοώσιν·
Αλληλούϊα.
Φωτοδόχον λαμπάδα, τοις εν σκότει φανείσαν,
ορώμεν την αγίαν Παρθένον·
το γαρ άϋλον άπτουσα φως,
οδηγεί πρός γνώσιν θεϊκήν άπαντας,
αυγή τον νουν φωτίζουσα, κραυγή δε τιμωμένη ταύτα·
χαίρε ακτίς νοητού ηλίου
χαίρε βολίς του αδύτου φέγγους
χαίρε αστραπή τας ψυχάς καταλάμπουσα
χαίρε ως βροντή τους εχθρούς καταπλήττουσα
χαίρε ότι τον πολύφωτον ανατέλλεις φωτισμόν
χαίρε ότι το πολύρρυτον αναβλύζεις ποταμόν
χαίρε της κολυμβύθρας ζωγραφούσα τον ρύπον
χαίρε λουτήρ εκπλύνων συνείδησιν
χαίρε κρατήρ κιρνών αγαλλίασιν
χαίρε οσμή της Χριστού ευωδίας
χαίρε ζωή μυστικής ευωχίας
Χαίρε Νύμφη ανύμφευτε.
Χάριν δούναι θελήσας, οφλημάτων αρχαίων,
ο πάντων χρεωλύτης ανθρώπων, επεδήμησε δι’ εαυτού,
προς τους αποδήμους της αυτού χάριτος·
και σχίσας το χειρόγραφον,
ακούει παρά πάντων ούτως·
Αλληλούϊα.
Ψάλλοντές σου τον τόκον, ανυμνούμεν σε πάντες,
ως έμψυχον ναόν Θεοτόκε·
εν τη ση γαρ οικήσας γαστρί,
ο συνέχων πάντα τη χειρί Κύριος ηγίασεν,
εδόξασεν, εδίδαξεν βοάν σοι πάντας·
χαίρε σκηνή του Θεού και Λόγου
χαίρε Αγία Αγίων μείζων
χαίρε κιβωτέ χρυσωθείσα τω Πνεύματι
χαίρε θησαυρέ της ζωής αδαπάνητε
χαίρε τίμιον διάδημα βασιλέων ευσεβών
χαίρε καύχημα σεβάσμιον ιερέων ευλαβών
χαίρε της Εκκλησίας ο ασάλευτος πύργος
χαίρε της βασιλείας το απόρθητον τείχος
χαίρε δι’ ης εγείρονται τρόπαια
χαίρε δι’ ης εχθροί καταπίπτουσι
χαίρε χρωτός του εμού θεραπεία
χαίρε ψυχής της εμής σωτηρία
Χαίρε Νύμφη ανύμφευτε.
Ώ πανύμνητε Μήτερ,
η τεκούσα τόν πάντων Αγίων αγιώτατον Λόγον
δεξαμένη την νυν προσφοράν,
από πάσης ρύσαι συμφοράς άπαντας,
και της μελλούσης κολάσεως, τους συμβοώντας·
Αλληλούϊα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Mercati, G., “Due nove memorie di S. Maria delle Blacherne”, Atti della Pontificia Accademia Romana di Archeologia (Roma 1923/1924)
Ebersolt, J., Sanctuaires de Byzance (Paris 1921)
Janin, R., Le géographie ecclésiastique de l’empire Byzantine I: Le siège de Constantinople et le Patriarchat Oecuménique 3: Les églises et les monastères2 (Paris 1969)
Προκόπιος, Περί κτισμάτων, Haury, J. (επιμ..), Procopii Cesariensis Opera Omnia IV: De aedificiis (Leipzig 1964)
Θεοφάνης, Χρονογραφία, de Boor, C. (επιμ.), Theophanis Chronographia (Leipzig 1883)
Γεώργιος Πισίδης στην Παλατινή Ανθολογία, Beckby, H., (επιμ.), Anthologia Greca2 1 (Munich 1965)
Ο Ακάθιστος Ύμνος μετά ερμηνείας - ΑΡΧ. ΕΠΙΦΑΝΙΟΥ ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΥ
Θεόδωρος Σύγκελλος, Theodore Syncellus, In depositionem pretiosae vestis, Combefis, F., Novum auctarium II: Historia haeresis monotheliarum santaque in eam sextae Synodi actorum vindiciae (Paris 1648)
Mango, C., “The Origins of the Blachernae Shrine at Constantinople”, Cambi, N. – Marin, E., Radovi XIII Međunarodnog Kongresa za starokršćansku arheologiju 1994)
Ακάθιστος ύμνος (μεθ’ ερμηνείας), π. Επιφανίου Θεοδωροπούλου, Εκδόσεις Ι.Μ. Κεχαριτωμένης Τροιζήνος
Angelidi, C. – Papamastorakis T., “Picturing the Spiritual protector: from Blachernitissa to Hodegetria”, Vassilaki, M., Images of the Mother of God. Perceptions of the Theotokos in Byzantium (Ashgate 2005)
Theodore Syncellus, In depositionem pretiosae vestis, στο Combefis, F., Novum auctarium II: Historia haeresis monotheliarum santaque in eam sextae Synodi actorum vindiciae (Paris 1648)
ΦΑΙΔΩΝ ΑΛΚΙΝΟΟΣ
ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ - ΠΟΙΗΤΗΣ
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: ΟΣΟΙ ΦΙΛΟΙ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΟΥΝ ΑΥΤΟ ΤΟ ΑΡΘΡΟ - ΟΠΩΣ ΚΑΙ ΚΑΘΕ ΑΛΛΟ ΑΡΘΡΟ ΜΟΥ - ΓΙΑ ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΟΠΟΥΔΗΠΟΤΕ - ΠΑΡΑΚΑΛΩ, ΝΑ ΤΟ ΚΑΝΟΥΝ ΠΑΝΤΑ ΟΛΟΚΛΗΡΟ, ΠΑΝΤΑ ΜΕ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΟ ΛΙΝΚ ΤΟΥ ΕΔΩ ΑΡΧΙΚΟΥ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΑΝΤΟΣ ΤΟΠΟΥ, ΩΣΤΕ ΝΑ ΜΗΝ ΑΠΟΚΟΠΤΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΟΡΜΟ ΤΟΥ. ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ.
http://www.musicheaven.gr/html/modules.php?name=News&file=article&sid=3325
Ο δημοφιλέστερος ύμνος της Ορθόδοξης Εκκλησίας και ο δημοφιλέστερος εκκλησιαστικός ύμνος σε παγκόσμιο επίπεδο.
Πρόκειται για τον δημοφιλέστερο ύμνο (ακολουθία) της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Πρόκειται για τον δημοφιλέστερο ύμνο σε παγκόσμιο επίπεδο.
Κατά την έναρξη Των Νηστειών ή της Μεγάλης Τεσσαρακοστής και κατά τις πρώτες πέντε εβδομάδες, αμέσως μετά την Καθαρή Δευτέρα και κάθε Παρασκευή, ψάλλεται σε τμηματική διαδικασία.
Κατά τις πρώτες τέσσερεις Παρασκευές και ολόκληρος την πέμπτη Παρασκευή.
Ο ύμνος είναι χωρισμένος σε τέσσερεις στάσεις:
α΄ στάση – β΄ στάση – γ΄ στάση – δ΄ στάση + την «ολοκληρωμένη» ε΄ στάση .
Κάθε στάση περιλαμβάνει και ένα τμήμα του Ύμνου κατά την αλφαβητική ανάπτυξη αυτού: Α-Ω (ο ύμνος αποτελεί ακροστιχίδα που σχηματίζεται και ολοκληρώνεται με τα είκοσι τέσσερα γράμματα της Ελληνικής Αλφαβήτου) και ως εξής:
Α΄ ΣΤΑΣΗ: περιλαμβάνει το μέρος της ακροστιχίδας από Α μέχρι και Ζ
Β΄ ΣΤΑΣΗ: περιλαμβάνει το μέρος της ακροστιχίδας από Η μέχρι και Μ
Γ΄ ΣΤΑΣΗ: περιλαμβάνει το μέρος της ακροστιχίδας από Ν μέχρι και Σ και την
Δ΄ ΣΤΑΣΗ: περιλαμβάνει το μέρος της ακροστιχίδας από Τ μέχρι και Ω.
Ε΄ ΣΤΑΣΗ: περιλαμβάνει όλα τα μέρη της ακροστιχίδας από Α μέχρι και Ω.
Κάθε Στάση, λαμβάνει χώρα (κατ’ αντιστοιχία), σε κάθε μία από τις πρώτες πέντε Παρασκευές της Μεγάλης Τεσσαρακοστής ή Των Νηστειών.
Ο ΑΚΑΘΙΣΤΟΣ ΥΜΝΟΣΟ Ακάθιστος Ύμνος «ποιητικά» ανήκει στα Κοντάκια.
Σε κοντό ξύλο τύλιγαν τη μεμβράνη που ήταν αναγραμμένος ο ύμνος.
Το πρώτο τροπάριον του κοντακίου ονομάζεται «προοίμιον» ή «κουκούλιον», ενώ, όλα τα τροπάρια που ακολουθούν και τα οποία συναποτελούν το κοντάκιον, ονομάζονται οίκοι. Η ονομασία «οίκοι», ίσως να προέρχεται λόγω της οικοδομικής έννοιας, που πιθανόν εδίδετο, αποτελούσε δε ένα ολοκληρωμένο οικοδομικό έργο, προς τιμή κάποιου τιμωμένου προσώπου, Αγίου.
Το Κοντάκιον είναι ο συνήθης όρος, που αφορά στην εισαγωγική αρχή (προοίμιο), των εκκλησιαστικών ύμνων, αποτελείται δε από μία και μόνη στροφή.
Το Κοντάκιον ακολουθείται από απεριόριστους οίκους (στροφές).
Κάθε Οίκος (υποχρεωτικά), καταλήγει σε διακριτό «εφύμνιον», αποτελούμενο από ένα δύο ή και τρεις στίχους, που υποχρεωτικά επαναλαμβάνονται, κατά τον αυτό τρόπο και ολόκληροι, σε όλους τους οίκους, σε ολόκληρο τον ύμνο.
Σε διάφορους ύμνους απαντάται το φαινόμενο της ακροστιχίδας, που άλλοτε φανερώνει ολόκληρο, (απλά), το αλφάβητο ή ένα ρητό ή κάποια φράση ή το δηλωτικό του δημιουργού ποιητή του Κανόνος αυτού ή την υπόθεση της γιορτής.
Οι δύο μελωδίες, είναι το ιδίωμα αυτό, που χαρακτηρίζει το Κοντάκιο:
μία μελωδία για την είσοδο και μόνο του αρχικού κοντακίου και
μία (η ίδια) για όλες τις στροφές - οίκους που ακολουθούν ίδιες και μέχρι τέλους.
Ο Ακάθιστος Ύμνος ή οι Χαιρετισμοί της Παναγίας, αρχίζει με τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου Παρθένου και στη συνέχεια αναφέρεται στα ακολουθούμενα (χρονικά) γεγονότα:
Η επίσκεψη του αρχαγγέλου Γαβριήλ
Η απορία της Θεοτόκου για το παράδοξο της σύλληψης
Η εξήγηση του Γαβριήλ περί του απορρήτου
Η επισκίαση της Παρθένου από την Θεϊκή δύναμη και η σύλληψη
Η επίσκεψη της Μαρίας προς την κυοφορούσα τον Πρόδρομο Ελισάβετ
Η του Ιωσήφ υποψίες του προστάτη - μνηστήρα της Μαρίας
Η γέννηση και η προσκύνηση των βοσκών
Η υπόδειξη του δρόμου σημείου στους μάγους από το άστρο
Η προσκύνηση των Μάγων στον νεογέννητο Ιησού
Η επιστροφή των Μάγων στη Βαβυλώνα
Η φυγή του Ιησού στην Αίγυπτο
Η αγκαλιά του Συμεώνος στο βρέφος
Όλα αυτά στο πρώτο μισό του Ύμνου,
Ήτοι στα μέρη Α-Μ, που αποτελεί:
το Ιστορικό Διηγηματικό Μέρος αυτού.
Στο δεύτερο μισό του Ύμνου,
Ήτοι στα μέρη Ν-Ω, που αποτελεί:
το Δογματικό – Θεολογικό μέρος αυτού,
όπου γίνεται αναφορά στα θέματα:
Η Σάρκωση του Κυρίου
Η Θέωση των ανθρώπων
Η ταπείνωση μέσω της ενανθρώπισης και η εξύψωση του νου
Η των αγγέλων έκπληξη για την ενανθρώπιση
Η απορία των Σοφών του κόσμου
Η ταπείνωση του Θεού προβάτου
Η Παρθένος γίνεται τείχος προστασίας
Η ανεπάρκεια των Ύμνων για την ύμνηση του Σαρκωθέντος
Η καθοδηγήτρια λαμπάδα Θεοτόκος για τη Θεογνωσία
Η έλευση του Ιησού για τη χάρη του κόσμου
Η έμψυχος ναός Θεοτόκος για τη δόξα του Ιησού
Η ύμνηση και η Ικεσία για την Παρθένο.
Έχει δε δύο εφύμνια:
1. - Το «Χαίρε Νύμφη Ανύμφευτε», για τους (περιττούς-μονούς) Οίκους ήτοι:
Α – Γ – Ε – Η – Ι – Λ – Ν – Ο – Ρ – Τ – Φ – Ψ και
2. – Το «Αλληλούια», για τους (άρτιους-ζυγούς) Οίκους ήτοι:
Β – Δ – Ζ – Θ – Κ – Μ – Ξ – Π – Σ – Υ – Χ – Ω.
Οι ύμνοι των μονών στροφών, Α – Γ – Ε – Η – Ι – Λ – Ν – Ο – Ρ – Τ – Φ – Ψ, που είναι και μεγαλύτεροι, είναι αφιερωμένοι στη Θεοτόκο.
Αρχίζουν με μικρό, (5 - πέντε στίχων) προοίμιο και ακολουθούν οι χαιρετισμοί (12 - δώδεκα στίχων), καταλήγοντας με το (1 – ενός στίχου) εφύμνιο «Xαίρε Nύμφη Aνύμφευτε», σύνολο (18) δεκαοχτώ στίχοι.
Οι χαιρετισμοί των ύμνων Α+Γ απευθύνονται από τον Αρχάγγελο Γαβριήλ
Οι χαιρετισμοί του ύμνου Ε απευθύνονται από τον Ιωάννη τον Πρόδρομο που ακόμα είναι έμβρυο
Οι χαιρετισμοί του ύμνου Η απευθύνονται από τους ποιμένες
Οι χαιρετισμοί του ύμνου Ι απευθύνονται από τους Τρεις Μάγους
Οι χαιρετισμοί του ύμνου Λ απευθύνονται από τους πιστούς που ερύσθησαν (ξέφυγαν) από τα είδωλα
Οι χαιρετισμοί των ύμνων Ν+Ο+Ρ+Τ+Φ+Ψ απευθύνονται από τους πιστούς (γενικά)
Οι ύμνοι των ζυγών στροφών, Β – Δ – Ζ – Θ – Κ – Μ – Ξ – Π – Σ – Υ – Χ – Ω, που είναι και μικρότεροι, είναι αφιερωμένοι στο Θεό.
Αρχίζουν με μικρή (5 - πέντε στίχων) διήγηση, καταλήγοντας με το (1 – στίχου) εφύμνιο «Αλληλούια», σύνολο (6) έξι στίχοι.
Τα εφύμνια έψαλλε ολόκληρος ο λαός Σχετικά τώρα με το χρόνο συγγραφής, αλλά και για τον Ποιητή του Ύμνου αυτού, τα πράγματα δεν είναι ξεκάθαρα, παρ’ όλο που, δογματικά, υπάρχει μία θεωρητική χρονολογική και μόνο τοποθέτηση, αφού πιστεύεται και από κοινού είναι αποδέξιμη, η θεωρία αυτή, πως η όλη ιδεολογική σύνθεση του συνόλου του Ύμνου, φαίνεται να έχει προσαρμοστεί στις αποφάσεις και στις δογματικές θέσεις της Γ΄ Οικουμενικής Συνόδου, άρα όχι πριν του 431 μ.Χ. οπότε και η πλέον καταληκτική ημερομηνία συγγραφής του.
Με βάση αυτή τη χρονική στιγμή υπάρχουν και οι προσεγγίσεις όπως:
η θεωρία της συγγραφής του Ύμνου, παλαιότερα και μάλιστα κατά την περίοδο που συνεορτάζονταν ο Ευαγγελισμός και η Γέννηση των Χριστουγέννων και μέχρι της αυτοκρατορίας του Ιουστινιανού (527-565), οπότε, τότε και διαχωρίστηκαν οι γιορτές αυτές.
Ο Συναξαριστής (χωρίς αναφορά σε χρόνο τόπο και μελωδό), συνδέει τον Ύμνο με τα γεγονότα του Αυγούστου του 626, όταν ο Ηράκλειος βρισκότανε σε εκστρατεία κατά των Περσών, ενώ κατά την 6ην του ιδίου μηνός Αυγούστου η Κωνσταντινούπολη δέχεται αιφνιδιαστική επίθεση από τους Αβάρους.
Η απουσία του στρατού και η απόλυτη έλλειψη συμφωνίας εκεχειρίας, είχε ως αποτέλεσμα την κατάληψη της Παναγίας των Βλαχερνών.
Συνεργαζόμενοι οι Άβαροι με τους Πέρσες, την επομένη και μεθεπομένη, 7 και 8 Αυγούστου, ετοιμάζονται για την τελική επίθεση, με τον Πατριάρχη Σέργιο να περιφέρεται, τρέχοντας, στα τείχη της Κωνσταντινούπολης, κρατώντας την εικόνα της Βλαχερνιώτισσας Παναγίας, καλώντας το λαό, σε ξεσηκωμό κι αντίσταση. Η ακολουθούμενη σφοδρή ανεμοθύελλα και η καταστροφική, εξ αυτής, -για την αρμάδα του Άβαρο–Περσικού στόλου, - τρικυμία, που προξενήθηκε, είχε σαν αποτέλεσμα την καταστροφή αυτού και σε συνδυασμό με την λυσσαλέα αντεπίθεση των αμυνομένων, έφερε οικτρό αποτέλεσμα, για τους εχθρούς και τη λύση της πολιορκίας. Το φυσικό φαινόμενο θεωρήθηκε ως θαυματουργή παρέμβαση της Παναγίας, Πολιούχου της Πόλης.
Από τις 8 Αυγούστου του 626 ο λαός έψαλλε όρθιος, τον Ύμνο, «Τη Υπερμάχω Στρατηγώ Τα Νικητήρια», καθιστώντας τον πλέον, από τον διηγηματικό ιστορικό δογματικό του τόνο ύμνο, σε δοξολογικό και εγκωμιαστικό ύμνο.
Σε κάθε πολιορκία και κάθε νικηφόρα λύση αυτής, ο ύμνος εμπλέκει την ιστορία του, μιας και οι εποχές ηρωικές, οι Έλληνες έχοντας την ανάγκη να υπάρξουν, μέσα από την αφάνειά τους, έστω και μέσω της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, δημιουργούν θρύλους, οι θρύλοι ανοίγουν τα φτερά τους, γίνονται ύμνοι, μπερδεύουν τη γνώση δημιουργούν σύγχυση στην έρευνα. Όπως και να χει όμως, το θέμα υπάρχει, η ιστορία υπάρχει, όπως υπάρχει και ο σπουδαίος αυτός, Ακάθιστος Ύμνος, -(που δεν είναι ο μόνος ακάθιστος – μιας και πολλοί άλλοι άδονται και ψάλλονται με το εκκλησίασμα όρθιο)-, που γράφει ακόμα, μέχρι σήμερα, την καλλιτεχνική του ιστορία, με την ποιητική του υπέρ-δυναμική, με όλον αυτό τον συγκριτικό και υπερθετικό βαθμό, που χρησιμοποιεί σε όλα τα αναφερόμενα, καταγραμμένα επίθετα, που περιλαμβάνει, με τις απέραντες λογοτεχνικές μεταφορές, παρομοιώσεις, με τα ασύλληπτα καλολογικά του στοιχεία, ώστε αβίαστα να υπερβάλλει, σε τέτοιο υψηλό επίπεδο, που να τον καθιστά μοναδικό, όχι μόνο σε εθνικό, θρησκευτικό, θεολογικό, λογοτεχνικό, παραληρηματικό, αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο, να καθίσταται μοναδικός και αξεπέραστος.
Ο ποιητής, δεν είναι ξεκάθαρος. Κάποιοι τον χρεώνουν στον σπουδαίο Ρωμανό το Μελωδό.
Το τάλαντον του ανθρώπου αυτού ήταν τέτοιο, που κάποιοι βρίσκουν συγκλίσεις, στον ύμνο με το υπόλοιπο έργο του. όμως η πιο ήρεμη μελέτη φανερώνει στοιχεία τα οποία δε συνάδουν στην εξ αυτού συγγραφή.
Η ιστορική περιπέτεια της περιοχής, της πίστης, της γεωγραφίας, του κόσμου τότε, φέρνει το τοπίο, μπροστά σε καταστάσεις και γεγονότα, τέτοια, όπου:
Οι Εικονόφιλοι κ’ οι εικονομάχοι – η επανάκτηση του Τιμίου Σταυρού – η αλλοίωση του Συναξαριστή – ο Πατριάρχης Γερμανός Α΄ – οι μοναχοί του Στουδίου – ο Λέων ο Γ΄ - ο Ηράκλειος – ο Λέων ο Ίσαυρος – ο Επίσκοπος Βενετίας και η λατινική του μετάφραση – η εικόνα με το ειλητάριο – ο μοναχός - ο Κοσμάς ο Μελωδός ή ο Άγιος Κοσμάς – ο Πατριάρχης Σέργιος – ο Γεώργιος Πισίδης – ο Ιερός Φώτιος – ο Απολινάριος ο Αλεξανδρεύς – ο Μητροπολίτης Νικομήδειας – ο Ιωάννης ο Δαμασκηνός – ο Ιωσήφ Ξένος ο Υμνογράφος – οι ποιητές του πριν και του μετά, συμβάντα – ονόματα – καταστάσεις, που εμπλέκονται, διπλοσφίγγοντας κάθε πτυχή, διπλοκλειδώνοντας, κάθε πόρτα, τριπλομανταλώνοντας κάθε παράθυρο και παραθυράκι, προκειμένου να αποκρυφτεί η δικαιολόγηση της συγγραφής, αλλά και η πατρότητα του Ακαθίστου Ύμνου.
Το προοίμιο τροπάριο πάντως, «Τη Υπερμάχω Στρατηγώ», αναμφιβόλως συνετάχθη κατ’ εκείνες τις ώρες, αντικαθιστώντας το προϋπάρχον, «Το προσταχθέν μυστικώς».
[{Παρ’ όλο που τα γεγονότα δεν συνέπεσαν με την περίοδο της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, ο Ακάθιστος Ύμνος, ψάλλεται, αυτή ακριβώς την περίοδο. Στις 8 Αυγούστου λύεται η πολιορκία επί Ηρακλείου, Σεπτέμβριο λύεται η πολιορκία επί Πωγωνάτου, στις 16 Αυγούστου εορτάζεται η ανάμνηση της σωτηρίας της Πόλης επί Λέοντος Ισαύρου, στις 18 Ιουνίου λύεται η πολιορκία επί Μιχαήλ Γ΄. Γεννάται το ερώτημα:
Τότε γιατί ψάλλεται αυτή την περίοδο;
Μέσα στην Μεγάλη, αυτή, Περίοδο των Νηστειών, της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, συμπίπτει και η Μεγάλη Γιορτή, του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου.
Παρ’ όλο που η Γιορτή αυτή, του Ευαγγελισμού, είναι πραγματικά Μεγάλη, λόγω της περιόδου εορτασμού της, είναι και η μόνη μεγάλη εορτή, που στερείται προεορτών και μεταγιορτών, επειδή δεν το επιτρέπει το πένθιμο της Μεγάλης Τεσσαρακοστής.
Έτσι, αποφασίστηκε η αναφορά του, του Ακαθίστου Ύμνου, μετά τα Μικρά Απόδειπνα, των τεσσάρων πρώτων Παρασκευών της Μεγάλης Τεσσαρακοστής (αφού από τελετουργικής απόψεως, τα βράδια των Παρασκευών, ανήκουν στα Λειτουργικά των Σαββάτων – και σε αυτές τις μέρες -Σάββατα- όπως και στις Κυριακές, είναι οι μόνες ημέρες της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, που επιτρέπονται οι εορτασμοί χαρμόσυνων γεγονότων. Ίσως αυτή να είναι η πιθανότερη εξήγηση.).]}
Εκτός από Κοντάκιον ο Ακάθιστος Ύμνος έχει και Κανόνα.
Αυτός προηγείται του Ύμνου…
«Κανών» σημαίνει χάρακας, ευθεία ράβδος, για την καταμέτρηση, αλλά και τον καθορισμό άλλων πραγμάτων. Αλλιώς και μέτρο, υπόδειγμα, ρυθμιστής.
Στην υμνολογία, Κανών, λέγεται ο μακρύς, μεγάλος ύμνος, που αποτελείται από Ωδές. Οι Ωδές στον αριθμό δεν είναι ίδιες, αλλά δεν μπορούν να υπερβούν τις εννέα.
Κάθε Ωδή (εκ του άδω, ύμνος - άσμα – τραγούδι), αποτελείται από τον «ειρμό» και τρία ή τέσσερα, συνήθως, ακολουθούμενα τροπάρια. Ειρμός, (εκ του είρω, συνάπτω – συνδέω – συμπλέκω – πλέκω – δένω - συνθέτω – αρμαθιάζω – {και όχι εκ του είρω, λέω – μιλάω}), λέγεται η πρώτη στροφή κάθε Ωδής, βάσει της οποίας ρυθμίζονται οι υπόλοιπες στροφές - τροπάρια. Τονικά, μετρικά, μουσικά, ακολουθούν τον τρόπο, (τροπάρια), των ειρμών.
Κάθε Κανών, αποτελείται κατά μέγιστο αριθμό, από εννέα Ωδές, μιας και, εννέα στον αριθμό, είναι και οι Βιβλικές Ωδές:
Οι εννέα βιβλικές Ωδές:
1.- «Άσωμεν τω Κυρίω, ενδόξως γαρ δεδόξασται», Έξοδος κεφάλαιο ιε΄
2.- «Πρόσεχε, ουρανέ, και λαλήσω και ακουέτω η γη ρήματα εκ του στόματός μου», Δευτερονόμιο κεφάλαιο λβ΄
3.- «Εστερεώθη η καρδία μου εν Κυρίω, υψώθη κέρας μου εν Θεώ μου επλατύνθη επ’ εχθρούς μου το στόμα μου, ευφράνθην εν σωτηρία σου», Α΄ Βασιλειών κεφάλαιο β΄
4.- «Κύριε, κατενόησα τα έργα σου και εξέστην», Αββακούμ κεφάλαιο γ΄
5.- «Εκ νυκτός ορθρίζει το πνεύμα μου προς σε, ο Θεός, διότι φως τα προστάγματά σου επί της γης», Ησαίας κεφάλαιο κστ΄
6.- «Εβόησα εν θλίψει μου προς Κύριον τον Θεόν μου και εισήκουσέ μου», Ιωνά κεφάλαιο β΄
7.- «Ευλογητός ει, Κύριε, ο Θεός των πατέρων ημών, και αινετός, και δεδοξασμένον το όνομά σου εις τους αιώνας», Δανιήλ κεφάλαιο γ΄
8.- «Ευλογείτε, πάντα τα έργα Κυρίου, τον Κύριον υμνείτε και υπερυψούτε αυτόν εις τους αιώνας», Δανιήλ κεφάλαιο γ΄
9.- «Μεγαλύνει η ψυχή μου τον Κύριον και ηγαλλίασε το πνεύμα μου επί τω Θεώ τω Σωτήρι μου…», Λουκά κεφάλαιο α΄
Κατά συνέπεια οι ποιητές συγγραφείς των Κανόνων ακολουθούν τις εννέα αυτές βιβλικές Ωδές.
Διαιρώντας τα τροπάρια σε ενότητες, με αριθμό ίσο με τις εννέα Βιβλικές Ωδές. Οι λιγότερες στον αριθμό, ονομάζονται διώδια, τριώδια, τετραώδια, αφού αποτελούνται από δύο ωδές, τρεις ή τέσσερεις, (Κανόνες Μ. Δευτέρας, Μ. Τρίτης, Μ. Τετάρτης, κ.ά.)
Τα τροπάρια σημαίνουν μικρούς εκκλησιαστικούς ύμνους ή στροφές.
Εκτός όμως αυτών, υπάρχουν και τα άλλα, που ακούγονται ψαλλόμενα στους ναούς, με τις εξής ονομασίες:
«Αντίφωνα»: μικρά αρχικά τροπάρια που αργότερα έγιναν εκτενέστερα και ονομάζονται έτσι λόγω της εκφώνησής τους από περισσότερους του ενός ψάλτες ή χορούς.
«Απολυτίκια»: τροπάρια που ψάλλονται μετά το «νυν απολύεις…» και πριν από την απόλυση, κατά το τέλος της Ακολουθίας. Συνήθως ψάλλονται τρεις φορές κατά τον τύπο της Αγίας Τριάδας.
«Απόστιχα ιδιόμελα»: όσα ψάλλονται με ιδιάζουσα μουσική.
«Εξαποστειλάρια»: τροπάρια που κάποιο εξ αυτών περιλαμβάνει τη φράση του Ψαλμού 42,3 «Εξαπόστειλον το φως σου…»
«Ευλογητάρια»: τα τροπάρια που ακολουθούν τη εκφώνηση του στίχου «Ευλογητός ει, Κύριε, δίδαξόν με τα δικαιώματά σου».
«Θεοτοκία»: τροπάρια ύμνησης της Θεοτόκου.
«Καθίσματα»: τροπάρια που ψάλλονται μετά την ανάγνωση κάποιων ψαλμών, για να αναπαυθούν οι πιστοί που για λίγο κάθονται.
«Καταβασίαι»: οι ειρμοί που ψάλλονται μετά από τους Κανόνες. Η ονομασία ίσως να προέρχεται επειδή οι ψάλτες κατέβαιναν από τα στασίδια τους, πηγαίνοντας στο κέντρο του ναού, απ’ όπου και έψελναν ενωμένοι τα τροπάρια αυτά.
«Στιχηρά»: τροπάρια που ακολουθούν μεμονωμένους στίχους από τους ψαλμούς.
«Στιχηρά απόστιχα» ή «απόστιχα»: τα τροπάρια που ψάλλονται στους τελευταίους στίχους Ψαλμών, οι οποίοι ψάλλονται ολόκληροι.
«Στιχηρά Ιδιόμελα»: Τροπάρια που ψάλλονται με ιδιάζουσα μουσική.
«Στιχηρά προσόμοια»: όσα ψάλλονται με τη μουσική των ιδιόμελων.
«Στιχηρά των αίνων» ή «αίνοι»: τροπάρια συνοδευτικά των ψαλμικών στίχων «Πάσα πνοή αινεσάτω τον Κύριον. Αινείται τον Κύριον εκ των ουρανών…»
«Υπακοή»: τροπάρια στα οποία ο Διάκος έψαλλε τους πρώτους στίχους, ενώ ολόκληρος ο χορός το υπόλοιπο, (εκ του Υπακούω, υποφωνώ – υπηχώ – ανταποκρίνομαι – ψάλλω, απαντώντας σε άλλον ψάλτη – δίνω ακρόαση).
Ο κανόνας που προηγείται των Χαιρετισμών είναι πλήρης, περιλαμβάνει οχτώ Ωδές και έχει ως ακροστιχίδα τη φράση:
«Χαράς δοχείον σοι πρέπει χαίρειν μόνην Ιωσήφ», φανερώνοντας τον Ποιητή του, που είναι ο Ιωσήφ ο Υμνογράφος από τη Σικελία, κατά τυον έκτο μ.Χ. αιώνα.
Στο σύνολό του ο Κανόνας έχει οχτώ ειρμούς και τριάντα δύο τροπάρια.
Δεν περιλαμβάνεται στην παρουσίαση που ακολουθεί, παρά μόνον ο:
Ο ΑΚΑΘΙΣΤΟΣ ΥΜΝΟΣ
«Το προσταχθέν μυστικώς λαβών εν γνώσει,
εν τη σκηνή του Ιωσήφ σπουδή επέστη,
ο ασώματος λέγων τη Απειρογάμω.
Ο κλίνας τη καταβάσει τους ουρανούς,
χωρείται αναλλοιώτως όλος εν σοι·
ον και βλέπων εν μήτρα σου,
λαβόντα δούλου μορφήν,
εξίσταμαι κραυγάζειν σοι·
Χαίρε Νύμφη ανύμφευτε.»
Το πάρα πάνω προοίμιο κείμενο, έχει αντικατασταθεί από το ακολουθούμενο. αρκετές φορές συμπαρουσιάζεται, είτε μαζί με το άλλο, είτε αυτόνομο, αλλά έχει καταλήξει να ακούγεται το ακόλουθο και μόνο:
Τη υπερμάχω στρατηγώ τα νικητήρια,
ως λυτρωθείσα των δεινών ευχαριστήρια,
αναγράφω σοι η Πόλις σου, Θεοτόκε
Αλλ’ ως έχουσα το κράτος απροσμάχητον,
Εκ παντοίων με κινδύνων ελευθέρωσον,
ίνα κράζω σοι
Χαίρε,Νύμφη Ανύμφευτε.
.
Α' στάση (Α-Ζ)
Άγγελος πρωτοστάτης, ουρανόθεν επέμφθη,
ειπείν τή Θεοτόκω το Χαίρε·
καί συν τή ασωμάτω φωνή, σωματούμενόν σε
θεωρών Κύριε, εξίστατο καί ίστατο,
Κραυγάζων πρός αυτήν τοιαύτα·
χαίρε δι ης η χαρά εκλάμψει
χαίρε δι' ης η αρά εκλείψει
χαίρε του πεσόντος Αδάμ η ανάκλησις
χαίρε των δακρύων της Εύας η λύτρωσις
χαίρε ύψος δυσανάβατον ανθρωπίνοις λογισμοίς
χαίρε βάθος δυσθεώρητον καί Αγγέλων οφθαλμοίς
χαίρε ότι υπάρχεις Βασιλέως καθέδρα
χαίρε ότι βαστάζεις τον βαστάζοντα πάντα
χαίρε αστήρ εμφαίνων τον ήλιον
χαίρε γαστήρ ενθέου σαρκώσεως
χαίρε δι' ης νεουργήται η κτίσις
χαίρε δι' ής βρεφουργείται ο Κτίστης
Χαίρε Νύμφη ανύμφευτε.
Βλέπουσα η Αγία, εαυτήν εν αγνεία,
φησί τω Γραβριήλ θαρσαλέως·
το παράδοξόν σου της φωνής,
δυσπαράδεκτόν μου τη ψυχή φαίνεται·
ασπόρου γαρ συλλήψεως,
την κύησιν πως λέγεις κράζειν·
Αλληλούϊα.
Γνώσιν άγνωστον γνώναι, η Παρθένος ζητούσα,
εβόησε πρός τόν λειτουργούντα·
εκ λαγόνων αγνών,
Υιόν πως εστι τεχθήναι δυνατόν; λέξον μοι·
προς ην εκείνος έφησεν εν φόβω,
πλην κραυγάζων ούτω·
χαίρε βουλής απορρήτου μύστις
χαίρε σιγής δεομένων πίστις
χαίρε των θαυμάτων Χριστού το προοίμιον
χαίρε των δογμάτων αυτού το κεφάλαιον
χαίρε κλίμαξ επουράνιε δι' ης κατέβη ο Θεός
χαίρε γέφυρα μετάγουσα τους εκ γης προς ουρανόν
χαίρε το των Αγγέλων πολυθρύλητον θαύμα
χαίρε το των δαιμόνων πολυθρήνητων τραύμα
χαίρε το φως αρρήτως γεννήσασα
χαίρε το πως μηδένα διδάξασα
χαίρε σοφών υπερβαίνουσα γνώσιν
χαίρε πιστών καταυγάζουσα φρένας
Χαίρε Νύμφη ανύμφευτε.
Δύναμις του Υψίστου, επεσκίασε τότε,
προς σύλληψιν τη Απειρογάμω·
καί την εύκαρπον ταύτης νηδύν,
ως αγρόν υπέδειξεν ηδύν άπασι,
τοις θέλουσι θερίζειν σωτηρίαν,
εν τω ψάλλειν ούτως·
Αλληλούϊα.
Έχουσα θεοδόχον η Παρθένος την μήτραν,
ανέδραμε προς την Ελισάβετ,
το δε βρέφος εκείνης ευθύς, επιγνόν τον ταύτης ασπασμόν, έχαιρε!
Και άλμασιν ως άσμασιν, εβόα προς την Θεοτόκον·
χαίρε βλαστού αμαράντου κλήμα
χαίρε καρπού ακηράτου κτήμα
χαίρε γεωργόν γεωργούσα Φιλάνθρωπον
χαίρε φυτουργόν της ζωής ημών φύουσα
χαίρε άρουρα βλαστάνουσα ευφορίαν οιοκτιρμών
χαίρε τράπεζα βαστάζουσα ευθηνίαν ιλασμών
χαίρε ότι λειμώνα της τρυφής αναθάλλεις
χαίρε ότι λιμένα των ψυχών ετοιμάζεις
χαίρε δεκτόν πρεσβείας θυμίαμα
χαίρε παντός του κόσμου εξίλασμα
χαίρε Θεού προς θνητούς ευδοκία
χαίρε θνητών προς Θεόν παρρησία
Χαίρε Νύμφη ανύμφευτε.
Ζάλην ένδοθεν έχων, λογισμών αμφιβόλων,
ο σώφρων Ιωσήφ εταράχθη, προς την άγαμόν σε θεωρών,
και κλεψίγαμον υπονοών άμεμπτε·
μαθών σε σου την σύλληψιν εκ Πνεύματος Αγίου έφη·
Αλληλούϊα.
Β' στάση (Η-Μ)
Ήκουσαν οι Ποιμένες, των Αγγέλων υμνούντων,
την ένσαρκον Χριστού παρουσίαν·
και δραμόντες ως προς ποιμένα,
θεωρούσι τούτον ως αμνός άμωμον,
εν τη γαστρί Μαρίας βοσκηθέντα,
ην υμνούντες είπον·
χαίρε αμνού και Ποιμένος Μήτηρ
χαίρε αυλή λογικών προβάτων
χαίρε αοράτων εχθρών αμυντήριον
χαίρε Παραδείσου θυρών ανοικτήριον
χαίρε ότι τα ουράνια συναγάλλεται τη γη
χαίρε ότι τα επίγεια συγχορεύει ουρανοίς
χαίρε των Αποστόλων το ασίγητον στόμα
χαίρε των Αθλοφόρων το ανίκητον θάρσος
χαίρε στερρόν της πίστεως έρισμα
χαίρε λαμπρόν της χάριτος γνώρισμα
χαίρε δι ης εγυμνώθη ο Άδης
χαίρε δι ης ενεδύθημεν δόξαν
Χαίρε Νύμφη ανύμφευτε.
Θεοδρόμον αστέρα, θεωρήσαντες Μάγοι,
τη τούτου ηκολούθησαν αίγλη·
και ως λύχνον κρατούντες αυτόν,
δι' αυτού ηρεύνων κραταιόν άνακτα·
και φθάσαντες τον άφθαστον,
εχάρησαν αυτώ βοώντες·
Αλληλούϊα.
Ίδον παίδες Χαλδαίων, εν χερσί της παρθένου,
τον πλάσαντα χειρί τους ανθρώπους·
και δεσπότην νοούντες αυτόν,
ει και δούλου έλαβε μορφήν,
έσπευσαν τοις δώροις θεραπεύσαι,
και βοήσαι τη ευλογημένη·
χαίρε αστέρος αδύτου μήτηρ
χαίρε αυγή μυστικής ημέρας
χαίρε της απάτης την κάμινον σβέσασα
χαίρε της Τριάδος τους μύστας φωτίζουσα
χαίρε τύρρανον απάνθρωπον εκβαλούσα της αρχής
χαίρε Κύριον Φιλάνθρωπον επιδείξασα Χριστόν
χαίρε η της βαρβάρου λυτρουμένη θρησκείας
χαίρε η του βορβόρου ρυομένη των έργων
χαίρε πυρός προσκύνησιν παύσασα
χαίρε φλογός παθών απαλλάττουσα
χαίρε πιστών οδηγέ σωφροσύνης
χαίρε πασών γενεών ευφροσύνη
Χαίρε Νύμφη ανύμφευτε.
Κήρυκες θεοφόροι, γεγονότες οι Μάγοι,
υπέστρεψαν εις την Βαβυλώνα·
εκτελέσαντές σου τον χρησμόν,
καί κυρήξαντές σε τον Χριστόν άπασιν,
αφέντες τον Ηρώδην ως ληρώδη, μη ειδότα ψάλλειν·
Αλληλούϊα.
Λάμψας εν τη Αιγύπτω, φωτισμόν αληθείας,
εδίωξας του ψεύδους το σκότος·
τα γαρ είδωλα ταύτης Σωτήρ,
μη ενέγκαντά σου την ισχύν πέπτωκεν,
οι τούτων δε ρυσθέντες, εβόων προς την Θεοτόκον
χαίρε άνόρθωσις των ανθρώπων
χαίρε κατάπτωσις των δαιμόνων
χαίρε της απάτης την πλάνην πατήσασα
χαίρε των ειδώλων τον δόλον ελέγξασα
χαίρε θάλασσα ποντίσασα Φαραώ τον νοητόν
χαίρε πέτρα η ποτίσασα τους διψώντας την ζώην
χαίρε σκέπη του κόσμου πλατυρέρα νεφέλης
χαίρε τροφή του Μάννα διάδοχε
χαίρε τρυφής αγίας διάκονε
χαίρε η γη της επαγγελίας
χαίρε εξ ης ρέει μέλι και γάλα
Χαίρε Νύμφη ανύμφευτε.
Μέλλοντος Συμεώνος,
του παρόντος αιώνος,
μεθίστασθαι του απατεώνος,
επεδόθης ως βρέφος αυτώ,
αλλ' εγνώσθης τούτω και Θεός τέλειος·
διόπερ εξεπλάγη σου την άρρητον σοφίαν κράζων·
Αλληλούϊα.
Γ' στάση (Ν-Σ)
Νέαν έδειξε κτίσιν, εμφανίσας ο Κτίστης,
ημίν τοις υπ' αυτού γενομένοις·
εξ απόρου βλαστήσας γαστρός,
και φυλάξας ταύτη ώσπερ ην άφθορον,
ίνα το θαύμα βλέποντες,
υμνήσωμεν αυτήν βοώντες·
χαίρε το άνθος της αφθαρσίας
χαίρε το στέφος της εγκρατείας
χαίρε αναστάσεως τύπον εκλάμπουσα
χαίρε των αγγέλων τον βίον εμφαίνουσα
χαίρε κυοφορούσα οδηγόν πλανωμένοις
χαίρε απογεννώσα λυτρωτήν αιχμαλώτοις
χαίρε Κτιστού δικαίου δυσώπησις
χαίρε πολλών πταιόντων συγχώρησις
χαίρε στολή των γυμνών παρρησίας
χαίρε στοργή πάντα πόθον νικώσα
Χαίρε Νύμφη ανύμφευτε.
Ξένον τόκον ιδόντες, ξενωθώμεν του κόσμου,
τον νουν εις ουρανόν μεταθέντες·
δια τούτο γαρ ο υψηλός Θεός,
επί γης εφάνη ταπεινός άνθρωπος,
βουλόμενος ελκύσαι προς το ύψος, τους αυτώ βοώντας·
Αλληλούϊα.
Όλος ην εν τοις κάτω, και των άνω ουδόλως,
απήν ο απερίραπτος Λόγος·
συγκατάβασις γαρ θεϊκή,
ου μετάβασις δε τοπική γέγονε,
και τόκος εκ Παρθένου θεολήπτου,
ακουούσης ταύτα·
χαίρε Θεού αχωρήτου χώρα
χαίρε σεπτού μυστηρίου θύρα
χαίρε των απίστων αμφίβολον άκουσμα
χαίρε των πιστών αναμφίβολον καύχημα
χαίρε όχημα πανάγιον του επί των Χερουβίμ
χαίρε οίκημα πανάριστον του επί των Σεραφείμ
χαίρε η ταναντία εις ταυτό αγαγούσα
χαίρε η παρθενίαν καί λοχείαν ζευγνύσα
χαίρε δι ης ελύθη παράβασις
χαίρε δι ης ηνοίχθη Παράδεισος
χαίρε η κλεις της Χριστού Βασιλείας
χαίρε ελπίς αγαθών αιωνίων
Χαίρε Νύμφη ανύμφευτε.
Πάσα φύσις Αγγέλων, κατεπλάγη το μέγα,
της σης εναθρωπίσεως έργον·
τον απρόσιτον γαρ ως Θεόν,
εθεώρει πάσι προσιτόν άνθρωπον,
ημίν μεν συδιάγοντα, ακούοντα δε παρά πάντων ούτως·
Αλληλούϊα.
Ρήτορας πολυφθόγους, ως ιχθύας αφώνους,
ορώμεν επί σοι Θεοτόκε·
απορούσι γαρ λέγειν το πώς
και Παρθένος μένεις και τεκείν ίσχυσας·
ημείς δε το μυστήριον θαυμάζοντες, πιστώς βοώμεν·
χαίρε σοφίας Θεού δοχείον
χαίρε προνοίας αυτού ταμείον
χαίρε φιλοσόφους ασόφους δεικνύουσα
χαίρε τεχνολόγους αλόγους ελέγχουσα
χαίρε ότι εμωράνθησαν οι δεινοί συζητηταί
χαίρε ότι εμαράνθησαν οι των μύθων ποιηταί
χαίρε των Αθηναίων τας πλοκάς διασπώσα
χαίρε των αλιέων τας σαγήνας πληρούσα
χαίρε βυθού αγνοίας εξέλκουσα
χαίρε πολλούς εν γνώσει φωτίζουσα
χαίρε ολκάς των θελόντων σωθήναι
χαίρε λιμήν των του βίου πλωτήρων
Χαίρε Νύμφη ανύμφευτε.
Σώσαι θέλων τόν κόσμον, ο των όλων κοσμήτωρ,
προς τούτον αυτεπάγγελτος ήλθε·
και ποιμήν υπάρχων ως Θεός,
δι ημάς εφάνη καθ' ημάς άνθρωπος·
ομοίω γαρ το όμοιον καλέσας, ως Θεός ακούει·
Αλληλούϊα.
Δ' στάση (Τ-Ω)
Τείχος ει των Παρθένων, Θεοτόκε Παρθένε,
και πάντων των εις σε προστρεχόντων·
ο γαρ του ουρανού και της γης, κατεσκεύασέ σε Ποιητής,
Άχραντε, οκήσας εν τη μήτρα σου
και πάντας σοι προσφωνείν διδάξας·
χαίρε η στήλη της παρθενίας
χαίρε η πύλη της σωτηρίας
χαίρε αρχηγέ νοητής αναπλάσεως
χαίρε χορηγέ θεϊκής αγαθότητος
χαίρε συ γάρ ανεγέννησας τους συλληφθέντας αισχρώς
χαίρε συ γαρ ενουθέτησας τους συληθέντας τον νούν
χαίρε η τον φθορέα των φρενών καταργούσα
χαίρε η τον σπορέα της αγνείας τεκούσα
χαίρε παστάς ασπόρου νυμφεύσεως
χαίρε πιστούς Κυρίω αρμόζουσα
χαίρε καλή κουροτρόφε παρθένων
χαίρε ψυχών νυμφοστόλε αγίων
Χαίρε Νύμφη ανύμφευτε.
Ύμνος άπας ηττάται, συνεκτείνεσθαι σπεύδων,
τω πλήθει των πολλών οικτιρμών σου·
ισαρίθμους γαρ τη ψάμμω ωδάς,
αν προσφέρωμέν σοι Βασιλεύ άγιε,
ουδέν τελούμεν άξιον, ών δέδωκας ημίν,
τοις σοι βοώσιν·
Αλληλούϊα.
Φωτοδόχον λαμπάδα, τοις εν σκότει φανείσαν,
ορώμεν την αγίαν Παρθένον·
το γαρ άϋλον άπτουσα φως,
οδηγεί πρός γνώσιν θεϊκήν άπαντας,
αυγή τον νουν φωτίζουσα, κραυγή δε τιμωμένη ταύτα·
χαίρε ακτίς νοητού ηλίου
χαίρε βολίς του αδύτου φέγγους
χαίρε αστραπή τας ψυχάς καταλάμπουσα
χαίρε ως βροντή τους εχθρούς καταπλήττουσα
χαίρε ότι τον πολύφωτον ανατέλλεις φωτισμόν
χαίρε ότι το πολύρρυτον αναβλύζεις ποταμόν
χαίρε της κολυμβύθρας ζωγραφούσα τον ρύπον
χαίρε λουτήρ εκπλύνων συνείδησιν
χαίρε κρατήρ κιρνών αγαλλίασιν
χαίρε οσμή της Χριστού ευωδίας
χαίρε ζωή μυστικής ευωχίας
Χαίρε Νύμφη ανύμφευτε.
Χάριν δούναι θελήσας, οφλημάτων αρχαίων,
ο πάντων χρεωλύτης ανθρώπων, επεδήμησε δι’ εαυτού,
προς τους αποδήμους της αυτού χάριτος·
και σχίσας το χειρόγραφον,
ακούει παρά πάντων ούτως·
Αλληλούϊα.
Ψάλλοντές σου τον τόκον, ανυμνούμεν σε πάντες,
ως έμψυχον ναόν Θεοτόκε·
εν τη ση γαρ οικήσας γαστρί,
ο συνέχων πάντα τη χειρί Κύριος ηγίασεν,
εδόξασεν, εδίδαξεν βοάν σοι πάντας·
χαίρε σκηνή του Θεού και Λόγου
χαίρε Αγία Αγίων μείζων
χαίρε κιβωτέ χρυσωθείσα τω Πνεύματι
χαίρε θησαυρέ της ζωής αδαπάνητε
χαίρε τίμιον διάδημα βασιλέων ευσεβών
χαίρε καύχημα σεβάσμιον ιερέων ευλαβών
χαίρε της Εκκλησίας ο ασάλευτος πύργος
χαίρε της βασιλείας το απόρθητον τείχος
χαίρε δι’ ης εγείρονται τρόπαια
χαίρε δι’ ης εχθροί καταπίπτουσι
χαίρε χρωτός του εμού θεραπεία
χαίρε ψυχής της εμής σωτηρία
Χαίρε Νύμφη ανύμφευτε.
Ώ πανύμνητε Μήτερ,
η τεκούσα τόν πάντων Αγίων αγιώτατον Λόγον
δεξαμένη την νυν προσφοράν,
από πάσης ρύσαι συμφοράς άπαντας,
και της μελλούσης κολάσεως, τους συμβοώντας·
Αλληλούϊα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Mercati, G., “Due nove memorie di S. Maria delle Blacherne”, Atti della Pontificia Accademia Romana di Archeologia (Roma 1923/1924)
Ebersolt, J., Sanctuaires de Byzance (Paris 1921)
Janin, R., Le géographie ecclésiastique de l’empire Byzantine I: Le siège de Constantinople et le Patriarchat Oecuménique 3: Les églises et les monastères2 (Paris 1969)
Προκόπιος, Περί κτισμάτων, Haury, J. (επιμ..), Procopii Cesariensis Opera Omnia IV: De aedificiis (Leipzig 1964)
Θεοφάνης, Χρονογραφία, de Boor, C. (επιμ.), Theophanis Chronographia (Leipzig 1883)
Γεώργιος Πισίδης στην Παλατινή Ανθολογία, Beckby, H., (επιμ.), Anthologia Greca2 1 (Munich 1965)
Ο Ακάθιστος Ύμνος μετά ερμηνείας - ΑΡΧ. ΕΠΙΦΑΝΙΟΥ ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΥ
Θεόδωρος Σύγκελλος, Theodore Syncellus, In depositionem pretiosae vestis, Combefis, F., Novum auctarium II: Historia haeresis monotheliarum santaque in eam sextae Synodi actorum vindiciae (Paris 1648)
Mango, C., “The Origins of the Blachernae Shrine at Constantinople”, Cambi, N. – Marin, E., Radovi XIII Međunarodnog Kongresa za starokršćansku arheologiju 1994)
Ακάθιστος ύμνος (μεθ’ ερμηνείας), π. Επιφανίου Θεοδωροπούλου, Εκδόσεις Ι.Μ. Κεχαριτωμένης Τροιζήνος
Angelidi, C. – Papamastorakis T., “Picturing the Spiritual protector: from Blachernitissa to Hodegetria”, Vassilaki, M., Images of the Mother of God. Perceptions of the Theotokos in Byzantium (Ashgate 2005)
Theodore Syncellus, In depositionem pretiosae vestis, στο Combefis, F., Novum auctarium II: Historia haeresis monotheliarum santaque in eam sextae Synodi actorum vindiciae (Paris 1648)
ΦΑΙΔΩΝ ΑΛΚΙΝΟΟΣ
ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ - ΠΟΙΗΤΗΣ
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: ΟΣΟΙ ΦΙΛΟΙ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΟΥΝ ΑΥΤΟ ΤΟ ΑΡΘΡΟ - ΟΠΩΣ ΚΑΙ ΚΑΘΕ ΑΛΛΟ ΑΡΘΡΟ ΜΟΥ - ΓΙΑ ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΟΠΟΥΔΗΠΟΤΕ - ΠΑΡΑΚΑΛΩ, ΝΑ ΤΟ ΚΑΝΟΥΝ ΠΑΝΤΑ ΟΛΟΚΛΗΡΟ, ΠΑΝΤΑ ΜΕ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΟ ΛΙΝΚ ΤΟΥ ΕΔΩ ΑΡΧΙΚΟΥ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΑΝΤΟΣ ΤΟΠΟΥ, ΩΣΤΕ ΝΑ ΜΗΝ ΑΠΟΚΟΠΤΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΟΡΜΟ ΤΟΥ. ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ.
http://www.musicheaven.gr/html/modules.php?name=News&file=article&sid=3325
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Χ. Γιαλλουρίδης: Το χάος στην Κύπρο ευνοεί ιδιαίτερα την Τουρκία...!!!
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
