2013-08-25 23:42:14
Του δασκάλου Ηλία Γάγαλη
Τον Αύγουστο του 1914 εξερράγη ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος.
Η ελληνική κυβέρνηση προσπάθησε να διαπραγματευθεί την έξοδο της στον πόλεμο ώστε σε περίπτωση νίκης να έχει το μέγιστο δυνατό εδαφικό όφελος. Καμία από τις δύο πλευρές όμως δεν προσέφερε κάτι στην Ελλάδα.
Στις 22 Σεπτεμβρίου του 1915, ο Βενιζέλος κάλεσε τους Αγγλογάλλους στην Θεσσαλονίκη χωρίς έγκριση από τον Βασιλιά και την Βουλή, παραβαίνοντας έτσι την επίσημη Ελληνική ουδετερότητα. Οι Αγγλογάλλοι προχώρησαν στην κατάληψη της Θεσσαλονίκης σύμφωνα με τα σχέδια τους για το Μακεδονικό μέτωπο και κατόπιν αδείας του πρωθυπουργού Ελ. Βενιζέλου η οποία δόθηκε χωρίς την συγκατάθεση της Βουλής. Τον Δεκέμβριο του ίδιου χρόνου Ιταλοί και Γάλλοι κατέλαβαν την Κέρκυρα συγκεντρώνοντας εκεί τα υπολείμματα του Σερβικού στρατού και τη Σερβική κυβέρνηση. Με το τέλος του 1915 είχε γίνει πια φανερό ότι η Ελλάδα δεν μπορούσε να επιβάλλει την ουδετερότητά της.
Μία ομάδα πολιτών της Μακεδονίας και αξιωματικών βλέποντας τον κίνδυνο να δώσουν οι σύμμαχοι τη Θεσσαλονίκη και τη Μακεδονία στους Σέρβους, αλλά και πιστεύοντας στις ωφέλειες για την Ελλάδα από πιθανή νίκη των Αγγλογάλλων, σκέφθηκε την κήρυξη επαναστάσεως, για την έξοδο της Ελλάδας στον πόλεμο υπέρ των δυνάμεων της Αντάντ (Συνεννοήσεως). Η ομάδα αυτή ονομάσθηκε «Επιτροπή Εθνικής Αμύνης».Η αρχηγία δόθηκε στον ηθικό αυτουργό του κινήματος τον Ελευθέριο Βενιζέλο, ο οποίος όμως για να την αναλάβει έθεσε ως όρο τη συμμετοχή στρατιωτικών μονάδων στο κίνημα, το οποίο επιθυμούσε πανελληνίως και όχι μόνο στη Μακεδονία.
Αρκετοί αξιωματικοί της Κρητικής χωροφυλακής ήταν ήδη μυημένοι στα της Επιτροπής Εθνικής Αμύνης.
Τον Μάρτιο του 1916 οι Γερμανοβούλγαροι με τη σειρά τους άρχισαν να καταλαμβάνουν ελληνικά εδάφη στην Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη. Παρά τις χλιαρές αντιρρήσεις των Γερμανών συμμάχων τους, οι Βούλγαροι προέβησαν σε διωγμούς κατά των Ελλήνων στις περιοχές αυτές, προσπαθώντας να αφελληνίσουν την Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη.
Η Θεσσαλονίκη άρχισε να δέχεται πρόσφυγες Έλληνες. Οι Κρητικοί, αλλά και άλλοι Έλληνες στρατιώτες και αξιωματικοί, άρχισαν να παρουσιάζονται ως εθελοντές στο στρατό του Σαράιγ για να πολεμήσουν εναντίον των Βουλγάρων. Το τάγμα χωροφυλακής στρατού εκστρατείας μετεγκαταστάθηκε στη Λάρισα. Εξαίρεση αποτέλεσε ο 2ος λόχος βρακοφόρων που έμεινε στην Θεσσαλονίκη .
Το κίνημα της Εθνικής Αμύνης
Στις 21 Μαΐου του 1916 οι Γαλλικές δυνάμεις του Στρατηγού Σαράιγ επέβαλλαν στρατιωτικό νόμο (παρά τις Αγγλικές διαφωνίες) στις περιοχές που είχαν καταλάβει, κατέλαβαν το ταχυδρομείο, το τηλεγραφείο, το τηλεφωνείο, τον σιδηρόδρομο, το εργοστάσιο ηλεκτρικού ρεύματος και το εργοστάσιο φωταερίου. Ταυτόχρονα επέβαλλαν λογοκρισία στον τύπο, έκλεισαν δια της βίας 2 εφημερίδες και απέλασαν 5 Έλληνες αξιωματικούς με τους οποίους θεωρούσαν ότι δεν μπορούσαν να συνεργασθούν. Στην ουσία κάθε έννοια Ελληνικής κυριαρχίας στα καταληφθέντα από τους Συμμάχους Ελληνικά εδάφη είχε καταργηθεί.
Χαρακτηριστικά αναφέρεται τηλεγράφημα του ναυτικού ακολούθου της Γαλλίας αντιπλοιάρχου ντε Ροκφέιγ (Σεπτ. 1916): «Δεν τίθεται ζήτημα ανησυχίας μας δια τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδος διότι ουδέν μένει πλέον εν τη χώρα ταύτη όπερ να μην έχει παραβιασθεί».
Τον Απρίλιο του 1916 120.000 Σερβικού Στρατού μεταφέρθηκαν στο Μακεδονικό μέτωπο. Ταυτόχρονα ήρθαν στην Θεσσαλονίκη ο Σέρβος Βασιλιάς και η κυβέρνηση του. Με δεδομένη αυτή την κατάσταση και με ορατό τον κίνδυνο να ανακηρυχθεί η Θεσσαλονίκη από τους Συμμάχους πρωτεύουσα του Σερβικού κράτους, αποφασίσθηκε από την «Επιτροπή Εθνικής Αμύνης» στις 17 Αυγούστου του 1916 η κήρυξη του Κινήματος. Αντιπρόσωπος της Κρητικής Χωροφυλακής στην Επιτροπή αυτή ήταν ο μοίραρχος Δ. Κοκκαλάς. Η απόφαση πάρθηκε κυρίως κατόπιν των απειλών του στρατηγού Σαράιγ για διορισμό Σέρβου νομάρχη στη Θεσσαλονίκη και παρά τις επιφυλάξεις για πιθανές αντιρρήσεις του Ε. Βενιζέλου.
Αρχικά ο αν/χης Μαζαράκης προσπάθησε, ανεπιτυχώς όμως, να παρασύρει στο Κίνημα την 11η Μοίρα ορειβατικού πυροβολικού που στρατωνιζόταν στο Μικρό Καραμπουρνού. Όλες οι οργανωμένες μονάδες του Στρατού παρέμειναν πιστές στην κυβέρνηση. Στο Κίνημα προσχώρησαν μόνο μεμονωμένοι αξιωματικοί και οπλίτες. Κυρίως αυτοί που προερχόταν από μονάδες του Τετάρτου Σώματος Στρατού και είχαν νοιώσει την ταπείνωση του να παραδώσουν αμαχητί ελληνικά εδάφη στους Βουλγάρους. Ευτυχώς για τους κινηματίες η Κρητική Χωροφυλακή κατόρθωσε μόνη της στην ουσία να επικρατήσει στη Θεσσαλονίκη και να εδραιώσει το Κίνημα. Αρκετοί αξιωματικοί της ήταν ήδη μυημένοι στα της Επιτροπής Εθνικής Αμύνης. Μετά την προκήρυξη της Επιτροπής, πρώτος στασίασε ο 2ος λόχος βρακοφόρων του τάγματος χωροφυλακής στρατού εκστρατείας με διοικητή τον ανθυπομοίραρχο Εμμανουήλ Τσάκωνα. Ακολούθησαν οι μοιραρχίες της Κρητικής Χωροφυλακής. Η πρώτη μοιραρχία με διοικητή τον μοίραρχο Α' τάξεως Ευάγγελο Σαρρή, η δεύτερη μοιραρχία με διοικητή τον μοίραρχο Παυλίδη, η Αστυνομική Διεύθυνση με διοικητή τον ταγματάρχη Πανουσόπουλο κ. ο. κ.. Όλοι οι Αξιωματικοί και οι οπλίτες της Κρητικής Χωροφυλακής συμμετείχαν στο Κίνημα και μάλιστα αυθόρμητα. Ίσως αξίζει να σημειωθεί πως την εποχή του Κινήματος αναφέρεται ότι υπηρετεί ακόμη στην Κρητική Χωροφυλακή και συμμετέχει στο Κίνημα (για άλλους προφανώς λόγους) ο Ιταλός υπομοίραρχος Φαρρούγκιο. Τέλος, ο αντισυνταγματάρχης του ιππικού Επ. Ζυμβρακάκης, από τα ιδρυτικά μέλη της Επιτροπής Εθνικής Αμύνης (και του κινήματος στο Γουδί), ανέλαβε την ηγεσία των συγκεντρωθέντων κινηματιών και αφού τους οδήγησε στο Γενικό Στρατηγείο, ανακοίνωσε στον Στρατηγό Σαρράιγ ότι οι επαναστάτες τάσσονται κάτω από τις διαταγές του. Ο Βενιζέλος ανέλαβε την πολιτική αρχηγία του χωριστικού αυτού πραξικοπήματος δηλώνοντας: "δεν στρεφόμαστε εναντίον του Βασιλιά, αλλά εναντίον των Βουλγάρων".
Ο Βρετανός αξιωματικός Price C. Ward στο έργο του «The Story Of The Salonica Army» γράφει σχετικά, αναφερόμενος στο Κίνημα της «Εθνικής Αμύνης»: «Ο στρατηγός Sarrail δέχθηκε τις προσφερόμενες υπηρεσίες μια που ήδη είχε την συνήθεια να δέχεται Έλληνες εθελοντές από τότε που οι Βούλγαροι ήρθαν στην Ελλάδα».
Γράφει σχετικά ο Αλέξανδρος Ζάννας, μέλος της Επιτροπής Εθνικής Αμύνης: «Η κατάστασις ήταν περίεργη. Εμείς οι επαναστατήσαντες είχαμε καταλάβει ολόκληρη την πόλη της Θεσσαλονίκης στις 17-8-16 βασιζόμενοι στη δύναμη της Κρητικής Χωροφυλακής». Ο Νομάρχης Αθηνογένης και ο Εισαγγελεύς Εφετών ανάγκασαν τον επιτελάρχη του Γ' Σ.Σ. σ/χη Ν. Τρικούπη να μη προβεί άμεσα σε απόπειρα βίαιης καταστολής του κινήματος χρησιμοποιώντας τις μονάδες της ενδέκατης Μεραρχίας.
Ακολούθησαν ώρες αγωνίας όταν οι επαναστάτες περικύκλωσαν τις φιλοβασιλικές μονάδες. Οι απώλειες από τις σποραδικές συγκρούσεις ήταν μόνο 3 νεκροί και 7 τραυματίες. Την επομένη το μεσημέρι τα Γαλλικά στρατεύματα ανάγκασαν τους πιστούς στον Βασιλιά Έλληνες στρατιώτες να παραδοθούν. Ακολούθως, το Κίνημα επεκτάθηκε και σε άλλες πόλεις της Μακεδονίας, την Κρήτη και τα νησιά, με πρωτοστατούντες αξιωματικούς της Κρητικής Χωροφυλακής, όπως ο μοίραρχος Βούρος, στη Βέροια[1].
Τέλη Αυγούστου του 1916 το βουλγαρικό ιππικό βρίσκει την ευκαιρία και προελαύνει μέχρι την περιοχή Καραγιαννίων της Κοζάνης.Βούλγαρός μεταμφιέζεται μουσουλμάνος προσπαθεί να μπει στη πόλη της Κοζάνης συλλαμβάνεται και ανακρίνεται.Σκοπός των Βουλγάρων ήταν να φθάσουν προελαύνοντας μέχρι τη Μελούνα[2].Ο αιχμάλωτος εκτελείται.
Στη Δυτική Μακεδονία και την Κοζάνη εγκαταστάθηκε από τη 16η Νοεμβρίου 1916 ο συνεργάτης του Ελευθερίου Βενιζέλου κρητικός στην καταγωγή και δικηγόρος Ιωάννης Ηλιάκης στην Κοζάνη ,ως πρώτος διοικητής της Δυτικής Μακεδονίας η οποία είχε δυο νομούς (Κοζάνης και Φλωρίνης) ως εκπρόσωπος των Φιλελευθέρων.Διοίκησε τη Δυτική Μακεδονία έως και το Νοέμβριο του 1920.
Οι αρχικές δυσκολίες που αντιμετώπισε πολλές και ποικίλες. Τα έτη 1916-1917 αρχίζει πρόγραμμα επισιτισμού των κατοίκων οι οποίοι αντιμετωπίζουν το φάσμα της πείνας. Σιτηρά και καλαμπόκι αποστέλλονται σιδηροδρομικώς από τον κάμπο της Θεσσαλονίκης και της Βεροίας έως το Σόροβιτς (Αμύνταιο Φλωρίνης ) για να καλύψουν τις επισιτιστικές ανάγκες της Δυτικής Μακεδονίας.
Στην πόλη των Γρεβενών ήταν η έδρα της Γαλλικής στρατιωτικής διοικήσεως με επικεφαλή το λοχαγό Hugues.Τα γαλλικά στρατεύματα που έλεγχαν την ουδέτερη ζώνη δεν κράτησαν αμερόληπτη στάση. Εφάρμοσαν το γαλλικό στρατιωτικό νόμο και εφάρμοσαν αποικιοκρατική πολιτική με αρκετά έκτροπα, δολοφονίες και βίαιες πράξεις σε βάρος των κατοίκων, που δεν είχαν αποδεχτεί τη φιλελεύθερη βενιζελική παράταξη.
Όπως σε κάθε ανώμαλη κατάσταση έτσι και στην περίπτωση του 1916-17 η περιοχή διχάστηκε, ταλαιπωρήθηκε και υπέστη δεινά τα οποία περιγράφονται στη συνέχεια.
Η ουδετέρα ζώνη η οποία διαχώριζε τη Βόρεια από τη Νότια Ελλάδα είχε βόρειο όριο στην περιοχή του Ελευθέρου Γρεβενών της Δυτικής Μακεδονίας και στο νότιο τμήμα όριο τον ποταμό Γρεβενίτη της πόλης των Γρεβενών.Συμπεριελάμβανε σύμφωνα με απόφαση του συνεδρίου της Βουλώνης την πόλη των Γρεβενών και 18 χωριά[3].Σ’ αυτήν την χρονική περίοδο γίνονται πολλά και διάφορα τα οποία η κάθε πλευρά προσπαθεί να τα παρουσιάσει με τη δική της οπτική γωνιά.Τα κείμενα που ακολουθούν προσπαθούν να μεταφέρουν και την εικόνα της Κυβέρνησις των Αθηνών μέσα από το περιοδικό Πολιτική επιθεώρησις το οποίο εκδίδονταν από το 1910 στην επιτροπή έκδοσης του οποίου συμμετείχε ο τότε βουλευτής Κοζάνης και Γρεβενών Γεώργιος Μπούσιος,ο οποίος ήταν αντιβενιζελικός.
13 Ιανουαρίου 1917
Ο Μητροπολίτης Γρεβενών,κρατoύμενος εν περιορισμώ εντός της έδρας της επαρχίας του,αποτελούσης ουδετέραν ζώνην υπό φρουράν εκ Σενεγαλέζων,απεστάλη κατά την παρελθούσαν εβδομάδα δέσμιος εις Κοζάνην μετά των τριών ιερέων και άλλων προκρίτων της πόλεως Γρεβενών,αγνοείται δε η περαιτέρω τύχη του.
Ο Μητροπολίτης Γρεβενών καθ’ όλον το διάστημα της ξενικής κατοχής δεν έπαυσε να μεσολαβή παρά τω Γάλλω φρουράρχω υπέρ των καταπιεζομένων και καταβασανιζομένων κατοίκων,φαίνεται δε ότι εθεωρήθη ως λίαν ενοχλητικός δια τους εξασκούντας την εξουσίαν των ξένων ελαχίστους ρουμανίζοντας και βενιζελικούς.Επί τη εορτή του νέου έτους ωμίλησεν επ’ εκκλησίας συνιστών αντοχήν εις τας πιέσεις και αφοσίωσιν εις τον Βασιλέα,τους λόγους του δε επηκολούθησαν ζητωκραυγαί.Συνεπεία τούτου υπεδείχθει η κατά τον ανωτέρω τρόπον απομάκρυνσίς του.Θεωρείται πιθανώτατον ότι υπέστη και κακοποίησιν.Ο Μητροπολίτης Γρεβενών είνε διάδοχος του υπό των Νεοτούρκων σφαγέντος προκατόχου και ομωνύμου εθνομάρτυρος Αιμιλιανού,υπήρξε δε και προκάτοχος ετέρου υπό των Βουλγάρων σφαγέντος Μητροπολίτου Μελενίκου Κωνσταντίνου.Μετά την απομάκρυνσιν του Μητροπολίτου και των ιερέων,η μητροπολητική εκκλησία των Γρεβενών παρεδόθη υπό του Γάλλου φρουράρχου εις τους ρουμανίζοντας.Ο Γάλλος λοχαγός διακηρύττει ότι λίαν προσεχώς θα προελάση,όπως εγκαταστήση την ουδετέραν ζώνην νοτιώτερον,ίσως εντός της Θεσσαλίας[4].
Εκεί όμως, όπου δεν δύναται να υποστιριχθή ομοία δικαιολογία,είνε η ουδετέρα ζώνη των Γρεβενών,της οποίας το κλίμα είνε ήκιστα κατάλληλον δια τους Σενεγαλέζους στρατιώτας της Γαλλικής Δημοκρατίας.Και όμως οι δυστυχείς μαύροι συντελούν εις το να γραφούν δια των μελανωτέρων χρωμάτων τα δεινοπαθήματα των εν τη περιφερεία εκείνη πολυπαθών πληθυσμών.Οι βουλευταί Κοζάνης δια μακρού και λεπτομερούς σημειώματός των προς την Κυβέρνησιν απηρίθμησαν τας σημαντικωτέρας εκ των γνωσθεισών βιαιοπραγιών και παρέστησαν την δημιουργηθείσαν αβίωτον κατάστασιν.Ιδιάζουσαν εντύπωσιν εμποιεί η στάσις της δρακός εκείνης των μισθάρνων ρουμανιζόντων,οι οποίοι εύρων την ευκαιρίαν να επαναλάβουν τας επί Τουρκοκρατίας ανθελληνικάς ενεργείας των .Ο στόχος ιδία αυτών είνε και πάλιν αι εκκλησίαι και τα σχολεία,οι θρησκευτικοί και εκπαιδευτικοί λειτουργοί του ελληνισμού.
Αι επαρχίαι Κοζάνης,Σερβίων και Γρεβενών μένουν άνευ Αρχιερέων,άνευ αρχιερατικών επιτρόπων,καθίσταται δε αδύνατος ιδία η έκδοσις αδειών γάμου.Εις δε την πόλιν των Γρεβενών δεν γίνεται πλέον ούτε η λειτουργία,ούτε διδασκαλία ελληνιστί.Και αν αποθάνη κανείς θα είνε ίσως καταδικασμένος να κηδευθή υπό των ρουμανιζόντων ιερέων,των καθηρημένων υπό του Πατριαρχείου.Οι ρουμανίζοντες,εκτός των άλλων πιέσεων και απειλών,διακηρύττουν ότι δεν θα ξαναπατήσης πους ελληνικός εις τα μέρη εκείνα.Που στηρίζονται κηρύττοντες ταύτα ; Μήπως εις τας νίκας του ρουμανικού στρατού;Εν πάση περιπτώσει η Κυβέρνησις οφείλει να λάβη υπ’όψιν σοβαράν σημείωσιν τον συστηματικόν αυτόν διωγμόν των Αρχιερέων,ιερέων,διδασκάλων,προκρίτων και να ζητήση την άμεσον απόλυσίν των και αποκατάστασιν της θρησκευτικής και εκπαιδευτικής τουλάχιστον ελευθερίας εις όλην την ξενοκρατούμενην χώραν,πολύ δε περισσότερον εις την ουδετέραν ζώνην,δια την οποία τόσαι εδόθησαν κατ’ επανάληψιν υποσχέσεις και εγγυήσεις[5].
Διατί όμως το Επιτελείον Θεσσαλονίκης δεν γράφει που βρίσκονται οι Μητροπολίται Κοζάνης και Γρεβενών,ο Δήμαρχος ,ο Μουφτής και λοιποί χριστιανοί και μουσουλμάνοι πρόκριτοι Γρεβενών και περιχώρων ; δεν μας λέγει διατί δεν λειτουργούν εις την ουδετέραν ζώνην τα ελληνικά σχολεία,ποίος επίεσε τους διδασκάλους να δεχθούν εξάρτησιν εκ Θεσσαλονίκης και τους εξηνάγκασε να φύγουν κρυφίως ; πως αγνοεί ότι Γάλλοι ιππείς δεν αφήκαν εις την ουδετέραν ζώνην αροτριώντα ζώα,υποζύγια,αιγοπρόβατα,σιτηρά,συνέλαβον,εφυλάκισαν,έδειραν,εκακοποίησαν και ητίμασαν γυναίκας,των οποίων οι απουσιάζοντες σύζυγοι εμηνύθησαν ως δήθεν ανήκοντες εις ανταρτικά σώματα ;[6]
Εις την Ήπειρον η ιταλική επέκτασις συμπεριέλαβε και την Κόνιτσαν,γίνεται δε προς τον τομέα εκείνον μετακίνησις ενός μέρους των εις Γρεβενά συγκεντρωθέντων γαλλικών στρατευμάτων.Το πρακτορείον «Ράδιο» εδημοσίευσε και νέαν διάψευσιν περί των εν τη ουδετέρα ζώνη βιαιοπραγιών των συμμάχων εν συμπράξει μετά των στασιαστών.Ενώ γνωστοποιείται η παύσις του στασιαστού αστυνόμου Σερβίων ,το επιτελείον του κ. Σαράϊγ λέγει ότι δεν διωρίσθη αστυνόμος εις Γρεβενά,όπου όμως διωρίσθη υποδιοικητής,δήμαρχος,οικονομικός έφορος.Και εις Σέρβια διωρίσθη οικονομικός έφορος ,προβαίνων εις είσπραξιν φόρων.Όλοι εν γένει οι υπό των Γάλλων χρησιμοποιούμενοι εις την ουδετέραν ζώνην υπάλληλοι ανήκουν και ουσιαστικώς και τυπικώς εις τας στασιαστικάς αρχάς.Εις Γρεβενά επιέσθησαν οι κάτοικοι να υπογράψουσιν αναφοράν γαλλιστί γεγραμμένην,δια της οποίας εζητείτο η επέκτασις της ουδετέρας ζώνης προς εξουδετέρωσιν δήθεν ανταρτικών σωμάτων ενεργούντων δια λογαριασμόν του Κράτους.Κυρίως αποβλέπουν εις το να συμπεριληφθούν επί του παρόντος εις την ουδετέραν ζώνην τα ορεινά χωριά Γρεβενών,μεταξύ των οποίων είνε και τέσσερα βλαχόφωνα,οπόθεν κατάγονται οι ρουμανίζοντες Γρεβενών.Μολονότι δε θεωρείται σχεδόν βεβαία η έλλειψις σιτηρών και λοιπών τροφίμων εις την υπό των ξένων και των στασιαστών κατεχομένην Μακεδονίαν,η δε έλλειψις αυτή με τον υποβρυχιακόν αποκλεισμόν θα ενταθή ακόμη περισσότερον,εν τούτοις καταβάλλονται προσπάθειαι εις τους παρά την ουδετέραν ζώνην πληθυσμούς,όπως πεισθούν και προσχωρήσουν εις το κίνημα,δήθεν δια να μη πεινάσουν[7].
Αι συμμαχικαί υπερβασίαι εξακολουθούν μετά μείζονος εντάσεως εντός και προς βορράν της ουδετέρας ζώνης.Αι επιτάξεις κτηνών,αροτήρων βοών,ποιμνίων,αραβοσίτου και νομής έφθασαν μέχρι τελείας εξαντλήσεως των πενιχρών αποθεμάτων των κατοίκων,καταδικαζομένων εις εντελή στέρησιν.Ουδείς ανεφοδιασμός γίνεται εκ Θεσσαλονίκης ,όπου προβλέπεται επίσης ως λίαν προσεχής η έναρξις παρομοίας στερήσεως. Εκτός όμως τούτων διενεργείται και άνευ ανάγκης καταστροφή περιουσιών,ως συνέβη εις Γρεβενά,όπου από μηχανήματα εργοστασίου αλεύρων του βουλευτού κ. Μπουσίου κατεσκευάσθησαν πέταλα,οι ιμάντες κινήσεως ετεμαχίσθησαν προς άγνωστον χρήσιν,εχρησιμοποιήθησαν δε ως καύσιμος ύλη λεύκαι προωρισμέναι δι’ οικοδομήσιμον ξυλείαν,ενώ τα καυσόξυλα αφθονούν,στοιχίζοντα εν λεπτόν την οκάν.Του Δημάρχου Γρεβενών εξεποιήθη εν πλειστηριασμώ η κινητή περιουσία και επωλήθη με ευτελείς τιμάς εις ρουμανίζοντας.Ενοικιασταί δεκάτης και λοιποί φορολογούμενοι πολίται φυλακίζονται και εξαναγκάζονται να καταβάλουν εις τον αντιπρόσωπον της στασιαστικής κυβερνήσεως τα οφειλόμενα.Αι αδιάλειπτοι απόπαιραι ασελγείας των Σενεγαλέζων εδημιούργησαν εις τους επί κεφαλής των άλλους αξιωματικούς την έμπνευσιν,όπως ιδρύσουν εις Γρεβενά χάριν αυτών οίκον ανοχής,όπου,λέγεται ενέκλεισαν γυναίκας και νεανίδας,των οποίων έτυχε να απουσιάζουν οι σύζυγοι,γονείς και αδελφοί ! Ο εν Κοζάνη Γάλλος πρόξενος μετέβη εις Γρεβενά και εζήτησε να παρουσιαστούν όσοι έχουν παράπονα.Ουδείς ετόλμησε να παρουσιαστή και εδόθη ούτως αφορμή δια να ετοιμασθή νέα διάψευσις των καταγγελομένων υπερβασιών.Αι διαψεύσις αυταί είναι γνωσταί εν Μακεδονία από της Τουρκοκρατίας.Τότε όμως επενέβαινον οι Αγγλογάλλοι αξιωματικοί προς ενθάρυνσιν των κατοίκων και εξακρίβωσιν της αληθείας.Τώρα ποιος θα επέμβη ;[8]
Το Στρατηγείον Θεσσαλονίκης διαψεύδει την ύπαρξιν υπαλλήλων της στασιαστικής κυβερνήσεως εντός της ουδετέρας ζώνης Γρεβενών δεν λέγει όμως τίποτε δια τας καταγγελομένας πιέσεις,διαρπαγάς,καταστροφάς περιουσιών και λοιπάς ανηθικότητας.Εγνώσθη τελευταίον ότι δυο γυναίκες χωρικαί εκρατήθησαν επί εικοσιτέσσερας ώρας εις τον καταυλισμόν ενός λόχου και κατόπιν αφέθησαν ελεύθεραι εν ευνοήτω καταστάσει.Έτερος δε διοικητής αποσπάσματος εζήτησεν από έναν πάρεδρον χωρίου να του χορηγήση δέκα απόρους γυναίκας δια τας ανάγκας του στρατεύματος.Αι υπό των συμμαχικών και στασιαστικών αρχών διενεργούμεναι εισπράξεις των καθυστερουμένων φόρων και ενοικίου δεκάτης εξακολουθούσι συντόνως ,δικαιολογούνται δε με την επισκευήν οδών και γεφυρών ,χρησίμων δια τας στρατιωτικάς των συγκοινωνίας.Εις Γρεβενά κατακρατούνται χιλιάδες επιστολών,μεταξύ των οποίων πλείσται συστημέναι εξ Αμερικής,περιέχουσαι επιταγάς,εξ ων εξαρτάται η διατροφή απείρων οικογενειών,δεν παραδίδονται δε εις ελληνικάς αρχάς προς διανομήν.Εάν οι στασιασταί υπάλληλοι της ουδετέρας ζώνης έλαβον και τυπικόν τινά διορισμόν εκ μέρους των Γαλλικών στρατιωτικών ερχών,κατ΄ουσίαν όμως εξαρτώνται εκ της εν Θεσσαλονίκη κυβερνήσεως,παρ’ ης υπεδείχθησαν και ανεγνωρίσθησαν.Εάν οι Σύμμαχοι θέλουν ειλικρινώς την εξακρίβωσιν της αληθείας,τα Γρεβενά είναι μακράν.Ας σταλή απ’ εδώ μια μεικτή επιτροπή,δια να γνωσθή ποίος έχει δίκαιον.Αι διαψεύσεις και τα παράπονα εναντίον του τύπου δεν ωφελούν.
Η συγκέντρωσις σημαντικής δυνάμεως γαλλικού στρατού μετά πολυβόλων και πυροβόλων εις Γρεβενά,η οποία εθεωρήθη κατ’ αρχάς ότι ωφείλετο εις υποχώρησιν των βορείως ευρισκομένων συμμαχικών στρατευμάτων ,συνεπεία της μη επιβεβαιωθείσης καθόδου των Γερμανών,οφείλεται,κατά πάσαν πιθανότητα,εις τας από πολλού εντεινομένας διαδόσεις περί συγκροτήσεως ανταρτικών σωμάτων,απειλούντων τα πλάγια του συμμαχικού στρατού.Το γεγονός της εις Σλάτιναν,επί των μεθορίων των επαρχιών Καστοριάς και Κονίτσης,συγκρούσεων τοιούτων ατάκτων προς απόσπασμα δωδεκάδος Σενεγαλέζων,φονευθέντων απάντων,έδωκε βεβαίως αφορμήν ενισχύσεως του τομέα εκείνου,χρησιμεύοντος και δια την προφύλαξιν της βορειότερον επιτευχθείσης συνοχής μεταξύ Γαλλικών και και Ιταλικών στρατευμάτων.Δεν έπαυσαν όμως υπό των ρουμανιζόντων των Γρεβενών υποκινήσεις και ενδείξεις περί προθέσεων μετατοπίσεως της ουδετέρας ζώνης προς νότον,πάντοτε με την πρόφασιν της εξουδετερώσεως των ανταρτικών ομάδων[9].
10 Μαρτίου 1917
Οι Σύμμαχοι δεν έπαυσαν να έχουν την σταθεράν υποψίαν ότι εντεύθεν της ουδετέρας ζώνης οργανούνται και κρύπτονται ανταρτικαί συμμορίαι και να νομίζουν ότι εξ αυτών διατρέχουν σοβαρόν κίνδυνον τα εν Μακεδονία στρατεύματά των. Ο στρατηγός Σαράϊγ διέταξε τον αρχηγόν των εν Γρεβενοίς συγκεντρωθέντων στρατευμάτων να υπερβή την ουδετέραν ζώνην και συλλάβη τους αντάρτας ζώντας ή νεκρούς.Η διαταγή του στρατηγού ετέθη εις ενέργειαν και έγραψε μιαν των μελανοτέρων σελίδων της συμμαχικής εν Ελλάδι στρατιωτικής κατοχής.Εις συνταγματάρχης με πολυάριθμον σώμα πεζικού και ιππικού εκ Γάλλων και Σενεγαλέζων,με πολυβόλα και πυροβόλα κατέλαβε το προς νότον των Γρεβενών Κηπουρειό,όπου εδρεύουν προσωρινώς αι αρχαί της Υποδιοικήσεως Γρεβενών.Έθεσεν υπό φρούρησιν τον υποδιοικητήν,κατέλαβαν το τηλεγραφείον,διέκοψε την μετά της Καλαμπάκας τηλεγραφικήν συγκοινωνίαν και ήρχισε να ζητή ανυπάρκτους αντάρτας.Αποσπάσματα στρατού μετέβησαν εις τα γειτονικά χωριά Κρανέαν και Κοσμάτι,όπου αι έρευναί των ουδέν προσεκόμισαν .Έτερον απόσπασμα μετέβη εις Ελευθεροχώριον ,όπου εύρεν εντός εκκλησίας εκατόν κιβώτια φυσιγγίων γκρα και μαρτίνι ανήκοντα εις την χωροφυλακήν και τα έκαυσεν.Εις Κηπουρειό οι Γάλλοι στρατιώται ,ελλείψει ανταρτών,επεδόθησαν εις βιαίαν αναζήτησιν και περισυλλογήν αυγών και ορνίθων και καταδίωξιν γυναικών.ΟιΣενεγαλέζοι[10] εφέρθησαν αυτήν την φοράν μάλλον ανθρωπινά.Ζημίαι σοβαραί επροξενήθησαν εις την οικίαν και την περιουσίαν του εκεί μένοντως οικογενειακώς βουλευτού Ευσταθιάδου.
Εις Κηπουργειό παρευρέθη κατά την επέλασιν των Γάλλων και ο εν Ιωαννίνοις πρόξενος της Ιταλίας,όστις μετέβαινε δια Μετσόβου εις Γρεβενά.Εγνώσθη ότι οι Γάλλοι ήρχισαν ν’ αποχωρούν,σχηματίσαντες την πεποίθησιν ότι δεν υπάρχουν ανταρτικά σώματα.Εν τούτοις έως χθες η μετά της Καλαμπάκας επικοινωνία του Κηπουργειού δεν είχεν αποκατασταθή,ουδεμία δε υπάρχει βεβαιότης περί εντελούς εκείθεν αναχωρήσεως των Γάλλων.
Έτερος Γάλλος συνταγματάρχης ενεργών προς το μέρος των Σερβίων και μεταβάς εις την μονήν Ζηδανίου συνέλαβε τον εν αυτή Ηγούμενον μετά του λοιπού προσωπικού και τους παρεβρεθέντας συμβολαιογράφον και δημαρχιακόν γραμματέα Σερβίων,εν όλω επτά πρόσωπα, τα οποία άνευ τινός διαδικασίας παρέδωκεν εις τον δια τυφεκισμού θάνατον,παραλαβών δε τα αρχεία της Μονής,του συμβολαιογράφου,του δημαρχείου και άλλα πραγματα της Μονής επέστρεψεν εις Σέρβια.Όλη η κινητή περιουσία της Μονής διηρπάγη.
Άλλο απόσπασμα εξέδραμεν εις τα χωρία Λαζαράδες των Σερβίων,Αράπι (Δήμητρα) και Δημηνίτσαν (Καρπερό) Γρεβενών και συνέλαβε πολλούς χωρικούς εξ ων πέντε μεν ετυφεκίσθησαν,οι δε λοιποί απήχθησαν δέσμιοι.
Και αντάρται δεν ανεκαλύφθησαν.Παραμένει δε ακατανόητος ο άνευ τινός διαδικασίας τυφεκισμός των εν Μονή Ζηδανίου και λοιπών χωρικών.Εκείνο όμως,το οποίον υπάρχει και το οποίον έπρεπε να περιπέση εις την κοινήν αντίληψιν Συμμάχων και Ελληνικής Κυβερνήσεως,είνε η δημιουργηθείσα εις την μαρτυρικήν αυτήν ουδετέραν ζώνην αναρχία και τρομοκρατία,εξ ης ήρχισεν ήδη να επωφελούνται διάφορα κακοποιά στοιχεία και ν’ απαρτίζουν ληστρικάς μικροσυμμορίας,από τας οποίας ουχί τα συμμαχικά στρατεύματα,αλλά οι εντεύθεν της ουδετέρας ζώνης κάτοικοι υποφέρουν τα πάνδεινα.Η ύπαρξις δε των λυστοσυμμοριών αυτών,εφ’ όσον δεν επιτρέπεται εις την ελληνικήν εξουσίαν η ενίσχυσις της χωροφυλακής προς καταδίωξιν και εξόντωσίν των,θα δημιουργεί πάντοτε διαδόσεις και υποψίας περί ανυπάρκτων ανταρτών και θα προκαλή νέας υπερβασίας και νέους τυφεκισμούς αθώων[11].
Το έργο των συμμοριών συνεπλήρωναν άλλα δραστήρια μέτρα,άτινα εις ουδέν άλλο εσκόπουν ειμή να εξαναγκάσωσι τους Έλληνας να υποκύψωσιν ή πώς να αποδιώξωσιν εκ του κύκλου της πολιτικής πάντας,όσοι ηρνούντο να κλίνωσι το γόνυ εις τον θεόν του Νεοτουρκισμού.Αι δολοφονίαι των παλαιών αρχηγών των χριστιανών εθνικοφρόνων ή εκείνων,οίτινες εφαίνοντο μέλλοντες πιθανοί αρχηγοί της αντιπολιτεύσεως κατά του του Τουρκικού Σωβινισμού,ευρίσκοντο εις την ημερησίαν διάταξιν.Κατά τον Οκτώβριον του 1911 διεπράχθη η αγρία σφαγή του Μητροπολίτου Γρεβενών Αιμιλιανού μετά του διακόνου και του συνοδού του υπό τουρκικής συμμορίας εκ φενταήδων (εθελοντών),οργανωθείσης υπό του διευθύνοντος το Νεοτουρκικόν Κομιτάτον εις Γρεβενά διαβοήτου Μπεκίρ αγά.Εις την γενομένην εν τη τουρκική Βουλή συζήτησιν ο υπουργός των Εσωτερικών Δζελάλ Βέης έμεινεν αναπολόγητος προ των απροκαλύπτων αιτιάσεων των Ελλήνων βουλευτών,Τούρκοι δε και Άραβες βουλευταί,πεισθέντες περί της συνενοχής της Κυβερνήσεως,εζήτησαν να επεκταθή και γενικευθή η συζήτησις.Συγχρόνως εδολοφονείτο εν Σιατίστη ο εκλέκτωρ Παύλος Νεράντζης (Περδίκας) υπό αστυνομικών οργάνων σταλέντων εκ Λαψίστης (Νεαπόλεως Βοΐου).
17 Μαρτίου 1917
Η εντεύθεν της ουδετέρας ζώνης επιδρομή των γαλλικών στρατευμάτων επεξετάθη και πέραν του 1912 ελληνοτουρκικής μεθορίου.Αι προς ανακάλυψιν ανταρτών ,όπλων και πολεμοφοδίων έρευναι ώθησαν τα γαλλικά στρατεύματα μέχρι Οστρόβου,Λιμποχόβου,Σταγιάδων,Βελεμιστίου (Αγιόφυλλο Καλαμπάκας) και Ασπροκκλησιάς.Οι κάτοικοι της Θεσσαλίας ησθάνθησαν εύλογον ανησυχίαν,εκδηλωθείσαν δια συλλαλητηρίου εις Τρίκκαλα,όπου εξεφράσθη και διαμαρτυρία δια τας προς βορράν γενομένας σφαγάς και διαρπαγάς.Και προς το μέρος της Λαρίσσης οι Γάλλοι εισεχώρησαν εν μέρει εις Θεσσαλικόν έδαφος φθάσαντες μέχρι Συκιάς.Αι τελευταίαι κυβερνητικαί πληροφορίαι παριστώσιν ότι οι Γάλλοι ήρχισαν ν’ αποχωρούν.Αποκατεστάθη η μετά του εκκενωθέντος Κηπουργειού τηλεφωνική συγκοινωνία,οπόθεν αγγέλεται ότι όλα τα γαλλικά στρατεύματα επέστρεψαν εις Γρεβενά.Δεν είνε ακόμη εξηκριβωμένον αν εξεκενώθη ολόκληρον το προς νότον των Γρεβενών και Σερβίων διάστημα,οι κάτοικοι του οποίου εξακολουθούν να διατελούν εν αγωνία,ως εκ των τελεσθέντων κατά την επιδρομήν.
Ο στρατηγός Σαράϊγ εγνωστοποίησεν επισήμως ότι εις την μονήν Ζιδανίου γαλλικόν απόσπασμα εζήτησε την παράδοσιν των όπλων επί ποινή θανάτου,ότι παρεδόθη εν κυνηγετικόν τυφέκιον,γενομένης όμως ερεύνης ευρέθησαν πολεμικά τυφέκια,περίστροφα,800 φυσίγγια και στολή Έλληνος αξιωματικού,όστις ετυφεκίσθη μαζύ με έναν Βούλγαρον ιερέα.Σχετικώς προς τούτο ο στρατηγός Κομπού είχε διαβιβάσει εις την ελληνικήν Κυβέρνησιν εκ μέρους του στρατηγού Σαράϊγ ότι εις το διαμέρισμα Αλιάκμονος έλαβον χώραν πολλαί συμπλοκαί μετά συμμοριών αποτελουμένων εκ κομιτατζήδων και εφονεύθησαν εις Έλλην αξιωματικός και 12 κομιτατζήδες.Προσθέτει δε ο κ. Σαράϊγ ότι εις Αράπι (Δήμητρα Γρεβενών) ετυφεκίσθησαν 2 ένοπλοι κομιτατζήδες,των λοιπών διαφυγόντων,και ότι εκ των εις Δημηνίτσα (Καρπερό Γρεβενών) συλληφθέντων ενόπλων κομιτατζήδων θα ετυφεκίζοντο εξ,συμφώνως με διαταγήν του,περί τυφεκισμού πάντων των ατάκτων,ήτις και εξετελέσθη και την οποίαν λέγει ότι θα διατηρήση μη επιτρέπων τον σχηματισμόν συμμοριών,καθόσον το ζήτημα τούτο αφορά την ασφάλειαν του στρατού της Ανατολής.
Και συμπλοκή μεν ουδεμία εγένετο παρά τον Αλιάκμονα.Σφαγαί μόνον έγιναν υπό τύπον τυφεκισμών μετά των παρεπομένων διαρπαγών.Ο Έλλην αξιωματικός ήτο ο εν Μονή Ζιδανίου παρευρεθείς έφεδρος αξιωματικός συμβολαιογράφος Σερβίων,Βούλγαρος δε ιερεύς,ο ηγούμενος της Μονής Καλλίνικος,καταγόμενος κ Στενημάχου της Ανατολικής Ρωμυλίας ,διατελέσας αρχιερατικός επίτροπος και προϊστάμενος της κοινότητος εν Στενημάχω και επί τι διάστημα ιερεύς της εν Σόφια Ελληνικής Πρεσβείας.Απελαθείς τω 1906 έλαβε μέρος εις την εν Θεσσαλία εγκατάστασιν των λοιπών προσφύγων,κατόπιν δε επέστρεψεν εις Στενήμαχον ,οπόθεν και πάλιν απηλάθη τω 1914,και ελθών εδώ διωρίσθη υπό του Αγίου Κοζάνης,άλλοτε Φιλιππουπόλεως,κ. Φωτίου ηγούμενος της Μονής Ζηδανίου,υπέρ της ανακαινίσεως και βελτιώσεως της οποίας εξώδευσε και τας μικράς του οικονομίας.Πρόσωπα όμως εν Κοζάνη ενδιαφέροντο δια καταχρήσεις γενομένας εν τη Μονή επί του προκατόχου του ηγουμένου Ιλαρίωνος εκ Κρήτης,φαίνεται δε ότι εις διαβολάς αυτών οφείλεται η τραγωδία της Μονής και η επακολουθήσασα διαρπαγή της κινητής περιουσίας της και ιδία η εξαφάνισις των αρχείων και εγγράφων της.
Κομιτατζήδες αποκαλούνται εν τω επισήμω ανακοινωθέντι του Γαλλικού Στρατηγείου οι τυφεκισθέντες χωρινοί εν τη Μονή και εις τα χωριά Αράπι,Δημηνίτσαν,Λαζαράδες.Πιθανόν εις τας κατοικίας των να ευρεθή από κανέν όπλον και μερικά φυσίγγια.Τούτων έχουν απόλυτον ανάγκην οι γεωργοί των μερών εκείνων δια την καταδίωξιν των λυμαινομένων τους αγρούς του αραβοσίτου αγριόχοιρων. Η αγρία αυτή σφαγή χωρικών χαρακτηριζομένων ως κομιτατζήδων δεν έχει το προηγούμενόν της επί τουρκοκρατίας.Κάποτε,μετά τον Ρωσσοτουρκικόν πόλεμον του 1878,οπότε είχον σχηματισθή εις την περιφέρειαν εκείνην πολλαί ληστρικαί συμμορίαι,οι προς καταδίωξιν αυτών στελλόμενοι Τουρκαλβανοί βασιβουζούκοι,μη κατορθώνοντες πάντοτε να εύρουν τους ληστάς,,συνελάμβανον ειρηνικούς ποιμένας,απέκοπτον τας κεφαλάς των και τας εκόμιζον επί πασσάλων άδοντες εις τας πόλεις,προς απόδειξιν της δραστηριότητός των.Κάτι παρόμοιον διέπραξαν την φοράν αυτήν τα Γαλλικά στρατεύματα του κ. Σαράϊγ.
Εγνώσθη ότι και εις ετέραν παρά τον Αλιάκμονα Μονήν,της Ζάβορδας,εφονεύθησαν υπό των Γάλλων τέσσερες καλόγηροι,ως και εις ιερεύς μετά του υιού του εν Βαρωσίω των Γρεβενών.Η Κυβέρνησις στερείται πληροφοριών περί τούτων.Επιστοποιήθη όμως ο τυφεκισμός του προκρίτου Τσοτυλίου Κ. Παπαδοπούλου ,ο φόνος ενός χωροφύλακος εν Βελεμισστίω και δυο ενόπλων εις Μαυρονόρος ,οι οποίοι λέγουν ότι ήσαν εξ εκείνων,οίτινες απετέλεσαν μικράς ομάδας προς αντεκδίκησιν δια τας ατιμώσεις των συζύγων,αδελφών και θυγατέρων των.Όμοιοι προς αυτούς ήσαν και οι εις Σλάτιναν φονεύσαντες το μικρόν απόσπασμα εκ 12 Γάλλων και Σενεγαλέζων.Περί του καταρτισμού των μικροομάδων τούτων και του ελατηρίου της αντεκδικήσεως δια τας ατιμώσεις η Κυβέρνησις ειδοποίησεν εγκαίρως τον στρατηγόν Κομπού.Εις απάντησιν έλαβε την γνωστήν διάψευσιν περί απαγωγής γυναικών και ιδρύσεως οίκου ανοχής ,στηριζομένην εις δηλώσεις υπογραφείσας υπό των παρέδρων των χωρίων Βηλιάς και Δοβρατόβου (Βατολάκκου Γρεβενών).Δεν διεψεύσθη όμως και η υπό του Γάλλου φρουράρχου Γρεβενών λοχαγού Χούγκ,διακόρευσις και κατακράτησις της θυγατρός του εκ Κονισκιότ Νάκου Μαρκοπούλου[12].
Εδώ θα αντιπαραθέσω και την άποψη των Βενιζελικών που εκφράζεται από τον Ιωάννη Ηλιάκη:
Δια να καταδείξωμεν πόσον αυστηρά ήσαν τα μέτρα ταύτα αρκεί ν’ αναφέρομεν δυο παραδείγματα.
Τον Φεβρουάριον του 1917 μια περίπολος Σενεγαλέζων έχασε τον δρόμον και ευρεθείσα πέραν της ουδετέρας ζώνης μεταξύ Γρεβενών και Ηπείρου έπεσεν εις χείρας των ανταρτικών συμμοριών,αι οποίαι ήδρευον εις το μέρος τούτο.Ολόκληρος η περίπολος κατεσφάγη και βέβαια δεν την κατέσφαξαν οι Βενιζελικοί,ούδ’ είνε αυτά που ανεκάλυψα τους σφαγέντες.Συνεπεία διαπράξεως του εκλήματος τούτου ο Στρατηγός Σαράϊγ έγινεν έξω φρενών και διέταξε την προέλασιν του Γαλλικού ιππικού προς νότον με την εντολή να τουφεκίζεται επί τόπου ο συλλαμβανόμενος ένοπλος ως κομιτατζής.Κατά την προέλασιν εις εν μοναστήριον της περιφερείας Σερβίων ευρέθησαν όπλα.Αμέσως συνελήφθησαν και ετουφεκίσθησαν επί τόπου εξ άτομα ευρισκόμενα εκεί,μεταξύ των οποίων και ο ηγούμενος.
Επίσης εξεδόθη προκήρυξις προς τον λαόν της Μακεδονίας να παραδώση τα όπλα του εντός ωρισμένης προθεσμίας ,διότι μετά την παρέλευσιν της προθεσμίας θα ετυφεκίζοντο επί τόπου ο κάτοχος οιουδήποτε όπλου.Όπως προλάβω δυστυχήματα,ηναγκάσθην να τοιχοκολλήσω εις όλα τα χωρία της περιφερείας μου μεγάλας προκηρύξεις με την επιγραφήν «κίνδυνος θάνατος» και εκάλουν τον λαόν να καταθέση τα όπλα του.Και κατόρθωσα κατ’ αυτόν τον τρόπον να σωθούν πλείστοι εκ βεβαίου θανάτου.Μ’ όλον τούτο εις εν Τσοτυλίω Ανασελίτσης ευηπόλιπτος πολίτης δεν επίστευσεν εις την προκήρυξίν μου και δεν παρέδωκε το όπλον του,αλλά το έκρυψεν εις την αυλήν του, συνελήφθη και ετυφεκίσθη αμέσως και έμαθον την επομένην το θλιβερόν γεγονός[13].
Τελευταίον ανακοινωθέν της Θεσσαλονίκης αναφέρει περί υπάρξεως,αποθήκευσης και μεταφοράς όπλων εξ Ασπροκκλησιάς εις Καλαμπάκαν και διάφορα άλλα χωριά και περί καταρτισμού συμμοριών και διανομής όπλων υπό Έλληνος αξιωματικού με πολιτικήν ενδυμασίαν και του βουλευτού κ. Καζάκη,ευρισκομένου από ημερών ενταύθα.Εν τέλει ο στρατηγός Σαράϊγ εδήλωσεν ότι δεν δύναται να χάνη τον καιρόν του διαψεύδων τας ψευδείς,σκοπίμους και υπερβολικάς ειδήσεις του αθηναϊκού τύπου και αφίνει το κοινόν να κρίνηπερί της αξίας των πληροφοριών αυτών εκ των μεταγενεστέρων γεγονότων και αυτό είνε αληθώς το καλλίτερον.
Της επιδρομής προηγήθησαν πολλαί συλλήψεις προκρίτων εις Κοζάνην,Σιάτισταν και Γρεβενά.Επί κεφαλής δε των Γαλλικών αποσπασμάτων εθεάθησαν οδηγοί εκ των ρουμανιζόντων.Εις όλα τα χωριά,όπου διενηργήθησαν έρευναι προς ανακάλυψιν ανταρτών και όπλων ,εγένοντο διαρπαγαί ιδιωτικών περιουσιών.Η κατάστασις των κατοίκων της περιφερείας εκείνης είνε από πάσης απόψεως αξιοθρήνητος.Επιβάλλεται εις την Κυβέρνησιν η σύντομος μέριμνα προς αποκατάστασιν ποιάς τινός τάξεως.Ο υποδιοικητής και ο αστυνόμος Κηπουρειού,ως και άλλοι σταθμάρχαι και χωροφύλακες,απήχθησαν υπό των Γάλλων.Πρέπει να αναπληρωθούν αμέσως και να ενισχυθή η δύναμις της χωροφυλακής προς διπλούν σκοπόν και δια την ασφάλειαν και αναθάρρησιν των κατοίκων,και δια την εκκαθάρησιν του τόπου από κακοποιών στοιχείων,διδόντων αφορμάς όπως πλάττωνται αι περί ανταρτών καχυποψίαι.Ιδιαιτέρα μέριμνα πρέπει να λήφθη και δια τον επισιτισμόν της περιφερείας ταύτης.
Ας δούμε τέλος πως βιώνει την κατάσταση αυτή ένας απλός δάσκαλος με 5 μαθητές στο μικρό οικισμό Παλιοκόπρια (Δασάκι Γρεβενών), που βρίσκεται στο Βόρειο τμήμα των Γρεβενών:
Βασίλειος Καλαμπούκας
Διδάσκαλος κατά το έτος 1918-19 εχρημάτησεν
Κατά πρώτον μεν εις Παλαιοκόπρια
Διαρκής λόγος
Παιδιά μας επειδή οι χριστιανοί εξε…. τω Κυρίω Ιησούν μας έστειλε και αυτός.
Κατά πρώτον μεν τους αράπηδες,μας εμαστίγωσαν μας επέπληξαν αλλά εμείς δεν το εννοήσαμεν,μας έστειλε τους Γάλλους αλλά εμείς δεν το εννοήσαμεν,αλλά μας έδωσεν χάλαζα,τρία έτη δεν έσταξεν βροχή αλλά δεν εννοήσαμεν,ώρισεν να μας καταστρέψει διότι να μας δώση οργήν και ίσως πίστην ,όμως πρώτον οι άραβες μας επροσβάλνουν και μας έβαζαν να κατασκευάζουμεν οδούς,έπειτα ήλθον οι Γάλλοι,ακόμα χειρότεροι οι βενιζελικοί και αυτά τα είδα Κύριε.
Διδάσκαλος
Καλαμποκόπουλος Βασίλειος[14]
O A΄ Παγκόσμιος πόλεμος τελείωσε στις 11 Νοεμβρίου του 1918.
Σημ: Οι 4 μεγάλες φωτογραφίες που διανθίζουν το κείμενο είναι από την περίοδο της Γαλλοκρατίας στη Δυτική Μακεδονία. Οι δυο πρώτες από το φωτογραφικό άλμπουμ του Ιωάννη Τσιομπάνου με τίτλο: « Κοζάνη-Οδοιπορικό στο Χρόνο» και οι επόμενες δυο από το φωτογραφικό άλμπουμ του Βαγγέλη Νικόπουλου με τίτλο: «Γρεβενά 1895-1975».
greveniotis.gr
Τον Αύγουστο του 1914 εξερράγη ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος.
Η ελληνική κυβέρνηση προσπάθησε να διαπραγματευθεί την έξοδο της στον πόλεμο ώστε σε περίπτωση νίκης να έχει το μέγιστο δυνατό εδαφικό όφελος. Καμία από τις δύο πλευρές όμως δεν προσέφερε κάτι στην Ελλάδα.
Στις 22 Σεπτεμβρίου του 1915, ο Βενιζέλος κάλεσε τους Αγγλογάλλους στην Θεσσαλονίκη χωρίς έγκριση από τον Βασιλιά και την Βουλή, παραβαίνοντας έτσι την επίσημη Ελληνική ουδετερότητα. Οι Αγγλογάλλοι προχώρησαν στην κατάληψη της Θεσσαλονίκης σύμφωνα με τα σχέδια τους για το Μακεδονικό μέτωπο και κατόπιν αδείας του πρωθυπουργού Ελ. Βενιζέλου η οποία δόθηκε χωρίς την συγκατάθεση της Βουλής. Τον Δεκέμβριο του ίδιου χρόνου Ιταλοί και Γάλλοι κατέλαβαν την Κέρκυρα συγκεντρώνοντας εκεί τα υπολείμματα του Σερβικού στρατού και τη Σερβική κυβέρνηση. Με το τέλος του 1915 είχε γίνει πια φανερό ότι η Ελλάδα δεν μπορούσε να επιβάλλει την ουδετερότητά της.
Μία ομάδα πολιτών της Μακεδονίας και αξιωματικών βλέποντας τον κίνδυνο να δώσουν οι σύμμαχοι τη Θεσσαλονίκη και τη Μακεδονία στους Σέρβους, αλλά και πιστεύοντας στις ωφέλειες για την Ελλάδα από πιθανή νίκη των Αγγλογάλλων, σκέφθηκε την κήρυξη επαναστάσεως, για την έξοδο της Ελλάδας στον πόλεμο υπέρ των δυνάμεων της Αντάντ (Συνεννοήσεως). Η ομάδα αυτή ονομάσθηκε «Επιτροπή Εθνικής Αμύνης».Η αρχηγία δόθηκε στον ηθικό αυτουργό του κινήματος τον Ελευθέριο Βενιζέλο, ο οποίος όμως για να την αναλάβει έθεσε ως όρο τη συμμετοχή στρατιωτικών μονάδων στο κίνημα, το οποίο επιθυμούσε πανελληνίως και όχι μόνο στη Μακεδονία.
Αρκετοί αξιωματικοί της Κρητικής χωροφυλακής ήταν ήδη μυημένοι στα της Επιτροπής Εθνικής Αμύνης.
Τον Μάρτιο του 1916 οι Γερμανοβούλγαροι με τη σειρά τους άρχισαν να καταλαμβάνουν ελληνικά εδάφη στην Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη. Παρά τις χλιαρές αντιρρήσεις των Γερμανών συμμάχων τους, οι Βούλγαροι προέβησαν σε διωγμούς κατά των Ελλήνων στις περιοχές αυτές, προσπαθώντας να αφελληνίσουν την Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη.
Η Θεσσαλονίκη άρχισε να δέχεται πρόσφυγες Έλληνες. Οι Κρητικοί, αλλά και άλλοι Έλληνες στρατιώτες και αξιωματικοί, άρχισαν να παρουσιάζονται ως εθελοντές στο στρατό του Σαράιγ για να πολεμήσουν εναντίον των Βουλγάρων. Το τάγμα χωροφυλακής στρατού εκστρατείας μετεγκαταστάθηκε στη Λάρισα. Εξαίρεση αποτέλεσε ο 2ος λόχος βρακοφόρων που έμεινε στην Θεσσαλονίκη .
Το κίνημα της Εθνικής Αμύνης
Στις 21 Μαΐου του 1916 οι Γαλλικές δυνάμεις του Στρατηγού Σαράιγ επέβαλλαν στρατιωτικό νόμο (παρά τις Αγγλικές διαφωνίες) στις περιοχές που είχαν καταλάβει, κατέλαβαν το ταχυδρομείο, το τηλεγραφείο, το τηλεφωνείο, τον σιδηρόδρομο, το εργοστάσιο ηλεκτρικού ρεύματος και το εργοστάσιο φωταερίου. Ταυτόχρονα επέβαλλαν λογοκρισία στον τύπο, έκλεισαν δια της βίας 2 εφημερίδες και απέλασαν 5 Έλληνες αξιωματικούς με τους οποίους θεωρούσαν ότι δεν μπορούσαν να συνεργασθούν. Στην ουσία κάθε έννοια Ελληνικής κυριαρχίας στα καταληφθέντα από τους Συμμάχους Ελληνικά εδάφη είχε καταργηθεί.
Χαρακτηριστικά αναφέρεται τηλεγράφημα του ναυτικού ακολούθου της Γαλλίας αντιπλοιάρχου ντε Ροκφέιγ (Σεπτ. 1916): «Δεν τίθεται ζήτημα ανησυχίας μας δια τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδος διότι ουδέν μένει πλέον εν τη χώρα ταύτη όπερ να μην έχει παραβιασθεί».
Τον Απρίλιο του 1916 120.000 Σερβικού Στρατού μεταφέρθηκαν στο Μακεδονικό μέτωπο. Ταυτόχρονα ήρθαν στην Θεσσαλονίκη ο Σέρβος Βασιλιάς και η κυβέρνηση του. Με δεδομένη αυτή την κατάσταση και με ορατό τον κίνδυνο να ανακηρυχθεί η Θεσσαλονίκη από τους Συμμάχους πρωτεύουσα του Σερβικού κράτους, αποφασίσθηκε από την «Επιτροπή Εθνικής Αμύνης» στις 17 Αυγούστου του 1916 η κήρυξη του Κινήματος. Αντιπρόσωπος της Κρητικής Χωροφυλακής στην Επιτροπή αυτή ήταν ο μοίραρχος Δ. Κοκκαλάς. Η απόφαση πάρθηκε κυρίως κατόπιν των απειλών του στρατηγού Σαράιγ για διορισμό Σέρβου νομάρχη στη Θεσσαλονίκη και παρά τις επιφυλάξεις για πιθανές αντιρρήσεις του Ε. Βενιζέλου.
Αρχικά ο αν/χης Μαζαράκης προσπάθησε, ανεπιτυχώς όμως, να παρασύρει στο Κίνημα την 11η Μοίρα ορειβατικού πυροβολικού που στρατωνιζόταν στο Μικρό Καραμπουρνού. Όλες οι οργανωμένες μονάδες του Στρατού παρέμειναν πιστές στην κυβέρνηση. Στο Κίνημα προσχώρησαν μόνο μεμονωμένοι αξιωματικοί και οπλίτες. Κυρίως αυτοί που προερχόταν από μονάδες του Τετάρτου Σώματος Στρατού και είχαν νοιώσει την ταπείνωση του να παραδώσουν αμαχητί ελληνικά εδάφη στους Βουλγάρους. Ευτυχώς για τους κινηματίες η Κρητική Χωροφυλακή κατόρθωσε μόνη της στην ουσία να επικρατήσει στη Θεσσαλονίκη και να εδραιώσει το Κίνημα. Αρκετοί αξιωματικοί της ήταν ήδη μυημένοι στα της Επιτροπής Εθνικής Αμύνης. Μετά την προκήρυξη της Επιτροπής, πρώτος στασίασε ο 2ος λόχος βρακοφόρων του τάγματος χωροφυλακής στρατού εκστρατείας με διοικητή τον ανθυπομοίραρχο Εμμανουήλ Τσάκωνα. Ακολούθησαν οι μοιραρχίες της Κρητικής Χωροφυλακής. Η πρώτη μοιραρχία με διοικητή τον μοίραρχο Α' τάξεως Ευάγγελο Σαρρή, η δεύτερη μοιραρχία με διοικητή τον μοίραρχο Παυλίδη, η Αστυνομική Διεύθυνση με διοικητή τον ταγματάρχη Πανουσόπουλο κ. ο. κ.. Όλοι οι Αξιωματικοί και οι οπλίτες της Κρητικής Χωροφυλακής συμμετείχαν στο Κίνημα και μάλιστα αυθόρμητα. Ίσως αξίζει να σημειωθεί πως την εποχή του Κινήματος αναφέρεται ότι υπηρετεί ακόμη στην Κρητική Χωροφυλακή και συμμετέχει στο Κίνημα (για άλλους προφανώς λόγους) ο Ιταλός υπομοίραρχος Φαρρούγκιο. Τέλος, ο αντισυνταγματάρχης του ιππικού Επ. Ζυμβρακάκης, από τα ιδρυτικά μέλη της Επιτροπής Εθνικής Αμύνης (και του κινήματος στο Γουδί), ανέλαβε την ηγεσία των συγκεντρωθέντων κινηματιών και αφού τους οδήγησε στο Γενικό Στρατηγείο, ανακοίνωσε στον Στρατηγό Σαρράιγ ότι οι επαναστάτες τάσσονται κάτω από τις διαταγές του. Ο Βενιζέλος ανέλαβε την πολιτική αρχηγία του χωριστικού αυτού πραξικοπήματος δηλώνοντας: "δεν στρεφόμαστε εναντίον του Βασιλιά, αλλά εναντίον των Βουλγάρων".
Ο Βρετανός αξιωματικός Price C. Ward στο έργο του «The Story Of The Salonica Army» γράφει σχετικά, αναφερόμενος στο Κίνημα της «Εθνικής Αμύνης»: «Ο στρατηγός Sarrail δέχθηκε τις προσφερόμενες υπηρεσίες μια που ήδη είχε την συνήθεια να δέχεται Έλληνες εθελοντές από τότε που οι Βούλγαροι ήρθαν στην Ελλάδα».
Γράφει σχετικά ο Αλέξανδρος Ζάννας, μέλος της Επιτροπής Εθνικής Αμύνης: «Η κατάστασις ήταν περίεργη. Εμείς οι επαναστατήσαντες είχαμε καταλάβει ολόκληρη την πόλη της Θεσσαλονίκης στις 17-8-16 βασιζόμενοι στη δύναμη της Κρητικής Χωροφυλακής». Ο Νομάρχης Αθηνογένης και ο Εισαγγελεύς Εφετών ανάγκασαν τον επιτελάρχη του Γ' Σ.Σ. σ/χη Ν. Τρικούπη να μη προβεί άμεσα σε απόπειρα βίαιης καταστολής του κινήματος χρησιμοποιώντας τις μονάδες της ενδέκατης Μεραρχίας.
Ακολούθησαν ώρες αγωνίας όταν οι επαναστάτες περικύκλωσαν τις φιλοβασιλικές μονάδες. Οι απώλειες από τις σποραδικές συγκρούσεις ήταν μόνο 3 νεκροί και 7 τραυματίες. Την επομένη το μεσημέρι τα Γαλλικά στρατεύματα ανάγκασαν τους πιστούς στον Βασιλιά Έλληνες στρατιώτες να παραδοθούν. Ακολούθως, το Κίνημα επεκτάθηκε και σε άλλες πόλεις της Μακεδονίας, την Κρήτη και τα νησιά, με πρωτοστατούντες αξιωματικούς της Κρητικής Χωροφυλακής, όπως ο μοίραρχος Βούρος, στη Βέροια[1].
Τέλη Αυγούστου του 1916 το βουλγαρικό ιππικό βρίσκει την ευκαιρία και προελαύνει μέχρι την περιοχή Καραγιαννίων της Κοζάνης.Βούλγαρός μεταμφιέζεται μουσουλμάνος προσπαθεί να μπει στη πόλη της Κοζάνης συλλαμβάνεται και ανακρίνεται.Σκοπός των Βουλγάρων ήταν να φθάσουν προελαύνοντας μέχρι τη Μελούνα[2].Ο αιχμάλωτος εκτελείται.
Στη Δυτική Μακεδονία και την Κοζάνη εγκαταστάθηκε από τη 16η Νοεμβρίου 1916 ο συνεργάτης του Ελευθερίου Βενιζέλου κρητικός στην καταγωγή και δικηγόρος Ιωάννης Ηλιάκης στην Κοζάνη ,ως πρώτος διοικητής της Δυτικής Μακεδονίας η οποία είχε δυο νομούς (Κοζάνης και Φλωρίνης) ως εκπρόσωπος των Φιλελευθέρων.Διοίκησε τη Δυτική Μακεδονία έως και το Νοέμβριο του 1920.
Οι αρχικές δυσκολίες που αντιμετώπισε πολλές και ποικίλες. Τα έτη 1916-1917 αρχίζει πρόγραμμα επισιτισμού των κατοίκων οι οποίοι αντιμετωπίζουν το φάσμα της πείνας. Σιτηρά και καλαμπόκι αποστέλλονται σιδηροδρομικώς από τον κάμπο της Θεσσαλονίκης και της Βεροίας έως το Σόροβιτς (Αμύνταιο Φλωρίνης ) για να καλύψουν τις επισιτιστικές ανάγκες της Δυτικής Μακεδονίας.
Στην πόλη των Γρεβενών ήταν η έδρα της Γαλλικής στρατιωτικής διοικήσεως με επικεφαλή το λοχαγό Hugues.Τα γαλλικά στρατεύματα που έλεγχαν την ουδέτερη ζώνη δεν κράτησαν αμερόληπτη στάση. Εφάρμοσαν το γαλλικό στρατιωτικό νόμο και εφάρμοσαν αποικιοκρατική πολιτική με αρκετά έκτροπα, δολοφονίες και βίαιες πράξεις σε βάρος των κατοίκων, που δεν είχαν αποδεχτεί τη φιλελεύθερη βενιζελική παράταξη.
Όπως σε κάθε ανώμαλη κατάσταση έτσι και στην περίπτωση του 1916-17 η περιοχή διχάστηκε, ταλαιπωρήθηκε και υπέστη δεινά τα οποία περιγράφονται στη συνέχεια.
Η ουδετέρα ζώνη η οποία διαχώριζε τη Βόρεια από τη Νότια Ελλάδα είχε βόρειο όριο στην περιοχή του Ελευθέρου Γρεβενών της Δυτικής Μακεδονίας και στο νότιο τμήμα όριο τον ποταμό Γρεβενίτη της πόλης των Γρεβενών.Συμπεριελάμβανε σύμφωνα με απόφαση του συνεδρίου της Βουλώνης την πόλη των Γρεβενών και 18 χωριά[3].Σ’ αυτήν την χρονική περίοδο γίνονται πολλά και διάφορα τα οποία η κάθε πλευρά προσπαθεί να τα παρουσιάσει με τη δική της οπτική γωνιά.Τα κείμενα που ακολουθούν προσπαθούν να μεταφέρουν και την εικόνα της Κυβέρνησις των Αθηνών μέσα από το περιοδικό Πολιτική επιθεώρησις το οποίο εκδίδονταν από το 1910 στην επιτροπή έκδοσης του οποίου συμμετείχε ο τότε βουλευτής Κοζάνης και Γρεβενών Γεώργιος Μπούσιος,ο οποίος ήταν αντιβενιζελικός.
13 Ιανουαρίου 1917
Ο Μητροπολίτης Γρεβενών,κρατoύμενος εν περιορισμώ εντός της έδρας της επαρχίας του,αποτελούσης ουδετέραν ζώνην υπό φρουράν εκ Σενεγαλέζων,απεστάλη κατά την παρελθούσαν εβδομάδα δέσμιος εις Κοζάνην μετά των τριών ιερέων και άλλων προκρίτων της πόλεως Γρεβενών,αγνοείται δε η περαιτέρω τύχη του.
Ο Μητροπολίτης Γρεβενών καθ’ όλον το διάστημα της ξενικής κατοχής δεν έπαυσε να μεσολαβή παρά τω Γάλλω φρουράρχω υπέρ των καταπιεζομένων και καταβασανιζομένων κατοίκων,φαίνεται δε ότι εθεωρήθη ως λίαν ενοχλητικός δια τους εξασκούντας την εξουσίαν των ξένων ελαχίστους ρουμανίζοντας και βενιζελικούς.Επί τη εορτή του νέου έτους ωμίλησεν επ’ εκκλησίας συνιστών αντοχήν εις τας πιέσεις και αφοσίωσιν εις τον Βασιλέα,τους λόγους του δε επηκολούθησαν ζητωκραυγαί.Συνεπεία τούτου υπεδείχθει η κατά τον ανωτέρω τρόπον απομάκρυνσίς του.Θεωρείται πιθανώτατον ότι υπέστη και κακοποίησιν.Ο Μητροπολίτης Γρεβενών είνε διάδοχος του υπό των Νεοτούρκων σφαγέντος προκατόχου και ομωνύμου εθνομάρτυρος Αιμιλιανού,υπήρξε δε και προκάτοχος ετέρου υπό των Βουλγάρων σφαγέντος Μητροπολίτου Μελενίκου Κωνσταντίνου.Μετά την απομάκρυνσιν του Μητροπολίτου και των ιερέων,η μητροπολητική εκκλησία των Γρεβενών παρεδόθη υπό του Γάλλου φρουράρχου εις τους ρουμανίζοντας.Ο Γάλλος λοχαγός διακηρύττει ότι λίαν προσεχώς θα προελάση,όπως εγκαταστήση την ουδετέραν ζώνην νοτιώτερον,ίσως εντός της Θεσσαλίας[4].
Εκεί όμως, όπου δεν δύναται να υποστιριχθή ομοία δικαιολογία,είνε η ουδετέρα ζώνη των Γρεβενών,της οποίας το κλίμα είνε ήκιστα κατάλληλον δια τους Σενεγαλέζους στρατιώτας της Γαλλικής Δημοκρατίας.Και όμως οι δυστυχείς μαύροι συντελούν εις το να γραφούν δια των μελανωτέρων χρωμάτων τα δεινοπαθήματα των εν τη περιφερεία εκείνη πολυπαθών πληθυσμών.Οι βουλευταί Κοζάνης δια μακρού και λεπτομερούς σημειώματός των προς την Κυβέρνησιν απηρίθμησαν τας σημαντικωτέρας εκ των γνωσθεισών βιαιοπραγιών και παρέστησαν την δημιουργηθείσαν αβίωτον κατάστασιν.Ιδιάζουσαν εντύπωσιν εμποιεί η στάσις της δρακός εκείνης των μισθάρνων ρουμανιζόντων,οι οποίοι εύρων την ευκαιρίαν να επαναλάβουν τας επί Τουρκοκρατίας ανθελληνικάς ενεργείας των .Ο στόχος ιδία αυτών είνε και πάλιν αι εκκλησίαι και τα σχολεία,οι θρησκευτικοί και εκπαιδευτικοί λειτουργοί του ελληνισμού.
Αι επαρχίαι Κοζάνης,Σερβίων και Γρεβενών μένουν άνευ Αρχιερέων,άνευ αρχιερατικών επιτρόπων,καθίσταται δε αδύνατος ιδία η έκδοσις αδειών γάμου.Εις δε την πόλιν των Γρεβενών δεν γίνεται πλέον ούτε η λειτουργία,ούτε διδασκαλία ελληνιστί.Και αν αποθάνη κανείς θα είνε ίσως καταδικασμένος να κηδευθή υπό των ρουμανιζόντων ιερέων,των καθηρημένων υπό του Πατριαρχείου.Οι ρουμανίζοντες,εκτός των άλλων πιέσεων και απειλών,διακηρύττουν ότι δεν θα ξαναπατήσης πους ελληνικός εις τα μέρη εκείνα.Που στηρίζονται κηρύττοντες ταύτα ; Μήπως εις τας νίκας του ρουμανικού στρατού;Εν πάση περιπτώσει η Κυβέρνησις οφείλει να λάβη υπ’όψιν σοβαράν σημείωσιν τον συστηματικόν αυτόν διωγμόν των Αρχιερέων,ιερέων,διδασκάλων,προκρίτων και να ζητήση την άμεσον απόλυσίν των και αποκατάστασιν της θρησκευτικής και εκπαιδευτικής τουλάχιστον ελευθερίας εις όλην την ξενοκρατούμενην χώραν,πολύ δε περισσότερον εις την ουδετέραν ζώνην,δια την οποία τόσαι εδόθησαν κατ’ επανάληψιν υποσχέσεις και εγγυήσεις[5].
Διατί όμως το Επιτελείον Θεσσαλονίκης δεν γράφει που βρίσκονται οι Μητροπολίται Κοζάνης και Γρεβενών,ο Δήμαρχος ,ο Μουφτής και λοιποί χριστιανοί και μουσουλμάνοι πρόκριτοι Γρεβενών και περιχώρων ; δεν μας λέγει διατί δεν λειτουργούν εις την ουδετέραν ζώνην τα ελληνικά σχολεία,ποίος επίεσε τους διδασκάλους να δεχθούν εξάρτησιν εκ Θεσσαλονίκης και τους εξηνάγκασε να φύγουν κρυφίως ; πως αγνοεί ότι Γάλλοι ιππείς δεν αφήκαν εις την ουδετέραν ζώνην αροτριώντα ζώα,υποζύγια,αιγοπρόβατα,σιτηρά,συνέλαβον,εφυλάκισαν,έδειραν,εκακοποίησαν και ητίμασαν γυναίκας,των οποίων οι απουσιάζοντες σύζυγοι εμηνύθησαν ως δήθεν ανήκοντες εις ανταρτικά σώματα ;[6]
Εις την Ήπειρον η ιταλική επέκτασις συμπεριέλαβε και την Κόνιτσαν,γίνεται δε προς τον τομέα εκείνον μετακίνησις ενός μέρους των εις Γρεβενά συγκεντρωθέντων γαλλικών στρατευμάτων.Το πρακτορείον «Ράδιο» εδημοσίευσε και νέαν διάψευσιν περί των εν τη ουδετέρα ζώνη βιαιοπραγιών των συμμάχων εν συμπράξει μετά των στασιαστών.Ενώ γνωστοποιείται η παύσις του στασιαστού αστυνόμου Σερβίων ,το επιτελείον του κ. Σαράϊγ λέγει ότι δεν διωρίσθη αστυνόμος εις Γρεβενά,όπου όμως διωρίσθη υποδιοικητής,δήμαρχος,οικονομικός έφορος.Και εις Σέρβια διωρίσθη οικονομικός έφορος ,προβαίνων εις είσπραξιν φόρων.Όλοι εν γένει οι υπό των Γάλλων χρησιμοποιούμενοι εις την ουδετέραν ζώνην υπάλληλοι ανήκουν και ουσιαστικώς και τυπικώς εις τας στασιαστικάς αρχάς.Εις Γρεβενά επιέσθησαν οι κάτοικοι να υπογράψουσιν αναφοράν γαλλιστί γεγραμμένην,δια της οποίας εζητείτο η επέκτασις της ουδετέρας ζώνης προς εξουδετέρωσιν δήθεν ανταρτικών σωμάτων ενεργούντων δια λογαριασμόν του Κράτους.Κυρίως αποβλέπουν εις το να συμπεριληφθούν επί του παρόντος εις την ουδετέραν ζώνην τα ορεινά χωριά Γρεβενών,μεταξύ των οποίων είνε και τέσσερα βλαχόφωνα,οπόθεν κατάγονται οι ρουμανίζοντες Γρεβενών.Μολονότι δε θεωρείται σχεδόν βεβαία η έλλειψις σιτηρών και λοιπών τροφίμων εις την υπό των ξένων και των στασιαστών κατεχομένην Μακεδονίαν,η δε έλλειψις αυτή με τον υποβρυχιακόν αποκλεισμόν θα ενταθή ακόμη περισσότερον,εν τούτοις καταβάλλονται προσπάθειαι εις τους παρά την ουδετέραν ζώνην πληθυσμούς,όπως πεισθούν και προσχωρήσουν εις το κίνημα,δήθεν δια να μη πεινάσουν[7].
Αι συμμαχικαί υπερβασίαι εξακολουθούν μετά μείζονος εντάσεως εντός και προς βορράν της ουδετέρας ζώνης.Αι επιτάξεις κτηνών,αροτήρων βοών,ποιμνίων,αραβοσίτου και νομής έφθασαν μέχρι τελείας εξαντλήσεως των πενιχρών αποθεμάτων των κατοίκων,καταδικαζομένων εις εντελή στέρησιν.Ουδείς ανεφοδιασμός γίνεται εκ Θεσσαλονίκης ,όπου προβλέπεται επίσης ως λίαν προσεχής η έναρξις παρομοίας στερήσεως. Εκτός όμως τούτων διενεργείται και άνευ ανάγκης καταστροφή περιουσιών,ως συνέβη εις Γρεβενά,όπου από μηχανήματα εργοστασίου αλεύρων του βουλευτού κ. Μπουσίου κατεσκευάσθησαν πέταλα,οι ιμάντες κινήσεως ετεμαχίσθησαν προς άγνωστον χρήσιν,εχρησιμοποιήθησαν δε ως καύσιμος ύλη λεύκαι προωρισμέναι δι’ οικοδομήσιμον ξυλείαν,ενώ τα καυσόξυλα αφθονούν,στοιχίζοντα εν λεπτόν την οκάν.Του Δημάρχου Γρεβενών εξεποιήθη εν πλειστηριασμώ η κινητή περιουσία και επωλήθη με ευτελείς τιμάς εις ρουμανίζοντας.Ενοικιασταί δεκάτης και λοιποί φορολογούμενοι πολίται φυλακίζονται και εξαναγκάζονται να καταβάλουν εις τον αντιπρόσωπον της στασιαστικής κυβερνήσεως τα οφειλόμενα.Αι αδιάλειπτοι απόπαιραι ασελγείας των Σενεγαλέζων εδημιούργησαν εις τους επί κεφαλής των άλλους αξιωματικούς την έμπνευσιν,όπως ιδρύσουν εις Γρεβενά χάριν αυτών οίκον ανοχής,όπου,λέγεται ενέκλεισαν γυναίκας και νεανίδας,των οποίων έτυχε να απουσιάζουν οι σύζυγοι,γονείς και αδελφοί ! Ο εν Κοζάνη Γάλλος πρόξενος μετέβη εις Γρεβενά και εζήτησε να παρουσιαστούν όσοι έχουν παράπονα.Ουδείς ετόλμησε να παρουσιαστή και εδόθη ούτως αφορμή δια να ετοιμασθή νέα διάψευσις των καταγγελομένων υπερβασιών.Αι διαψεύσις αυταί είναι γνωσταί εν Μακεδονία από της Τουρκοκρατίας.Τότε όμως επενέβαινον οι Αγγλογάλλοι αξιωματικοί προς ενθάρυνσιν των κατοίκων και εξακρίβωσιν της αληθείας.Τώρα ποιος θα επέμβη ;[8]
Το Στρατηγείον Θεσσαλονίκης διαψεύδει την ύπαρξιν υπαλλήλων της στασιαστικής κυβερνήσεως εντός της ουδετέρας ζώνης Γρεβενών δεν λέγει όμως τίποτε δια τας καταγγελομένας πιέσεις,διαρπαγάς,καταστροφάς περιουσιών και λοιπάς ανηθικότητας.Εγνώσθη τελευταίον ότι δυο γυναίκες χωρικαί εκρατήθησαν επί εικοσιτέσσερας ώρας εις τον καταυλισμόν ενός λόχου και κατόπιν αφέθησαν ελεύθεραι εν ευνοήτω καταστάσει.Έτερος δε διοικητής αποσπάσματος εζήτησεν από έναν πάρεδρον χωρίου να του χορηγήση δέκα απόρους γυναίκας δια τας ανάγκας του στρατεύματος.Αι υπό των συμμαχικών και στασιαστικών αρχών διενεργούμεναι εισπράξεις των καθυστερουμένων φόρων και ενοικίου δεκάτης εξακολουθούσι συντόνως ,δικαιολογούνται δε με την επισκευήν οδών και γεφυρών ,χρησίμων δια τας στρατιωτικάς των συγκοινωνίας.Εις Γρεβενά κατακρατούνται χιλιάδες επιστολών,μεταξύ των οποίων πλείσται συστημέναι εξ Αμερικής,περιέχουσαι επιταγάς,εξ ων εξαρτάται η διατροφή απείρων οικογενειών,δεν παραδίδονται δε εις ελληνικάς αρχάς προς διανομήν.Εάν οι στασιασταί υπάλληλοι της ουδετέρας ζώνης έλαβον και τυπικόν τινά διορισμόν εκ μέρους των Γαλλικών στρατιωτικών ερχών,κατ΄ουσίαν όμως εξαρτώνται εκ της εν Θεσσαλονίκη κυβερνήσεως,παρ’ ης υπεδείχθησαν και ανεγνωρίσθησαν.Εάν οι Σύμμαχοι θέλουν ειλικρινώς την εξακρίβωσιν της αληθείας,τα Γρεβενά είναι μακράν.Ας σταλή απ’ εδώ μια μεικτή επιτροπή,δια να γνωσθή ποίος έχει δίκαιον.Αι διαψεύσεις και τα παράπονα εναντίον του τύπου δεν ωφελούν.
Η συγκέντρωσις σημαντικής δυνάμεως γαλλικού στρατού μετά πολυβόλων και πυροβόλων εις Γρεβενά,η οποία εθεωρήθη κατ’ αρχάς ότι ωφείλετο εις υποχώρησιν των βορείως ευρισκομένων συμμαχικών στρατευμάτων ,συνεπεία της μη επιβεβαιωθείσης καθόδου των Γερμανών,οφείλεται,κατά πάσαν πιθανότητα,εις τας από πολλού εντεινομένας διαδόσεις περί συγκροτήσεως ανταρτικών σωμάτων,απειλούντων τα πλάγια του συμμαχικού στρατού.Το γεγονός της εις Σλάτιναν,επί των μεθορίων των επαρχιών Καστοριάς και Κονίτσης,συγκρούσεων τοιούτων ατάκτων προς απόσπασμα δωδεκάδος Σενεγαλέζων,φονευθέντων απάντων,έδωκε βεβαίως αφορμήν ενισχύσεως του τομέα εκείνου,χρησιμεύοντος και δια την προφύλαξιν της βορειότερον επιτευχθείσης συνοχής μεταξύ Γαλλικών και και Ιταλικών στρατευμάτων.Δεν έπαυσαν όμως υπό των ρουμανιζόντων των Γρεβενών υποκινήσεις και ενδείξεις περί προθέσεων μετατοπίσεως της ουδετέρας ζώνης προς νότον,πάντοτε με την πρόφασιν της εξουδετερώσεως των ανταρτικών ομάδων[9].
10 Μαρτίου 1917
Οι Σύμμαχοι δεν έπαυσαν να έχουν την σταθεράν υποψίαν ότι εντεύθεν της ουδετέρας ζώνης οργανούνται και κρύπτονται ανταρτικαί συμμορίαι και να νομίζουν ότι εξ αυτών διατρέχουν σοβαρόν κίνδυνον τα εν Μακεδονία στρατεύματά των. Ο στρατηγός Σαράϊγ διέταξε τον αρχηγόν των εν Γρεβενοίς συγκεντρωθέντων στρατευμάτων να υπερβή την ουδετέραν ζώνην και συλλάβη τους αντάρτας ζώντας ή νεκρούς.Η διαταγή του στρατηγού ετέθη εις ενέργειαν και έγραψε μιαν των μελανοτέρων σελίδων της συμμαχικής εν Ελλάδι στρατιωτικής κατοχής.Εις συνταγματάρχης με πολυάριθμον σώμα πεζικού και ιππικού εκ Γάλλων και Σενεγαλέζων,με πολυβόλα και πυροβόλα κατέλαβε το προς νότον των Γρεβενών Κηπουρειό,όπου εδρεύουν προσωρινώς αι αρχαί της Υποδιοικήσεως Γρεβενών.Έθεσεν υπό φρούρησιν τον υποδιοικητήν,κατέλαβαν το τηλεγραφείον,διέκοψε την μετά της Καλαμπάκας τηλεγραφικήν συγκοινωνίαν και ήρχισε να ζητή ανυπάρκτους αντάρτας.Αποσπάσματα στρατού μετέβησαν εις τα γειτονικά χωριά Κρανέαν και Κοσμάτι,όπου αι έρευναί των ουδέν προσεκόμισαν .Έτερον απόσπασμα μετέβη εις Ελευθεροχώριον ,όπου εύρεν εντός εκκλησίας εκατόν κιβώτια φυσιγγίων γκρα και μαρτίνι ανήκοντα εις την χωροφυλακήν και τα έκαυσεν.Εις Κηπουρειό οι Γάλλοι στρατιώται ,ελλείψει ανταρτών,επεδόθησαν εις βιαίαν αναζήτησιν και περισυλλογήν αυγών και ορνίθων και καταδίωξιν γυναικών.ΟιΣενεγαλέζοι[10] εφέρθησαν αυτήν την φοράν μάλλον ανθρωπινά.Ζημίαι σοβαραί επροξενήθησαν εις την οικίαν και την περιουσίαν του εκεί μένοντως οικογενειακώς βουλευτού Ευσταθιάδου.
Εις Κηπουργειό παρευρέθη κατά την επέλασιν των Γάλλων και ο εν Ιωαννίνοις πρόξενος της Ιταλίας,όστις μετέβαινε δια Μετσόβου εις Γρεβενά.Εγνώσθη ότι οι Γάλλοι ήρχισαν ν’ αποχωρούν,σχηματίσαντες την πεποίθησιν ότι δεν υπάρχουν ανταρτικά σώματα.Εν τούτοις έως χθες η μετά της Καλαμπάκας επικοινωνία του Κηπουργειού δεν είχεν αποκατασταθή,ουδεμία δε υπάρχει βεβαιότης περί εντελούς εκείθεν αναχωρήσεως των Γάλλων.
Έτερος Γάλλος συνταγματάρχης ενεργών προς το μέρος των Σερβίων και μεταβάς εις την μονήν Ζηδανίου συνέλαβε τον εν αυτή Ηγούμενον μετά του λοιπού προσωπικού και τους παρεβρεθέντας συμβολαιογράφον και δημαρχιακόν γραμματέα Σερβίων,εν όλω επτά πρόσωπα, τα οποία άνευ τινός διαδικασίας παρέδωκεν εις τον δια τυφεκισμού θάνατον,παραλαβών δε τα αρχεία της Μονής,του συμβολαιογράφου,του δημαρχείου και άλλα πραγματα της Μονής επέστρεψεν εις Σέρβια.Όλη η κινητή περιουσία της Μονής διηρπάγη.
Άλλο απόσπασμα εξέδραμεν εις τα χωρία Λαζαράδες των Σερβίων,Αράπι (Δήμητρα) και Δημηνίτσαν (Καρπερό) Γρεβενών και συνέλαβε πολλούς χωρικούς εξ ων πέντε μεν ετυφεκίσθησαν,οι δε λοιποί απήχθησαν δέσμιοι.
Και αντάρται δεν ανεκαλύφθησαν.Παραμένει δε ακατανόητος ο άνευ τινός διαδικασίας τυφεκισμός των εν Μονή Ζηδανίου και λοιπών χωρικών.Εκείνο όμως,το οποίον υπάρχει και το οποίον έπρεπε να περιπέση εις την κοινήν αντίληψιν Συμμάχων και Ελληνικής Κυβερνήσεως,είνε η δημιουργηθείσα εις την μαρτυρικήν αυτήν ουδετέραν ζώνην αναρχία και τρομοκρατία,εξ ης ήρχισεν ήδη να επωφελούνται διάφορα κακοποιά στοιχεία και ν’ απαρτίζουν ληστρικάς μικροσυμμορίας,από τας οποίας ουχί τα συμμαχικά στρατεύματα,αλλά οι εντεύθεν της ουδετέρας ζώνης κάτοικοι υποφέρουν τα πάνδεινα.Η ύπαρξις δε των λυστοσυμμοριών αυτών,εφ’ όσον δεν επιτρέπεται εις την ελληνικήν εξουσίαν η ενίσχυσις της χωροφυλακής προς καταδίωξιν και εξόντωσίν των,θα δημιουργεί πάντοτε διαδόσεις και υποψίας περί ανυπάρκτων ανταρτών και θα προκαλή νέας υπερβασίας και νέους τυφεκισμούς αθώων[11].
Το έργο των συμμοριών συνεπλήρωναν άλλα δραστήρια μέτρα,άτινα εις ουδέν άλλο εσκόπουν ειμή να εξαναγκάσωσι τους Έλληνας να υποκύψωσιν ή πώς να αποδιώξωσιν εκ του κύκλου της πολιτικής πάντας,όσοι ηρνούντο να κλίνωσι το γόνυ εις τον θεόν του Νεοτουρκισμού.Αι δολοφονίαι των παλαιών αρχηγών των χριστιανών εθνικοφρόνων ή εκείνων,οίτινες εφαίνοντο μέλλοντες πιθανοί αρχηγοί της αντιπολιτεύσεως κατά του του Τουρκικού Σωβινισμού,ευρίσκοντο εις την ημερησίαν διάταξιν.Κατά τον Οκτώβριον του 1911 διεπράχθη η αγρία σφαγή του Μητροπολίτου Γρεβενών Αιμιλιανού μετά του διακόνου και του συνοδού του υπό τουρκικής συμμορίας εκ φενταήδων (εθελοντών),οργανωθείσης υπό του διευθύνοντος το Νεοτουρκικόν Κομιτάτον εις Γρεβενά διαβοήτου Μπεκίρ αγά.Εις την γενομένην εν τη τουρκική Βουλή συζήτησιν ο υπουργός των Εσωτερικών Δζελάλ Βέης έμεινεν αναπολόγητος προ των απροκαλύπτων αιτιάσεων των Ελλήνων βουλευτών,Τούρκοι δε και Άραβες βουλευταί,πεισθέντες περί της συνενοχής της Κυβερνήσεως,εζήτησαν να επεκταθή και γενικευθή η συζήτησις.Συγχρόνως εδολοφονείτο εν Σιατίστη ο εκλέκτωρ Παύλος Νεράντζης (Περδίκας) υπό αστυνομικών οργάνων σταλέντων εκ Λαψίστης (Νεαπόλεως Βοΐου).
17 Μαρτίου 1917
Η εντεύθεν της ουδετέρας ζώνης επιδρομή των γαλλικών στρατευμάτων επεξετάθη και πέραν του 1912 ελληνοτουρκικής μεθορίου.Αι προς ανακάλυψιν ανταρτών ,όπλων και πολεμοφοδίων έρευναι ώθησαν τα γαλλικά στρατεύματα μέχρι Οστρόβου,Λιμποχόβου,Σταγιάδων,Βελεμιστίου (Αγιόφυλλο Καλαμπάκας) και Ασπροκκλησιάς.Οι κάτοικοι της Θεσσαλίας ησθάνθησαν εύλογον ανησυχίαν,εκδηλωθείσαν δια συλλαλητηρίου εις Τρίκκαλα,όπου εξεφράσθη και διαμαρτυρία δια τας προς βορράν γενομένας σφαγάς και διαρπαγάς.Και προς το μέρος της Λαρίσσης οι Γάλλοι εισεχώρησαν εν μέρει εις Θεσσαλικόν έδαφος φθάσαντες μέχρι Συκιάς.Αι τελευταίαι κυβερνητικαί πληροφορίαι παριστώσιν ότι οι Γάλλοι ήρχισαν ν’ αποχωρούν.Αποκατεστάθη η μετά του εκκενωθέντος Κηπουργειού τηλεφωνική συγκοινωνία,οπόθεν αγγέλεται ότι όλα τα γαλλικά στρατεύματα επέστρεψαν εις Γρεβενά.Δεν είνε ακόμη εξηκριβωμένον αν εξεκενώθη ολόκληρον το προς νότον των Γρεβενών και Σερβίων διάστημα,οι κάτοικοι του οποίου εξακολουθούν να διατελούν εν αγωνία,ως εκ των τελεσθέντων κατά την επιδρομήν.
Ο στρατηγός Σαράϊγ εγνωστοποίησεν επισήμως ότι εις την μονήν Ζιδανίου γαλλικόν απόσπασμα εζήτησε την παράδοσιν των όπλων επί ποινή θανάτου,ότι παρεδόθη εν κυνηγετικόν τυφέκιον,γενομένης όμως ερεύνης ευρέθησαν πολεμικά τυφέκια,περίστροφα,800 φυσίγγια και στολή Έλληνος αξιωματικού,όστις ετυφεκίσθη μαζύ με έναν Βούλγαρον ιερέα.Σχετικώς προς τούτο ο στρατηγός Κομπού είχε διαβιβάσει εις την ελληνικήν Κυβέρνησιν εκ μέρους του στρατηγού Σαράϊγ ότι εις το διαμέρισμα Αλιάκμονος έλαβον χώραν πολλαί συμπλοκαί μετά συμμοριών αποτελουμένων εκ κομιτατζήδων και εφονεύθησαν εις Έλλην αξιωματικός και 12 κομιτατζήδες.Προσθέτει δε ο κ. Σαράϊγ ότι εις Αράπι (Δήμητρα Γρεβενών) ετυφεκίσθησαν 2 ένοπλοι κομιτατζήδες,των λοιπών διαφυγόντων,και ότι εκ των εις Δημηνίτσα (Καρπερό Γρεβενών) συλληφθέντων ενόπλων κομιτατζήδων θα ετυφεκίζοντο εξ,συμφώνως με διαταγήν του,περί τυφεκισμού πάντων των ατάκτων,ήτις και εξετελέσθη και την οποίαν λέγει ότι θα διατηρήση μη επιτρέπων τον σχηματισμόν συμμοριών,καθόσον το ζήτημα τούτο αφορά την ασφάλειαν του στρατού της Ανατολής.
Και συμπλοκή μεν ουδεμία εγένετο παρά τον Αλιάκμονα.Σφαγαί μόνον έγιναν υπό τύπον τυφεκισμών μετά των παρεπομένων διαρπαγών.Ο Έλλην αξιωματικός ήτο ο εν Μονή Ζιδανίου παρευρεθείς έφεδρος αξιωματικός συμβολαιογράφος Σερβίων,Βούλγαρος δε ιερεύς,ο ηγούμενος της Μονής Καλλίνικος,καταγόμενος κ Στενημάχου της Ανατολικής Ρωμυλίας ,διατελέσας αρχιερατικός επίτροπος και προϊστάμενος της κοινότητος εν Στενημάχω και επί τι διάστημα ιερεύς της εν Σόφια Ελληνικής Πρεσβείας.Απελαθείς τω 1906 έλαβε μέρος εις την εν Θεσσαλία εγκατάστασιν των λοιπών προσφύγων,κατόπιν δε επέστρεψεν εις Στενήμαχον ,οπόθεν και πάλιν απηλάθη τω 1914,και ελθών εδώ διωρίσθη υπό του Αγίου Κοζάνης,άλλοτε Φιλιππουπόλεως,κ. Φωτίου ηγούμενος της Μονής Ζηδανίου,υπέρ της ανακαινίσεως και βελτιώσεως της οποίας εξώδευσε και τας μικράς του οικονομίας.Πρόσωπα όμως εν Κοζάνη ενδιαφέροντο δια καταχρήσεις γενομένας εν τη Μονή επί του προκατόχου του ηγουμένου Ιλαρίωνος εκ Κρήτης,φαίνεται δε ότι εις διαβολάς αυτών οφείλεται η τραγωδία της Μονής και η επακολουθήσασα διαρπαγή της κινητής περιουσίας της και ιδία η εξαφάνισις των αρχείων και εγγράφων της.
Κομιτατζήδες αποκαλούνται εν τω επισήμω ανακοινωθέντι του Γαλλικού Στρατηγείου οι τυφεκισθέντες χωρινοί εν τη Μονή και εις τα χωριά Αράπι,Δημηνίτσαν,Λαζαράδες.Πιθανόν εις τας κατοικίας των να ευρεθή από κανέν όπλον και μερικά φυσίγγια.Τούτων έχουν απόλυτον ανάγκην οι γεωργοί των μερών εκείνων δια την καταδίωξιν των λυμαινομένων τους αγρούς του αραβοσίτου αγριόχοιρων. Η αγρία αυτή σφαγή χωρικών χαρακτηριζομένων ως κομιτατζήδων δεν έχει το προηγούμενόν της επί τουρκοκρατίας.Κάποτε,μετά τον Ρωσσοτουρκικόν πόλεμον του 1878,οπότε είχον σχηματισθή εις την περιφέρειαν εκείνην πολλαί ληστρικαί συμμορίαι,οι προς καταδίωξιν αυτών στελλόμενοι Τουρκαλβανοί βασιβουζούκοι,μη κατορθώνοντες πάντοτε να εύρουν τους ληστάς,,συνελάμβανον ειρηνικούς ποιμένας,απέκοπτον τας κεφαλάς των και τας εκόμιζον επί πασσάλων άδοντες εις τας πόλεις,προς απόδειξιν της δραστηριότητός των.Κάτι παρόμοιον διέπραξαν την φοράν αυτήν τα Γαλλικά στρατεύματα του κ. Σαράϊγ.
Εγνώσθη ότι και εις ετέραν παρά τον Αλιάκμονα Μονήν,της Ζάβορδας,εφονεύθησαν υπό των Γάλλων τέσσερες καλόγηροι,ως και εις ιερεύς μετά του υιού του εν Βαρωσίω των Γρεβενών.Η Κυβέρνησις στερείται πληροφοριών περί τούτων.Επιστοποιήθη όμως ο τυφεκισμός του προκρίτου Τσοτυλίου Κ. Παπαδοπούλου ,ο φόνος ενός χωροφύλακος εν Βελεμισστίω και δυο ενόπλων εις Μαυρονόρος ,οι οποίοι λέγουν ότι ήσαν εξ εκείνων,οίτινες απετέλεσαν μικράς ομάδας προς αντεκδίκησιν δια τας ατιμώσεις των συζύγων,αδελφών και θυγατέρων των.Όμοιοι προς αυτούς ήσαν και οι εις Σλάτιναν φονεύσαντες το μικρόν απόσπασμα εκ 12 Γάλλων και Σενεγαλέζων.Περί του καταρτισμού των μικροομάδων τούτων και του ελατηρίου της αντεκδικήσεως δια τας ατιμώσεις η Κυβέρνησις ειδοποίησεν εγκαίρως τον στρατηγόν Κομπού.Εις απάντησιν έλαβε την γνωστήν διάψευσιν περί απαγωγής γυναικών και ιδρύσεως οίκου ανοχής ,στηριζομένην εις δηλώσεις υπογραφείσας υπό των παρέδρων των χωρίων Βηλιάς και Δοβρατόβου (Βατολάκκου Γρεβενών).Δεν διεψεύσθη όμως και η υπό του Γάλλου φρουράρχου Γρεβενών λοχαγού Χούγκ,διακόρευσις και κατακράτησις της θυγατρός του εκ Κονισκιότ Νάκου Μαρκοπούλου[12].
Εδώ θα αντιπαραθέσω και την άποψη των Βενιζελικών που εκφράζεται από τον Ιωάννη Ηλιάκη:
Δια να καταδείξωμεν πόσον αυστηρά ήσαν τα μέτρα ταύτα αρκεί ν’ αναφέρομεν δυο παραδείγματα.
Τον Φεβρουάριον του 1917 μια περίπολος Σενεγαλέζων έχασε τον δρόμον και ευρεθείσα πέραν της ουδετέρας ζώνης μεταξύ Γρεβενών και Ηπείρου έπεσεν εις χείρας των ανταρτικών συμμοριών,αι οποίαι ήδρευον εις το μέρος τούτο.Ολόκληρος η περίπολος κατεσφάγη και βέβαια δεν την κατέσφαξαν οι Βενιζελικοί,ούδ’ είνε αυτά που ανεκάλυψα τους σφαγέντες.Συνεπεία διαπράξεως του εκλήματος τούτου ο Στρατηγός Σαράϊγ έγινεν έξω φρενών και διέταξε την προέλασιν του Γαλλικού ιππικού προς νότον με την εντολή να τουφεκίζεται επί τόπου ο συλλαμβανόμενος ένοπλος ως κομιτατζής.Κατά την προέλασιν εις εν μοναστήριον της περιφερείας Σερβίων ευρέθησαν όπλα.Αμέσως συνελήφθησαν και ετουφεκίσθησαν επί τόπου εξ άτομα ευρισκόμενα εκεί,μεταξύ των οποίων και ο ηγούμενος.
Επίσης εξεδόθη προκήρυξις προς τον λαόν της Μακεδονίας να παραδώση τα όπλα του εντός ωρισμένης προθεσμίας ,διότι μετά την παρέλευσιν της προθεσμίας θα ετυφεκίζοντο επί τόπου ο κάτοχος οιουδήποτε όπλου.Όπως προλάβω δυστυχήματα,ηναγκάσθην να τοιχοκολλήσω εις όλα τα χωρία της περιφερείας μου μεγάλας προκηρύξεις με την επιγραφήν «κίνδυνος θάνατος» και εκάλουν τον λαόν να καταθέση τα όπλα του.Και κατόρθωσα κατ’ αυτόν τον τρόπον να σωθούν πλείστοι εκ βεβαίου θανάτου.Μ’ όλον τούτο εις εν Τσοτυλίω Ανασελίτσης ευηπόλιπτος πολίτης δεν επίστευσεν εις την προκήρυξίν μου και δεν παρέδωκε το όπλον του,αλλά το έκρυψεν εις την αυλήν του, συνελήφθη και ετυφεκίσθη αμέσως και έμαθον την επομένην το θλιβερόν γεγονός[13].
Τελευταίον ανακοινωθέν της Θεσσαλονίκης αναφέρει περί υπάρξεως,αποθήκευσης και μεταφοράς όπλων εξ Ασπροκκλησιάς εις Καλαμπάκαν και διάφορα άλλα χωριά και περί καταρτισμού συμμοριών και διανομής όπλων υπό Έλληνος αξιωματικού με πολιτικήν ενδυμασίαν και του βουλευτού κ. Καζάκη,ευρισκομένου από ημερών ενταύθα.Εν τέλει ο στρατηγός Σαράϊγ εδήλωσεν ότι δεν δύναται να χάνη τον καιρόν του διαψεύδων τας ψευδείς,σκοπίμους και υπερβολικάς ειδήσεις του αθηναϊκού τύπου και αφίνει το κοινόν να κρίνηπερί της αξίας των πληροφοριών αυτών εκ των μεταγενεστέρων γεγονότων και αυτό είνε αληθώς το καλλίτερον.
Της επιδρομής προηγήθησαν πολλαί συλλήψεις προκρίτων εις Κοζάνην,Σιάτισταν και Γρεβενά.Επί κεφαλής δε των Γαλλικών αποσπασμάτων εθεάθησαν οδηγοί εκ των ρουμανιζόντων.Εις όλα τα χωριά,όπου διενηργήθησαν έρευναι προς ανακάλυψιν ανταρτών και όπλων ,εγένοντο διαρπαγαί ιδιωτικών περιουσιών.Η κατάστασις των κατοίκων της περιφερείας εκείνης είνε από πάσης απόψεως αξιοθρήνητος.Επιβάλλεται εις την Κυβέρνησιν η σύντομος μέριμνα προς αποκατάστασιν ποιάς τινός τάξεως.Ο υποδιοικητής και ο αστυνόμος Κηπουρειού,ως και άλλοι σταθμάρχαι και χωροφύλακες,απήχθησαν υπό των Γάλλων.Πρέπει να αναπληρωθούν αμέσως και να ενισχυθή η δύναμις της χωροφυλακής προς διπλούν σκοπόν και δια την ασφάλειαν και αναθάρρησιν των κατοίκων,και δια την εκκαθάρησιν του τόπου από κακοποιών στοιχείων,διδόντων αφορμάς όπως πλάττωνται αι περί ανταρτών καχυποψίαι.Ιδιαιτέρα μέριμνα πρέπει να λήφθη και δια τον επισιτισμόν της περιφερείας ταύτης.
Ας δούμε τέλος πως βιώνει την κατάσταση αυτή ένας απλός δάσκαλος με 5 μαθητές στο μικρό οικισμό Παλιοκόπρια (Δασάκι Γρεβενών), που βρίσκεται στο Βόρειο τμήμα των Γρεβενών:
Βασίλειος Καλαμπούκας
Διδάσκαλος κατά το έτος 1918-19 εχρημάτησεν
Κατά πρώτον μεν εις Παλαιοκόπρια
Διαρκής λόγος
Παιδιά μας επειδή οι χριστιανοί εξε…. τω Κυρίω Ιησούν μας έστειλε και αυτός.
Κατά πρώτον μεν τους αράπηδες,μας εμαστίγωσαν μας επέπληξαν αλλά εμείς δεν το εννοήσαμεν,μας έστειλε τους Γάλλους αλλά εμείς δεν το εννοήσαμεν,αλλά μας έδωσεν χάλαζα,τρία έτη δεν έσταξεν βροχή αλλά δεν εννοήσαμεν,ώρισεν να μας καταστρέψει διότι να μας δώση οργήν και ίσως πίστην ,όμως πρώτον οι άραβες μας επροσβάλνουν και μας έβαζαν να κατασκευάζουμεν οδούς,έπειτα ήλθον οι Γάλλοι,ακόμα χειρότεροι οι βενιζελικοί και αυτά τα είδα Κύριε.
Διδάσκαλος
Καλαμποκόπουλος Βασίλειος[14]
O A΄ Παγκόσμιος πόλεμος τελείωσε στις 11 Νοεμβρίου του 1918.
Σημ: Οι 4 μεγάλες φωτογραφίες που διανθίζουν το κείμενο είναι από την περίοδο της Γαλλοκρατίας στη Δυτική Μακεδονία. Οι δυο πρώτες από το φωτογραφικό άλμπουμ του Ιωάννη Τσιομπάνου με τίτλο: « Κοζάνη-Οδοιπορικό στο Χρόνο» και οι επόμενες δυο από το φωτογραφικό άλμπουμ του Βαγγέλη Νικόπουλου με τίτλο: «Γρεβενά 1895-1975».
greveniotis.gr
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Ρωσία σε ΗΠΑ: Μην επαναλάβετε λάθη του παρελθόντος
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
