2013-10-04 00:00:06
Η επόμενη άφιξη μας είναι στο Νέο Δελχί της Ινδίας, τον Ιανουάριο του 1948, για να συζητήσουμε με τον Μαχάτμα Γκάντι, η διδασκαλία του οποίου, επηρέασε το διεθνές κίνημα για την ειρήνη και μαζί με τον ασκητικό βίο του συνέτειναν στο να καταστεί παγκόσμιο σύμβολο και ορόσημο της φιλοσοφικής και κοινωνικοπολιτικής διανόησης του 20ού αιώνα. Τον συναντήσαμε λίγες μέρες πριν την δολοφονία του.
Ήρθε στο ραντεβού μας με το τρένο έχοντας κόψει εισιτήριο γ θέσης. Όταν τον ρωτήσαμε γιατί ταξιδεύει στην τρίτη θέση, αυτός μας απάντησε γεμάτος ταπεινότητα: «Επειδή δεν υπάρχει τέταρτη».
Κύριε Γκάντι, αισθάνομαι πραγματικό δέος που μου δίνεται η ευκαιρία να κουβεντιάσω μαζί σας. Έχετε καταγραφεί στην Ιστορία ως ο μοναδικός ίσως ηγέτης που κατάφερε να προκαλέσει μια αναίμακτη επανάσταση και τελικά να κερδίσει.
Εδώ επιτρέψτε μου να σας διακόψω. Οι πολύλογοι έπαινοι προσβάλλουν. Είσαι αναγκασμένος να πεις πως δεν τους αξίζεις.
Συγχωρέστε με. Δεν είχα καμία διάθεση να σας προσβάλλω αλλά είναι αναμφισβήτητη η προσφορά σας στον παγκόσμιο πολιτισμό Για πρώτη φόρα δώσατε μια εναλλακτική ,έναν διαφορετικό δρόμο αντίδρασης σε μάζες που καταπιέζονται. Και όλα αυτά μέσω της στρατηγικής της μη βίας.
Η μη βία είναι η μεγαλύτερη δύναμη στη διάθεση της ανθρωπότητας. Είναι ισχυρότερη από το ισχυρότερο όπλο καταστροφής που επινοήθηκε ποτέ από την εφευρετικότητα του ανθρώπου.
Τι σας οδήγησε στην άποψη σας αυτή;
Είμαι αντίθετος στη βία, επειδή η χρήση βίας μπορεί να φαίνεται καμιά φορά ότι κάνει καλό, το καλό αυτό όμως είναι προσωρινό, ενώ το κακό που προξενεί είναι μόνιμο. Είμαι έτοιμος να πεθάνω, αλλά δεν υπάρχει σκοπός για τον οποίο να είμαι έτοιμος να σκοτώσω.
Δεν συμφωνείτε δηλαδή με το δόγμα ότι ο σκοπός αγιάζει τα μέσα;
Όχι, καθόλου. Το μόνο αποτέλεσμα που θα έχει το "οφθαλμόν αντί οφθαλμού" είναι ότι θα καταλήξει να κάνει όλον τον κόσμο τυφλό. Η μη-βία προϋποθέτει διπλή πίστη: πίστη στο Θεό και πίστη στον άνθρωπο.
Ποια είναι η χειρότερη μορφή βίας;
Η φτώχεια είναι η χειρότερη μορφή βίας.
Δεν υπάρχουν φορές που ο ανθρώπινος θυμός αν όχι δικαιολογείται, εξηγείται;
Ο θυμός έχει πάντα μια αιτιολογία, αλλά σπάνια αυτή είναι καλή.
Ακόμα και όταν διακυβεύονται ιδανικά όπως η ελευθερία και η δημοκρατία;
Τι σημασία έχει αν οι νεκροί, τα ορφανά και οι άστεγοι, και η οποιαδήποτε καταστροφή προκλήθηκε στο όνομα του ολοκληρωτισμού ή στο ιερό όνομα της ελευθερίας ή της δημοκρατίας; Οι νεκροί παραμένουν νεκροί, τα ορφανά παραμένουν ορφανά και οι άστεγοι παραμένουν άστεγοι.
Η μη βία όμως σημαίνει και μη δράση;
Αντιθέτως. Η μη βία σημαίνει ουσιαστική δράση η οποία προκύπτει μέσα από την ειλικρινή αλληλεπίδραση μεταξύ των ανθρώπων.
Μπορείτε να μου το εξηγήσετε λίγο περισσότερο αυτό;
Η δράση δηλώνει τις προτεραιότητες. Ένας άνθρωπος είναι το σύνολο των πράξεών του απέναντι στους άλλους. Τι έχει κάνει, τι μπορεί να κάνει. Τίποτε άλλο. Έτσι, παρακινώντας τον εαυτό σου να βοηθά τους συνανθρώπους σου δίνοντας τους ταυτόχρονα αξία, αυτό κάνει όχι μόνο καλύτερη τη ζωή τους, αλλά σιγά-σιγά τείνεις να παίρνεις πίσω αυτό που δίνεις. Και τα άτομα που βοηθάς νιώθουν την τάση να βοηθούν άλλους ανθρώπους. Έτσι δημιουργείται μία ανοδική σπείρα θετικής αλλαγής που μεγαλώνει και ισχυροποιείται.
Αρκεί αυτήν η αντιμετώπιση όταν ο τύραννος που βρίσκεται πάνω από το κεφάλι σου είναι πολύ ισχυρός;
Όταν με πιάνει απόγνωση ξαναθυμάμαι πως σε όλη την πορεία της Ιστορίας ο δρόμος της αλήθειας και της αγάπης πάντα αναδείχτηκε νικητής. Υπήρξαν τύραννοι και φονιάδες που για κάμποσο καιρό έμοιαζαν ανίκητοι. Μα στο τέλος πάντοτε πέφτουν, θυμηθείτε το πάντοτε.
Και τι άλλο μπορεί να κάνει ένας σκλάβος απέναντι στον τύραννο του όταν πλέον έχει εξαντλήσει όλα τα μέσα που διαθέτει ώστε να ελευθερωθεί;
Ο μόνος τύραννος που ανέχομαι είναι η σκληρή φωνή μέσα μου. Τη στιγμή που ο σκλάβος αποφασίζει να μην είναι πια σκλάβος, οι αλυσίδες του σπάνε μόνες τους .
Αυτήν όμως η σκληρή φωνή που λέτε μπορεί κάποιες φορές να κάνει και λάθη. Έτσι δεν είναι;
Η ελευθερία δεν αξίζει τίποτα, αν δεν συμπεριλαμβάνει την ελευθερία να κάνεις λάθη. Δύο είναι όμως τα πραγματικά καταστρεπτικά λάθη που μπορώ να κάνω στο δρόμο προς την αλήθεια. Να μην φτάσω μέχρι το τέλος και να μην ξεκινήσω καν.
Υπάρχουν μια η πολλές αλήθειες;
Η αλήθεια είναι μία και υπάρχει ακόμη και αν δεν έχει υποστηρικτές. Η αλήθεια είναι καλά κρυμμένη πίσω από το δίκαιο των μαζών. Χρέος μας είναι να την αποκαλύψουμε και να μην υποπέσουμε στο λάθος να την παρερμηνεύσουμε.
(…)
Ένα λάθος δεν γίνεται αλήθεια επειδή είναι ευρέως διαδεδομένο, ούτε η αλήθεια γίνεται λάθος όταν δεν τη βλέπει κανείς.
Υπάρχουν φορές που είναι προτιμότερη η συγκάλυψη της αλήθειας για έναν σκοπό δίκαιο;
Η αλήθεια ποτέ δεν βλάπτει έναν σκοπό που είναι δίκαιος.
Πότε η πολιτική εξυπηρετεί δίκαιους σκοπούς;
Δυστυχώς τις περισσότερες φορές άπληστοι ηγέτες μετατρέπουν την πολιτική σε ένα γήπεδο κομματισμού, προσπαθώντας ταυτόχρονα να κατασκευάσουν άβουλους οπαδούς. Ο κομματισμός είναι ανίκανος να γεννήσει μέσα στην αντιπαλότητα και έχθρα ένα "πολιτικό ον" που θα μιλήσει για την Αγάπη.
Τι σας κάνει να ελπίζετε ότι η κατάσταση στην χώρα σας θα αλλάξει προς το καλύτερο;
Η πίστη στους πολίτες της. Υπάρχουν πάντα καλά στοιχεία στους ανθρώπους και υπάρχουν πράγματα που δεν είναι τόσο καλά. Όμως σε κρίσιμες ιστορικές περιόδους θεωρώ ότι υπάρχει μια μαγική δύναμη η οποία οδηγεί τελικά στην ανάδειξη των καλών στοιχείων και σε μια αληθινή συναδέλφωση απέναντι σε οποιονδήποτε δυνάστη.
Πιστεύετε ότι είναι κοντά χρονικά αυτήν η αλλαγή;
Ναι το πιστεύω ότι περισσότερο κοντά από ποτέ. Και αυτό γιατί οι συμπολίτες μου έχουν κατανοήσει δυο πολύ βασικές αλήθειες.
Ποιες είναι αυτές;
Πρώτον ότι για να δούμε την αλλαγή που θέλουμε πρέπει να γίνουμε οι ίδιοι η αλλαγή που θέλουμε . Και δεύτερον ότι ο κόσμος είναι αρκετά μεγάλος για να ικανοποιήσει τις ανάγκες του κάθε ανθρώπου, αλλά είναι πολύ μικρός για να ικανοποιήσει την ανθρώπινη απληστία.
Θέτετε μακροπρόθεσμους στόχους στην ζωή σας;
Ονειρέψου σαν να πρόκειται να ζήσεις για πάντα , ζήσε όμως σαν να πρόκειται να πεθάνεις σήμερα.
Μπορείτε να μου το εξηγήσετε αυτό;
Όταν ζεις μόνο την παρούσα στιγμή τότε δεν ανησυχείς για την επόμενη την οποία δεν μπορείς να ελέγξεις έτσι και αλλιώς. Έτσι, ο φόβος και οι δισταγμοί που έχεις λόγω πιθανών μελλοντικών αρνητικών συνεπειών οι οποίοι σε οδηγούν στην μη δράση χάνουν τη δύναμή τους, και γίνεται ευκολότερο και να δράσεις και να μένεις συγκεντρωμένος στη στιγμή ώστε τελικά να αποδίδεις καλύτερα.
Δεν επιχειρείτε δηλαδή να προβλέψετε το μέλλον ώστε να προετοιμαστείτε κατάλληλα;
Δεν θέλω να προβλέπω το μέλλον. Με απασχολεί να νοιάζομαι για το παρόν. Ο Θεός δεν μου έχει δώσει έλεγχο των στιγμών που θα έρθουν.
Που μπορούμε να βρούμε τον Θεό;
Όπου υπάρχει αγάπη εκεί είναι και ο Θεός.
Ο Θεός είναι κοντά και στον αμαρτωλό;
Κυρίως σε αυτόν. Πρέπει να μάθουμε να μισούμε την αμαρτία και να αγαπάμε τον αμαρτωλό
Ποια η γνώμη σας για τις θρησκείες;
Μ' αρέσουν οι θρησκείες. Δεν μ' αρέσουν μερικοί οπαδοί τους , όπως σας είπα παραπάνω ,που εκμεταλλεύονται και χρησιμοποιούν το όνομα τους για να εξυπηρετήσουν τα ιδιοτελή τους συμφέροντα.
Η γνώμη σας για τον Δυτικό πολιτισμό ποια είναι;
Τι γνώμη έχω για το Δυτικό πολιτισμό; Νομίζω πως θα ήταν καλή ιδέα.
Εκτός των άλλων έχετε και την αίσθηση του χιούμορ Εάν δεν είχα την αίσθηση του χιούμορ, τότε θα έπρεπε να αυτοκτονήσω.
Υπάρχει άραγε παγκόσμιος ανθρώπινος πολιτισμός;
Υπάρχουν παγκόσμια πρότυπα ζωής αλλά όχι ακόμη πολιτισμός. Το αληθινό νόημα του πολιτισμού δεν προϋποθέτει την αύξηση της κατανάλωσης, αλλά τον ελεύθερο και καλά προμελετημένο περιορισμό των επιθυμιών.
Εθνικός πολιτισμός υπάρχει;
Ο πολιτισμός ενός έθνους κατοικεί στις καρδιές και στην ψυχή των ανθρώπων του.
Και πότε αυτός μπορεί να οδηγήσει σε μια ειλικρινή συναδέλφωση μεταξύ των εθνών;
Ινδοί, Πέρσες, Χριστιανοί ή Εβραίοι, αν θέλουμε να ζήσουμε σαν ένα έθνος, πρέπει να πετύχουμε το συμφέρον του καθενός να γίνει συμφέρον όλων. Η μοναδική σκέψη μας πρέπει να είναι η δικαιοσύνη, για τον καθένα από εμάς.
Πως φαίνεται αν υπάρχει πρόοδος προς αυτήν την κατεύθυνση;
Η ηθική πρόοδος ενός έθνους φαίνεται στον τρόπο που συμπεριφέρεται στα ζώα και στη φύση. Το αισθάνομαι πως η πνευματική πρόοδος όντως απαιτεί, σε κάποιο στάδιο, πως πρέπει να σταματήσουμε να σκοτώνουμε τα συντροφικά μας πλάσματα και να καταστρέφουμε την φύση για την ικανοποίηση των σωματικών μας γούστων. Αυτές οι πράξεις μας δεν είναι παρά μια αντανάκλαση καθρέφτη αυτού που κάνουμε στους εαυτούς μας και ο ένας στον άλλο.
Υπάρχει ελπίδα;
Δεν πρέπει να χάσουμε την πίστη στην ανθρωπότητα. Η Ανθρωπότητα είναι ένας ωκεανός. Αν μερικές σταγόνες του ωκεανού είναι βρώμικες, ο ωκεανός δεν θα γίνει βρώμικος.
Έχει απειληθεί πολλές φορές η ζωή σας λόγω της ακτιβιστικής σας δράσης και έχουν γίνει πολλές απόπειρες δολοφονίας εναντίον σας. Έχετε φοβηθεί ποτέ;
Φυσικά και έχω φοβηθεί, άνθρωπος είμαι. Έχω νιώσει φόβο πολλές φορές αλλά δεν έχω δειλιάσει ποτέ. Ο φόβος έχει κάποια χρησιμότητα, η δειλία όμως δεν έχει καμία. Εξάλλου κανείς δεν μπορεί να με βλάψει χωρίς την άδειά μου.
Τι έχετε να πείτε στους διώκτες σας που έχουν χρησιμοποιήσει εναντίον σας ακόμη και την δικαστική εξουσία;
Υπάρχει ένα ανώτερο δικαστήριο από τα δικαστήρια της δικαιοσύνης και αυτό είναι το δικαστήριο της συνείδησης. Αυτό το δικαστήριο υπερέχει όλων των άλλων δικαστηρίων. Μπορούν να με αλυσοδέσουν, μπορούν να με βασανίσουν, μπορούν να καταστρέψουν ακόμη και αυτό το σώμα, αλλά ποτέ δεν θα φυλακίσουν το μυαλό μου. Ο ελεύθερος άνθρωπος μπορεί να είναι ελεύθερος και στο κλουβί της φυλακής του.
Εννοείτε ότι δεν έχει περάσει ποτέ η σκέψη από το μυαλό σας να τα παρατήσετε;
Καλύτερα να γίνω χίλια κομμάτια, παρά ν’ αποκηρύξω τους αδερφούς μου των καταπιεζόμενων τάξεων. Φίλε μου, είναι καλύτερα να στέκεσαι όρθιος με σπασμένο και μπανταρισμένο κεφάλι, από το να σέρνεσαι με την κοιλιά για να γλιτώσεις το κεφάλι σου.
Πιστεύετε ότι θα τους νικήσετε;
Τουλάχιστον πιστεύω ότι βρισκόμαστε στο σωστό δρόμο. Πρώτα σε αγνοούν, μετά σε κοροϊδεύουν, μετά σε πολεμούν, μετά τους νικάς.
Θα συγχωρούσατε ποτέ τους διώκτες σας;
Η ικανότητα να συγχωρείς είναι προσόν του γενναίου. Οι δειλοί ποτέ δεν συγχωρούν.
Θεωρείτε ότι έχετε υπάρξει δάσκαλος για έναν μεγάλο αριθμό ανθρώπων;
Δεν είναι σοφό να πιστεύουμε σε Δασκάλους και να είμαστε σίγουροι για τη σοφία κάποιου. Αυτοί που ξέρουν πώς να σκέφτονται δεν χρειάζονται δασκάλους. Είναι υγιές να θυμόμαστε ότι ο δυνατός μπορεί να εξασθενίσει και ο σοφός να σφάλλει. Εξάλλου ένα γραμμάριο πράξης αξίζει περισσότερο από τόνους διδασκαλίας.
Είστε ευτυχισμένος με ότι έχετε ζήσει στην ζωή σας;
Φυσικά.
Τι είναι η ευτυχία;
Ευτυχία είναι όταν αυτά που σκέφτεσαι, αυτά που λες και αυτά που κάνεις, βρίσκονται σε αρμονία. Το τι νιώθεις και πως αντιδράς σε κάτι, εξαρτάται πάντα από σένα. Μπορείς να επιλέξεις τις σκέψεις, τις αντιδράσεις και τα συναισθήματά σου σχεδόν στα πάντα. Κανείς εκτός από σένα δεν μπορεί να ελέγξει πως εσύ νιώθεις, καθώς και το πώς αυτά που νιώθεις θα τα μετουσιώσεις σε πράξη. Γιατί να πιστεύεις απλά σε κάτι, και όχι να το ζεις, είναι ανέντιμο.
Πείτε μου αυτά που πρέπει να έχει κάποιος για να κατακτήσει την προσωπική του ευτυχία…
Θα σας απαντήσω αντίστροφα γιατί όσα λιγότερα έχεις, τόσο λιγότερα θέλεις. Θα σας πω αυτά που πρέπει να αποφύγει να έχει.
Πλούτο χωρίς μόχθο.
Γνώση χωρίς χαρακτήρα.
Πολιτική χωρίς αρχές.
Απόλαυση χωρίς συναίσθημα.
Εμπόριο χωρίς ήθος.
Επιστήμη χωρίς ανθρωπιά.
Αγάπη χωρίς θυσία.
Ποιος είναι ο ρόλος της εκπαίδευσης στην διαμόρφωση ανθρώπινων συνειδήσεων;
Είναι πολύ ουσιαστικός. Αν η μόρφωση δεν συνοδεύεται και από πίστη σε ιδανικά όχι απλά είναι άχρηστη, αλλά γίνεται και καταστροφική. Από την άλλη η πίστη πρέπει να ενισχύεται από τη λογική… όταν η πίστη τυφλώνεται, πεθαίνει.
Έχει χρησιμοποιηθεί πάρα πολλές φορές στην ανθρώπινη ιστορία η μόρφωση από επικίνδυνους ηγέτες ώστε να ελεγχθουν οι μάζες…
Φυσικά. Παλαιοτερα το έκαναν αυτό καίγοντας βιβλία. Οι σύγχρονοι όμοιοι τους κατάλαβαν ότι δεν χρειάζεται να καίς συγκεκριμένα βιβλία για να καταστρέψεις έναν πολιτισμό. Απλά κάνε τους ανθρώπους να σταματήσουν την ανάγνωση αυτών των βιβλίων που σου προσφέρουν μια γεύση από το τι σημαίνει ιδανικά.
Ποια είναι η αξία των ιδανικών;
Ότι σε γοητεύουν και από την στιγμή που θα τα συναντήσεις σε συνεπαίρνουν. Η αξία ενός ιδανικού κρύβεται στην ιδιότητά του να απομακρύνεται καθώς το πλησιάζουμε.
Και ποιο είναι το μάθημα που μας δίνει η αναζήτηση τους;
Δικαιώματα που δεν προκύπτουν από ένα καθήκον που επιτελέσαμε καλά, δεν αξίζουμε να τα έχουμε.
Αξίζει κανείς να πολέμα ακόμα και όταν η πλειοψηφία των συμπολιτών του έχει επαναπαυτεί έχοντας διαφορετική άποψη;
Ο καθένας έχει δίκιο με τον τρόπο του, αλλά δεν είναι απίθανο όλοι να έχουν άδικο. Σε θέματα συνειδήσεως δεν έχει θέση ο νόμος της πλειοψηφίας…
Μια συμβουλή για τους αναγνώστες μας πριν κλείσουμε;
Υπάρχουν δυο τύποι ανθρώπου σε αυτόν τον κόσμο. Εκείνοι που παίρνουν τα εύσημα και εκείνοι που πραγματικά κάνουν δουλειά. Λάβετε υποψιν την συμβουλή μου και ακολουθηστε τους δεύτερους. Υπάρχει λιγότερος ανταγωνισμός.
Η παραπάνω συνέντευξη δεν είναι αυθεντική αλλά γίνεται προσπάθεια να προσωπογραφεί ο Μαχάτμα Γκάντι .Όλες οι απαντήσεις είναι στο σύνολο τους απόψεις και θέσεις του ιδίου και διαμορφώθηκαν ,για να συνδυαστούν εν αρμονία, ώστε να δίνεται η εντύπωση μιας συνέντευξης με συνεχή ροή. Είναι προφανές ότι απόψεις, θέσεις και συμπεράσματα που προκύπτουν από το παραπάνω κείμενο δεν αντιπροσωπεύουν απαραίτητα τον συντάκτη.
Λίγα λόγια για τον Μαχάτμα Γκάντι
Ο Μοχάντας Καραμτσάντ Γκάντι ήταν Ινδός πολιτικός, στοχαστής και επαναστάτης ακτιβιστής. Έγινε ευρύτερα γνωστός με την προσωνυμία Μαχάτμα, και στα σανσκριτικά σημαίνει Μεγάλη Ψυχή. Γεννήθηκε στις 2 Οκτωβρίου 1869, στο Πορμπαντάρ.
Σπούδασε νομικά στο University CollegeLondon.
Το 1893 πήγε στην Νότια Αφρική όπου βρέθηκε αντιμέτωπος με το φυλετικό διαχωρισμό του απαρτχάιντ, ο οποίος εκδηλωνόταν από τους λευκούς εποίκους σε βάρος των ντόπιων έγχρωμων και των Ινδών μεταναστών. Κατά την εικοσάχρονη παραμονή του στη Ν. Αφρική φυλακίστηκε πολλές φορές για τους αγώνες του.
Εκεί για πρώτη φορά ξεκίνησε να διδάσκει την τακτική της παθητικής αντίστασης, μίας μεθόδου με σαφείς αναφορές στη σκέψη του κορυφαίου Ρώσου συγγραφέα Λέοντα Τολστόι. Στην άρνησή του για τη χρήση βίας έναντι των καταπιεστών επηρεάστηκε, όπως ο ίδιος έλεγε, από τη διδασκαλία του Ιησού Χριστού και τον Αμερικανό συγγραφέα Χένρι Θορό, ο οποίος είχε γράψει ένα δοκίμιο για την πολιτική ανυπακοή.
Το 1914 η κυβέρνηση της Νοτιοαφρικανικής Ένωσης έκανε σημαντικές παραχωρήσεις στις απαιτήσεις του Γκάντι, συμπεριλαμβανομένης της αναγνώρισης των ινδικών γάμων και της κατάργησης του κεφαλικού φόρου. Την περίοδο του Μεσοπολέμου αναδείχθηκε σε κεντρική μορφή του εθνικού αγώνα των Ινδών για ανεξαρτησία. Το κίνημα της ανεξαρτησίας άρχισε σύντομα να εξαπλώνεται και όταν στα 1919 το Βρετανικό Κοινοβούλιο, μέσω της πράξης του Rowlatt, παραχώρησε στις αποικιακές δυνάμεις έκτακτες εξουσίες για την αντιμετώπισή του, η τακτική της παθητικής αντίστασης απέκτησε εκατομμύρια θιασώτες σε όλη τη χώρα.
Μία διαδήλωση εναντίον της πράξης του Rowlatt στην πόλη Αμριτσάρ κατέληξε σε λουτρό αίματος από τις βρετανικές δυνάμεις (Σφαγή του Αμριτσάρ). Ως αντίδραση στην απάνθρωπη αποικιοκρατική αυτή πράξη ο Μαχάτμα όρισε την 16η Απριλίου ημέρα νηστείας και προσευχής για τα θύματα της σφαγής. Το 1920 μετά την αποτυχία των Βρετανών να επανορθώσουν ο Γκάντι προώθησε μία οργανωμένη εκστρατεία μη συνεργασίας.
Παραιτήθηκαν οι Ινδοί κρατικοί αξιωματούχοι, οι πολίτες αρνούνταν τη συμμετοχή σε κρατικούς οργανισμούς και τα παιδιά αποχώρησαν από τα κρατικά σχολεία. Ο Μαχάτμα Γκάντι δολοφονήθηκε στο Νέο Δελχί στις 30 Ιανουαρίου 1948 από έναν εθνικιστή Ινδό ονόματι Γκόντσε.
Η συνέντευξη φυσικά δεν είναι πραγματική,παρ'όλα αυτά αποτυπώνονται σε μεγάλο βαθμό οι ιδέες και οι σκέψεις αυτού του διανοούμενου,που είχε εκφράσει κατά τη διάρκεια του βίου του.
http://antikleidi.com
Ήρθε στο ραντεβού μας με το τρένο έχοντας κόψει εισιτήριο γ θέσης. Όταν τον ρωτήσαμε γιατί ταξιδεύει στην τρίτη θέση, αυτός μας απάντησε γεμάτος ταπεινότητα: «Επειδή δεν υπάρχει τέταρτη».
Κύριε Γκάντι, αισθάνομαι πραγματικό δέος που μου δίνεται η ευκαιρία να κουβεντιάσω μαζί σας. Έχετε καταγραφεί στην Ιστορία ως ο μοναδικός ίσως ηγέτης που κατάφερε να προκαλέσει μια αναίμακτη επανάσταση και τελικά να κερδίσει.
Εδώ επιτρέψτε μου να σας διακόψω. Οι πολύλογοι έπαινοι προσβάλλουν. Είσαι αναγκασμένος να πεις πως δεν τους αξίζεις.
Συγχωρέστε με. Δεν είχα καμία διάθεση να σας προσβάλλω αλλά είναι αναμφισβήτητη η προσφορά σας στον παγκόσμιο πολιτισμό Για πρώτη φόρα δώσατε μια εναλλακτική ,έναν διαφορετικό δρόμο αντίδρασης σε μάζες που καταπιέζονται. Και όλα αυτά μέσω της στρατηγικής της μη βίας.
Η μη βία είναι η μεγαλύτερη δύναμη στη διάθεση της ανθρωπότητας. Είναι ισχυρότερη από το ισχυρότερο όπλο καταστροφής που επινοήθηκε ποτέ από την εφευρετικότητα του ανθρώπου.
Τι σας οδήγησε στην άποψη σας αυτή;
Είμαι αντίθετος στη βία, επειδή η χρήση βίας μπορεί να φαίνεται καμιά φορά ότι κάνει καλό, το καλό αυτό όμως είναι προσωρινό, ενώ το κακό που προξενεί είναι μόνιμο. Είμαι έτοιμος να πεθάνω, αλλά δεν υπάρχει σκοπός για τον οποίο να είμαι έτοιμος να σκοτώσω.
Δεν συμφωνείτε δηλαδή με το δόγμα ότι ο σκοπός αγιάζει τα μέσα;
Όχι, καθόλου. Το μόνο αποτέλεσμα που θα έχει το "οφθαλμόν αντί οφθαλμού" είναι ότι θα καταλήξει να κάνει όλον τον κόσμο τυφλό. Η μη-βία προϋποθέτει διπλή πίστη: πίστη στο Θεό και πίστη στον άνθρωπο.
Ποια είναι η χειρότερη μορφή βίας;
Η φτώχεια είναι η χειρότερη μορφή βίας.
Δεν υπάρχουν φορές που ο ανθρώπινος θυμός αν όχι δικαιολογείται, εξηγείται;
Ο θυμός έχει πάντα μια αιτιολογία, αλλά σπάνια αυτή είναι καλή.
Ακόμα και όταν διακυβεύονται ιδανικά όπως η ελευθερία και η δημοκρατία;
Τι σημασία έχει αν οι νεκροί, τα ορφανά και οι άστεγοι, και η οποιαδήποτε καταστροφή προκλήθηκε στο όνομα του ολοκληρωτισμού ή στο ιερό όνομα της ελευθερίας ή της δημοκρατίας; Οι νεκροί παραμένουν νεκροί, τα ορφανά παραμένουν ορφανά και οι άστεγοι παραμένουν άστεγοι.
Η μη βία όμως σημαίνει και μη δράση;
Αντιθέτως. Η μη βία σημαίνει ουσιαστική δράση η οποία προκύπτει μέσα από την ειλικρινή αλληλεπίδραση μεταξύ των ανθρώπων.
Μπορείτε να μου το εξηγήσετε λίγο περισσότερο αυτό;
Η δράση δηλώνει τις προτεραιότητες. Ένας άνθρωπος είναι το σύνολο των πράξεών του απέναντι στους άλλους. Τι έχει κάνει, τι μπορεί να κάνει. Τίποτε άλλο. Έτσι, παρακινώντας τον εαυτό σου να βοηθά τους συνανθρώπους σου δίνοντας τους ταυτόχρονα αξία, αυτό κάνει όχι μόνο καλύτερη τη ζωή τους, αλλά σιγά-σιγά τείνεις να παίρνεις πίσω αυτό που δίνεις. Και τα άτομα που βοηθάς νιώθουν την τάση να βοηθούν άλλους ανθρώπους. Έτσι δημιουργείται μία ανοδική σπείρα θετικής αλλαγής που μεγαλώνει και ισχυροποιείται.
Αρκεί αυτήν η αντιμετώπιση όταν ο τύραννος που βρίσκεται πάνω από το κεφάλι σου είναι πολύ ισχυρός;
Όταν με πιάνει απόγνωση ξαναθυμάμαι πως σε όλη την πορεία της Ιστορίας ο δρόμος της αλήθειας και της αγάπης πάντα αναδείχτηκε νικητής. Υπήρξαν τύραννοι και φονιάδες που για κάμποσο καιρό έμοιαζαν ανίκητοι. Μα στο τέλος πάντοτε πέφτουν, θυμηθείτε το πάντοτε.
Και τι άλλο μπορεί να κάνει ένας σκλάβος απέναντι στον τύραννο του όταν πλέον έχει εξαντλήσει όλα τα μέσα που διαθέτει ώστε να ελευθερωθεί;
Ο μόνος τύραννος που ανέχομαι είναι η σκληρή φωνή μέσα μου. Τη στιγμή που ο σκλάβος αποφασίζει να μην είναι πια σκλάβος, οι αλυσίδες του σπάνε μόνες τους .
Αυτήν όμως η σκληρή φωνή που λέτε μπορεί κάποιες φορές να κάνει και λάθη. Έτσι δεν είναι;
Η ελευθερία δεν αξίζει τίποτα, αν δεν συμπεριλαμβάνει την ελευθερία να κάνεις λάθη. Δύο είναι όμως τα πραγματικά καταστρεπτικά λάθη που μπορώ να κάνω στο δρόμο προς την αλήθεια. Να μην φτάσω μέχρι το τέλος και να μην ξεκινήσω καν.
Υπάρχουν μια η πολλές αλήθειες;
Η αλήθεια είναι μία και υπάρχει ακόμη και αν δεν έχει υποστηρικτές. Η αλήθεια είναι καλά κρυμμένη πίσω από το δίκαιο των μαζών. Χρέος μας είναι να την αποκαλύψουμε και να μην υποπέσουμε στο λάθος να την παρερμηνεύσουμε.
(…)
Ένα λάθος δεν γίνεται αλήθεια επειδή είναι ευρέως διαδεδομένο, ούτε η αλήθεια γίνεται λάθος όταν δεν τη βλέπει κανείς.
Υπάρχουν φορές που είναι προτιμότερη η συγκάλυψη της αλήθειας για έναν σκοπό δίκαιο;
Η αλήθεια ποτέ δεν βλάπτει έναν σκοπό που είναι δίκαιος.
Πότε η πολιτική εξυπηρετεί δίκαιους σκοπούς;
Δυστυχώς τις περισσότερες φορές άπληστοι ηγέτες μετατρέπουν την πολιτική σε ένα γήπεδο κομματισμού, προσπαθώντας ταυτόχρονα να κατασκευάσουν άβουλους οπαδούς. Ο κομματισμός είναι ανίκανος να γεννήσει μέσα στην αντιπαλότητα και έχθρα ένα "πολιτικό ον" που θα μιλήσει για την Αγάπη.
Τι σας κάνει να ελπίζετε ότι η κατάσταση στην χώρα σας θα αλλάξει προς το καλύτερο;
Η πίστη στους πολίτες της. Υπάρχουν πάντα καλά στοιχεία στους ανθρώπους και υπάρχουν πράγματα που δεν είναι τόσο καλά. Όμως σε κρίσιμες ιστορικές περιόδους θεωρώ ότι υπάρχει μια μαγική δύναμη η οποία οδηγεί τελικά στην ανάδειξη των καλών στοιχείων και σε μια αληθινή συναδέλφωση απέναντι σε οποιονδήποτε δυνάστη.
Πιστεύετε ότι είναι κοντά χρονικά αυτήν η αλλαγή;
Ναι το πιστεύω ότι περισσότερο κοντά από ποτέ. Και αυτό γιατί οι συμπολίτες μου έχουν κατανοήσει δυο πολύ βασικές αλήθειες.
Ποιες είναι αυτές;
Πρώτον ότι για να δούμε την αλλαγή που θέλουμε πρέπει να γίνουμε οι ίδιοι η αλλαγή που θέλουμε . Και δεύτερον ότι ο κόσμος είναι αρκετά μεγάλος για να ικανοποιήσει τις ανάγκες του κάθε ανθρώπου, αλλά είναι πολύ μικρός για να ικανοποιήσει την ανθρώπινη απληστία.
Θέτετε μακροπρόθεσμους στόχους στην ζωή σας;
Ονειρέψου σαν να πρόκειται να ζήσεις για πάντα , ζήσε όμως σαν να πρόκειται να πεθάνεις σήμερα.
Μπορείτε να μου το εξηγήσετε αυτό;
Όταν ζεις μόνο την παρούσα στιγμή τότε δεν ανησυχείς για την επόμενη την οποία δεν μπορείς να ελέγξεις έτσι και αλλιώς. Έτσι, ο φόβος και οι δισταγμοί που έχεις λόγω πιθανών μελλοντικών αρνητικών συνεπειών οι οποίοι σε οδηγούν στην μη δράση χάνουν τη δύναμή τους, και γίνεται ευκολότερο και να δράσεις και να μένεις συγκεντρωμένος στη στιγμή ώστε τελικά να αποδίδεις καλύτερα.
Δεν επιχειρείτε δηλαδή να προβλέψετε το μέλλον ώστε να προετοιμαστείτε κατάλληλα;
Δεν θέλω να προβλέπω το μέλλον. Με απασχολεί να νοιάζομαι για το παρόν. Ο Θεός δεν μου έχει δώσει έλεγχο των στιγμών που θα έρθουν.
Που μπορούμε να βρούμε τον Θεό;
Όπου υπάρχει αγάπη εκεί είναι και ο Θεός.
Ο Θεός είναι κοντά και στον αμαρτωλό;
Κυρίως σε αυτόν. Πρέπει να μάθουμε να μισούμε την αμαρτία και να αγαπάμε τον αμαρτωλό
Ποια η γνώμη σας για τις θρησκείες;
Μ' αρέσουν οι θρησκείες. Δεν μ' αρέσουν μερικοί οπαδοί τους , όπως σας είπα παραπάνω ,που εκμεταλλεύονται και χρησιμοποιούν το όνομα τους για να εξυπηρετήσουν τα ιδιοτελή τους συμφέροντα.
Η γνώμη σας για τον Δυτικό πολιτισμό ποια είναι;
Τι γνώμη έχω για το Δυτικό πολιτισμό; Νομίζω πως θα ήταν καλή ιδέα.
Εκτός των άλλων έχετε και την αίσθηση του χιούμορ Εάν δεν είχα την αίσθηση του χιούμορ, τότε θα έπρεπε να αυτοκτονήσω.
Υπάρχει άραγε παγκόσμιος ανθρώπινος πολιτισμός;
Υπάρχουν παγκόσμια πρότυπα ζωής αλλά όχι ακόμη πολιτισμός. Το αληθινό νόημα του πολιτισμού δεν προϋποθέτει την αύξηση της κατανάλωσης, αλλά τον ελεύθερο και καλά προμελετημένο περιορισμό των επιθυμιών.
Εθνικός πολιτισμός υπάρχει;
Ο πολιτισμός ενός έθνους κατοικεί στις καρδιές και στην ψυχή των ανθρώπων του.
Και πότε αυτός μπορεί να οδηγήσει σε μια ειλικρινή συναδέλφωση μεταξύ των εθνών;
Ινδοί, Πέρσες, Χριστιανοί ή Εβραίοι, αν θέλουμε να ζήσουμε σαν ένα έθνος, πρέπει να πετύχουμε το συμφέρον του καθενός να γίνει συμφέρον όλων. Η μοναδική σκέψη μας πρέπει να είναι η δικαιοσύνη, για τον καθένα από εμάς.
Πως φαίνεται αν υπάρχει πρόοδος προς αυτήν την κατεύθυνση;
Η ηθική πρόοδος ενός έθνους φαίνεται στον τρόπο που συμπεριφέρεται στα ζώα και στη φύση. Το αισθάνομαι πως η πνευματική πρόοδος όντως απαιτεί, σε κάποιο στάδιο, πως πρέπει να σταματήσουμε να σκοτώνουμε τα συντροφικά μας πλάσματα και να καταστρέφουμε την φύση για την ικανοποίηση των σωματικών μας γούστων. Αυτές οι πράξεις μας δεν είναι παρά μια αντανάκλαση καθρέφτη αυτού που κάνουμε στους εαυτούς μας και ο ένας στον άλλο.
Υπάρχει ελπίδα;
Δεν πρέπει να χάσουμε την πίστη στην ανθρωπότητα. Η Ανθρωπότητα είναι ένας ωκεανός. Αν μερικές σταγόνες του ωκεανού είναι βρώμικες, ο ωκεανός δεν θα γίνει βρώμικος.
Έχει απειληθεί πολλές φορές η ζωή σας λόγω της ακτιβιστικής σας δράσης και έχουν γίνει πολλές απόπειρες δολοφονίας εναντίον σας. Έχετε φοβηθεί ποτέ;
Φυσικά και έχω φοβηθεί, άνθρωπος είμαι. Έχω νιώσει φόβο πολλές φορές αλλά δεν έχω δειλιάσει ποτέ. Ο φόβος έχει κάποια χρησιμότητα, η δειλία όμως δεν έχει καμία. Εξάλλου κανείς δεν μπορεί να με βλάψει χωρίς την άδειά μου.
Τι έχετε να πείτε στους διώκτες σας που έχουν χρησιμοποιήσει εναντίον σας ακόμη και την δικαστική εξουσία;
Υπάρχει ένα ανώτερο δικαστήριο από τα δικαστήρια της δικαιοσύνης και αυτό είναι το δικαστήριο της συνείδησης. Αυτό το δικαστήριο υπερέχει όλων των άλλων δικαστηρίων. Μπορούν να με αλυσοδέσουν, μπορούν να με βασανίσουν, μπορούν να καταστρέψουν ακόμη και αυτό το σώμα, αλλά ποτέ δεν θα φυλακίσουν το μυαλό μου. Ο ελεύθερος άνθρωπος μπορεί να είναι ελεύθερος και στο κλουβί της φυλακής του.
Εννοείτε ότι δεν έχει περάσει ποτέ η σκέψη από το μυαλό σας να τα παρατήσετε;
Καλύτερα να γίνω χίλια κομμάτια, παρά ν’ αποκηρύξω τους αδερφούς μου των καταπιεζόμενων τάξεων. Φίλε μου, είναι καλύτερα να στέκεσαι όρθιος με σπασμένο και μπανταρισμένο κεφάλι, από το να σέρνεσαι με την κοιλιά για να γλιτώσεις το κεφάλι σου.
Πιστεύετε ότι θα τους νικήσετε;
Τουλάχιστον πιστεύω ότι βρισκόμαστε στο σωστό δρόμο. Πρώτα σε αγνοούν, μετά σε κοροϊδεύουν, μετά σε πολεμούν, μετά τους νικάς.
Θα συγχωρούσατε ποτέ τους διώκτες σας;
Η ικανότητα να συγχωρείς είναι προσόν του γενναίου. Οι δειλοί ποτέ δεν συγχωρούν.
Θεωρείτε ότι έχετε υπάρξει δάσκαλος για έναν μεγάλο αριθμό ανθρώπων;
Δεν είναι σοφό να πιστεύουμε σε Δασκάλους και να είμαστε σίγουροι για τη σοφία κάποιου. Αυτοί που ξέρουν πώς να σκέφτονται δεν χρειάζονται δασκάλους. Είναι υγιές να θυμόμαστε ότι ο δυνατός μπορεί να εξασθενίσει και ο σοφός να σφάλλει. Εξάλλου ένα γραμμάριο πράξης αξίζει περισσότερο από τόνους διδασκαλίας.
Είστε ευτυχισμένος με ότι έχετε ζήσει στην ζωή σας;
Φυσικά.
Τι είναι η ευτυχία;
Ευτυχία είναι όταν αυτά που σκέφτεσαι, αυτά που λες και αυτά που κάνεις, βρίσκονται σε αρμονία. Το τι νιώθεις και πως αντιδράς σε κάτι, εξαρτάται πάντα από σένα. Μπορείς να επιλέξεις τις σκέψεις, τις αντιδράσεις και τα συναισθήματά σου σχεδόν στα πάντα. Κανείς εκτός από σένα δεν μπορεί να ελέγξει πως εσύ νιώθεις, καθώς και το πώς αυτά που νιώθεις θα τα μετουσιώσεις σε πράξη. Γιατί να πιστεύεις απλά σε κάτι, και όχι να το ζεις, είναι ανέντιμο.
Πείτε μου αυτά που πρέπει να έχει κάποιος για να κατακτήσει την προσωπική του ευτυχία…
Θα σας απαντήσω αντίστροφα γιατί όσα λιγότερα έχεις, τόσο λιγότερα θέλεις. Θα σας πω αυτά που πρέπει να αποφύγει να έχει.
Πλούτο χωρίς μόχθο.
Γνώση χωρίς χαρακτήρα.
Πολιτική χωρίς αρχές.
Απόλαυση χωρίς συναίσθημα.
Εμπόριο χωρίς ήθος.
Επιστήμη χωρίς ανθρωπιά.
Αγάπη χωρίς θυσία.
Ποιος είναι ο ρόλος της εκπαίδευσης στην διαμόρφωση ανθρώπινων συνειδήσεων;
Είναι πολύ ουσιαστικός. Αν η μόρφωση δεν συνοδεύεται και από πίστη σε ιδανικά όχι απλά είναι άχρηστη, αλλά γίνεται και καταστροφική. Από την άλλη η πίστη πρέπει να ενισχύεται από τη λογική… όταν η πίστη τυφλώνεται, πεθαίνει.
Έχει χρησιμοποιηθεί πάρα πολλές φορές στην ανθρώπινη ιστορία η μόρφωση από επικίνδυνους ηγέτες ώστε να ελεγχθουν οι μάζες…
Φυσικά. Παλαιοτερα το έκαναν αυτό καίγοντας βιβλία. Οι σύγχρονοι όμοιοι τους κατάλαβαν ότι δεν χρειάζεται να καίς συγκεκριμένα βιβλία για να καταστρέψεις έναν πολιτισμό. Απλά κάνε τους ανθρώπους να σταματήσουν την ανάγνωση αυτών των βιβλίων που σου προσφέρουν μια γεύση από το τι σημαίνει ιδανικά.
Ποια είναι η αξία των ιδανικών;
Ότι σε γοητεύουν και από την στιγμή που θα τα συναντήσεις σε συνεπαίρνουν. Η αξία ενός ιδανικού κρύβεται στην ιδιότητά του να απομακρύνεται καθώς το πλησιάζουμε.
Και ποιο είναι το μάθημα που μας δίνει η αναζήτηση τους;
Δικαιώματα που δεν προκύπτουν από ένα καθήκον που επιτελέσαμε καλά, δεν αξίζουμε να τα έχουμε.
Αξίζει κανείς να πολέμα ακόμα και όταν η πλειοψηφία των συμπολιτών του έχει επαναπαυτεί έχοντας διαφορετική άποψη;
Ο καθένας έχει δίκιο με τον τρόπο του, αλλά δεν είναι απίθανο όλοι να έχουν άδικο. Σε θέματα συνειδήσεως δεν έχει θέση ο νόμος της πλειοψηφίας…
Μια συμβουλή για τους αναγνώστες μας πριν κλείσουμε;
Υπάρχουν δυο τύποι ανθρώπου σε αυτόν τον κόσμο. Εκείνοι που παίρνουν τα εύσημα και εκείνοι που πραγματικά κάνουν δουλειά. Λάβετε υποψιν την συμβουλή μου και ακολουθηστε τους δεύτερους. Υπάρχει λιγότερος ανταγωνισμός.
Η παραπάνω συνέντευξη δεν είναι αυθεντική αλλά γίνεται προσπάθεια να προσωπογραφεί ο Μαχάτμα Γκάντι .Όλες οι απαντήσεις είναι στο σύνολο τους απόψεις και θέσεις του ιδίου και διαμορφώθηκαν ,για να συνδυαστούν εν αρμονία, ώστε να δίνεται η εντύπωση μιας συνέντευξης με συνεχή ροή. Είναι προφανές ότι απόψεις, θέσεις και συμπεράσματα που προκύπτουν από το παραπάνω κείμενο δεν αντιπροσωπεύουν απαραίτητα τον συντάκτη.
Λίγα λόγια για τον Μαχάτμα Γκάντι
Ο Μοχάντας Καραμτσάντ Γκάντι ήταν Ινδός πολιτικός, στοχαστής και επαναστάτης ακτιβιστής. Έγινε ευρύτερα γνωστός με την προσωνυμία Μαχάτμα, και στα σανσκριτικά σημαίνει Μεγάλη Ψυχή. Γεννήθηκε στις 2 Οκτωβρίου 1869, στο Πορμπαντάρ.
Σπούδασε νομικά στο University CollegeLondon.
Το 1893 πήγε στην Νότια Αφρική όπου βρέθηκε αντιμέτωπος με το φυλετικό διαχωρισμό του απαρτχάιντ, ο οποίος εκδηλωνόταν από τους λευκούς εποίκους σε βάρος των ντόπιων έγχρωμων και των Ινδών μεταναστών. Κατά την εικοσάχρονη παραμονή του στη Ν. Αφρική φυλακίστηκε πολλές φορές για τους αγώνες του.
Εκεί για πρώτη φορά ξεκίνησε να διδάσκει την τακτική της παθητικής αντίστασης, μίας μεθόδου με σαφείς αναφορές στη σκέψη του κορυφαίου Ρώσου συγγραφέα Λέοντα Τολστόι. Στην άρνησή του για τη χρήση βίας έναντι των καταπιεστών επηρεάστηκε, όπως ο ίδιος έλεγε, από τη διδασκαλία του Ιησού Χριστού και τον Αμερικανό συγγραφέα Χένρι Θορό, ο οποίος είχε γράψει ένα δοκίμιο για την πολιτική ανυπακοή.
Το 1914 η κυβέρνηση της Νοτιοαφρικανικής Ένωσης έκανε σημαντικές παραχωρήσεις στις απαιτήσεις του Γκάντι, συμπεριλαμβανομένης της αναγνώρισης των ινδικών γάμων και της κατάργησης του κεφαλικού φόρου. Την περίοδο του Μεσοπολέμου αναδείχθηκε σε κεντρική μορφή του εθνικού αγώνα των Ινδών για ανεξαρτησία. Το κίνημα της ανεξαρτησίας άρχισε σύντομα να εξαπλώνεται και όταν στα 1919 το Βρετανικό Κοινοβούλιο, μέσω της πράξης του Rowlatt, παραχώρησε στις αποικιακές δυνάμεις έκτακτες εξουσίες για την αντιμετώπισή του, η τακτική της παθητικής αντίστασης απέκτησε εκατομμύρια θιασώτες σε όλη τη χώρα.
Μία διαδήλωση εναντίον της πράξης του Rowlatt στην πόλη Αμριτσάρ κατέληξε σε λουτρό αίματος από τις βρετανικές δυνάμεις (Σφαγή του Αμριτσάρ). Ως αντίδραση στην απάνθρωπη αποικιοκρατική αυτή πράξη ο Μαχάτμα όρισε την 16η Απριλίου ημέρα νηστείας και προσευχής για τα θύματα της σφαγής. Το 1920 μετά την αποτυχία των Βρετανών να επανορθώσουν ο Γκάντι προώθησε μία οργανωμένη εκστρατεία μη συνεργασίας.
Παραιτήθηκαν οι Ινδοί κρατικοί αξιωματούχοι, οι πολίτες αρνούνταν τη συμμετοχή σε κρατικούς οργανισμούς και τα παιδιά αποχώρησαν από τα κρατικά σχολεία. Ο Μαχάτμα Γκάντι δολοφονήθηκε στο Νέο Δελχί στις 30 Ιανουαρίου 1948 από έναν εθνικιστή Ινδό ονόματι Γκόντσε.
Η συνέντευξη φυσικά δεν είναι πραγματική,παρ'όλα αυτά αποτυπώνονται σε μεγάλο βαθμό οι ιδέες και οι σκέψεις αυτού του διανοούμενου,που είχε εκφράσει κατά τη διάρκεια του βίου του.
http://antikleidi.com
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Ενοχλημένος ο Στέφενς από την απόδοση κάποιων παικτών του
ΕΠΟΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Το Athens Flying Week ολοκλήρωσε τις εκδηλώσεις!
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
