2012-05-02 09:30:09
Αλήθεια, πόσα και ποια πολιτικά γεγονότα μπορεί να θυμηθεί κανείς ανακαλώντας στη μνήμη του συνθήματα προεκλογικών συγκεντρώσεων; Όσα και όποια δεν φαντάζεστε! Πολλά από αυτά τα συμβάντα φαντάζουν πλέον ...σκέτος σουρεαλισμός.
Ο Κώστας Σημίτης να «ξηλώνεται» από το Εκτελεστικό Γραφείο του ΠΑΣΟΚ, ως ευνοϊκά διακείμενος στην ΕΟΚ. Ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης να αγορεύει στην τηλεόραση εναντίον του περιορισμού του απεργιακού δικαιώματος στο δημόσιο τομέα. Επίσης ο Κ. Μητσοτάκης να ξιφουλκεί εναντίον των μέτρων λιτότητας και «δημοσιονομικής πειθαρχίας» του Κ. Σημίτη. Ο πρώιμος μεταπολιτευτικός ... χαβαλές να «δίνει ρέστα» στη συγκέντρωση του ακροδεξιού Πέτρου Γαρουφαλιά. Ο πρόεδρος της ΕΔΗΚ να προβλέπει «ξεφούσκωμα» του ΠΑΣΟΚ, το 1977...
Εάν η ιστορία των εκλογών - από το 1974 - είναι μια αντιπροσωπευτική μεταπολιτευτική ταινία, τότε τα προεκλογικά συνθήματα αντιστοιχούν στα πιο ενδιαφέροντα μέρη του soundtrack. Δεν επικεντρώνουμε στα συνθήματα των αφισών, αλλά σε εκείνα ... των λαρυγγιών. Αυτά που εκστομίζονταν. Συνθήματα περισσότερο ή λιγότερο γνωστά. Για μια εκλογική χρήση, ή για περισσότερες.
Υπάρχουν ασφαλώς πολλά είδη τέτοιων ηχητικών συνθημάτων. Κάποια εξυμνούσαν τον αρχηγό, άλλα διαλαλούσαν στόχους ή οράματα. Σήμερα εστιάζουμε στην πιο ... ζωντανή κατηγορία: Στα «μοχθηρά». Τα «βιτριολικά». Αυτά που αναλάμβαναν ...να περιποιηθούν τον αντίπαλο. Όσα αντιστοιχούσαν σε αυτό που κάποια στιγμή χαρακτηρίστηκε «γκρίζα διαφήμιση».
Συνθήματα επιθετικά, κάθε είδους. Χονδροειδή, οργισμένα, σαρκαστικά, υβριστικά, με ειρωνεία λεπτή, με ειρωνεία «ξεχειλωμένη», σοβαρά, χιουμοριστικά, έξυπνα, κακόγουστα. Ορισμένα είναι διάσημα, άλλα όχι τόσο. Κάποια ... εκφωνούνταν και δίχως την έγκριση του κόμματος. Συνθήματα κάθε πολιτικής προέλευσης. Από τη φιλοχουντική δεξιά, μέχρι την Αριστερά.
Ας τα θυμηθούμε ένα - ένα. Με κάποια χρονολογική σειρά και με έντονη διάθεση να «ακτινογραφήσουμε» τις αντίστοιχες εποχές.
«ΔΕΝ ΕΓΙΝΕ Ο ΝΟΕΜΒΡΗΣ, ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΡΑΜΑΝΛΗ»
To σύνθημα αυτό ακουγόταν σε αρκετές διαδηλώσεις του 1974, από όσες έγιναν έπειτα από την Παρασκευή, 4η Οκτωβρίου του έτους. Την ημέρα εκείνη δημοσιεύθηκε η Συντακτική Πράξη, που όριζε ως ημέρα διεξαγωγής των εκλογών τη 17η Νοεμβρίου, δηλαδή την πρώτη επέτειο της εξέγερσης του Πολυτεχνείου.
Πρακτικά, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, του οποίου η εκλογική επικράτηση προδιαγραφόταν βέβαιη, θέλησε να οικειοποιηθεί το ορόσημο του '73. Στην προεκλογική περίοδο του '74 το σύνθημα αυτό το «τίμησαν» αριστερές ομάδες και κινήσεις - κυρίως το ΕΚΚΕ- που δεν εντάσσονταν στο σχήμα της Ενωμένης Αριστεράς. Με όρους μετεκλογικούς θα λέγαμε ομάδες της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς. Τότε όμως, μέχρι να γίνουν οι πρώτες μεταπολιτευτικές εκλογές, ελλείψει ... Βουλής «εξωκοινοβουλευτικοί» ήσαν οι πάντες...
Το σύνθημα ασφαλώς έβρισκε σύμφωνη τη συντριπτική πλειονότητα των οπαδών του ΠΑΣΟΚ και της Ενωμένης Αριστεράς, καθώς και αρκετούς υποστηρικτές της Ένωσης Κέντρου. Σποραδικά, ακούστηκε σε συγκεντρώσεις του ΠΑΣΟΚ και της Αριστεράς. Σποραδικά, όμως. Τα επιτελεία των αντίστοιχων κομμάτων δεν το «υιοθέτησαν», πιθανότατα για να μην επισημοποιηθεί η πεποίθησή τους ότι η Νέα Δημοκρατία όδευε προς πανηγυρική νίκη.
Για τους ένθερμους οπαδούς του Κ. Καραμανλή, η επιλογή της 17ης Νοεμβρίου ως ημέρας διεξαγωγής των εκλογών ήταν «απότιση φόρου τιμής στην εξέγερση του 1973, την οποία συνέδεε ευθέως με την αποκατάσταση της Δημοκρατίας». Για τους περισσότερους από τους υπόλοιπους ήταν ένα απαράδεκτο «καπέλωμα».
«ΠΑΣΟΚ, ΣΗΜΑΙΝΕΙ, Π... Η, ΑΝΤΡΕΑ, Σ' ΕΦΕΡΕ Ο ΚΙΣΙΝΓΚΕΡ»
Γεννήθηκε το '74 ως σκωπτικό κουίζ, που αποδείχθηκε αρκούντως δημοφιλές σε κύκλους φίλων της Νέας Δημοκρατίας και της Ένωσης Κέντρου του Γεωργίου Μαύρου. «Ξέρετε τι σημαίνουν τα αρχικά ΠΑΣΟΚ;...». Κι ακολουθούσε η απάντηση.
Το «μετέφεραν» και σε προεκλογικές συγκεντρώσεις του '74 κάποιοι ... αχαλίνωτοι οπαδοί της Νέας Δημοκρατίας, από αυτούς που δεν έδιναν την παραμικρή σημασία στο τι αποδεχόταν η επίσημη γραμμή, ούτε στις λοξές ματιές των γύρω. Έστω και «περιθωριακά», ακούστηκε. Χρειαζόταν απλώς ... γερά πνευμόνια, διότι ήταν «μακρινάρι»...
Ο Χένρι Κίσινγκερ, υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, ήταν τότε «κόκκινο πανί» στην Ελλάδα. Αιτία, η υποστήριξη που παρείχε η Ουάσινγκτον στη χούντα, αλλά και η στάση της στην υπόθεση της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο. Εκείνη την εποχή, πολλοί στην Ένωση Κέντρου πίστευαν όντως πως ο Ανδρέας Παπανδρέου, παρά τις αριστερές του διακηρύξεις, ήταν «βαλτός» από τους Αμερικανούς. Ποια θεωρούσαν ότι ήταν η «αποστολή» του; Να διασπάσει και τελικά να διαλύσει το Κέντρο, το οποίο στην προδικτατορική Ελλάδα είχε αναδειχθεί σε βασική αντιμοναρχική δύναμη.
Μήπως αναρωτιέστε πώς μπορούσε να κυριαρχεί τόσο ισχυρός αντιαμερικανισμός, ακόμη και στις τάξεις ακραιφνών οπαδών του ιδρυτή της Νέας Δημοκρατίας, ο οποίος διακήρυττε το «Ανήκομεν εις την Δύσιν»; Θυμηθείτε μια ακόμη «συντεταγμένη» της εποχής: Τρεις μήνες και ... τρεις ημέρες προτού στηθούν οι κάλπες, δηλαδή στις 14 Αυγούστου 1974, με απόφαση του πρωθυπουργού Καραμανλή η χώρα είχε αποχωρήσει από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ. Τα χαράματα της ίδιας ημέρας, η Άγκυρα είχε εξαπολύσει στην Κύπρο τον «Αττίλα 2».
Υπό αυτές τις συνθήκες ακόμη και οι οπαδοί του Κ. Καραμανλή όταν χαρακτήριζαν τον Ανδρέα «άνθρωπο του Κίσινγκερ», είτε το πίστευαν είτε ήθελαν απλώς να πικάρουν «τους άλλους», ένιωθαν ότι εκστόμιζαν την απόλυτη, υπέρτατη βρισιά...
«ΣΒΗΝΕΙ, Ο ΗΛΙΟΣ, ΤΟΥ ΠΑΣΟΚ»
Το φώναξαν «Νεοδημοκράτες» το '74 και το '77. Στη δεύτερη, τουλάχιστον, περίπτωση ήταν φανερό ότι το σύνθημα εξέφραζε ευσεβή πόθο που δεν «πατούσε» στην πραγματικότητα. Όλοι καταλάβαιναν ότι η άνοδος του ΠΑΣΟΚ θα ήταν ραγδαία - κι όντως, το κόμμα του Α. Παπανδρέου έκανε άλμα στο 25,33% από το 13,58 % του 1974..
Εν πάση περιπτώσει, οπαδοί ήταν - και ... προφήτευαν πριν από εκλογές. Τι να πει όμως κανείς για την ... φοβερή πρόβλεψη που έκανε ο Ιωάννης Ζίγδης δέκα μέρες έπειτα από τις εκλογές της 20ης Νοεμβρίου 1977 , ευθύς μόλις αντικατέστησε τον Γεώργιο Μαύρο στην αρχηγία της ΕΔΗΚ: «Πολύ γρήγορα θα ξεφουσκώσει το ΠΑΣΟΚ»...
Ήδη, βεβαίως, ξεφούσκωνε το Κέντρο - και μάλιστα ταχύτατα. Από το 20,42% που είχε λάβει το '74 η Ένωση Κέντρου - Νέες Δυνάμεις, στο 11,95% του 1977. Η αφαίμαξη ήταν αισθητή και σε επίπεδο στελεχών, με τελευταία απώλεια την αποχώρηση του Αναστάσιου Πεπονή που προσχώρησε στο ΠΑΣΟΚ, τον Ιούνιο του '77. Η ΕΔΗΚ όδευε προς τη διάλυση κι ο Ζίγδης «έβλεπε» ξεφούσκωμα του ΠΑΣΟΚ. Τουλάχιστον αυτό έλεγε...
«NATO - CIA, ΕΥΤΥΧΙΑ»
Σύνθημα - κι αυτό- του '74. Διασκευή του «ΝΑΤΟ - CIA, προδοσία», για ... ειδική χρήση. Μπορεί το διασκευασμένο σύνθημα να μην κατονόμαζε κόμμα και αρχηγό, αλλά δεν χρειαζόταν να το κάνει: Ο «ηγέτης» ήταν παρών και γινόταν αποδέκτης της χλεύης όσων πήγαν στην κεντρική προεκλογική του συγκέντρωση, στην Αθήνα, με μοναδικό σκοπό να τον λοιδορήσουν.
Ήταν ο Πέτρος Γαρουφαλιάς, επικεφαλής της ακροδεξιού κόμματος Εθνική Δημοκρατική Ένωση. Ο κόσμος που έσπευσε να τον γελοιοποιήσει, ήταν απείρως περισσότερος από τους οπαδούς του...
Το 1965- 1967, στην περίοδο της λεγόμενης Αποστασίας, ο Π. Γαρουφαλιάς ήθελε να γίνει πρωθυπουργός. Δεν τα κατάφερε. Είναι άγνωστο τι περίμενε από τις κάλπες της 17ης Νοεμβρίου 1974. Έλαβε το 1,08% των ψήφων. Και άφθονη καζούρα...
«ΘΑΛΑΣΣΑ ΣΤΑ ΤΡΙΚΑΛΑ, ΤΡΕΝΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΡΗΤΗ»
Εάν οι ... Μαυρογιαλούροι παλαιότερων εποχών έταζαν λίγα γεφύρια και λίγα ποτάμια, οι ... χαβαλετζήδες του '74 αξίωναν από τον Π. Γαρουφαλιά μια κάποια .αναβάθμιση, γεωλογική και συγκοινωνιακή.
Πότε ξεκίνησε, όμως, το ... όχημα της Ιστορίας που έφερε τον Π. Γαρουφαλιά στο εκλογικό προσκήνιο - αν μπορείς να το πεις έτσι- του 1974; Η εκκίνηση έγινε το 1965.
Ο Π. Γαρουφαλιάς ανήκε στην Ένωση Κέντρου και διετέλεσε υπουργός Άμυνας του Γεωργίου Παπανδρέου. Όταν όμως εκείνος διαπίστωσε ότι ο υπουργός του είχε γίνει άνθρωπος των Ανακτόρων, τον διέγραψε από την Ένωση Κέντρου και τον απέπεμψε από την υπουργική θέση (καλοκαίρι του 1965). Βέβαιος ότι ο μονάρχης Κωνσταντίνος δεν θα υπέγραφε το διάταγμα της αποπομπής του, ο Γαρουφαλιάς αρνήθηκε να αποχωρήσει. Επί πλέον, τέλος Ιουνίου - αρχές Ιουλίου 1965, μετέθεσε σε νευραλγικές θέσεις της Αττικής δεκαπέντε αξιωματικούς που είχαν σχέση με την ακροδεξιά οργάνωση ΙΔΕΑ.
Κάπως έτσι, ο Παπανδρέου κατάλαβε ότι το Παλάτι συγκροτούσε μηχανισμό οργάνωσης πραξικοπήματος, για την περίπτωση που ο ίδιος θα αποκτούσε τον έλεγχο των πολιτικών εξελίξεων. Λίγες μέρες αργότερα επήλθε η πλήρης ρήξης στις σχέσεις Παπανδρέου - Κωνσταντίνου κι ακολούθησαν οι κυβερνήσεις Αποστασίας.
«ΠΕΤΡΟ, ΠΟΥ ΣΤΗΡΙΖΕΣΑΙ;»
Ενίοτε οι αρχηγοί διατυπώνουν ρητορικά ερωτήματα και το πλήθος απαντά, με «ναι» ή «όχι». Με την ... ανατρεπτική περίπτωση Γαρουφαλιά συνέβαινε το αντίθετο. Ο κόσμος ήταν αυτός που ρωτούσε, χωρίς φυσικά να λαμβάνει απάντηση. Εάν ψάχνετε το νόημα της ερώτησης «Πέτρο, πού στηρίζεσαι;», μπορείτε να σκεφθείτε τη διάθεση του κόσμου να υπογραμμίσει τη ματαιότητα των προσπαθειών του «τιμώμενου» προσώπου. Πρώτιστο κίνητρο για το σύνθημα, όμως, ήταν άλλο. Αμιγώς ηχητικό: ακούστε απλώς πώς ηχεί το «πού» μαζί με την πρώτη συλλαβή του ρήματος...
«ΒΑΛΕ, ΤΖΑΤΖΙΚΙ, ΣΤΟ ΣΟΥΒΛΑΚΙι»
Για να μην κυριαρχεί μονοτονία και - πρωτίστως, αυτό- για να επιβεβαιώνεται ο ... πλουραλισμός, ο κόσμος χωριζόταν στα σε δυο. Οι μεν φώναζαν «βάλε», οι δε «όχι». Τζατζικομάχοι και τζατζικολάτρες, σε μια ηχητική μονομαχία που αποδείκνυε ότι η ΕΔΕ ήταν τόσο ... πολυσυλλεκτικό κόμμα, ώστε οι διαφορετικές τάσεις εκφράζονταν στην ίδια την προεκλογική συγκέντρωσή «του».
«ΠΗΔΑ ΚΑΤΩ ΑΡΧΗΓΕ»
Όταν το καλαμπούρι τελείωνε, ο κόσμος ζητούσε από τον Πέτρο να βρεθεί κοντά στο ...λαό του.
Το '74 οι χουντικοί, που αφθονούσαν στον κρατικό μηχανισμό και οι οποίοι φυσικά δεν ήταν ανύπαρκτοι στην ελληνική κοινωνία, απέφυγαν να βγουν στο πολιτικό και εκλογικό ... ξέφωτο. Ούτε για να υποστηρίξουν το Π. Γαρουφαλιά, ούτε για να συγκροτήσουν άλλο κόμμα.
Ήταν «μουδιασμένοι» και ανήσυχοι, διότι δεν γνώριζαν εάν και κατά πόσο η Μεταπολίτευση θα αποκτούσε κάποιον - εφιαλτικό, για τους ίδιους- ριζοσπαστισμό, όπως πχ είχε συμβεί νωρίτερα στην Πορτογαλία. Το '74 δεν μπορούσαν καν να ξέρουν πόσο θα προχωρούσε η λεγόμενη αποχουντοποίηση.
Την εμφάνισή τους θα την έκαναν δυναμικά, τρία χρόνια αργότερα, συσπειρωμένοι γύρω από την Εθνική Παράταξη. Το κόμμα «των νεοχουντικών με τη μηδενιστική αντίληψη», κατά το ορισμό που έδωσε ο Κ. Καραμανλής στην προεκλογική περίοδο του '77.
«Ο ΦΛΩΡΑΚΗΣ ΣΤΟ ΓΟΥΔΗ, ΔΙΠΛΑ ΣΤΟΝ ΚΑΡΑΜΑΝΛΗ»
Ούτε οι πολιτικές τους θέσεις, ούτε η «χωροταξία» της αίθουσας του Κοινοβουλίου έφερναν κοντά το Γενικό Γραμματέα του ΚΚΕ και τον πρωθυπουργό και ιδρυτή της Νέας Δημοκρατίας, το 1977. Ε, οι οπαδοί της Εθνικής Παράταξης φαντάστηκαν τον έναν δίπλα στον άλλο, μπροστά από τις κάνες ενός εκτελεστικού αποσπάσματος.
Σε άλλα ... κλασσικά συνθήματά τους, οι κομμουνιστές είχαν την «τιμητική» τους ... μόνοι - αποσυνδεδεμένοι από τον πρωθυπουργό που νομιμοποίησε το κόμμα τους: «Αλήτες, προδότες, κομμουνιστές», «Κομμούνια, κομμούνια, θα γίνετε σαπούνια». Ορισμένα από αυτά τα θυμήθηκαν, από τις ευρωεκλογές του 1984 και έπειτα, οι οπαδοί της ΕΠΕΝ.
Το 1977 η Εθνική Παράταξη είχε «στεγάσει» τους νοσταλγούς της χούντας, οι οποίοι είχαν πλέον ξεθαρρέψει. Είχαν ήδη λάβει ... ενθαρρυντικά μηνύματα, δύο έτη νωρίτερα. Το 1975 ο Άρειος Πάγος χαρακτήρισε «στιγμιαίο αδίκημα» το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967, με αποτέλεσμα να «παγώσει» η υπόθεση της δίωξης 104 στελεχών, όλων των χουντικών κυβερνήσεων.
Με το βούλευμα 414/75 που εξέδωσε το πενταμελές Συμβούλιο Εφετών, τον Μάιο του έτους εκείνου, παραπέμφθηκαν σε δίκη για εσχάτη προδοσία μόνο 24 στελέχη της δικτατορίας. Ανάμεσα στους πολλούς που ... ξεγλίστρησαν, ήταν και τρεις πρωθυπουργοί: Ο πρώτος χουντικός, ο Κωνσταντίνος Κόλλιας, ο «εκλεκτός» του «αόρατου δικτάτορα» Δημήτρη Ιωαννίδη, Αδαμάντιος Ανδρουτσόπουλος και ο Σπύρος Μαρκεζίνης, ο πρωθυπουργός της αιματηρής καταστολής της εξέγερσης του Πολυτεχνείου.
Μεγαλύτερη, ίσως, ψυχολογική ... ανάταση προσέφερε στους απανταχού χουντικούς η εξέλιξη σε ένα άλλο δικαστικό «πεδίο»: Εκείνο που αφορούσε τους βασανιστές της χούντας. Το 1975 έγιναν τρεις σχετικές δίκες, από τις οποίες προέκυψαν αυστηρές, πολυετείς ποινές φυλάκισης 15 έως 23 ετών μόνο για τους διοικητές του ΕΑΤ- ΕΣΑ. Στους υπόλοιπους κατηγορηθέντες επιδείχθηκε επιείκεια από μεγάλη έως ... απίστευτη, σίγουρα δε ασύμβατη προς τις φρικώδεις σχετικές αποκαλύψεις και μαρτυρίες.
Προκάλεσε μάλιστα σοκ στην κοινή γνώμη, αλλά και σφοδρές αντιδράσεις όλης της αντιπολίτευσης, η ετυμηγορία του Μικτού Κακουργιοδικείου Χαλκίδας που εκδίκασε την τελευταία από τις τρεις υποθέσεις: Οι 11 από του 15 αθωώθηκαν. Στους ... πασίγνωστους βασανιστές Μάλλιο, Γώγο και Λουκόπουλο επιβλήθηκαν «ποινές» από τέσσερις έως δέκα μήνες φυλάκισης, όλες εξαγοράσιμες ή με αναστολή. Κανείς δεν φυλακίστηκε.
«Αυτό το σύνθημα της καθάρσεως είναι λιγάκι επικίνδυνο, όταν επεκτείνεται υπέρ το δέον», είχε δηλώσει την Τρίτη 23 Απριλίου 1975 ο υπουργός Προεδρίας, Γεώργιος Ράλλης. Δυο ημέρες αργότερα, ο υπουργός Εθνικής Άμυνας Ευάγγελος Αβέρωφ, επί της ουσίας διατύπωσε τη θεωρία των «σταγονιδίων», λέγοντας: «Κάθαρσις δεν υπάρχει πλέον για λόγους παρελθόντος. Θα υπάρχει διαρκώς - δια λόγους παρόντος- παρακολούθησις, η οποία μας κάνει να γνωρίζουμε πράξεις και σκέψεις ελαχίστων πλέον ανοήτων».
Το κυβερνητικό μήνυμα ήταν σαφές: η «αποχουντοποίηση» έληξε, συμπεριλαμβανομένων και των υψηλών «διαζωμάτων» της Διοίκησης και του κρατικού μηχανισμού. Ανακουφισμένοι, πλέον, οι νοσταλγοί της χούντας μπορούσαν να ανασυγκροτηθούν και να προετοιμαστούν για την επόμενη εκλογική αναμέτρηση. Εκείνη του 1977.
«ΦΟΛΑ, ΣΤΟ ΣΚΥΛΟ, ΤΟΥ ΠΑΣΟΚ»
Δεν θα μπορούσε φυσικά να αφήσει ... παραπονεμένο τον Ανδρέα Παπανδρέου το «κοινό» της Εθνικής Παράταξης, το '77. Η αλήθεια είναι ότι το σύνθημα ακούστηκε για πρώτη φορά τρία χρόνια νωρίτερα, από τα στόματα ορισμένων ... ασυγκράτητων πιστών της Νέας Δημοκρατίας . Στα χείλη όμως των οπαδών της Εθνικής Παράταξης ηχούσε πολύ πιο ... ομόθυμο και φανατικό.
Το σύνθημα απετέλεσε, κατά κάποιο τρόπο, απάντηση στο προγενέστερο, αντιδικτατορικό μεταπολιτευτικό «φόλα, στο σκύλο, της ΕΣΑ» - δηλαδή στον Δ. Ιωαννίδη.
Στις εκλογές της 20ης Νοεμβρίου 1977 η Εθνική Παράταξη απέσπασε το ουδόλως ευκαταφρόνητο 6,82% των ψήφων, εκλέγοντας πέντε βουλευτές. Απέτυχε όμως να εκλεγεί ο αρχηγός της, ο Στέφανος Στεφανόπουλος ένας εκ των παλιών πρωθυπουργών της Αποστασίας. Αρκετά στελέχη της πάντως ανέμεναν μεγαλύτερο ποσοστό, με «ζενίθ» των φιλοδοξιών τους την 4η θέση στις εκλογές, την οποία όμως κατέλαβε το ΚΚΕ, με 9,36%.
«ΘΕΛΟΥΜΕ ΠΡΩΘΥΠΟΥΡΓΟ, ΝΑ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΠΕΙ ΤΟ ΡΟ»
Καλά τα οράματα, καλοί οι πολιτικοί στόχοι, αλλά αν δεν ποντάρεις σε κάποιες από τις προσωπικές αδυναμίες του αντιπάλου, η μάχη μένει χωρίς ...αλατοπίπερο. Κάπως έτσι σκέφθηκαν προφανώς οι οπαδοί του ΠΑΣΟΚ που συμμετείχαν στις προεκλογικές συγκεντρώσεις του 1981.
Έτσι, ο αρχηγός της Νέας Δημοκρατίας - και απερχόμενος πρωθυπουργός, τότε- Γεώργιος Ράλλης «πλήρωσε» ένα πρόβλημα που τον χαρακτήριζε στην εκφορά λόγου, στην άρθρωση: Σαν νέος ... Δημοσθένης, δυσκολευόταν να προφέρει το «ρο». Πρόφερε «γο». Οι οπαδοί του ΠΑΣΟΚ λοιπόν συμπεριέλαβαν το ... καθαρό «ρο» στα προσόντα που οφείλει να διαθέτει ένας πρωθυπουργός και το διαλάλησαν ουκ ολίγες φορές.
Σκαρφίστηκαν μάλιστα και ανέκδοτα, με το ανεξάντλητο κέφι που αντλούσαν από την βεβαιότητα της επικείμενης επικράτησης του ΠΑΣΟΚ: «Γιατί η Δεξιά κάνει χορταστική τη νίκη μας; Γιατί ο Ράλλης βλέπει ότι έχουμε μεγάλο ρεύμα και το λεει γεύμα»
«ΑΥΤΟΣ, ΑΥΤΟΣ, ΑΥΤΟΣ ΕΙΝ' ΑΡΧΗΓΟΣ- ΚΑΙ ΟΧΙ Ο ΜΕΘΥΣΤΑΚΑΣ Ο ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΣ»
Πάντα στο 1981. Ήταν η απάντηση των οπαδών της Νέας Δημοκρατίας, στην ειρωνεία των φίλων του ΠΑΣΟΚ για το «ρο» του Γ. Ράλλη. Καθηγητές ... ορθοφωνίας εσείς; Της ... αντιαλκοολικής εταιρείας εμείς!
Είναι αξιοπρόσεκτο ότι ο προσδιορισμός «Αμερικανός» εξακολουθούσε να χρησιμοποιείται ως στίγμα, τουλάχιστον για έναν υποψήφιο πρωθυπουργό, εν έτει 1981, από οπαδούς της Νέας Δημοκρατίας. Δηλαδή οπαδούς του κόμματος, του οποίου η κυβέρνηση τον Οκτώβριο του '80 είχε εντάξει πάλι τη χώρα στο στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ. Μπερδέματα πολιτικής και ...εθνολογικής υφής!...
Η ειρωνεία της τύχης είναι ότι, ναι μεν οι οπαδοί της Νέας Δημοκρατίας χλεύαζαν τον αρχηγό του ΠΑΣΟΚ επειδή ήταν «τα έτσουζε», αλλά η ατάκα του Γ. Ράλλη για ένα ποτήρι ήταν αυτή που σφράγισε την αποκαθήλωση από την ηγεσία του κόμματος, έπειτα από την εκλογική ήττα της 18ης Οκτωβρίου: «Το πικρό ποτήρι θα το πιω μέχρι τέλους», είπε.
Ποια προσόντα του αρχηγού της Νέας Δημοκρατίας να υπονοούσε άραγε το τριπλό «αυτός», του συνθήματος; Μήπως τη σοβαρότητα και την εγκράτεια, σε αντιδιαστολή με τον «μπον βιβέρ», λάτρη του αλκοόλ, Ανδρέα; Άγνωστο - και μάλλον απροσδιόριστο και αδιάφορο. Ήταν προφανές πως ο μοναδικός λόγος ύπαρξης του πρώτου μισού του συνθήματος ήταν να ... εξυπηρετηθεί το δεύτερο σκέλος.
Οποιαδήποτε αρχηγικά προτερήματα - πάντως- κι εάν αναγνώριζαν οι οπαδοί της Νέας Δημοκρατίας, ο Γ.Ράλλης δεν θα μπορούσε να αποτρέψει τη βαριά εκλογική ήττα. Δεν ήταν μόνο η φθορά δυο συνεχόμενων κυβερνητικών θητειών που έπληττε το κόμμα του. Ήταν πλέον ιστορική κόπωση της συντηρητικής παράταξης, που βρισκόταν στην εξουσία ουσιαστικά από την εποχή ... του Βενιζέλου.
«ΚΚΕ ΚΑΙ ΠΑΣΟΚ, ΕΙΣΑΣΤΕ ΣΤΟ ΙΔΙΟ ΜΠΛΟΚ»
Σύνθημα κι αυτό του 1981, των οπαδών της Νέας Δημοκρατίας. Παρά το δεύτερο πληθυντικό πρόσωπο, δεν απευθυνόταν ασφαλώς στα δύο κόμματα. Απευθυνόταν στους ψηφοφόρους εκείνους, τους οποίους με κατοπινούς όρους θα προσδιορίζαμε ως κινούμενους στο «μεσαίο χώρο». Στους «νοικοκυραίους», οι οποίοι για διάφορους λόγους γοητεύονταν από τις εξαγγελίες και την προσωπικότητα του Αντρέα Παπανδρέου.
Αποδέκτες του συνθήματος ήταν επίσης όσοι - κατά την ορολογία ΠΑΣΟΚ- «μη προνομιούχοι» έτρεφαν δυσπιστία ή και εχθρότητα προς το ΚΚΕ.
Το συγκεκριμένο «σύνθημα - προειδοποίηση» θύμιζε μια ρήση που ήταν δημοφιλής, από το 1974, στους «νεοδημοκρατικούς» κύκλους: «Το ΠΑΣΟΚ είναι σαν το καρπούζι. Από έξω πράσινο, από μέσα κόκκινο».
Ας ληφθεί ακόμη υπόψη ότι και η διεθνής συγκυρία «έδινε πόντους» στο «ΚΚΕ και ΠΑΣΟΚ, είσαστε στο ίδιο μπλοκ». Από το Μάιο του '81 οι Γάλλοι είχαν εκλέξει για πρώτη φορά από το 1936 Σοσιαλιστή πρόεδρο, το Φρανσουά Μιτεράν, ο οποίος μάλιστα συμπεριέλαβε στην κυβέρνηση του οποίου τέσσερις κομμουνιστές.
Το «ΚΚΕ και ΠΑΣΟΚ, είσαστε στο ίδιο μπλοκ» ακούστηκε με περισσότερο πάθος πριν από τις Ευρωεκλογές του 1984. Οι λόγοι ήταν αρκετοί. Τα 2,5 (και πλέον) έτη διακυβέρνησης από το ΠΑΣΟΚ είχαν σωρεύσει . άφθονο θυμό στις τάξεις των οπαδών της Νέας Δημοκρατίας. Διάφορες θεσμικές αλλαγές, κυρίως δε η αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης, έκαναν μεγάλο μέρος της κοινωνικής της βάσης να νιώθει «περικυκλωμένο». Αρχηγός ήταν πλέον ο Ευάγγελος Αβέρωφ, που είχε προσδώσει στο κόμμα τη φυσιογνωμία μιας «σκληρής», παραδοσιακής Δεξιάς.
«ΜΠΟΛΣΕΒΙΚΟΙ ΚΑΙ ΠΑΣΟΚ, ΔΕΝ ΜΑΣ ΘΕΛΟΥΝ ΣΤΗΝ ΕΟΚ»
Μπορούσαν να τείνουν «ευήκοον ους» σε αυτό το σύνθημα, όσοι τυχόν θεωρούσαν κάπως απροσδιόριστο το προαναφερθέν. Διπλή η αποστολή του, το 1981: Αναδείκνυε ένα σημαντικό σημείο ταύτισης του ΠΑΣΟΚ με τους κομμουνιστές κι επιπλέον υπενθύμιζε - με τον τρόπο του - τον ειδικό ρόλο που είχε διαδραματίσει ο νυν αρχηγός στις διαπραγματεύσεις για την ένταξη της χώρας στην ΕΟΚ. Γ. Ο Ράλλης ήταν υπουργός Εξωτερικών το Δεκέμβριο του 1978.
Τότε, μαζί με τους ομολόγους του Γεωργίας (Γιάννης Μπούτος) και θεμάτων ΕΟΚ (Γιώργος Κοντογιώργης), είχε αναλάβει τις - σκληρές, όπως αποδείχθηκαν- διαπραγματεύσεις. Μάλιστα την πρώτη εβδομάδα του Δεκεμβρίου εκείνου είχε διαφανεί το ενδεχόμενο να ναυαγήσει η Διάσκεψη Ελλάδας - ΕΟΚ.
Πόσο ακριβές ήταν το σύνθημα; Όχι και τόσο, αλλά αυτά είναι «ψιλά γράμματα» σε προεκλογικές, φορτισμένες ημέρες. Το φθινόπωρο του 1981 η θέση του ΚΚΕ για έξοδο από την ΕΟΚ παρέμενε σταθερή, δεν ίσχυε όμως το ίδιο και για το ΠΑΣΟΚ, του οποίου η «Διακήρυξη Κυβερνητικής Πολιτικής» (Ιούλιος '81) δεν επαναβεβαίωνε ρητώς το στόχο της αποδέσμευσης. Αντ' αυτού, αναφερόταν σε δημοψήφισμα, το οποίο επαφιόταν στη διακριτική ευχέρεια του Προέδρου της Δημοκρατίας, Κ. Καραμανλή. Προφανώς, λοιπόν, το ενδεχόμενο απομάκρυνσης της χώρας από την ΕΟΚ ... απομακρυνόταν, το ίδιο.
Είπαμε, όμως, οι οπαδοί της Νέας Δημοκρατίας δεν είχαν κανένα λόγο να διυλίζουν τον κώνωπα... Σε τελική ανάλυση, δεν ήταν και τόσο μακρινή η εποχή του αντι- ΕΟΚικού ΠΑΣΟΚ. Ιούνιος του '79 ήταν, όταν ο Κώστας Σημίτης πληροφορήθηκε από τις εφημερίδες ότι ... παραιτήθηκε από το Εκτελεστικό Γραφείο του ΠΑΣΟΚ. Αιτία: Ως υπεύθυνος «Διαφώτισης», είχε εγκρίνει αφίσα για την ΕΟΚ, η οποία πρόσθετε τη φράση «ναι στην Ευρώπη των λαών» στο «όχι στην ΕΟΚ των μονοπωλίων».
Αξιοπρόσεκτη ήταν ασφαλώς η επιλογή της λέξης «Μπολσεβίκοι», αντί πχ του «ΚΚΕ». Ο όρος «Μπολσεβίκοι» υποδήλωνε μια ... ιστορική αγριάδα εκ μέρους της «άλλης όχθης», αν όχι και μια γενική, διεθνή κομμουνιστική απόπειρα να αποσπαστεί η Ελλάδα από την ΕΟΚ. Είχε μια ... ψυχροπολεμική χροιά, κάπως ασύμβατη προς μια άλλη ιδιότητα του Γ. Ράλλη, ο οποίος βρισκόταν στο βήμα όταν το πλήθος φώναζε το εν λόγω σύνθημα: Το Σεπτέμβριο του '78 έγινε ο πρώτος Έλληνας Υπουργός Εξωτερικών που επισκέφθηκε τη Σοβιετική Ένωση.
«ΝΑ ΦΥΓΕΙ Η ΔΕΞΙΑ, ΝΑ ΑΝΑΣΑΝΟΥΜΕ»
Καθώς το ζήτημα της κυβερνητικής εξουσίας επισκίαζε τους πάντες και τα πάντα, στις κεντρικές προεκλογικές ομιλίες του '81 δεν περίσσευε αρκετή διάθεση και χρόνος για να θιγούν άλλα θέματα. Κάπως διαφορετικά ήταν τα πράγματα στις αθηναϊκές επί μέρους συναθροίσεις, όπως πχ εκείνες που γίνονταν με αφορμή εγκαίνια συνοικιακών εκλογικών κέντρων.
Εκεί, στις συγκεντρώσεις κομμάτων και υποψηφίων της αντιπολίτευσης, ορισμένες φορές είχαν την «τιμητική τους» τα θέματα του περιβάλλοντος και της ατμοσφαιρικής ρύπανσης.
Το σύνθημα αναφερόταν στο αθηναϊκό νέφος που είχε εμφανιστεί λίγα χρόνια νωρίτερα, αν και η έννοια «ανάσα» αποκτούσε γενικότερη, σιβυλλική διάσταση. Ακουγόταν σε συναθροίσεις οπαδών διαφόρων κομμάτων, εξαιρουμένης φυσικά της Νέας Δημοκρατίας. Είναι δε αλήθεια ότι την εποχή εκείνη ο περισσότερος κόσμος δεν φανταζόταν πόσο ... ανθεκτικό και απειλητικότερο θα αποδεικνυόταν, στις επόμενες δεκαετίες, το πρόβλημα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην Ελλάδα.
Στη δύση της δεκαετίας του '70, εξ αιτίας του νέφους και των σχετικών ρεπορτάζ οι Αθηναίοι άρχισαν να συζητούν- για πρώτη φορά σε τέτοια έκταση- περί μονοξειδίου, διοξειδίου, άνθρακα, θείου.
Αν οι γιαγιάδες της εποχής εκστόμιζαν το «Σικάγο γίναμε», ανήσυχες για τη σταδιακή μετατροπή της πρωτεύουσας σε μια μεγαλούπολη θορυβώδη, απρόσωπη και χαρακτηριζόμενη από αρκετά - για τα μέτρα της εποχής- κρούσματα εγκληματικότητας, οι περιβαλλοντολόγοι «τιμούσαν» την άλλη άκρη των ΗΠΑ: «Λος Άντζελες γίναμε!». Η αμερικάνικη αυτή μεγαλούπολη ήταν σημείο αναφοράς για τους ειδικούς σε θέματα ρύπανσης, επειδή εκεί - δεκαετίες νωρίτερα- είχε παρουσιαστεί για πρώτη φορά φωτοχημικό νέφος.
Κάπως έτσι, λοιπόν, το νέφος το '81 «εντάχθηκε» στην εκστρατεία εναντίον της Νέας Δημοκρατίας. Πήγαινε όμως ... γυρεύοντας και η γαλάζια κυβέρνηση. Όχι επειδή δεν αναχαίτισε την - πρωτοεμφανιζόμενη, στην Αθήνα- ρύπανση, αλλά διότι το '81 ουδείς είχε ξεχάσει τη δήλωση ενός υπουργού της: «Φέρτε μου ένα νεκρό από το νέφος», είχε ζητήσει ο Κωστής Στεφανόπουλος, για να πεισθεί ότι υπήρχε πλέον πρόβλημα στην πρωτεύουσα...
«ΒΡΕΧΕΙ, ΒΡΕΧΕΙ, ΦΤΑΙΕΙ Η ΕΟΚ»
Στις - κατά πολύ συνηθέστερες- καιρικές συνθήκες της καλοκαιρίας, το σύνθημα γινόταν: «Θα βρέξει, θα βρέξει (σ. σ. άγνωστο πότε), φταίει η ΕΟΚ». Αυτή τη σαρκαστική διάθεση επιδείκνυαν οι οπαδοί του ευρωκομμουνιστικού ΚΚΕ εσωτερικού προς το ΚΚΕ, στις εκλογές του '81, του '85, αλλά και στην αναμέτρηση των Ευρωεκλογών του '84.
Κάθε φορά που ο Λεωνίδας Κύρκος ή άλλο στέλεχος του ΚΚΕ εσωτερικού στηλίτευε από την εξέδρα ή το μπαλκόνι τη «στείρα άρνηση» του «δογματικού ΚΚ» προς την ΕΟΚ, το κοινό «τιμούσε» αυτό το σύνθημα, που απέπνεε ... «βελούδινη» ειρωνεία.
Η Ελλάδα έγινε πλήρες μέλος της ΕΟΚ- το δέκατο- με τη τη συμφωνία της 28ης Μαϊου 1979. Ένα μήνα αργότερα, Βουλή επικύρωσε τη συνθήκη με 193 θετικές ψήφους. Ήταν οι ψήφοι της Νέας Δημοκρατίας, του ΚΟΔΗΣΟ, της ΕΔΗΚ, της ΕΔΑ, του ΚΚΕ εσωτερικού. Τρεις βουλευτές φώναξαν «παρών» και 93 απείχαν. Ήταν του ΠΑΣΟΚ και του ΚΚΕ.
Στην αέναη μάχη μεταξύ των δύο ΚΚΕ για την πολιτική και ιδεολογική «πρωτοκαθεδρία» στην Αριστερά, το ζήτημα της ΕΟΚ ήταν από τα πλέον σημαντικά, «εύκλεκτα» και ... δημοφιλή. Έπειτα από την επικύρωση της συμφωνίας ένταξης στη Βουλή, στα Πανεπιστήμια τα πιο ζωρά «πηγαδάκια» - οι ομάδες ατόμων που συζητούσαν εντόνως, συνήθως σε κυκλική διάταξη- ήταν αυτά που είχαν ως αντιπάλους τα μέλη της ΚΝΕ και της ΕΚΟΝ «Ρήγας Φεραίος». Τις Νεολαίες του ΚΚΕ και του ΚΚΕ εσωτερικού, αντιστοίχως. Όποιο κι αν ήταν το αρχικό αντικείμενο αντιπαράθεσης, στο 70% - 80% των περιπτώσεων η συζήτηση ... κατέληγε στην ΕΟΚ.
Στις αρχές Νοεμβρίου 1979, εν μέσω συζητήσεων για τις - κλιμακούμενες, τότε- κινητοποιήσεις εναντίον του νόμου 815/78 που αφορούσε τη δομή και λειτουργία των ΑΕΙ, ανάμεσα στα αποφθέγματα του Μαρξ, του Λένιν, του Αλτουσέρ, του Πουλαντζά και του Καστοριάδη, το θέμα της ΕΟΚ έγινε πάλι κυρίαρχο.
Αφορμή; Μια ανακοίνωση της κυβέρνησης της Νέας Δημοκρατίας. Σε αυτήν διευκρινιζόταν πως δικαίωμα μετάταξης σε κοινοτικές υπηρεσίες στις Βρυξέλλες αποκτούσαν μόνον όσοι δημόσιοι υπάλληλοι είχαν ήδη ταχθεί ανοικτά υπέρ της ένταξης της Ελλάδας στην ΕΟΚ, επειδή «εξ ορισμού θα εργάζονται υπέρ της προαγωγής της πανευρωπαϊκής ιδέας».
ΚΝίτες και «Ρηγάδες» βρέθηκαν, τότε, πάλι σε θέσεις μάχης, για να αναλύσουν τη φυσιογνωμία της ΕΟΚ και να ... διαλύσουν οι μεν τα επιχειρήματα των δε.
«ΚΑΛΥΤΕΡΑ ΠΑΠΑΚΙ, ΠΑΡΑ ΤΟ ΜΗΤΣΟΤΑΚΗ»
Φθηνότερα ΙΧ υποσχέθηκε πριν από τις εκλογές του Ιουνίου 1985 ο αρχηγός της Νέας Δημοκρατίας, Κωνσταντίνος Μητσοτάκης. Οι οπαδοί του ΠΑΣΟΚ - κυρίως αυτού- διακήρυξαν την προτίμησή τους στα «ταπεινά» δίτροχα, θεωρώντας πως ο «Ψηλός» θα τους έκανε «τη ζωή ποδήλατο» εάν γινόταν πρωθυπουργός. Το σύνθημα ακούστηκε κατά κόρον, αλλά γράφτηκε και σε τοίχους.
Με «μετωπική σύγκρουση» ενδοκομματικών ιδεολογικών ρευμάτων έμοιαζε πάντως η διαδικασία, η οποία είχε αναδείξει αρχηγό της Νέας Δημοκρατίας τον Κ. Μητσοτάκης, την 1η Σεπτεμβρίου του προηγούμενου έτους. Ήταν η τρίτη διελκυστίνδα αυτού του είδους, σε μία τετραετία. Προηγήθηκαν, η νίκη του Γ. Ράλλη σε βάρος του Ευ. Αβέρωφ (Μάιος 1980) και η επικράτηση του Ευ. Αβέρωφ επί των Κ. Στεφανόπουλου και Γ. Μπούτου, το Δεκέμβριο του 1981.
Το 1984, το μόνο κοινό στοιχείο των δύο «μνηστήρων» της αρχηγίας έδειχνε να είναι το ... μικρό τους όνομα. Ο Κ. Στεφανόπουλος είχε την υποστήριξη της «καραμανλικής» πτέρυγας η οποία δεν έβλεπε με καθόλου καλό μάτι το ενδεχόμενο να αναλάβει το «πηδάλιο» του κόμματος ο «κεντρογενής», αλλά και «αλεξιπτωτιστής στην παράταξη» - όπως τον αποκαλούσαν- Κ. Μητσοτάκης. Στενός συνεργάτης του Γ. Παπανδρέου την εποχή του «Ανένδοτου» αλλά και πρωταγωνιστής της «Αποστασίας» το '65, ο Κ. Μητσοτάκης έμεινε εκτός Βουλής το 1974 επειδή ο Κ. Καραμανλής αρνήθηκε να τον συμπεριλάβει στις λίστες της Νέας Δημοκρατίας.
Έχοντας, πάντως, τη στήριξη και της σκληροπυρηνικής πτέρυγας των «αβερωφικών», ο Κ. Μητσοτάκης επικράτησε του Κ. Στεφανόπουλου με αναπάντεχη άνεση: Έλαβε 70 ψήφους έναντι 41 του Αχαιού πολιτικού.
Μπορεί το σύνθημα που του αφιέρωναν οι οπαδοί του ΠΑΣΟΚ να αφορούσε «παπάκια», ο ίδιος όμως ήταν σαν να είχε διανύσει μέσα σε μια επταετία διαδρομή πολιτικού ...υπερσιβηρικού σιδηρόδρομου: Στις εκλογές του 1977 κατάφερε να γίνει βουλευτής στα Χανιά, ως αρχηγός του μικρού, κεντρώου «Κόμματος Νεοφιλελεύθερων» που έλαβε το 1,08% των ψήφων. Εντάχθηκε στη Νέα Δημοκρατία ένα χρόνο αργότερα, όταν ο Κ. Καραμανλής, με το νου πλέον στραμμένο στο στόχο του να γίνει Πρόεδρος Δημοκρατίας, άρχισε τη «διεύρυνση προς το Κέντρο».
Το σύνθημα για το «παπάκι» άρεσε τόσο στους φίλους του ΠΑΣΟΚ, ώστε έμελλε να το «τιμήσουν» και σε επόμενες προεκλογικές περιόδους- κι ας μην αντιστοιχούσε σε εξαγγελίες για ΙΧ.
«ΣΤΙΣ ΔΥΟ ΤΟΥ ΙΟΥΝΗ, ΠΕΘΑΙΝΕΙ ΤΟ ΓΟΥΡΟΥΝΙ»
Η ημερομηνία διεξαγωγής των εκλογών του 1985 έδωσε στους οπαδούς του ΠΑΣΟΚ την ευκαιρία να σκαρφιστούν ένα από τα ... χονδροειδέστερα προεκλογικά συνθήματα, ever. Εξυπακούεται πως η ...λύση, δηλαδή η ρίμα, θα βρισκόταν οποιοσδήποτε κι αν ήταν ο μήνας. Από ιδέες, άλλο τίποτε! «Στις (τάδε) του Φλεβάρη, ο διάολος θα τον πάρει», «στις (δείνα) του Απρίλη, γίνε Ψηλέ ρεζίλι» κι ό,τι άλλο θέλετε...
Η αλήθεια είναι ότι στην κοινωνική - εκλογική βάση του ΠΑΣΟΚ είχε διαμορφωθεί πρόσφορο έδαφος για αυτήν την ... εκτράχυνση, αφ' ης στιγμής ο Κ. Μητσοτάκης έγινε αρχηγός της Νέας Δημοκρατίας.
Την επόμενη κιόλας ημέρα, την Κυριακή, 2 Σεπτεμβρίου '84, ο Α. Παπανδρέου προσέδωσε χαρακτήρα «ιστορικής βεντέτας» στην αντιπαράθεση που θα είχε με το νέο ηγέτη της κεντροδεξιάς, επιχειρώντας να ξυπνήσει μνήμες από «τη μεγάλη προδοσία (σ. σ. 1965) στην οποία συμμετέσχον ο Κωνσταντίνος Γλίξγμπουργκ και ο σημερινός αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης». Είπε ακόμη ο ηγέτης του ΠΑΣΟΚ ότι η ανάδειξη του Κ. Μητσοτάκη ως αρχηγού υπαγορεύθηκε από «ομάδες που εκπροσωπούν το μεγάλο κεφάλαιο και την εξάρτηση της χώρας μας», προτού χαρακτηρίσει «εκφυλισμένη» την Κοινοβουλευτική Ομάδα της Νέας Δημοκρατίας που «μπόρεσε να εκλέξει έναν Εφιάλτη για αρχηγό».
Ο Α. Παπανδρέου τόνισε ακόμη ότι δεν επιθυμούσε κανένα διάλογο με το νέο αρχηγό της αξιωματικής αντιπολίτευσης, πέραν αυτού που επέβαλαν οι θεσμικές, συνταγματικές αναγκαιότητες.
Τόσο άσχημες ήταν οι σχέσεις ανάμεσα στους δυο αρχηγούς, ώστε ο Τύπος θεώρησε ... κοσμοϊστορικό γεγονός μια ψυχρή, απρόθυμη χειραψία τους, τη Δευτέρα 8 Οκτωβρίου 1984! Η χειραψία έγινε στο αεροδρόμιο του Ελληνικού, λίγο πριν αναχωρήσει για τη Μαδρίτη ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κ. Καραμανλής, ο οποίος είχε αναλάβει τη σχετική πρωτοβουλία, πιέζοντάς τους να δώσουν τα χέρια.
Φυσικό επακόλουθο όλων αυτών, ήταν να διεξαχθεί η προεκλογική περίοδος του '85 σε κλίμα ... ξεχωριστό!
«Αριστεροί , το νου σας, αν νικήσει ο Μητσοτάκης θα ανοίξουν πάλι οι φυλακές και τα ξερονήσια και πρώτοι εσείς θα πάτε», διατεινόταν η «Αυριανή», που τότε είχε μεγάλη απήχηση σε λαϊκά στρώματα. Η ... προειδοποίηση βασιζόταν στην υπόθεση εργασίας ότι η Δεξιά, έχοντας χάσει την εξουσία για 3,5 έτη, θα επέστρεφε ρεβανσιστική και άγρια εάν νικούσε στις εκλογές. Στο πρόσωπο του «Ψηλού», το ΠΑΣΟΚ έβρισκε το συμβολισμό μιας «Δεξιάς που έκρυβε τη μοχθηρία της».
Το πολιτικό ρετρό για τη δεκαετία του '60, με το πρόσωπο του Κ. Μητσοτάκη στο επίκεντρο, χρησίμευε στο ΠΑΣΟΚ ως «αντίδοτο» στη φθορά την οποία είχε προκαλέσει η διακυβέρνηση 3,5 ετών. Το στοιχείο το οποίο θα συντηρούσε τη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στις δυνάμεις των ... δυο τρίπτυχων, όπως τις προσδιόριζε ο Α. Παπανδρέου. «Οι δυνάμεις της προόδου, της δημοκρατίας, της αλλαγής κι εκείνες της αντίδρασης, της εξάρτησης και του αυταρχισμού».
Σε αυτήν την ...ωραία ατμόσφαιρα, «χόντραιναν» και οι ... προσωπικές αφιερώσεις.
«ΚΑΤΩ, Η ΧΟΥΝΤΑ, ΤΟΥ ΠΑΣΟΚ»
Οι οπαδοί της Νέας Δημοκρατίας το φώναξαν για πρώτη φορά το 1985, αλλά το «επιστράτευσαν» κι αργότερα. Το σύνθημα ασφαλώς κλήθηκε να διαδραματίσει ρόλο ... ηχητικού - ψυχολογικού αντίβαρου στην κινδυνολογία του ΠΑΣΟΚ, για τα «ξερονήσια» που θα άνοιγαν πάλι, εάν επικρατούσε η συντηρητική παράταξη. Τι εννοούσαν όμως οι γαλάζιοι οπαδοί, με τον όρο «χούντα»;
Εννοούσαν πολλά. Από τα «νωπά» μπορούσε κανείς να ξεχωρίσει την περιβόητη υπόθεση των έγχρωμων ψηφοδελτίων, το Μάρτιο του 1985 στη Βουλή, κατά τη διαδικασία εκλογής Προέδρου της Δημοκρατίας. Τότε, σε κάθε βουλευτή δόθηκαν δύο ψηφοδέλτια διαφορετικού χρώματος - ένα γαλάζιο, με το όνομα του Χρήστου Σαρτζετάκη και ένα κενό, λευκού χρώματος.
Επρόκειτο για προφανές μέτρο «αστυνόμευσης» των βουλευτών του κυβερνώντος ΠΑΣΟΚ. Αλησμόνητος έμεινε ο ισχυρισμός του προεδρεύοντος της συνεδρίασης εκείνης (23 Μαρτίου), Μ. Στεφανίδη, ότι το Σύνταγμα απαιτούσε ψηφοδέλτια «ομοιόμορφα», όχι όμως κατ' ανάγκη «ομοιόχρωμα»!
Κατά την προεκλογική περίοδο του '85, η Νέα Δημοκρατία κατήγγειλε την κυβέρνηση για «μονοπώληση της ενημέρωσης και συνεχείς παραβιάσεις των συμφωνιών της διακομματικής επιτροπής». Δεν ήταν όμως μόνο τα «νωπά» συμβάντα. Γενικότερα, η Νέα Δημοκρατία καταλόγιζε στο ΠΑΣΟΚ - από το 1982 - «δεσποτικές» και «ρεβανσιστικές» τάσεις που χαρακτήριζαν τη λειτουργία του κρατικού μηχανισμού και των κρατικών Μέσων Ενημέρωσης.
Κάτι ακόμη: Όσο κι αν φαντάζει αλλόκοτο με βάση τις σημερινές θέσεις των κομμάτων, το 1983 η Νέα Δημοκρατία είχε αντιταχθεί στο γνωστό «άρθρο 4», με το οποίο η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ έθετε δρακόντειους περιορισμούς στο απεργιακό δικαίωμα των εργαζομένων στο Δημόσιο και την Κοινή Ωφέλεια. Κατά τον τότε αρχηγό, Ευ. Αβέρωφ, το «άρθρο 4» σήμαινε «κατάργηση του δικαιώματος της απεργίας» και «κομματικοποίηση των δημοσίων επιχειρήσεων στο πλαίσιο της κολλεκτιβοποιούμενης καθημερινά οικονομίας».
Το «άρθρο 4» όριζε ότι η κήρυξη της απεργίας θα ήταν νόμιμη μόνο εάν την επικύρωνε το 51% των εργαζομένων. Επιπροσθέτως, παρείχε τη δυνατότητα στο 10% των εργαζομένων να αναστείλει την έναρξη απεργίας που είχε κηρυχθεί.
Το νομοσχέδιο επικρίθηκε ως αντισυνταγματατικό από το Δικηγορικό Σύλλογο, έφερε πολλά «πράσινα» συνδικαλιστικά στελέχη αντιμέτωπα με την κυβέρνηση, πυροδότησε απεργίες και διαδηλώσεις, προκάλεσε ρήξη - προσωρινή, πάντως- στις σχέσεις του ΚΚΕ με το ΠΑΣΟΚ, εξόργισε όλη την Αριστερά. «Πέρασε» τη νύχτα της 2ης προς 3ης Ιουνίου 1983, με τις ψήφους των κυβερνητικών βουλευτών.
Στις 29 Μαΐου 1983, για πρώτη φορά στις δύο δεκαετίες της «ζωής» της η ελληνική τηλεόραση διοργάνωσε διακομματική συζήτηση. Θέμα ήταν το «άρθρο 4» και συντονιστής ο δημοσιογράφος Μάκης Γιαμπαζολιάς. Από πλευράς κυβέρνησης συμμετείχε ο «τσάρος της οικονομίας» Γεράσιμος Αρσένης. Το ΚΚΕ εκπροσώπησε ο παλιός ναυτεργάτης Αντώνης Αμπατιέλος και τη Νέα Δημοκρατία ο - μετέπειτα αρχηγός - Κ. Μητσοτάκης.
Όχι, δεν είναι αστεϊσμός: Ο Κ. Μητσοτάκης υπεραμυνόταν του δικαιώματος της απεργίας στο δημόσιο!
Ο «Ψηλός» μάλιστα θα γινόταν ακόμη πιο λάβρος, εναντίον των μέτρων λιτότητας και «δημοσιονομικής εξυγίνασης» που θα εφήρμοζε το ΠΑΣΟΚ, στον απόηχο της εκλογική νίκης του, το 1985. Θα τον συναντήσουμε στις 22 Οκτωβρίου 1985, ομιλητή σε μεγάλη συγκέντρωση που θα οργανώσει το κόμμα του εναντίον του προγράμματος λιτότητας, το οποίο φέρει τη σφραγίδα του υπουργού Εθνικής Οικονομίας Κ. Σημίτη. Κεντρικά συνθήματα: «Όχι θυσίες χωρίς ελπίδα», «Αντρέα- Σημίτη, μας κλείσατε το σπίτι».
Θα συναντήσουμε, ακόμη, τον Κ. Μητσοτάκη το 1987, στην περίοδο των φοιτητικών διαδηλώσεων, των καταλήψεων και του «στριμωγμένου» υπουργού Παιδείας Αντώνη Τρίτση, να χαρακτηρίζει «τραγικά μικρό» το 8,7% του προϋπολογισμού που αντιστοιχούσε στην Παιδεία. Ναι, ο Κ. Μητσοτάκης όλα αυτά...
«Ο ΛΑΟΣ, ΔΕΝ ΞΕΧΝΑ, ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΔΕΞΙΑ»
Το πιο ανθεκτικό ... στο χρόνο σύνθημα των οπαδών του ΠΑΣΟΚ. Πολυακουσμένο, από το '85 κι εντεύθεν, κυρίως όποτε η Νέα Δημοκρατία διεκδικούσε επάνοδο στην εξουσία. Μολονότι δεν είχε πάντοτε την ίδια διεισδυτικότητα, κάθε φορά ακουγόταν στεντόρειο- σαν από ... εθιμικό δίκαιο.
Ακουγόταν ακόμη κι έπειτα από την πανθομολογούμενη έφοδο του «εκσυγχρονιστικού ΠΑΣΟΚ» και του Κώστα Σημίτη, όχι ακριβώς «στο μέλλον», αλλά σίγουρα στον ιδεολογικό και κοινωνικό χώρο της Κεντροδεξιάς. Ακουγόταν ακόμη και το 2004, όταν το ΠΑΣΟΚ του Γιώργου Α. Παπανδρέου συμπεριλάμβανε στο Ψηφοδέλτιο Επικρατείας τον Ανδρέα Ανδριανόπουλο και το Στέφανο Μάνο, επιφανείς νεοφιλελεύθερους και παλιούς υπουργούς, στην κυβέρνηση Μητσοτάκη.
Το σύνθημα το υιοθετούσε κατά καιρούς το κοινό συγκεντρώσεων άλλων κομμάτων, από την Αριστερά έως και ΔΗΚΚΙ του Δημήτρη Τσοβόλα (1996- 2004). Ως ... όπλο του ΠΑΣΟΚ, όμως, κάποια στιγμή άρχισε να προκαλεί αλλεργία σε πολλούς οπαδούς και ψηφοφόρους της Αριστεράς. Κάπως έτσι «γεννήθηκε» και η «απαντητική» ατάκα: «Ο λαός δεν ξεχνά τι σημαίνει Δεξιά - του τη θυμίζουν οι κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ».
Εκ του αποτελέσματος, πάντως, το σύνθημα φάνηκε να «πιάνει» στις εκλογές του '85, στις οποίες άλλωστε το ΠΑΣΟΚ το έριξε ως «β 24wro
Ο Κώστας Σημίτης να «ξηλώνεται» από το Εκτελεστικό Γραφείο του ΠΑΣΟΚ, ως ευνοϊκά διακείμενος στην ΕΟΚ. Ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης να αγορεύει στην τηλεόραση εναντίον του περιορισμού του απεργιακού δικαιώματος στο δημόσιο τομέα. Επίσης ο Κ. Μητσοτάκης να ξιφουλκεί εναντίον των μέτρων λιτότητας και «δημοσιονομικής πειθαρχίας» του Κ. Σημίτη. Ο πρώιμος μεταπολιτευτικός ... χαβαλές να «δίνει ρέστα» στη συγκέντρωση του ακροδεξιού Πέτρου Γαρουφαλιά. Ο πρόεδρος της ΕΔΗΚ να προβλέπει «ξεφούσκωμα» του ΠΑΣΟΚ, το 1977...
Εάν η ιστορία των εκλογών - από το 1974 - είναι μια αντιπροσωπευτική μεταπολιτευτική ταινία, τότε τα προεκλογικά συνθήματα αντιστοιχούν στα πιο ενδιαφέροντα μέρη του soundtrack. Δεν επικεντρώνουμε στα συνθήματα των αφισών, αλλά σε εκείνα ... των λαρυγγιών. Αυτά που εκστομίζονταν. Συνθήματα περισσότερο ή λιγότερο γνωστά. Για μια εκλογική χρήση, ή για περισσότερες.
Υπάρχουν ασφαλώς πολλά είδη τέτοιων ηχητικών συνθημάτων. Κάποια εξυμνούσαν τον αρχηγό, άλλα διαλαλούσαν στόχους ή οράματα. Σήμερα εστιάζουμε στην πιο ... ζωντανή κατηγορία: Στα «μοχθηρά». Τα «βιτριολικά». Αυτά που αναλάμβαναν ...να περιποιηθούν τον αντίπαλο. Όσα αντιστοιχούσαν σε αυτό που κάποια στιγμή χαρακτηρίστηκε «γκρίζα διαφήμιση».
Συνθήματα επιθετικά, κάθε είδους. Χονδροειδή, οργισμένα, σαρκαστικά, υβριστικά, με ειρωνεία λεπτή, με ειρωνεία «ξεχειλωμένη», σοβαρά, χιουμοριστικά, έξυπνα, κακόγουστα. Ορισμένα είναι διάσημα, άλλα όχι τόσο. Κάποια ... εκφωνούνταν και δίχως την έγκριση του κόμματος. Συνθήματα κάθε πολιτικής προέλευσης. Από τη φιλοχουντική δεξιά, μέχρι την Αριστερά.
Ας τα θυμηθούμε ένα - ένα. Με κάποια χρονολογική σειρά και με έντονη διάθεση να «ακτινογραφήσουμε» τις αντίστοιχες εποχές.
«ΔΕΝ ΕΓΙΝΕ Ο ΝΟΕΜΒΡΗΣ, ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΡΑΜΑΝΛΗ»
To σύνθημα αυτό ακουγόταν σε αρκετές διαδηλώσεις του 1974, από όσες έγιναν έπειτα από την Παρασκευή, 4η Οκτωβρίου του έτους. Την ημέρα εκείνη δημοσιεύθηκε η Συντακτική Πράξη, που όριζε ως ημέρα διεξαγωγής των εκλογών τη 17η Νοεμβρίου, δηλαδή την πρώτη επέτειο της εξέγερσης του Πολυτεχνείου.
Πρακτικά, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, του οποίου η εκλογική επικράτηση προδιαγραφόταν βέβαιη, θέλησε να οικειοποιηθεί το ορόσημο του '73. Στην προεκλογική περίοδο του '74 το σύνθημα αυτό το «τίμησαν» αριστερές ομάδες και κινήσεις - κυρίως το ΕΚΚΕ- που δεν εντάσσονταν στο σχήμα της Ενωμένης Αριστεράς. Με όρους μετεκλογικούς θα λέγαμε ομάδες της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς. Τότε όμως, μέχρι να γίνουν οι πρώτες μεταπολιτευτικές εκλογές, ελλείψει ... Βουλής «εξωκοινοβουλευτικοί» ήσαν οι πάντες...
Το σύνθημα ασφαλώς έβρισκε σύμφωνη τη συντριπτική πλειονότητα των οπαδών του ΠΑΣΟΚ και της Ενωμένης Αριστεράς, καθώς και αρκετούς υποστηρικτές της Ένωσης Κέντρου. Σποραδικά, ακούστηκε σε συγκεντρώσεις του ΠΑΣΟΚ και της Αριστεράς. Σποραδικά, όμως. Τα επιτελεία των αντίστοιχων κομμάτων δεν το «υιοθέτησαν», πιθανότατα για να μην επισημοποιηθεί η πεποίθησή τους ότι η Νέα Δημοκρατία όδευε προς πανηγυρική νίκη.
Για τους ένθερμους οπαδούς του Κ. Καραμανλή, η επιλογή της 17ης Νοεμβρίου ως ημέρας διεξαγωγής των εκλογών ήταν «απότιση φόρου τιμής στην εξέγερση του 1973, την οποία συνέδεε ευθέως με την αποκατάσταση της Δημοκρατίας». Για τους περισσότερους από τους υπόλοιπους ήταν ένα απαράδεκτο «καπέλωμα».
«ΠΑΣΟΚ, ΣΗΜΑΙΝΕΙ, Π... Η, ΑΝΤΡΕΑ, Σ' ΕΦΕΡΕ Ο ΚΙΣΙΝΓΚΕΡ»
Γεννήθηκε το '74 ως σκωπτικό κουίζ, που αποδείχθηκε αρκούντως δημοφιλές σε κύκλους φίλων της Νέας Δημοκρατίας και της Ένωσης Κέντρου του Γεωργίου Μαύρου. «Ξέρετε τι σημαίνουν τα αρχικά ΠΑΣΟΚ;...». Κι ακολουθούσε η απάντηση.
Το «μετέφεραν» και σε προεκλογικές συγκεντρώσεις του '74 κάποιοι ... αχαλίνωτοι οπαδοί της Νέας Δημοκρατίας, από αυτούς που δεν έδιναν την παραμικρή σημασία στο τι αποδεχόταν η επίσημη γραμμή, ούτε στις λοξές ματιές των γύρω. Έστω και «περιθωριακά», ακούστηκε. Χρειαζόταν απλώς ... γερά πνευμόνια, διότι ήταν «μακρινάρι»...
Ο Χένρι Κίσινγκερ, υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, ήταν τότε «κόκκινο πανί» στην Ελλάδα. Αιτία, η υποστήριξη που παρείχε η Ουάσινγκτον στη χούντα, αλλά και η στάση της στην υπόθεση της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο. Εκείνη την εποχή, πολλοί στην Ένωση Κέντρου πίστευαν όντως πως ο Ανδρέας Παπανδρέου, παρά τις αριστερές του διακηρύξεις, ήταν «βαλτός» από τους Αμερικανούς. Ποια θεωρούσαν ότι ήταν η «αποστολή» του; Να διασπάσει και τελικά να διαλύσει το Κέντρο, το οποίο στην προδικτατορική Ελλάδα είχε αναδειχθεί σε βασική αντιμοναρχική δύναμη.
Μήπως αναρωτιέστε πώς μπορούσε να κυριαρχεί τόσο ισχυρός αντιαμερικανισμός, ακόμη και στις τάξεις ακραιφνών οπαδών του ιδρυτή της Νέας Δημοκρατίας, ο οποίος διακήρυττε το «Ανήκομεν εις την Δύσιν»; Θυμηθείτε μια ακόμη «συντεταγμένη» της εποχής: Τρεις μήνες και ... τρεις ημέρες προτού στηθούν οι κάλπες, δηλαδή στις 14 Αυγούστου 1974, με απόφαση του πρωθυπουργού Καραμανλή η χώρα είχε αποχωρήσει από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ. Τα χαράματα της ίδιας ημέρας, η Άγκυρα είχε εξαπολύσει στην Κύπρο τον «Αττίλα 2».
Υπό αυτές τις συνθήκες ακόμη και οι οπαδοί του Κ. Καραμανλή όταν χαρακτήριζαν τον Ανδρέα «άνθρωπο του Κίσινγκερ», είτε το πίστευαν είτε ήθελαν απλώς να πικάρουν «τους άλλους», ένιωθαν ότι εκστόμιζαν την απόλυτη, υπέρτατη βρισιά...
«ΣΒΗΝΕΙ, Ο ΗΛΙΟΣ, ΤΟΥ ΠΑΣΟΚ»
Το φώναξαν «Νεοδημοκράτες» το '74 και το '77. Στη δεύτερη, τουλάχιστον, περίπτωση ήταν φανερό ότι το σύνθημα εξέφραζε ευσεβή πόθο που δεν «πατούσε» στην πραγματικότητα. Όλοι καταλάβαιναν ότι η άνοδος του ΠΑΣΟΚ θα ήταν ραγδαία - κι όντως, το κόμμα του Α. Παπανδρέου έκανε άλμα στο 25,33% από το 13,58 % του 1974..
Εν πάση περιπτώσει, οπαδοί ήταν - και ... προφήτευαν πριν από εκλογές. Τι να πει όμως κανείς για την ... φοβερή πρόβλεψη που έκανε ο Ιωάννης Ζίγδης δέκα μέρες έπειτα από τις εκλογές της 20ης Νοεμβρίου 1977 , ευθύς μόλις αντικατέστησε τον Γεώργιο Μαύρο στην αρχηγία της ΕΔΗΚ: «Πολύ γρήγορα θα ξεφουσκώσει το ΠΑΣΟΚ»...
Ήδη, βεβαίως, ξεφούσκωνε το Κέντρο - και μάλιστα ταχύτατα. Από το 20,42% που είχε λάβει το '74 η Ένωση Κέντρου - Νέες Δυνάμεις, στο 11,95% του 1977. Η αφαίμαξη ήταν αισθητή και σε επίπεδο στελεχών, με τελευταία απώλεια την αποχώρηση του Αναστάσιου Πεπονή που προσχώρησε στο ΠΑΣΟΚ, τον Ιούνιο του '77. Η ΕΔΗΚ όδευε προς τη διάλυση κι ο Ζίγδης «έβλεπε» ξεφούσκωμα του ΠΑΣΟΚ. Τουλάχιστον αυτό έλεγε...
«NATO - CIA, ΕΥΤΥΧΙΑ»
Σύνθημα - κι αυτό- του '74. Διασκευή του «ΝΑΤΟ - CIA, προδοσία», για ... ειδική χρήση. Μπορεί το διασκευασμένο σύνθημα να μην κατονόμαζε κόμμα και αρχηγό, αλλά δεν χρειαζόταν να το κάνει: Ο «ηγέτης» ήταν παρών και γινόταν αποδέκτης της χλεύης όσων πήγαν στην κεντρική προεκλογική του συγκέντρωση, στην Αθήνα, με μοναδικό σκοπό να τον λοιδορήσουν.
Ήταν ο Πέτρος Γαρουφαλιάς, επικεφαλής της ακροδεξιού κόμματος Εθνική Δημοκρατική Ένωση. Ο κόσμος που έσπευσε να τον γελοιοποιήσει, ήταν απείρως περισσότερος από τους οπαδούς του...
Το 1965- 1967, στην περίοδο της λεγόμενης Αποστασίας, ο Π. Γαρουφαλιάς ήθελε να γίνει πρωθυπουργός. Δεν τα κατάφερε. Είναι άγνωστο τι περίμενε από τις κάλπες της 17ης Νοεμβρίου 1974. Έλαβε το 1,08% των ψήφων. Και άφθονη καζούρα...
«ΘΑΛΑΣΣΑ ΣΤΑ ΤΡΙΚΑΛΑ, ΤΡΕΝΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΡΗΤΗ»
Εάν οι ... Μαυρογιαλούροι παλαιότερων εποχών έταζαν λίγα γεφύρια και λίγα ποτάμια, οι ... χαβαλετζήδες του '74 αξίωναν από τον Π. Γαρουφαλιά μια κάποια .αναβάθμιση, γεωλογική και συγκοινωνιακή.
Πότε ξεκίνησε, όμως, το ... όχημα της Ιστορίας που έφερε τον Π. Γαρουφαλιά στο εκλογικό προσκήνιο - αν μπορείς να το πεις έτσι- του 1974; Η εκκίνηση έγινε το 1965.
Ο Π. Γαρουφαλιάς ανήκε στην Ένωση Κέντρου και διετέλεσε υπουργός Άμυνας του Γεωργίου Παπανδρέου. Όταν όμως εκείνος διαπίστωσε ότι ο υπουργός του είχε γίνει άνθρωπος των Ανακτόρων, τον διέγραψε από την Ένωση Κέντρου και τον απέπεμψε από την υπουργική θέση (καλοκαίρι του 1965). Βέβαιος ότι ο μονάρχης Κωνσταντίνος δεν θα υπέγραφε το διάταγμα της αποπομπής του, ο Γαρουφαλιάς αρνήθηκε να αποχωρήσει. Επί πλέον, τέλος Ιουνίου - αρχές Ιουλίου 1965, μετέθεσε σε νευραλγικές θέσεις της Αττικής δεκαπέντε αξιωματικούς που είχαν σχέση με την ακροδεξιά οργάνωση ΙΔΕΑ.
Κάπως έτσι, ο Παπανδρέου κατάλαβε ότι το Παλάτι συγκροτούσε μηχανισμό οργάνωσης πραξικοπήματος, για την περίπτωση που ο ίδιος θα αποκτούσε τον έλεγχο των πολιτικών εξελίξεων. Λίγες μέρες αργότερα επήλθε η πλήρης ρήξης στις σχέσεις Παπανδρέου - Κωνσταντίνου κι ακολούθησαν οι κυβερνήσεις Αποστασίας.
«ΠΕΤΡΟ, ΠΟΥ ΣΤΗΡΙΖΕΣΑΙ;»
Ενίοτε οι αρχηγοί διατυπώνουν ρητορικά ερωτήματα και το πλήθος απαντά, με «ναι» ή «όχι». Με την ... ανατρεπτική περίπτωση Γαρουφαλιά συνέβαινε το αντίθετο. Ο κόσμος ήταν αυτός που ρωτούσε, χωρίς φυσικά να λαμβάνει απάντηση. Εάν ψάχνετε το νόημα της ερώτησης «Πέτρο, πού στηρίζεσαι;», μπορείτε να σκεφθείτε τη διάθεση του κόσμου να υπογραμμίσει τη ματαιότητα των προσπαθειών του «τιμώμενου» προσώπου. Πρώτιστο κίνητρο για το σύνθημα, όμως, ήταν άλλο. Αμιγώς ηχητικό: ακούστε απλώς πώς ηχεί το «πού» μαζί με την πρώτη συλλαβή του ρήματος...
«ΒΑΛΕ, ΤΖΑΤΖΙΚΙ, ΣΤΟ ΣΟΥΒΛΑΚΙι»
Για να μην κυριαρχεί μονοτονία και - πρωτίστως, αυτό- για να επιβεβαιώνεται ο ... πλουραλισμός, ο κόσμος χωριζόταν στα σε δυο. Οι μεν φώναζαν «βάλε», οι δε «όχι». Τζατζικομάχοι και τζατζικολάτρες, σε μια ηχητική μονομαχία που αποδείκνυε ότι η ΕΔΕ ήταν τόσο ... πολυσυλλεκτικό κόμμα, ώστε οι διαφορετικές τάσεις εκφράζονταν στην ίδια την προεκλογική συγκέντρωσή «του».
«ΠΗΔΑ ΚΑΤΩ ΑΡΧΗΓΕ»
Όταν το καλαμπούρι τελείωνε, ο κόσμος ζητούσε από τον Πέτρο να βρεθεί κοντά στο ...λαό του.
Το '74 οι χουντικοί, που αφθονούσαν στον κρατικό μηχανισμό και οι οποίοι φυσικά δεν ήταν ανύπαρκτοι στην ελληνική κοινωνία, απέφυγαν να βγουν στο πολιτικό και εκλογικό ... ξέφωτο. Ούτε για να υποστηρίξουν το Π. Γαρουφαλιά, ούτε για να συγκροτήσουν άλλο κόμμα.
Ήταν «μουδιασμένοι» και ανήσυχοι, διότι δεν γνώριζαν εάν και κατά πόσο η Μεταπολίτευση θα αποκτούσε κάποιον - εφιαλτικό, για τους ίδιους- ριζοσπαστισμό, όπως πχ είχε συμβεί νωρίτερα στην Πορτογαλία. Το '74 δεν μπορούσαν καν να ξέρουν πόσο θα προχωρούσε η λεγόμενη αποχουντοποίηση.
Την εμφάνισή τους θα την έκαναν δυναμικά, τρία χρόνια αργότερα, συσπειρωμένοι γύρω από την Εθνική Παράταξη. Το κόμμα «των νεοχουντικών με τη μηδενιστική αντίληψη», κατά το ορισμό που έδωσε ο Κ. Καραμανλής στην προεκλογική περίοδο του '77.
«Ο ΦΛΩΡΑΚΗΣ ΣΤΟ ΓΟΥΔΗ, ΔΙΠΛΑ ΣΤΟΝ ΚΑΡΑΜΑΝΛΗ»
Ούτε οι πολιτικές τους θέσεις, ούτε η «χωροταξία» της αίθουσας του Κοινοβουλίου έφερναν κοντά το Γενικό Γραμματέα του ΚΚΕ και τον πρωθυπουργό και ιδρυτή της Νέας Δημοκρατίας, το 1977. Ε, οι οπαδοί της Εθνικής Παράταξης φαντάστηκαν τον έναν δίπλα στον άλλο, μπροστά από τις κάνες ενός εκτελεστικού αποσπάσματος.
Σε άλλα ... κλασσικά συνθήματά τους, οι κομμουνιστές είχαν την «τιμητική» τους ... μόνοι - αποσυνδεδεμένοι από τον πρωθυπουργό που νομιμοποίησε το κόμμα τους: «Αλήτες, προδότες, κομμουνιστές», «Κομμούνια, κομμούνια, θα γίνετε σαπούνια». Ορισμένα από αυτά τα θυμήθηκαν, από τις ευρωεκλογές του 1984 και έπειτα, οι οπαδοί της ΕΠΕΝ.
Το 1977 η Εθνική Παράταξη είχε «στεγάσει» τους νοσταλγούς της χούντας, οι οποίοι είχαν πλέον ξεθαρρέψει. Είχαν ήδη λάβει ... ενθαρρυντικά μηνύματα, δύο έτη νωρίτερα. Το 1975 ο Άρειος Πάγος χαρακτήρισε «στιγμιαίο αδίκημα» το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967, με αποτέλεσμα να «παγώσει» η υπόθεση της δίωξης 104 στελεχών, όλων των χουντικών κυβερνήσεων.
Με το βούλευμα 414/75 που εξέδωσε το πενταμελές Συμβούλιο Εφετών, τον Μάιο του έτους εκείνου, παραπέμφθηκαν σε δίκη για εσχάτη προδοσία μόνο 24 στελέχη της δικτατορίας. Ανάμεσα στους πολλούς που ... ξεγλίστρησαν, ήταν και τρεις πρωθυπουργοί: Ο πρώτος χουντικός, ο Κωνσταντίνος Κόλλιας, ο «εκλεκτός» του «αόρατου δικτάτορα» Δημήτρη Ιωαννίδη, Αδαμάντιος Ανδρουτσόπουλος και ο Σπύρος Μαρκεζίνης, ο πρωθυπουργός της αιματηρής καταστολής της εξέγερσης του Πολυτεχνείου.
Μεγαλύτερη, ίσως, ψυχολογική ... ανάταση προσέφερε στους απανταχού χουντικούς η εξέλιξη σε ένα άλλο δικαστικό «πεδίο»: Εκείνο που αφορούσε τους βασανιστές της χούντας. Το 1975 έγιναν τρεις σχετικές δίκες, από τις οποίες προέκυψαν αυστηρές, πολυετείς ποινές φυλάκισης 15 έως 23 ετών μόνο για τους διοικητές του ΕΑΤ- ΕΣΑ. Στους υπόλοιπους κατηγορηθέντες επιδείχθηκε επιείκεια από μεγάλη έως ... απίστευτη, σίγουρα δε ασύμβατη προς τις φρικώδεις σχετικές αποκαλύψεις και μαρτυρίες.
Προκάλεσε μάλιστα σοκ στην κοινή γνώμη, αλλά και σφοδρές αντιδράσεις όλης της αντιπολίτευσης, η ετυμηγορία του Μικτού Κακουργιοδικείου Χαλκίδας που εκδίκασε την τελευταία από τις τρεις υποθέσεις: Οι 11 από του 15 αθωώθηκαν. Στους ... πασίγνωστους βασανιστές Μάλλιο, Γώγο και Λουκόπουλο επιβλήθηκαν «ποινές» από τέσσερις έως δέκα μήνες φυλάκισης, όλες εξαγοράσιμες ή με αναστολή. Κανείς δεν φυλακίστηκε.
«Αυτό το σύνθημα της καθάρσεως είναι λιγάκι επικίνδυνο, όταν επεκτείνεται υπέρ το δέον», είχε δηλώσει την Τρίτη 23 Απριλίου 1975 ο υπουργός Προεδρίας, Γεώργιος Ράλλης. Δυο ημέρες αργότερα, ο υπουργός Εθνικής Άμυνας Ευάγγελος Αβέρωφ, επί της ουσίας διατύπωσε τη θεωρία των «σταγονιδίων», λέγοντας: «Κάθαρσις δεν υπάρχει πλέον για λόγους παρελθόντος. Θα υπάρχει διαρκώς - δια λόγους παρόντος- παρακολούθησις, η οποία μας κάνει να γνωρίζουμε πράξεις και σκέψεις ελαχίστων πλέον ανοήτων».
Το κυβερνητικό μήνυμα ήταν σαφές: η «αποχουντοποίηση» έληξε, συμπεριλαμβανομένων και των υψηλών «διαζωμάτων» της Διοίκησης και του κρατικού μηχανισμού. Ανακουφισμένοι, πλέον, οι νοσταλγοί της χούντας μπορούσαν να ανασυγκροτηθούν και να προετοιμαστούν για την επόμενη εκλογική αναμέτρηση. Εκείνη του 1977.
«ΦΟΛΑ, ΣΤΟ ΣΚΥΛΟ, ΤΟΥ ΠΑΣΟΚ»
Δεν θα μπορούσε φυσικά να αφήσει ... παραπονεμένο τον Ανδρέα Παπανδρέου το «κοινό» της Εθνικής Παράταξης, το '77. Η αλήθεια είναι ότι το σύνθημα ακούστηκε για πρώτη φορά τρία χρόνια νωρίτερα, από τα στόματα ορισμένων ... ασυγκράτητων πιστών της Νέας Δημοκρατίας . Στα χείλη όμως των οπαδών της Εθνικής Παράταξης ηχούσε πολύ πιο ... ομόθυμο και φανατικό.
Το σύνθημα απετέλεσε, κατά κάποιο τρόπο, απάντηση στο προγενέστερο, αντιδικτατορικό μεταπολιτευτικό «φόλα, στο σκύλο, της ΕΣΑ» - δηλαδή στον Δ. Ιωαννίδη.
Στις εκλογές της 20ης Νοεμβρίου 1977 η Εθνική Παράταξη απέσπασε το ουδόλως ευκαταφρόνητο 6,82% των ψήφων, εκλέγοντας πέντε βουλευτές. Απέτυχε όμως να εκλεγεί ο αρχηγός της, ο Στέφανος Στεφανόπουλος ένας εκ των παλιών πρωθυπουργών της Αποστασίας. Αρκετά στελέχη της πάντως ανέμεναν μεγαλύτερο ποσοστό, με «ζενίθ» των φιλοδοξιών τους την 4η θέση στις εκλογές, την οποία όμως κατέλαβε το ΚΚΕ, με 9,36%.
«ΘΕΛΟΥΜΕ ΠΡΩΘΥΠΟΥΡΓΟ, ΝΑ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΠΕΙ ΤΟ ΡΟ»
Καλά τα οράματα, καλοί οι πολιτικοί στόχοι, αλλά αν δεν ποντάρεις σε κάποιες από τις προσωπικές αδυναμίες του αντιπάλου, η μάχη μένει χωρίς ...αλατοπίπερο. Κάπως έτσι σκέφθηκαν προφανώς οι οπαδοί του ΠΑΣΟΚ που συμμετείχαν στις προεκλογικές συγκεντρώσεις του 1981.
Έτσι, ο αρχηγός της Νέας Δημοκρατίας - και απερχόμενος πρωθυπουργός, τότε- Γεώργιος Ράλλης «πλήρωσε» ένα πρόβλημα που τον χαρακτήριζε στην εκφορά λόγου, στην άρθρωση: Σαν νέος ... Δημοσθένης, δυσκολευόταν να προφέρει το «ρο». Πρόφερε «γο». Οι οπαδοί του ΠΑΣΟΚ λοιπόν συμπεριέλαβαν το ... καθαρό «ρο» στα προσόντα που οφείλει να διαθέτει ένας πρωθυπουργός και το διαλάλησαν ουκ ολίγες φορές.
Σκαρφίστηκαν μάλιστα και ανέκδοτα, με το ανεξάντλητο κέφι που αντλούσαν από την βεβαιότητα της επικείμενης επικράτησης του ΠΑΣΟΚ: «Γιατί η Δεξιά κάνει χορταστική τη νίκη μας; Γιατί ο Ράλλης βλέπει ότι έχουμε μεγάλο ρεύμα και το λεει γεύμα»
«ΑΥΤΟΣ, ΑΥΤΟΣ, ΑΥΤΟΣ ΕΙΝ' ΑΡΧΗΓΟΣ- ΚΑΙ ΟΧΙ Ο ΜΕΘΥΣΤΑΚΑΣ Ο ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΣ»
Πάντα στο 1981. Ήταν η απάντηση των οπαδών της Νέας Δημοκρατίας, στην ειρωνεία των φίλων του ΠΑΣΟΚ για το «ρο» του Γ. Ράλλη. Καθηγητές ... ορθοφωνίας εσείς; Της ... αντιαλκοολικής εταιρείας εμείς!
Είναι αξιοπρόσεκτο ότι ο προσδιορισμός «Αμερικανός» εξακολουθούσε να χρησιμοποιείται ως στίγμα, τουλάχιστον για έναν υποψήφιο πρωθυπουργό, εν έτει 1981, από οπαδούς της Νέας Δημοκρατίας. Δηλαδή οπαδούς του κόμματος, του οποίου η κυβέρνηση τον Οκτώβριο του '80 είχε εντάξει πάλι τη χώρα στο στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ. Μπερδέματα πολιτικής και ...εθνολογικής υφής!...
Η ειρωνεία της τύχης είναι ότι, ναι μεν οι οπαδοί της Νέας Δημοκρατίας χλεύαζαν τον αρχηγό του ΠΑΣΟΚ επειδή ήταν «τα έτσουζε», αλλά η ατάκα του Γ. Ράλλη για ένα ποτήρι ήταν αυτή που σφράγισε την αποκαθήλωση από την ηγεσία του κόμματος, έπειτα από την εκλογική ήττα της 18ης Οκτωβρίου: «Το πικρό ποτήρι θα το πιω μέχρι τέλους», είπε.
Ποια προσόντα του αρχηγού της Νέας Δημοκρατίας να υπονοούσε άραγε το τριπλό «αυτός», του συνθήματος; Μήπως τη σοβαρότητα και την εγκράτεια, σε αντιδιαστολή με τον «μπον βιβέρ», λάτρη του αλκοόλ, Ανδρέα; Άγνωστο - και μάλλον απροσδιόριστο και αδιάφορο. Ήταν προφανές πως ο μοναδικός λόγος ύπαρξης του πρώτου μισού του συνθήματος ήταν να ... εξυπηρετηθεί το δεύτερο σκέλος.
Οποιαδήποτε αρχηγικά προτερήματα - πάντως- κι εάν αναγνώριζαν οι οπαδοί της Νέας Δημοκρατίας, ο Γ.Ράλλης δεν θα μπορούσε να αποτρέψει τη βαριά εκλογική ήττα. Δεν ήταν μόνο η φθορά δυο συνεχόμενων κυβερνητικών θητειών που έπληττε το κόμμα του. Ήταν πλέον ιστορική κόπωση της συντηρητικής παράταξης, που βρισκόταν στην εξουσία ουσιαστικά από την εποχή ... του Βενιζέλου.
«ΚΚΕ ΚΑΙ ΠΑΣΟΚ, ΕΙΣΑΣΤΕ ΣΤΟ ΙΔΙΟ ΜΠΛΟΚ»
Σύνθημα κι αυτό του 1981, των οπαδών της Νέας Δημοκρατίας. Παρά το δεύτερο πληθυντικό πρόσωπο, δεν απευθυνόταν ασφαλώς στα δύο κόμματα. Απευθυνόταν στους ψηφοφόρους εκείνους, τους οποίους με κατοπινούς όρους θα προσδιορίζαμε ως κινούμενους στο «μεσαίο χώρο». Στους «νοικοκυραίους», οι οποίοι για διάφορους λόγους γοητεύονταν από τις εξαγγελίες και την προσωπικότητα του Αντρέα Παπανδρέου.
Αποδέκτες του συνθήματος ήταν επίσης όσοι - κατά την ορολογία ΠΑΣΟΚ- «μη προνομιούχοι» έτρεφαν δυσπιστία ή και εχθρότητα προς το ΚΚΕ.
Το συγκεκριμένο «σύνθημα - προειδοποίηση» θύμιζε μια ρήση που ήταν δημοφιλής, από το 1974, στους «νεοδημοκρατικούς» κύκλους: «Το ΠΑΣΟΚ είναι σαν το καρπούζι. Από έξω πράσινο, από μέσα κόκκινο».
Ας ληφθεί ακόμη υπόψη ότι και η διεθνής συγκυρία «έδινε πόντους» στο «ΚΚΕ και ΠΑΣΟΚ, είσαστε στο ίδιο μπλοκ». Από το Μάιο του '81 οι Γάλλοι είχαν εκλέξει για πρώτη φορά από το 1936 Σοσιαλιστή πρόεδρο, το Φρανσουά Μιτεράν, ο οποίος μάλιστα συμπεριέλαβε στην κυβέρνηση του οποίου τέσσερις κομμουνιστές.
Το «ΚΚΕ και ΠΑΣΟΚ, είσαστε στο ίδιο μπλοκ» ακούστηκε με περισσότερο πάθος πριν από τις Ευρωεκλογές του 1984. Οι λόγοι ήταν αρκετοί. Τα 2,5 (και πλέον) έτη διακυβέρνησης από το ΠΑΣΟΚ είχαν σωρεύσει . άφθονο θυμό στις τάξεις των οπαδών της Νέας Δημοκρατίας. Διάφορες θεσμικές αλλαγές, κυρίως δε η αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης, έκαναν μεγάλο μέρος της κοινωνικής της βάσης να νιώθει «περικυκλωμένο». Αρχηγός ήταν πλέον ο Ευάγγελος Αβέρωφ, που είχε προσδώσει στο κόμμα τη φυσιογνωμία μιας «σκληρής», παραδοσιακής Δεξιάς.
«ΜΠΟΛΣΕΒΙΚΟΙ ΚΑΙ ΠΑΣΟΚ, ΔΕΝ ΜΑΣ ΘΕΛΟΥΝ ΣΤΗΝ ΕΟΚ»
Μπορούσαν να τείνουν «ευήκοον ους» σε αυτό το σύνθημα, όσοι τυχόν θεωρούσαν κάπως απροσδιόριστο το προαναφερθέν. Διπλή η αποστολή του, το 1981: Αναδείκνυε ένα σημαντικό σημείο ταύτισης του ΠΑΣΟΚ με τους κομμουνιστές κι επιπλέον υπενθύμιζε - με τον τρόπο του - τον ειδικό ρόλο που είχε διαδραματίσει ο νυν αρχηγός στις διαπραγματεύσεις για την ένταξη της χώρας στην ΕΟΚ. Γ. Ο Ράλλης ήταν υπουργός Εξωτερικών το Δεκέμβριο του 1978.
Τότε, μαζί με τους ομολόγους του Γεωργίας (Γιάννης Μπούτος) και θεμάτων ΕΟΚ (Γιώργος Κοντογιώργης), είχε αναλάβει τις - σκληρές, όπως αποδείχθηκαν- διαπραγματεύσεις. Μάλιστα την πρώτη εβδομάδα του Δεκεμβρίου εκείνου είχε διαφανεί το ενδεχόμενο να ναυαγήσει η Διάσκεψη Ελλάδας - ΕΟΚ.
Πόσο ακριβές ήταν το σύνθημα; Όχι και τόσο, αλλά αυτά είναι «ψιλά γράμματα» σε προεκλογικές, φορτισμένες ημέρες. Το φθινόπωρο του 1981 η θέση του ΚΚΕ για έξοδο από την ΕΟΚ παρέμενε σταθερή, δεν ίσχυε όμως το ίδιο και για το ΠΑΣΟΚ, του οποίου η «Διακήρυξη Κυβερνητικής Πολιτικής» (Ιούλιος '81) δεν επαναβεβαίωνε ρητώς το στόχο της αποδέσμευσης. Αντ' αυτού, αναφερόταν σε δημοψήφισμα, το οποίο επαφιόταν στη διακριτική ευχέρεια του Προέδρου της Δημοκρατίας, Κ. Καραμανλή. Προφανώς, λοιπόν, το ενδεχόμενο απομάκρυνσης της χώρας από την ΕΟΚ ... απομακρυνόταν, το ίδιο.
Είπαμε, όμως, οι οπαδοί της Νέας Δημοκρατίας δεν είχαν κανένα λόγο να διυλίζουν τον κώνωπα... Σε τελική ανάλυση, δεν ήταν και τόσο μακρινή η εποχή του αντι- ΕΟΚικού ΠΑΣΟΚ. Ιούνιος του '79 ήταν, όταν ο Κώστας Σημίτης πληροφορήθηκε από τις εφημερίδες ότι ... παραιτήθηκε από το Εκτελεστικό Γραφείο του ΠΑΣΟΚ. Αιτία: Ως υπεύθυνος «Διαφώτισης», είχε εγκρίνει αφίσα για την ΕΟΚ, η οποία πρόσθετε τη φράση «ναι στην Ευρώπη των λαών» στο «όχι στην ΕΟΚ των μονοπωλίων».
Αξιοπρόσεκτη ήταν ασφαλώς η επιλογή της λέξης «Μπολσεβίκοι», αντί πχ του «ΚΚΕ». Ο όρος «Μπολσεβίκοι» υποδήλωνε μια ... ιστορική αγριάδα εκ μέρους της «άλλης όχθης», αν όχι και μια γενική, διεθνή κομμουνιστική απόπειρα να αποσπαστεί η Ελλάδα από την ΕΟΚ. Είχε μια ... ψυχροπολεμική χροιά, κάπως ασύμβατη προς μια άλλη ιδιότητα του Γ. Ράλλη, ο οποίος βρισκόταν στο βήμα όταν το πλήθος φώναζε το εν λόγω σύνθημα: Το Σεπτέμβριο του '78 έγινε ο πρώτος Έλληνας Υπουργός Εξωτερικών που επισκέφθηκε τη Σοβιετική Ένωση.
«ΝΑ ΦΥΓΕΙ Η ΔΕΞΙΑ, ΝΑ ΑΝΑΣΑΝΟΥΜΕ»
Καθώς το ζήτημα της κυβερνητικής εξουσίας επισκίαζε τους πάντες και τα πάντα, στις κεντρικές προεκλογικές ομιλίες του '81 δεν περίσσευε αρκετή διάθεση και χρόνος για να θιγούν άλλα θέματα. Κάπως διαφορετικά ήταν τα πράγματα στις αθηναϊκές επί μέρους συναθροίσεις, όπως πχ εκείνες που γίνονταν με αφορμή εγκαίνια συνοικιακών εκλογικών κέντρων.
Εκεί, στις συγκεντρώσεις κομμάτων και υποψηφίων της αντιπολίτευσης, ορισμένες φορές είχαν την «τιμητική τους» τα θέματα του περιβάλλοντος και της ατμοσφαιρικής ρύπανσης.
Το σύνθημα αναφερόταν στο αθηναϊκό νέφος που είχε εμφανιστεί λίγα χρόνια νωρίτερα, αν και η έννοια «ανάσα» αποκτούσε γενικότερη, σιβυλλική διάσταση. Ακουγόταν σε συναθροίσεις οπαδών διαφόρων κομμάτων, εξαιρουμένης φυσικά της Νέας Δημοκρατίας. Είναι δε αλήθεια ότι την εποχή εκείνη ο περισσότερος κόσμος δεν φανταζόταν πόσο ... ανθεκτικό και απειλητικότερο θα αποδεικνυόταν, στις επόμενες δεκαετίες, το πρόβλημα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην Ελλάδα.
Στη δύση της δεκαετίας του '70, εξ αιτίας του νέφους και των σχετικών ρεπορτάζ οι Αθηναίοι άρχισαν να συζητούν- για πρώτη φορά σε τέτοια έκταση- περί μονοξειδίου, διοξειδίου, άνθρακα, θείου.
Αν οι γιαγιάδες της εποχής εκστόμιζαν το «Σικάγο γίναμε», ανήσυχες για τη σταδιακή μετατροπή της πρωτεύουσας σε μια μεγαλούπολη θορυβώδη, απρόσωπη και χαρακτηριζόμενη από αρκετά - για τα μέτρα της εποχής- κρούσματα εγκληματικότητας, οι περιβαλλοντολόγοι «τιμούσαν» την άλλη άκρη των ΗΠΑ: «Λος Άντζελες γίναμε!». Η αμερικάνικη αυτή μεγαλούπολη ήταν σημείο αναφοράς για τους ειδικούς σε θέματα ρύπανσης, επειδή εκεί - δεκαετίες νωρίτερα- είχε παρουσιαστεί για πρώτη φορά φωτοχημικό νέφος.
Κάπως έτσι, λοιπόν, το νέφος το '81 «εντάχθηκε» στην εκστρατεία εναντίον της Νέας Δημοκρατίας. Πήγαινε όμως ... γυρεύοντας και η γαλάζια κυβέρνηση. Όχι επειδή δεν αναχαίτισε την - πρωτοεμφανιζόμενη, στην Αθήνα- ρύπανση, αλλά διότι το '81 ουδείς είχε ξεχάσει τη δήλωση ενός υπουργού της: «Φέρτε μου ένα νεκρό από το νέφος», είχε ζητήσει ο Κωστής Στεφανόπουλος, για να πεισθεί ότι υπήρχε πλέον πρόβλημα στην πρωτεύουσα...
«ΒΡΕΧΕΙ, ΒΡΕΧΕΙ, ΦΤΑΙΕΙ Η ΕΟΚ»
Στις - κατά πολύ συνηθέστερες- καιρικές συνθήκες της καλοκαιρίας, το σύνθημα γινόταν: «Θα βρέξει, θα βρέξει (σ. σ. άγνωστο πότε), φταίει η ΕΟΚ». Αυτή τη σαρκαστική διάθεση επιδείκνυαν οι οπαδοί του ευρωκομμουνιστικού ΚΚΕ εσωτερικού προς το ΚΚΕ, στις εκλογές του '81, του '85, αλλά και στην αναμέτρηση των Ευρωεκλογών του '84.
Κάθε φορά που ο Λεωνίδας Κύρκος ή άλλο στέλεχος του ΚΚΕ εσωτερικού στηλίτευε από την εξέδρα ή το μπαλκόνι τη «στείρα άρνηση» του «δογματικού ΚΚ» προς την ΕΟΚ, το κοινό «τιμούσε» αυτό το σύνθημα, που απέπνεε ... «βελούδινη» ειρωνεία.
Η Ελλάδα έγινε πλήρες μέλος της ΕΟΚ- το δέκατο- με τη τη συμφωνία της 28ης Μαϊου 1979. Ένα μήνα αργότερα, Βουλή επικύρωσε τη συνθήκη με 193 θετικές ψήφους. Ήταν οι ψήφοι της Νέας Δημοκρατίας, του ΚΟΔΗΣΟ, της ΕΔΗΚ, της ΕΔΑ, του ΚΚΕ εσωτερικού. Τρεις βουλευτές φώναξαν «παρών» και 93 απείχαν. Ήταν του ΠΑΣΟΚ και του ΚΚΕ.
Στην αέναη μάχη μεταξύ των δύο ΚΚΕ για την πολιτική και ιδεολογική «πρωτοκαθεδρία» στην Αριστερά, το ζήτημα της ΕΟΚ ήταν από τα πλέον σημαντικά, «εύκλεκτα» και ... δημοφιλή. Έπειτα από την επικύρωση της συμφωνίας ένταξης στη Βουλή, στα Πανεπιστήμια τα πιο ζωρά «πηγαδάκια» - οι ομάδες ατόμων που συζητούσαν εντόνως, συνήθως σε κυκλική διάταξη- ήταν αυτά που είχαν ως αντιπάλους τα μέλη της ΚΝΕ και της ΕΚΟΝ «Ρήγας Φεραίος». Τις Νεολαίες του ΚΚΕ και του ΚΚΕ εσωτερικού, αντιστοίχως. Όποιο κι αν ήταν το αρχικό αντικείμενο αντιπαράθεσης, στο 70% - 80% των περιπτώσεων η συζήτηση ... κατέληγε στην ΕΟΚ.
Στις αρχές Νοεμβρίου 1979, εν μέσω συζητήσεων για τις - κλιμακούμενες, τότε- κινητοποιήσεις εναντίον του νόμου 815/78 που αφορούσε τη δομή και λειτουργία των ΑΕΙ, ανάμεσα στα αποφθέγματα του Μαρξ, του Λένιν, του Αλτουσέρ, του Πουλαντζά και του Καστοριάδη, το θέμα της ΕΟΚ έγινε πάλι κυρίαρχο.
Αφορμή; Μια ανακοίνωση της κυβέρνησης της Νέας Δημοκρατίας. Σε αυτήν διευκρινιζόταν πως δικαίωμα μετάταξης σε κοινοτικές υπηρεσίες στις Βρυξέλλες αποκτούσαν μόνον όσοι δημόσιοι υπάλληλοι είχαν ήδη ταχθεί ανοικτά υπέρ της ένταξης της Ελλάδας στην ΕΟΚ, επειδή «εξ ορισμού θα εργάζονται υπέρ της προαγωγής της πανευρωπαϊκής ιδέας».
ΚΝίτες και «Ρηγάδες» βρέθηκαν, τότε, πάλι σε θέσεις μάχης, για να αναλύσουν τη φυσιογνωμία της ΕΟΚ και να ... διαλύσουν οι μεν τα επιχειρήματα των δε.
«ΚΑΛΥΤΕΡΑ ΠΑΠΑΚΙ, ΠΑΡΑ ΤΟ ΜΗΤΣΟΤΑΚΗ»
Φθηνότερα ΙΧ υποσχέθηκε πριν από τις εκλογές του Ιουνίου 1985 ο αρχηγός της Νέας Δημοκρατίας, Κωνσταντίνος Μητσοτάκης. Οι οπαδοί του ΠΑΣΟΚ - κυρίως αυτού- διακήρυξαν την προτίμησή τους στα «ταπεινά» δίτροχα, θεωρώντας πως ο «Ψηλός» θα τους έκανε «τη ζωή ποδήλατο» εάν γινόταν πρωθυπουργός. Το σύνθημα ακούστηκε κατά κόρον, αλλά γράφτηκε και σε τοίχους.
Με «μετωπική σύγκρουση» ενδοκομματικών ιδεολογικών ρευμάτων έμοιαζε πάντως η διαδικασία, η οποία είχε αναδείξει αρχηγό της Νέας Δημοκρατίας τον Κ. Μητσοτάκης, την 1η Σεπτεμβρίου του προηγούμενου έτους. Ήταν η τρίτη διελκυστίνδα αυτού του είδους, σε μία τετραετία. Προηγήθηκαν, η νίκη του Γ. Ράλλη σε βάρος του Ευ. Αβέρωφ (Μάιος 1980) και η επικράτηση του Ευ. Αβέρωφ επί των Κ. Στεφανόπουλου και Γ. Μπούτου, το Δεκέμβριο του 1981.
Το 1984, το μόνο κοινό στοιχείο των δύο «μνηστήρων» της αρχηγίας έδειχνε να είναι το ... μικρό τους όνομα. Ο Κ. Στεφανόπουλος είχε την υποστήριξη της «καραμανλικής» πτέρυγας η οποία δεν έβλεπε με καθόλου καλό μάτι το ενδεχόμενο να αναλάβει το «πηδάλιο» του κόμματος ο «κεντρογενής», αλλά και «αλεξιπτωτιστής στην παράταξη» - όπως τον αποκαλούσαν- Κ. Μητσοτάκης. Στενός συνεργάτης του Γ. Παπανδρέου την εποχή του «Ανένδοτου» αλλά και πρωταγωνιστής της «Αποστασίας» το '65, ο Κ. Μητσοτάκης έμεινε εκτός Βουλής το 1974 επειδή ο Κ. Καραμανλής αρνήθηκε να τον συμπεριλάβει στις λίστες της Νέας Δημοκρατίας.
Έχοντας, πάντως, τη στήριξη και της σκληροπυρηνικής πτέρυγας των «αβερωφικών», ο Κ. Μητσοτάκης επικράτησε του Κ. Στεφανόπουλου με αναπάντεχη άνεση: Έλαβε 70 ψήφους έναντι 41 του Αχαιού πολιτικού.
Μπορεί το σύνθημα που του αφιέρωναν οι οπαδοί του ΠΑΣΟΚ να αφορούσε «παπάκια», ο ίδιος όμως ήταν σαν να είχε διανύσει μέσα σε μια επταετία διαδρομή πολιτικού ...υπερσιβηρικού σιδηρόδρομου: Στις εκλογές του 1977 κατάφερε να γίνει βουλευτής στα Χανιά, ως αρχηγός του μικρού, κεντρώου «Κόμματος Νεοφιλελεύθερων» που έλαβε το 1,08% των ψήφων. Εντάχθηκε στη Νέα Δημοκρατία ένα χρόνο αργότερα, όταν ο Κ. Καραμανλής, με το νου πλέον στραμμένο στο στόχο του να γίνει Πρόεδρος Δημοκρατίας, άρχισε τη «διεύρυνση προς το Κέντρο».
Το σύνθημα για το «παπάκι» άρεσε τόσο στους φίλους του ΠΑΣΟΚ, ώστε έμελλε να το «τιμήσουν» και σε επόμενες προεκλογικές περιόδους- κι ας μην αντιστοιχούσε σε εξαγγελίες για ΙΧ.
«ΣΤΙΣ ΔΥΟ ΤΟΥ ΙΟΥΝΗ, ΠΕΘΑΙΝΕΙ ΤΟ ΓΟΥΡΟΥΝΙ»
Η ημερομηνία διεξαγωγής των εκλογών του 1985 έδωσε στους οπαδούς του ΠΑΣΟΚ την ευκαιρία να σκαρφιστούν ένα από τα ... χονδροειδέστερα προεκλογικά συνθήματα, ever. Εξυπακούεται πως η ...λύση, δηλαδή η ρίμα, θα βρισκόταν οποιοσδήποτε κι αν ήταν ο μήνας. Από ιδέες, άλλο τίποτε! «Στις (τάδε) του Φλεβάρη, ο διάολος θα τον πάρει», «στις (δείνα) του Απρίλη, γίνε Ψηλέ ρεζίλι» κι ό,τι άλλο θέλετε...
Η αλήθεια είναι ότι στην κοινωνική - εκλογική βάση του ΠΑΣΟΚ είχε διαμορφωθεί πρόσφορο έδαφος για αυτήν την ... εκτράχυνση, αφ' ης στιγμής ο Κ. Μητσοτάκης έγινε αρχηγός της Νέας Δημοκρατίας.
Την επόμενη κιόλας ημέρα, την Κυριακή, 2 Σεπτεμβρίου '84, ο Α. Παπανδρέου προσέδωσε χαρακτήρα «ιστορικής βεντέτας» στην αντιπαράθεση που θα είχε με το νέο ηγέτη της κεντροδεξιάς, επιχειρώντας να ξυπνήσει μνήμες από «τη μεγάλη προδοσία (σ. σ. 1965) στην οποία συμμετέσχον ο Κωνσταντίνος Γλίξγμπουργκ και ο σημερινός αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης». Είπε ακόμη ο ηγέτης του ΠΑΣΟΚ ότι η ανάδειξη του Κ. Μητσοτάκη ως αρχηγού υπαγορεύθηκε από «ομάδες που εκπροσωπούν το μεγάλο κεφάλαιο και την εξάρτηση της χώρας μας», προτού χαρακτηρίσει «εκφυλισμένη» την Κοινοβουλευτική Ομάδα της Νέας Δημοκρατίας που «μπόρεσε να εκλέξει έναν Εφιάλτη για αρχηγό».
Ο Α. Παπανδρέου τόνισε ακόμη ότι δεν επιθυμούσε κανένα διάλογο με το νέο αρχηγό της αξιωματικής αντιπολίτευσης, πέραν αυτού που επέβαλαν οι θεσμικές, συνταγματικές αναγκαιότητες.
Τόσο άσχημες ήταν οι σχέσεις ανάμεσα στους δυο αρχηγούς, ώστε ο Τύπος θεώρησε ... κοσμοϊστορικό γεγονός μια ψυχρή, απρόθυμη χειραψία τους, τη Δευτέρα 8 Οκτωβρίου 1984! Η χειραψία έγινε στο αεροδρόμιο του Ελληνικού, λίγο πριν αναχωρήσει για τη Μαδρίτη ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κ. Καραμανλής, ο οποίος είχε αναλάβει τη σχετική πρωτοβουλία, πιέζοντάς τους να δώσουν τα χέρια.
Φυσικό επακόλουθο όλων αυτών, ήταν να διεξαχθεί η προεκλογική περίοδος του '85 σε κλίμα ... ξεχωριστό!
«Αριστεροί , το νου σας, αν νικήσει ο Μητσοτάκης θα ανοίξουν πάλι οι φυλακές και τα ξερονήσια και πρώτοι εσείς θα πάτε», διατεινόταν η «Αυριανή», που τότε είχε μεγάλη απήχηση σε λαϊκά στρώματα. Η ... προειδοποίηση βασιζόταν στην υπόθεση εργασίας ότι η Δεξιά, έχοντας χάσει την εξουσία για 3,5 έτη, θα επέστρεφε ρεβανσιστική και άγρια εάν νικούσε στις εκλογές. Στο πρόσωπο του «Ψηλού», το ΠΑΣΟΚ έβρισκε το συμβολισμό μιας «Δεξιάς που έκρυβε τη μοχθηρία της».
Το πολιτικό ρετρό για τη δεκαετία του '60, με το πρόσωπο του Κ. Μητσοτάκη στο επίκεντρο, χρησίμευε στο ΠΑΣΟΚ ως «αντίδοτο» στη φθορά την οποία είχε προκαλέσει η διακυβέρνηση 3,5 ετών. Το στοιχείο το οποίο θα συντηρούσε τη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στις δυνάμεις των ... δυο τρίπτυχων, όπως τις προσδιόριζε ο Α. Παπανδρέου. «Οι δυνάμεις της προόδου, της δημοκρατίας, της αλλαγής κι εκείνες της αντίδρασης, της εξάρτησης και του αυταρχισμού».
Σε αυτήν την ...ωραία ατμόσφαιρα, «χόντραιναν» και οι ... προσωπικές αφιερώσεις.
«ΚΑΤΩ, Η ΧΟΥΝΤΑ, ΤΟΥ ΠΑΣΟΚ»
Οι οπαδοί της Νέας Δημοκρατίας το φώναξαν για πρώτη φορά το 1985, αλλά το «επιστράτευσαν» κι αργότερα. Το σύνθημα ασφαλώς κλήθηκε να διαδραματίσει ρόλο ... ηχητικού - ψυχολογικού αντίβαρου στην κινδυνολογία του ΠΑΣΟΚ, για τα «ξερονήσια» που θα άνοιγαν πάλι, εάν επικρατούσε η συντηρητική παράταξη. Τι εννοούσαν όμως οι γαλάζιοι οπαδοί, με τον όρο «χούντα»;
Εννοούσαν πολλά. Από τα «νωπά» μπορούσε κανείς να ξεχωρίσει την περιβόητη υπόθεση των έγχρωμων ψηφοδελτίων, το Μάρτιο του 1985 στη Βουλή, κατά τη διαδικασία εκλογής Προέδρου της Δημοκρατίας. Τότε, σε κάθε βουλευτή δόθηκαν δύο ψηφοδέλτια διαφορετικού χρώματος - ένα γαλάζιο, με το όνομα του Χρήστου Σαρτζετάκη και ένα κενό, λευκού χρώματος.
Επρόκειτο για προφανές μέτρο «αστυνόμευσης» των βουλευτών του κυβερνώντος ΠΑΣΟΚ. Αλησμόνητος έμεινε ο ισχυρισμός του προεδρεύοντος της συνεδρίασης εκείνης (23 Μαρτίου), Μ. Στεφανίδη, ότι το Σύνταγμα απαιτούσε ψηφοδέλτια «ομοιόμορφα», όχι όμως κατ' ανάγκη «ομοιόχρωμα»!
Κατά την προεκλογική περίοδο του '85, η Νέα Δημοκρατία κατήγγειλε την κυβέρνηση για «μονοπώληση της ενημέρωσης και συνεχείς παραβιάσεις των συμφωνιών της διακομματικής επιτροπής». Δεν ήταν όμως μόνο τα «νωπά» συμβάντα. Γενικότερα, η Νέα Δημοκρατία καταλόγιζε στο ΠΑΣΟΚ - από το 1982 - «δεσποτικές» και «ρεβανσιστικές» τάσεις που χαρακτήριζαν τη λειτουργία του κρατικού μηχανισμού και των κρατικών Μέσων Ενημέρωσης.
Κάτι ακόμη: Όσο κι αν φαντάζει αλλόκοτο με βάση τις σημερινές θέσεις των κομμάτων, το 1983 η Νέα Δημοκρατία είχε αντιταχθεί στο γνωστό «άρθρο 4», με το οποίο η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ έθετε δρακόντειους περιορισμούς στο απεργιακό δικαίωμα των εργαζομένων στο Δημόσιο και την Κοινή Ωφέλεια. Κατά τον τότε αρχηγό, Ευ. Αβέρωφ, το «άρθρο 4» σήμαινε «κατάργηση του δικαιώματος της απεργίας» και «κομματικοποίηση των δημοσίων επιχειρήσεων στο πλαίσιο της κολλεκτιβοποιούμενης καθημερινά οικονομίας».
Το «άρθρο 4» όριζε ότι η κήρυξη της απεργίας θα ήταν νόμιμη μόνο εάν την επικύρωνε το 51% των εργαζομένων. Επιπροσθέτως, παρείχε τη δυνατότητα στο 10% των εργαζομένων να αναστείλει την έναρξη απεργίας που είχε κηρυχθεί.
Το νομοσχέδιο επικρίθηκε ως αντισυνταγματατικό από το Δικηγορικό Σύλλογο, έφερε πολλά «πράσινα» συνδικαλιστικά στελέχη αντιμέτωπα με την κυβέρνηση, πυροδότησε απεργίες και διαδηλώσεις, προκάλεσε ρήξη - προσωρινή, πάντως- στις σχέσεις του ΚΚΕ με το ΠΑΣΟΚ, εξόργισε όλη την Αριστερά. «Πέρασε» τη νύχτα της 2ης προς 3ης Ιουνίου 1983, με τις ψήφους των κυβερνητικών βουλευτών.
Στις 29 Μαΐου 1983, για πρώτη φορά στις δύο δεκαετίες της «ζωής» της η ελληνική τηλεόραση διοργάνωσε διακομματική συζήτηση. Θέμα ήταν το «άρθρο 4» και συντονιστής ο δημοσιογράφος Μάκης Γιαμπαζολιάς. Από πλευράς κυβέρνησης συμμετείχε ο «τσάρος της οικονομίας» Γεράσιμος Αρσένης. Το ΚΚΕ εκπροσώπησε ο παλιός ναυτεργάτης Αντώνης Αμπατιέλος και τη Νέα Δημοκρατία ο - μετέπειτα αρχηγός - Κ. Μητσοτάκης.
Όχι, δεν είναι αστεϊσμός: Ο Κ. Μητσοτάκης υπεραμυνόταν του δικαιώματος της απεργίας στο δημόσιο!
Ο «Ψηλός» μάλιστα θα γινόταν ακόμη πιο λάβρος, εναντίον των μέτρων λιτότητας και «δημοσιονομικής εξυγίνασης» που θα εφήρμοζε το ΠΑΣΟΚ, στον απόηχο της εκλογική νίκης του, το 1985. Θα τον συναντήσουμε στις 22 Οκτωβρίου 1985, ομιλητή σε μεγάλη συγκέντρωση που θα οργανώσει το κόμμα του εναντίον του προγράμματος λιτότητας, το οποίο φέρει τη σφραγίδα του υπουργού Εθνικής Οικονομίας Κ. Σημίτη. Κεντρικά συνθήματα: «Όχι θυσίες χωρίς ελπίδα», «Αντρέα- Σημίτη, μας κλείσατε το σπίτι».
Θα συναντήσουμε, ακόμη, τον Κ. Μητσοτάκη το 1987, στην περίοδο των φοιτητικών διαδηλώσεων, των καταλήψεων και του «στριμωγμένου» υπουργού Παιδείας Αντώνη Τρίτση, να χαρακτηρίζει «τραγικά μικρό» το 8,7% του προϋπολογισμού που αντιστοιχούσε στην Παιδεία. Ναι, ο Κ. Μητσοτάκης όλα αυτά...
«Ο ΛΑΟΣ, ΔΕΝ ΞΕΧΝΑ, ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΔΕΞΙΑ»
Το πιο ανθεκτικό ... στο χρόνο σύνθημα των οπαδών του ΠΑΣΟΚ. Πολυακουσμένο, από το '85 κι εντεύθεν, κυρίως όποτε η Νέα Δημοκρατία διεκδικούσε επάνοδο στην εξουσία. Μολονότι δεν είχε πάντοτε την ίδια διεισδυτικότητα, κάθε φορά ακουγόταν στεντόρειο- σαν από ... εθιμικό δίκαιο.
Ακουγόταν ακόμη κι έπειτα από την πανθομολογούμενη έφοδο του «εκσυγχρονιστικού ΠΑΣΟΚ» και του Κώστα Σημίτη, όχι ακριβώς «στο μέλλον», αλλά σίγουρα στον ιδεολογικό και κοινωνικό χώρο της Κεντροδεξιάς. Ακουγόταν ακόμη και το 2004, όταν το ΠΑΣΟΚ του Γιώργου Α. Παπανδρέου συμπεριλάμβανε στο Ψηφοδέλτιο Επικρατείας τον Ανδρέα Ανδριανόπουλο και το Στέφανο Μάνο, επιφανείς νεοφιλελεύθερους και παλιούς υπουργούς, στην κυβέρνηση Μητσοτάκη.
Το σύνθημα το υιοθετούσε κατά καιρούς το κοινό συγκεντρώσεων άλλων κομμάτων, από την Αριστερά έως και ΔΗΚΚΙ του Δημήτρη Τσοβόλα (1996- 2004). Ως ... όπλο του ΠΑΣΟΚ, όμως, κάποια στιγμή άρχισε να προκαλεί αλλεργία σε πολλούς οπαδούς και ψηφοφόρους της Αριστεράς. Κάπως έτσι «γεννήθηκε» και η «απαντητική» ατάκα: «Ο λαός δεν ξεχνά τι σημαίνει Δεξιά - του τη θυμίζουν οι κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ».
Εκ του αποτελέσματος, πάντως, το σύνθημα φάνηκε να «πιάνει» στις εκλογές του '85, στις οποίες άλλωστε το ΠΑΣΟΚ το έριξε ως «β 24wro
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΕΠΟΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Τα κόμματα ως παράσιτα
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
