2017-12-27 09:27:38
Του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Καστορίας κ.κ. Σεραφείμ
«Σπηλαίω παρώκησας Χριστέ ο Θεός»1
Φθάσαμε στη μεγάλη εορτή των Χριστουγέννων. Και η σκέψη μας τρέχει στο Σπήλαιο της Βηθλεέμ · ένας χώρος χωρίς ιδιαίτερη αξία.
Σ΄ αυτό το ευτελές, απεριποίητο και χωρίς οικοδομική καλλιτεχνία στοιχείο, που κανείς ποτέ δεν του έδωσε καμία σημασία, φιλοξενήθηκε ο Ξένος του Ουρανού, προκειμένου να συναντήσει τον ξένο άνθρωπο της γης.
Και πρώτον. Το περιβάλλον του υγρό και δυσώδες. Η προοπτική του μία και μοναδική : να φιλοξενεί άλογα ζώα. Δεν υπάρχουν για το χώρο αυτό ελπίδες και οράματα για κάτι το καλύτερο.
Κι όμως, το Σπήλαιο σήμερα μεγαλύνεται και δοξάζεται. Πέρα από κάθε ανθρώπινη φαντασία, έγινε το λίκνο του Χριστιανισμού. Έγινε το κεντρικό αντικείμενο στις συνθέσεις των ζωγράφων, των αγιογράφων, των διαφόρων συγγραφέων, αλλά και των θεοπνεύστων υμνογράφων της Εκκλησίας μας.
«Σπήλαιον ευτρεπίζου · η Αμνάς γαρ ήκει, έμβρυον φέρουσα Χριστόν»2.
«Λαθών ετέχθης υπό τό Σπήλαιον, ἀλλ΄ ουρανός σε πάσιν εκήρυξεν, ώσπερ στόμα τον Αστέρα προβαλλόμενος Σωτήρ»3.
«Μεγάλυνον, ψυχή μου, τόν εν τω Σπηλαίω, τεχθέντα Βασιλέα»4.
«Σήμερον η Παρθένος τίκτει τον Δεσπότην ένδον εν τω Σπηλαίω»5.
Εκατομμύρια, ακόμη, ανθρώπων από την ημέρα εκείνη εστιάζουν τα μάτια τους και τη σκέψη τους σ΄ αυτό το ταπεινό πανδοχείο της αγάπης του Θεού. Δεν υπάρχουν σ΄ αυτό πλέον άλογα ζώα, αλλά Άγγελοι και άνθρωποι σκύβουν με ευλάβεια για να ασπασθούν τον τόπο όπου ο Θεός καταδέχθηκε να γίνει βρέφος δια την του κόσμου σωτηρίαν.
Γίνεται πόλος έλξεως για όλους όσους αναζητούν τη λύτρωση και τη σωτηρία · για όλους αυτούς που έχουν γνήσια καί συνεχή καρδιακή επικοινωνία με τον Ουρανό. Σ΄ αυτό καταθέτει ο άνθρωπος τα «δώρα» του και προχωρεί σε μυστική επικοινωνία με το Θείο Βρέφος. Εδώ μαγνητίζεται από την άπειρη αγάπη καί τή συγκατάβαση του Θεανθρώπου, αποβάλλει την εγωιστική σκληρότητα της καρδίας και μεταμορφώνεται από απλός παρατηρητής ή προσκυνητής σε ευαγγελιστή του θείου λόγου και κήρυκα της Αληθείας.
Δεν είναι πλέον απλώς ένας χώρος που φιλοξένησε τον «Ποιητήν του παντός»6, αλλά ο τόπος που διδάσκει, και που μπορεί κανείς να βιώσει την ταπείνωση, τη θεραπεία, τη θεολογία, προκειμένου να φθάσει στον τελικό σκοπό της ζωής του, που είναι ο αγιασμός και θέωση.
Είναι ο τόπος, όπου για πρώτη φορά προσκύνησε ο άνθρωπος τον Ενσαρκωμένο Υιό Λόγο του Θεού, το Θεό της αγάπης, και ήλθε σε άμεση επικοινωνία μαζί Του.
Και αυτός ο χώρος έρχεται να μας υπενθυμίσει την ξεχασμένη αρετή της αφάνειας, πού αναπαύει το Θεό. Μας φανερώνει, ακόμη, πως αν στη ζωή μας δεν χρησιμοποιήσουμε την απαξία του δικού μας εγώ, ώστε να φθάσουμε στην υπεραξία του εσύ, δεν θα έχουμε τη δυνατότητα να δούμε το πρόσωπο του Θεού, όπως Το είδαν οι απλοϊκοί Ποιμένες της Βηθλεέμ και οι εκ Περσίδος Μάγοι.
Αυτό τό Σπήλαιο μάς χαρίζει και σήμερα ελπίδα σ΄ αυτόν τον άχρωμο και άοσμο κόσμο στον οποίο κόσμο που ζούμε. Και η ελπίδα αυτή δεν πηγάζει από την αυτοδικαίωση της πολιτείας μας, αλλά από την επίσκεψη μέσα μας του μόνου αναμαρτήτου επί της γης Σωτήρος Χριστού.
Μας τονίζει, επίσης, πως όλοι είναι ευπρόσδεκτοι στη Βασιλεία των Ουρανών. Και το μόνο που χρειάζεται είναι η επίγνωση της αμαρτωλότητος και της μικρότητος του εαυτού μας, η μετάνοια και τα δάκρυα.
Δεύτερον. Γιατί, όμως, ο Χριστός γεννήθηκε στο Σπήλαιο της Βηθλεέμ; Γιατί διαλέγει τη φάντη για να ανακληθεί ο Αχώρητος; Είναι ερωτήματα που αξίζει να τα πλησιάσουμε με γνώμονα τον αγιογραφικό και πατερικό λόγο και να εμβαθύνουμε στο αληθινό νόημά τους.
Α. Το Σπήλαιο είναι ένας τύπος και μία εικόνα της πεσμένης τότε κοινωνίας. Ολόκληρη η προχριστιανική ανθρωπότητα ήταν πραγματικά ένα σπήλαιο αποπνικτικών αναθυμιάσεων και ένας χώρος σκοτεινός και αποκρουστικός, το έσχατο σημείο της πτώσεως του ανθρώπου.
Ανάγλυφα μας παρουσιάζει την εικόνα αυτή ο Απόστολος Παύλος στήν προς Ρωμαίους επιστολή του : « Ενώ είχαν γνωρίσει το Θεό, ούτε τον δόξασαν ούτε τον ευχαρίστησαν ως Θεό, αλλά η σκέψη τους ακολούθησε λανθασμένο δρόμο και η ασύνετη καρδιά τους βυθίστηκε στο σκοτάδι · έτσι ενώ θριαμβολογούσαν για τη σοφία τους, κατάντησαν ανόητοι … Γι΄ αυτό τους παρέδωσε ο Θεός στις βρωμερές επιθυμίες τους και τους άφησε να ατιμάζουν μόνοι τους τα σώματά τους. Στη θέση της αλήθειας του Θεού έβαλαν το ψέμα και σεβάστηκαν και λάτρευσαν την κτίση και όχι τον Κτίστη … Είναι πλήρεις από κάθε λογής αδικία, πορνεία, πονηρία, πλεονεξία, κακία. Είναι γεμάτοι φθόνο, φόνο, φιλονικία, απάτη και κακοήθεια, κακολογούν και κατηγορούν ο ένας τον άλλον, μισούν το Θεό, είναι κακοποιοί, υπερήφανοι, αλαζόνες, σκέφτονται μόνο πώς θα βλάψουν τους άλλους, είναι ανυπάκουοι στους γονείς τους, είναι χωρίς σύνεση, δεν κρατούν το λόγο τους, δεν έχουν στοργή, είναι σκληροί και χωρίς έλεος»7.
Έτσι «ο πάσης επέκεινα καθαρότητος»8 Κύριος χρησιμοποιεί το Σπήλαιο σαν κατάλυμά Του, προκειμένου να αναπλάσσει και να αναμορφώσει την πεσμένη και φθαρμένη εικόνα του Αδάμ.
Πόσο ωραία μας παρουσιάζει ο ιερός υμνογράφος αυτή την προσφορά του Χριστού προς τον άνθρωπο : «Ιδών ο Πλάστης ολλύμενον, τον άνθρωπον χερσίν ον εποίησε, κλίνας ουρανούς κατέρχεται»9.
Β. Τό Σπήλαιο είναι τύπος της ψυχικής αποκτηνώσεως του ανθρώπου. Η καρδιά του ανθρώπου που βρίσκεται μακρυά από το Χριστό είναι ακάθαρτη και σκοτεινή σαν το σπήλαιο και αληθινή φάντη των αλόγων παθών και αδυναμιών.
Γι΄ αυτήν την κτηνοπρεπή κατάσταση του ανθρώπου και την αναπλαστική τροφή που του προσφέρει ο Χριστός, εκφράζεται ρεαλιστικά ο Άγιος Κύριλλος Πατριάρχης Αλεξανδρείας : « (Ο Χριστός) βρῆκε τόν άνθρωπο σε κατάσταση αποκτήνωσης, γι΄ αυτό και τοποθετήθηκε στη φάτνη (που είναι μία μικρή σκάφη τροφής για τα ζώα) αντί τροφής, ώστε, μεταβάλλοντας την κτηνώδη ζωή μας, να επανέλθουμε στή φρόνηση που ταιριάζει στον άνθρωπο»10.
Έτσι αυτός ο χώρος που συναντάται ο Θεός κι ο άνθρωπος, γίνεται ένας πραγματικά ουρανός. Γι΄ αυτό και ψάλλουμε γεμάτοι θαυμασμό μαζί με τον ιερό υμνογράφο : « Μυστήριον ξένον, ορώ και παράδοξον! ουρανόν το σπήλαιον · θρόνον χερουβικόν την Παρθένον · την φάτνην χωρίον, εν ω ανεκλίθη ο αχώρητος, Χριστός ο Θεός · ον ανυμνουντες μεγαλύνομεν»11.
Δεύτε, λοιπόν, τις λίγες ώρες που έχουμε στη διάθεσή μας, να προσέλθουμε στο ταπεινό Σπήλαιο που είναι η Αγία Τράπεζα και στο οποίο τίθεται «ο Άρτος ο ζων, ο εκ του ουρανού καταβάς»12.
Δεύτε «κεκαθαρμέναις διανοίαις» να Του προσφέρουμε τα δικά μας δώρα : τη μετάνοια, την ταπείνωση και την αγάπη.
Ας ακούσουμε, ακόμη, τη φωνή του Αγίου Κυρίλλου, ο οποίος μας συνιστά : «Αδελφοί μου, ας αφήσουμε πίσω την κτηνώδη ζωή και πολιτεία μας και ας ξαναγυρίσουμε στην πρέπουσα στους ανθρώπους κατάσταση, ακολουθώντας πλέον την αρμόζουσα σε μας σύνεση και ας προσέλθουμε στην Αγία Τράπεζα, ως φάτνη, όπου δεν θα βρούμε χόρτο αλλά τον Άρτο της ζωής που κατέβηκε από τον ουρανό, το σώμα που δίδει ζωή»13.
Έτσι θα γιορτάσουμε αληθινά Χριστούγεννα και αεί Χριστούγεννα.
1 Και νυν Αποστίχων Εσπερινού εορτής
2 Και νυν Στιχηρών Εσπερινού Αγίου Νικολάου Αρχ/που Μύρων της Λυκίας
3 Τροπάριον Εσπερινού εορτής, Στάσις πρώτη
4 Στίχος θ΄ ωδής Κανόνος Όρθρου εορτής
5 Αυτόθι
6 Απόστιχα Εσπερινού εορτής
7 Ρωμ. 1,21-31
8 Στιχηρά Αίνων Θεοφανείων
9 Α΄ Ωδή του Κανόνος της εορτής
10 Αγίου Κυρίλλου Πατριάρχου Αλεξανδρείας, Εξήγησις υπομνηματική εις το κατά Λουκάν Ευαγγέλιο, κεφ. β΄, ΕΠΕ 25,179
11 Καταβασίες εορτής
12 Ιω. 6,51
13 Αγίου Κυρίλλου Πατριάρχου Αλεξανδρείας, αυτόθι
Πηγή
paraklisi
«Σπηλαίω παρώκησας Χριστέ ο Θεός»1
Φθάσαμε στη μεγάλη εορτή των Χριστουγέννων. Και η σκέψη μας τρέχει στο Σπήλαιο της Βηθλεέμ · ένας χώρος χωρίς ιδιαίτερη αξία.
Σ΄ αυτό το ευτελές, απεριποίητο και χωρίς οικοδομική καλλιτεχνία στοιχείο, που κανείς ποτέ δεν του έδωσε καμία σημασία, φιλοξενήθηκε ο Ξένος του Ουρανού, προκειμένου να συναντήσει τον ξένο άνθρωπο της γης.
Και πρώτον. Το περιβάλλον του υγρό και δυσώδες. Η προοπτική του μία και μοναδική : να φιλοξενεί άλογα ζώα. Δεν υπάρχουν για το χώρο αυτό ελπίδες και οράματα για κάτι το καλύτερο.
Κι όμως, το Σπήλαιο σήμερα μεγαλύνεται και δοξάζεται. Πέρα από κάθε ανθρώπινη φαντασία, έγινε το λίκνο του Χριστιανισμού. Έγινε το κεντρικό αντικείμενο στις συνθέσεις των ζωγράφων, των αγιογράφων, των διαφόρων συγγραφέων, αλλά και των θεοπνεύστων υμνογράφων της Εκκλησίας μας.
«Σπήλαιον ευτρεπίζου · η Αμνάς γαρ ήκει, έμβρυον φέρουσα Χριστόν»2.
«Λαθών ετέχθης υπό τό Σπήλαιον, ἀλλ΄ ουρανός σε πάσιν εκήρυξεν, ώσπερ στόμα τον Αστέρα προβαλλόμενος Σωτήρ»3.
«Μεγάλυνον, ψυχή μου, τόν εν τω Σπηλαίω, τεχθέντα Βασιλέα»4.
«Σήμερον η Παρθένος τίκτει τον Δεσπότην ένδον εν τω Σπηλαίω»5.
Εκατομμύρια, ακόμη, ανθρώπων από την ημέρα εκείνη εστιάζουν τα μάτια τους και τη σκέψη τους σ΄ αυτό το ταπεινό πανδοχείο της αγάπης του Θεού. Δεν υπάρχουν σ΄ αυτό πλέον άλογα ζώα, αλλά Άγγελοι και άνθρωποι σκύβουν με ευλάβεια για να ασπασθούν τον τόπο όπου ο Θεός καταδέχθηκε να γίνει βρέφος δια την του κόσμου σωτηρίαν.
Γίνεται πόλος έλξεως για όλους όσους αναζητούν τη λύτρωση και τη σωτηρία · για όλους αυτούς που έχουν γνήσια καί συνεχή καρδιακή επικοινωνία με τον Ουρανό. Σ΄ αυτό καταθέτει ο άνθρωπος τα «δώρα» του και προχωρεί σε μυστική επικοινωνία με το Θείο Βρέφος. Εδώ μαγνητίζεται από την άπειρη αγάπη καί τή συγκατάβαση του Θεανθρώπου, αποβάλλει την εγωιστική σκληρότητα της καρδίας και μεταμορφώνεται από απλός παρατηρητής ή προσκυνητής σε ευαγγελιστή του θείου λόγου και κήρυκα της Αληθείας.
Δεν είναι πλέον απλώς ένας χώρος που φιλοξένησε τον «Ποιητήν του παντός»6, αλλά ο τόπος που διδάσκει, και που μπορεί κανείς να βιώσει την ταπείνωση, τη θεραπεία, τη θεολογία, προκειμένου να φθάσει στον τελικό σκοπό της ζωής του, που είναι ο αγιασμός και θέωση.
Είναι ο τόπος, όπου για πρώτη φορά προσκύνησε ο άνθρωπος τον Ενσαρκωμένο Υιό Λόγο του Θεού, το Θεό της αγάπης, και ήλθε σε άμεση επικοινωνία μαζί Του.
Και αυτός ο χώρος έρχεται να μας υπενθυμίσει την ξεχασμένη αρετή της αφάνειας, πού αναπαύει το Θεό. Μας φανερώνει, ακόμη, πως αν στη ζωή μας δεν χρησιμοποιήσουμε την απαξία του δικού μας εγώ, ώστε να φθάσουμε στην υπεραξία του εσύ, δεν θα έχουμε τη δυνατότητα να δούμε το πρόσωπο του Θεού, όπως Το είδαν οι απλοϊκοί Ποιμένες της Βηθλεέμ και οι εκ Περσίδος Μάγοι.
Αυτό τό Σπήλαιο μάς χαρίζει και σήμερα ελπίδα σ΄ αυτόν τον άχρωμο και άοσμο κόσμο στον οποίο κόσμο που ζούμε. Και η ελπίδα αυτή δεν πηγάζει από την αυτοδικαίωση της πολιτείας μας, αλλά από την επίσκεψη μέσα μας του μόνου αναμαρτήτου επί της γης Σωτήρος Χριστού.
Μας τονίζει, επίσης, πως όλοι είναι ευπρόσδεκτοι στη Βασιλεία των Ουρανών. Και το μόνο που χρειάζεται είναι η επίγνωση της αμαρτωλότητος και της μικρότητος του εαυτού μας, η μετάνοια και τα δάκρυα.
Δεύτερον. Γιατί, όμως, ο Χριστός γεννήθηκε στο Σπήλαιο της Βηθλεέμ; Γιατί διαλέγει τη φάντη για να ανακληθεί ο Αχώρητος; Είναι ερωτήματα που αξίζει να τα πλησιάσουμε με γνώμονα τον αγιογραφικό και πατερικό λόγο και να εμβαθύνουμε στο αληθινό νόημά τους.
Α. Το Σπήλαιο είναι ένας τύπος και μία εικόνα της πεσμένης τότε κοινωνίας. Ολόκληρη η προχριστιανική ανθρωπότητα ήταν πραγματικά ένα σπήλαιο αποπνικτικών αναθυμιάσεων και ένας χώρος σκοτεινός και αποκρουστικός, το έσχατο σημείο της πτώσεως του ανθρώπου.
Ανάγλυφα μας παρουσιάζει την εικόνα αυτή ο Απόστολος Παύλος στήν προς Ρωμαίους επιστολή του : « Ενώ είχαν γνωρίσει το Θεό, ούτε τον δόξασαν ούτε τον ευχαρίστησαν ως Θεό, αλλά η σκέψη τους ακολούθησε λανθασμένο δρόμο και η ασύνετη καρδιά τους βυθίστηκε στο σκοτάδι · έτσι ενώ θριαμβολογούσαν για τη σοφία τους, κατάντησαν ανόητοι … Γι΄ αυτό τους παρέδωσε ο Θεός στις βρωμερές επιθυμίες τους και τους άφησε να ατιμάζουν μόνοι τους τα σώματά τους. Στη θέση της αλήθειας του Θεού έβαλαν το ψέμα και σεβάστηκαν και λάτρευσαν την κτίση και όχι τον Κτίστη … Είναι πλήρεις από κάθε λογής αδικία, πορνεία, πονηρία, πλεονεξία, κακία. Είναι γεμάτοι φθόνο, φόνο, φιλονικία, απάτη και κακοήθεια, κακολογούν και κατηγορούν ο ένας τον άλλον, μισούν το Θεό, είναι κακοποιοί, υπερήφανοι, αλαζόνες, σκέφτονται μόνο πώς θα βλάψουν τους άλλους, είναι ανυπάκουοι στους γονείς τους, είναι χωρίς σύνεση, δεν κρατούν το λόγο τους, δεν έχουν στοργή, είναι σκληροί και χωρίς έλεος»7.
Έτσι «ο πάσης επέκεινα καθαρότητος»8 Κύριος χρησιμοποιεί το Σπήλαιο σαν κατάλυμά Του, προκειμένου να αναπλάσσει και να αναμορφώσει την πεσμένη και φθαρμένη εικόνα του Αδάμ.
Πόσο ωραία μας παρουσιάζει ο ιερός υμνογράφος αυτή την προσφορά του Χριστού προς τον άνθρωπο : «Ιδών ο Πλάστης ολλύμενον, τον άνθρωπον χερσίν ον εποίησε, κλίνας ουρανούς κατέρχεται»9.
Β. Τό Σπήλαιο είναι τύπος της ψυχικής αποκτηνώσεως του ανθρώπου. Η καρδιά του ανθρώπου που βρίσκεται μακρυά από το Χριστό είναι ακάθαρτη και σκοτεινή σαν το σπήλαιο και αληθινή φάντη των αλόγων παθών και αδυναμιών.
Γι΄ αυτήν την κτηνοπρεπή κατάσταση του ανθρώπου και την αναπλαστική τροφή που του προσφέρει ο Χριστός, εκφράζεται ρεαλιστικά ο Άγιος Κύριλλος Πατριάρχης Αλεξανδρείας : « (Ο Χριστός) βρῆκε τόν άνθρωπο σε κατάσταση αποκτήνωσης, γι΄ αυτό και τοποθετήθηκε στη φάτνη (που είναι μία μικρή σκάφη τροφής για τα ζώα) αντί τροφής, ώστε, μεταβάλλοντας την κτηνώδη ζωή μας, να επανέλθουμε στή φρόνηση που ταιριάζει στον άνθρωπο»10.
Έτσι αυτός ο χώρος που συναντάται ο Θεός κι ο άνθρωπος, γίνεται ένας πραγματικά ουρανός. Γι΄ αυτό και ψάλλουμε γεμάτοι θαυμασμό μαζί με τον ιερό υμνογράφο : « Μυστήριον ξένον, ορώ και παράδοξον! ουρανόν το σπήλαιον · θρόνον χερουβικόν την Παρθένον · την φάτνην χωρίον, εν ω ανεκλίθη ο αχώρητος, Χριστός ο Θεός · ον ανυμνουντες μεγαλύνομεν»11.
Δεύτε, λοιπόν, τις λίγες ώρες που έχουμε στη διάθεσή μας, να προσέλθουμε στο ταπεινό Σπήλαιο που είναι η Αγία Τράπεζα και στο οποίο τίθεται «ο Άρτος ο ζων, ο εκ του ουρανού καταβάς»12.
Δεύτε «κεκαθαρμέναις διανοίαις» να Του προσφέρουμε τα δικά μας δώρα : τη μετάνοια, την ταπείνωση και την αγάπη.
Ας ακούσουμε, ακόμη, τη φωνή του Αγίου Κυρίλλου, ο οποίος μας συνιστά : «Αδελφοί μου, ας αφήσουμε πίσω την κτηνώδη ζωή και πολιτεία μας και ας ξαναγυρίσουμε στην πρέπουσα στους ανθρώπους κατάσταση, ακολουθώντας πλέον την αρμόζουσα σε μας σύνεση και ας προσέλθουμε στην Αγία Τράπεζα, ως φάτνη, όπου δεν θα βρούμε χόρτο αλλά τον Άρτο της ζωής που κατέβηκε από τον ουρανό, το σώμα που δίδει ζωή»13.
Έτσι θα γιορτάσουμε αληθινά Χριστούγεννα και αεί Χριστούγεννα.
1 Και νυν Αποστίχων Εσπερινού εορτής
2 Και νυν Στιχηρών Εσπερινού Αγίου Νικολάου Αρχ/που Μύρων της Λυκίας
3 Τροπάριον Εσπερινού εορτής, Στάσις πρώτη
4 Στίχος θ΄ ωδής Κανόνος Όρθρου εορτής
5 Αυτόθι
6 Απόστιχα Εσπερινού εορτής
7 Ρωμ. 1,21-31
8 Στιχηρά Αίνων Θεοφανείων
9 Α΄ Ωδή του Κανόνος της εορτής
10 Αγίου Κυρίλλου Πατριάρχου Αλεξανδρείας, Εξήγησις υπομνηματική εις το κατά Λουκάν Ευαγγέλιο, κεφ. β΄, ΕΠΕ 25,179
11 Καταβασίες εορτής
12 Ιω. 6,51
13 Αγίου Κυρίλλου Πατριάρχου Αλεξανδρείας, αυτόθι
Πηγή
paraklisi
ΜΟΙΡΑΣΤΕΙΤΕ
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Χριστός γεννάται δοξάσατε – Δημοσθένη Παϊκόπουλου (Ήχος α΄)
ΕΠΟΜΕΝΟ ΑΡΘΡΟ
Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Ἀλβανίας Ἀναστάσιος στίς ΙΣΤΟΡΙΕΣ
ΣΧΟΛΙΑΣΤΕ
